..t""""'""~ ~.~-:;;;;;~=~.- 07 AUG 200g. Veldevaluatie van zuilen met ecotoplaag in de boventafel. -...~'~.~'~~;" p~06- re- cpo -e~,,=,-,

07 AUG 200g Dijkverbeteringen Westerschelde Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel PflOJECTLEIOIi.R ~.~-:;;;;;~=~.- SECI'lIiT AAEaSE -...~'~.~'~~;" p~06- re- cp -e~,,=,-,..t""""'""~.,"""""",..!!.:... ' -

11"1111 111111111111I~III 1111111I1111111111I1111111111 004634 2000 PZDB-R-00061 ;chrdijkverbetering Westerschelde, Veldevaluatie van :i -. -_

Buwdienst Rijkswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw Dijkverbeteringen Westerschelde Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel Opdrachtnemer Buwdienst Rijkswaterstaat, Hfdafdeling Waterbuw Pstbus 20.000, 3502 LA Utrecht, 030-285 7994 Opdrachtgever Opstellers Prjectbureau Zeeweringen A.F.X. Bartels & E.A.M. Ivens Datum 2 augustus 2000 Versie cncept Aantal pagina's 23 Naam Handtekening Datum Autrisatie bevegd gezag R.J. Cirkel Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 3 van 23

Buwdienst Ri;kswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 7 1.1 Aanleiding 7 1.2 Prbleemstelling 7 1.3 Delstelling 7 2. Methdiek 9 2.1 Aanpak veldwerk 9 2.2 Geïnventariseerde dijktrajecten 9 2.3 Wijze van inventariseren 12 3. Resultaten.: 13 3.1 Algemene waarnemingen 13 3.2 Znering van vegetatie 14 3.3 Invled van beheer 14 3.4 Expsitie dijk 14 3.5 Mate van begreiing 15 3.6 Waargenmen srten 16 4. Cnclusie en aanbeveling 19 4.1 Cnclusie 19 4.2 Aanbeveling 19 5. Referenties 21 6. Bijlagen 23 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 5 van 23

Buwdienst R;;kswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw 1. Inleiding Dit rapprt beschrijft de bevindingen van een veldwerkstudie die tt del had de functie van betnzuilen met een ectplaag bven gemiddeld hgwater te tetsen. De pdracht vr deze studie is gegeven dr het Prjectbureau Zeeweringen en zij is uitgeverd in juni 2000 dr de Buwdienst Rijkswaterstaat. 1.1 Aanleiding In de zne bven gemiddeld hgwater (GHW) is p een aantal trajecten langs de Westerschelde bij de vernieuwing van de dijkbekleding een bekledingstype aangebracht die ntwikkeld is vr de getijdezne. Dit bekledingstype bestaat uit betnzuilen waarp een granulaat is aangebracht. k wel ectplaag genemd. De vernderstelling bij de tepassing van deze zuilen bven de getijdezne is dat de mgelijkheden vr de vestiging van hgere planten wrden vergrt. Naast de ruimte tussen de zuilen zu het mgelijk kunnen zijn dat er p de zuilen planten vestigen. Dit betekent een grtere mate van begreiing ten pzichte van zuilen znder een dergelijke tplaag. 1.2 Prbleemstelling De dijktrajecten die zijn nderzcht behren tt de eerste trajecten langs de Westerschelde die vlgens de huidige veiligheidsinzichten zijn aangepast. De tepassing van betnzuilen met ectplaag bven gemiddeld hgwater is te beschuwen als een pref. Deze zuilen zijn namelijk ntwikkeld vr tepassing in de getijdezne m met name wieren een grter hechtingsppervlak te bieden. Het Prjectbureau Zeeweringen is bezig met de vrbereiding van alle verige dijktrajecten langs de Westerschelde die ng aangepast meten wrden. Aangezien een ectplaag extra ksten met zich meebrengt is de vraag in heverre een dergelijke tplaag een meerwaarde heeft ten pzicht van een nrmale betnzuil. 1.3 Delstelling De delstelling van het nderzek is als vlgt gefrmuleerd: Is er een verschil in de begreiing met hgere planten van de zne bven gemiddeld hgwater (GHW) tussen betnzuilen en betnzuilen met een ectplaag? Ft 1: Diikireiect langs de Brsseleplder (Betnzuilen met ectplaag, Basaltn) Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 7 van 23

Buwdienst Rijkswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw 2. Methdiek 2.1 Aanpak veldwerk Het veldwerk is uitgeverd p 27 en 28 juni 2000. Tijdens het veldwerk zijn dijktrajecten ten nrden en ten zuiden van de Westerschelde geïnventariseerd. Binnen deze twee trajecten zijn zwel dijkvakken pgenmen waar betnzuilen met en znder tplaag zijn aangebracht. Daarmee is vrkmen dat de invled van de psitinering van de dijk een dminante invled heeft p de begreiing. Bij de vrbereiding van het veldwerk is gekzen m per dijktraject 10 steekpreven uit te veren. Tijdens het veldwerk is hier gedeeltelijk van afgeweken. Afhankelijk van de lengte van het dijktraject is een vaste afstand tussen de steekpreven bepaald. De keuze vr het aantal steekpreven is niet statistisch nderbuwd en is gebaseerd p de unifrmiteit van de nderzchte dijktrajecten. Tijdens het veldwerk bleek dat het aantal pnamen als representatief kan wrden geacht. 2.2 Geïnventariseerde dijktrajecten De geïnventariseerde trajecten vallen binnen de vlgende dijkvakken: Lcatie dijkpaaln dijkpaaln.. Begin Eind V. Citters- /Brsseleplder 541+14 564+60 Brssele-/Ellewutsdijkplder 504+16 541+14 Hfdplaat 45 52+50 Hfdplaat 52+50 68+70 De pdracht van het prjectbureau Zeeweringen was m k een dijkvak te inventariseren langs de Ellewutsdijkplder. Dit dijktraject is van een nieuwe bekleding vrzien in 1999. Daar bleek echter ng geen begreiing te zijn, waardr een inventarisatie geen zin had. Overzichtskaart 1: Lcaties van geïnventariseerde dijktrajeden (zie kaders) Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 9 van 23

Buwdienst Riikswetersteet. Hfdafdeling Waterbuw In de nderstaande tabel is aangegeven waar vegetatiepnamen zijn genmen. De aanduiding van de trajecten is aangegeven met dijkpaalnummers zals deze in het veld zijn waargenmen. Betnzuil Type Aangrenzende plder Jaar Dijkpaal-nummers in Aantal Plaats Afstand van veld pnamen pname vanaf tussen aanleg beheerspad pnamen (in m.) (inm.) Westerschelde nrd Ongelijk Basaltn van Citters-/Brsseleplder 1998 12-15/47-41/30-36 10 2 200 Ongelijk met ectplaag Basaltn Brsseleplder 1997 31-13 10 2 200 Unifrm met ectplaag Hydrblc Brsseleplder 1997 2-81 7 2 50 k Ongelijk met ectplaag Basaltn Ellewutsdijkplder 1997 80-77 5 2 50 Weslerschelde zuid Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 45-50 10 2 50 Unifrm Pitwil Hfdplaatplder 1998 45-50 10 6 50 Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 58-68 10 2 100 Unifrm met ectplaag Pitzuil Hfdplaatplder 1998 58-68 10 7,5 100 Ft 2: Betnzuilen met ectplaag (links Basaltn, rechts Hydrblck) Telichting: Ft 3: Betnzuilen (Pitzuil) met en znder ectplaag Westerschelde nrd Het grtste nderscheid in de vier trajecten is het type betnzuil. Het dijkvak waar betnzuilen met ectplaag in de bventafel zijn aangebracht is verdeeld in drie trajecten. Deze verdeling is in het veld gemaakt mdat het dijkvak uit twee typen betnzuilen met ectplaag bestaat. Een grt traject met Basaltn (met lavasteen), een klein traject met Hydrblck (met granietsplit) in de bcht (vergang Brsselplder naar Ellewutsdijkplder) en daarp vlgend een klein traject met Basaltn (met lavasteen). In deze twee laatste trajecten zijn respectievelijk 7 en 5 pnamen gemaakt. 2 augustus 2000 pagina 10 van 23 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

Buwdienst Ri;kswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw De dijkpaalnummering van het traject met nrmale betnzuilen wekt de suggestie van aparte stukken. Dit is echter niet het geval, het betreft.een aaneengeslten traject. OverzJchlskaar1 d1jkr1ngn~ Brssele ~(OIT~OiIe'*EmfIWI Á Dp 12 15/47 41/30 36 / Dp 31 13./ Dp 80 77 25 Overzichtskaart 2: Overzicht geïnventariseerde trajeden nrdzijde Westerschelde Westerschelde zuid Het betreft hier twee trajecten waar p twee hgten p de dijk pnamen zijn gemaakt. In het veld bleek het ndig m ldrecht p de dijk twee pnamen te maken mdat de betnzuilen met ectplaag alleen laag p de bventafel zijn aangebracht. De ttale bventafel vanaf het beheerspad was 10 meter lang en alleen de laagste 4 meter zijn vrzien van een ectplaag. Tevens was in het veld waarneembaar dat er lager p het talud een mate van begreiing aanwezig was. Langs de nrdzijde van de Westerschelde was deze zne nauwelijks begreid. Dp Overzichlskaart dijkring Hfdplaat ~ (ç) TpgrIbCht ~ EmlTMfl Á 45-50 :_.~,~ ----.- 1.'~ Overzichtskaart 3: Overzicht geïnventariseerde trajeden zuidzijde Wesierschelde Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 11 van 23

Buwdienst Riikswetersteet Hfdafdeling Waterbuw 2.3 Wijze van inventariseren De inventarisatie heeft plaatsgevnden p basis van steekpreven. Het te nderzeken gebied bestaat uit een dichte aaneengeslten bekleding van steenachtig materiaal p het talud van de zeewering. Dr de unifrmiteit heft het aantal steekpreven daarm niet grt te zijn. Het del van de inventarisatie is te nderzeken f er verschillen bestaan tussen het type bekleding. Een vlakdekkende inventarisatie is daarm niet ndig. Tijdens het veldwerk was het mgelijk m ver het beheerspad p de strm berm te rijden met de aut. Als eerste is daarm langs het te nderzeken dijktraject gereden m de lengte ervan en daarmee de afstand tussen de pnamen te bepalen. Daarbij is tevens gekeken f er geen afwijkende lcaties aanwezig zijn. Op een aantal plaatsen was hier sprake van (vrland, krib, leidingenstraat). Op deze plaatsen zijn geen pnamen gemaakt. Een steekpref bestnd uit een pname van 1 rn-, vr het bepalen van deze ppervlakte-eenheid werd een huten raamwerk gebruikt. Dit raamwerk werd vr het vergrte deel van de pnamen geplaatst p 2 meter vanaf het beheerspad. Ft 4: Raamwerk gebruikt tijdens inventarisatie Op de trajecten ten zuiden van de Westerschelde werd tevens p respectievelijk 6 en 7,5 meter vanaf het beheerspad een pname gemaakt. Deze afstand werd bepaald met een rlmaat. De reden hiervr was dat de betnzuilen met ectplaag alleen p het lagere deel van de bventafel zijn aangebracht. De vlgende gegevens zijn per pname geregistreerd: De mate van begreiing tussen de betnzuilen. Er is een schatting gemaakt van het percentage begreiing in de spleten. Per steekpref is het bedekkingspercentage afgernd p hele tientallen. De mate van begreiing p de betnzuilen. Er is een schatting gemaakt van het percentage begreiing p de betnzuilen. Per steekpref is het bedekkingspercentage afgernd p hele tientallen. Het aanwezige sediment. Vastgesteld is f de spleten tussen de blkken gevuld zijn en f er eventueel sediment p de blkken aanwezig is. Een verzicht van de aanwezige plantensrten. De aanwezige plantensrten zijn aangegeven. De bedekking en het aantal exemplaren van deze srten is niet vastgesteld. Wel is aangegeven f er srten zijn waargenmen met een beschermde status. Daarnaast zijn algemene waarnemingen genteerd van pvallende zaken zals de aanwezigheid van een vrland, eventuele zichtbare invleden van beheer en mgevingskenmerken die van belang kunnen zijn bij de interpretatie van de resultaten. 2 augustus 2000 pagina 12 van 23 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

Buwdienst Riikswetersiesi Hfdafdeling Waterbuw 3. Resultaten De ruwe gegevens van de 72 pnamen zijn weergegeven in de bijlage. Hierna wrden vr een aantal aspecten de resultaten beschreven. 3.1 Algemene waarnemingen Alle dijktrajecten waren weinig begreid. De matige begreiing is naar alle waarschijnlijkheid te wijten aan de krte termijn (maximaal 3 jaar) tussen aanleg van de nieuwe dijkbekleding en het tijdstip van dit nderzek. De vestiging van planten kst waarschijnlijk meer tijd. Ft 5: Overzicht dii): langs Brsseleplder (beinzuilen Basaltn) met ectplaag, Opvallend is dat de rand vlak langs het beheerspad (p de strmberm) verhudingsgewijs meer begreid is. Aan de nrdzijde van de Westerschelde is lager p het talud de begreiing minimaal tt geen begreiing. Om deze reden is hier alleen de mate van begreiing bepaald p 2 meter vanaf het beheerspad, een reeks pnamen lager p het talud had geen zin. Aan de zuidzijde van de Westerschelde liggen de betnzuilem met ectplaag alleen p het nderste deel van de bventafel. Hier zijn dan k zwel bven als lager p het talud pnamen gemaakt. Hg p het talud, vlak nder het beheerspad, zijn de ruimten tussen de betnzuilen geheel gevuld met steensplit. Het split tussen de betnzuilen in de lagere delen van het bventafel is deels verdwenen. Dit beeld is ver de gehele zeewering zichtbaar, ngeacht het type betnzuil. Langs de Brsseleplder is recentelijk het steensplit, dat mhg was gewaaid/gespeld dr strm, naar beneden geveegd. De veegrand was ged waarneembaar. Op beschutte plaatsen, bijvrbeeld in bchten f trajecten waar een vrland aanwezig is (zals een slik f schr), is er duidelijk meer begreiing p het talud van de bventafel. De aanval van glven lijkt daarm een dminante invled te hebben p de mate van begreiing. Op de hg p de bventafel gelegen veekrand (rand met aanspelsel) is meer begreiing aanwezig dan tussen de blkken. De aangetrffen hgere planten hebben vr een deel grei-artefacten. De mstandigheden van de betnzuilen zijn vr de grei van veel srten niet ptimaal. Er is een verschil in pen ruimten tussen de tegepaste betnzuilen. De unifrme Pitzuilen (langs de Hfdplaatplder) hebben aanzienlijk meer tussenruimten in vergelijking met de typen betnzuilen Basaltn en Hydrblck. Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 13 van 23

Buwdienst Rijkswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw 3.2 Znering van vegetatie Er is bij alle dijktrajecten nauwelijks een znering in vegetatiekundige zin waargenmen (een peenvlging van vegetatietypen gebaseerd p een zut-zet-gradiënt). De znering die wel is waargenmen is gebaseerd p de mate van begreiing. Het bvenste gedeelte van het gezette steentalud langs de beheersweg was redelijk begreid, lager p het talud was geen f nauwelijks begreiing. Op de lagere delen van de dijk, waar de invled van het zute water grter is, zijn incidenteel wel planten aangetrffen. De mate waarin was echter zeer beperkt, het betrf wel plantensrten verbnden aan een zut milieu. Langs de Brsseleplder is ver het gehele traject (ngeacht het type betnzuil) een schaars begreide zne zichtbaar met Spiesmelde. Dit betrf incidentele planten. 3.3 Invled van beheer Een deel van het dijktraject langs de Brsseleplder was recentelijk geveegd. Het steensplit tussen de blkken was dr glfaanval uitgespeld en hger p het talud gewrpen. Met een bezemrl achter een aut is het split weer naar beneden geveegd, zdat de ruimten tussen de betnzuilen weer zijn pgevuld. Deze activiteit kan, indien begreiing aanwezig was, een grte invled hebben gehad. De verwachting is echter dat, vergeleken met andere plaatsen waar niet was geveegd, de mate van begreiing niet sterk zal hebben afgeweken van de gecnstateerde situatie. 3.4 Expsitie dijk Ft 6: Duideliik waarneembare rand tt waar geveegd is (Ellewutsdiikplder, Basaltn met edplaag) Per pname is de expsitie bepaald. Gezien de beperkte begreiing kan een mgelijke invled van expsitie niet wrden vastgesteld. 2 augustus 2000 pagina 14 van 23 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

Buwdienst Riikswetersteet Hfdafdeling Waterbuw 3.5 Mate van begreiing In de nderstaande tabel is de mate van begreiing tussen en p de betnzuilen weergegeven. Het betreft het gemiddelde in afgernde percentages vr een aaneengeslten traject. Tijdens de pname is een schatting gemaakt in percentages afgernd p tientallen. Ft 7: Overzicht van traject langs de Brsseleplder De begreiing tussen de betnzuilen zals waargenmen is vr alle nderzchte trajecten minder dan 10%. In de praktijk betekent dit dat er per pname (1 rn-) enkele planten zijn waargenmen. Op de betnzuilen is helemaal geen begreiing aangetrffen. Op basis van deze gegevens valt er geen verschil aan te geven tussen betnzuilen met en znder ectplaag. Betnzuil Type Aangrenzende plder Jaar Begreiing tussen Begreiing p de van de zuilen (in %) zuilen (in %) aanleg Westerschelde nrd Ongelijk Basaltn van Citters-/Brsseleplder 1998 8 0 Ongelijk met ectplaag Basaltn Brsseleplder 1997 2 0 Unifrm met ectplaag Hydrblck Brsseleplder 1997 4 0 Ongelijk met ectplaag Basaltn Ellewutsdijkplder 1997 2 0 Westerschelde zuid Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 10 0 Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 6 0 Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 2 0 Unifrm met ectplaag Pitzuil Hfdplaatplder 1998 10 0 Ft 8: Overzicht dijktraject langs de Hfdplaatplder Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 15 van 23

Buwdienst Ri;kswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw De algemeen waargenmen trend is dat met name de bvenste rand van de bventafel is begreid. Opmerkelijk is dat het traject langs de Hfdplaatplder in dit pzicht afwijkend is. Langs dit traject is het nderste deel van de bventafel met ectplaag bekleed en het bvenste deel met nrmale betnzuilen. Het deel wat is vrzien van betnzuilen met ectplaag was meer begreid dan het deel daar bven (begreiing tussen de zuilen resp. nderste deel10% en bvenste deel bventafel 2%). Ft 9: Nrmale betnzuil zutmelde en Strandkweek (Pitzuil) met Gewne Ft 10: Betnzuil met ectplaag (Piizuil) met Gewne zutmelde. Strandkweek en Spiesmelde De begreiing tussen de zuilen bestnd vral uit specifieke zutplanten zals Strandmelde, Gewne zutmelde en Strandkweek. De verklaring hiervr is waarschijnlijk dat er westelijk van dit traject een schr ligt en staat ls van het bekledingstype. Het schr vrkmt waarschijnlijk een sterke glfslag vanaf de Nrdzee en fungeert als zadenbank. De srten die zijn waargenmen waren namelijk sterk vertegenwrdigd p het schr. 3.6 Waargenmen srten Naast de bedekking zijn de aanwezige srten in iedere pname gedetermineerd. In de tabel wrdt het gemiddeld aantal srten aangegeven binnen het ttaal aan pnamen per traject. De diversiteit aan srten is, zals kan wrden verwacht p basis van de infrmatie uit de vrige alinea, beperkt. Het gemiddeld antal srten per pname is in alle trajecten zeer laag. Op basis van de infrmatie die tijdens het veldwerk is verzameld zijn geen verschillen aan te geven tussen de type betnzuilen met en znder ectplaag. Betnzuil Type Aangrenzende plder Jaar Gemiddeld aantal van srten aanleg Westerschelde nrd Ongelijk Basaltn van Citters-/Brsseleplder 1998 3 Ongelijk met ectplaag Basaltn Brsseleplder 1997 2 Unifrm met ectplaag Hydrblck Brsseleplder 1997 2 Ongelijk met ectplaag Basaltn Ellewutsdijkplder 1997 1 Westerschelde zuid Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 5 Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 3 Unifrm Pitzuil Hfdplaatplder 1998 1 Unifrm met ectplaag Pitzuil Hfdplaatplder 1998 4 Een verzicht van alle waargenmen srten wrdt hierna aangegeven. In ttaal zijn er 27 srten tijdens de inventarisatie waargenmen. De meest vrkmende srten in de ttale pnamen waren Gewne zutmelde, Strandmelde, Strandkweek, Reuklze kamille, Straatgras, Spiesmelde, Engels raaigras en Gewne melkdistel. In dit verzicht is een clustering aangebracht p basis van de zutindicatie vr het milieu waarin deze planten kunnen vrkmen. Verder is per srt aangegeven in welke eclgische grep deze wrdt 2 augustus 2000 pagina 16 van 23 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bven tafel

Buwdienst R;;kswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw ndergebracht. Uit de cmbinatie van zutindicatie en eclgische grep kan wrden afgeleid f een srt specifiek aan een zut milieu is verbnden, f zich kenmerkt dr een breed amplitud vr wat betreft het milieu waarin de srt kan vrkmen. De infrmatie hiervr is verkregen uit BiBase (Centraal Bureau vr de Statistiek, 1997). Er zijn geen srten aangetrffen die vrkmen p een Rde Lijst. Wel zijn er delsrten aangetrffen die zeldzaam zijn met de status 'internatinaal belang' (Lamsr, Schrrenkruid en Zeeraket). Op basis van deze gegevens is er geen verschil aan te geven tussen betnzuilen met en znder een ectplaag. Opvallend is tensltte dat in de pnamen van het traject langs de Hfdplaatplder (zuidzijde Westerschelde) meer specifieke zutplanten zijn aangetrffen dan in de trajecten langs de nrdzijde. Nederlandse srtnaam Latijnse srtnaam Zudindicatie Oeclgische grep srt aangetrffen milieu (hfdgrep: zie nder tabel) (% in 72 pnamen) Gerande schijnspurrie Spergularia media Zut Schrrenplanten (3) Gewne zutmelde Atriplex prtulacides Schrren planten (3) 17 Lamsr Limnium vulgare Schrrenplanten (3) 3 Schrrenkruid Suaeda maritima Schrrenplanten (3) Strandmelde Atriplex littralis Zeeduinplanten (3) 44 Smalle rlklaver Ltus glaber Sterk brak Planten van hge kwelders (3) Strandkweek Elytrigia atherica Zeeduinplanten (3) 18 Reuklze kamille Tripleurspermum maritimum Planten van vedselrijke ruigten (1) 24 Deens lepelblad Cchlearia danica Brak Planten van hge kwelders (3) Zeeraket Straatgras Cakile maritima Pa annua Zeeduinplanten (3) Tredplanten (1) 8 13 Rd zwenkgras Festuca rubra Planten van vchtige bemeste graslanden (5) Vertakte leeuwetand Lentndn autumnalis Planten van stringsmilieus (2) 3 Gekresde melkdistel Snchus asper Zwak brak Planten van vedselrijke akkers (1) Spiesmelde Atriplex prstrata Planten van vedselrijke ruigten (1) 42 Engels raaigras Varkensgras Llium peren ne Plygnum aviculare Tredplanten (1) Tredplanten (1) 8 19 Gewne hrnblem Kleefkruid Cerastium vulgare Galium aparine Planten van vchtige bemeste graslanden (5) Planten van vedselrijke zmen (8) 4 Krulzuring Rumex crispus Planten van stringsmilieus (2) Kmpassla Gewne melkdistel Perzikkruid Vgelmuur Gewne raket Lactuca serrila Snchus leraceus Persicaria maculsa Stellaria media Sisymbrium fficinale Zet Planten van kalkrijke ruigten (1) Planten van vedselrijke akkers (1) Planten van vedselrijke akkers (1) Planten van vedselrijke akkers (1) Planten van vedselrijke ruigten (1) 15 4 8 Herderstasje CapselIa bursa-pastris Tredplanten (1) 3 Rde klaver Triflium pratense Planten van vchtige bemeste graslanden (5) Betreffen delsrten; van internatinaal belang, zeldzaam. Oeclgische hfdgrepen 1 Onkruiden 2 Strings- / Natte pinier 3 Kustplanten Ij Water en everplanten 5 Planten van bemeste graslanden 6 1 8 9 Planten VJIl drug grd>lanci en mlj'.ji Heide- en veenplanten Planten van bsrand & struweel Hnsplantr-n Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 17 van 23

Buwdienst Rijkswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw 4. Cnclusie en aanbeveling De 4.1 Cnclusie Op basis van deze inventarisatie kunnen geen uitspraken wrden gedaan in heverre een betnzuil met een ectplaag een meerwaarde heeft vr wat betreft de mgelijkheden van begreiing met hgere planten in de zne van bven gemiddeld hgwater ten pzichte van een betnzuil znder een dergelijke tplaag. De tplaag was nergens begreid, maar k de ruimte tussen de betnzuilen was nauwelijks begreid. Met name dit laatste is van belang vr de verwachtingen van de ectplaag. Het idee is dat de tplaag de hechtingsmgelijkheden van planten zal vergrten, maar dat planten vral in de spleten tussen de betnzuilen zullen wrtelen. De spleten zullen daarm eerst ged begreid meten zijn m het nut van de tplaag te kunnen bepalen. Pasdan zullen planten, dr cncurrentiedruk vr wat betreft de beschikbare ruimte, mgelijk uitwijken naar de ectplaag. Tijdens deze inventarisatie zijn er per pname maar enkele planten tussen de zuilen waargenmen, er was dus geen sprake van cncurrentie. vraag blijft daarm ng bestaan in heverre een ectplaag een functie zal hebben. In ieder geval kan wrden gecnstateerd dat de ectplaag nit een ptimaal habitat zal bieden vr vegetatie. Bij hge temperaturen in het greiseizen zal de tplaag vr daar gevestigde planten zeer beperkend kunnen zijn in verband met uitdrging. Bij individuele planten die in de spleten tussen de betnzuilen zijn waargenmen zijn namelijk al grei-artefacten waargenmen, dus dit zal k zeker gelden vr planten die zich hebben gevestigd p een betnzuil. De reden hiervr zal te wijten zijn aan de zutinvled, maar zeker k aan de wrteldiepte in verhuding tt de hgte van de bekleding (betnzuil, filter en wrteldek). Een plant zal vr de vchtbehefte afhankelijk zijn van de kleilaag nder de bekleding p minimaal 50 centimeter f van rganisch materiaal (bijvrbeeld veek) tussen de betnzuilen. Deze hgte van de bekleding is, ten pzichte van de 'ude' bekleding, verdubbeld in verband met de veiligheidseisen! Vr de vestiging van planten is in de Milieu-inventarisatie Westerschelde aangegeven dat met name de ruimte tussen de betnzuilen van belang is. Tijdens het veldnderzek werd duidelijk dat de ruimte tussen betnzuilen mede afhankelijk is van het type dat wrdt gebruikt. De Pitzuilen hebben verhudingsgewijs meer tussenruimte dan Basaltn en Hydrblck. De inschatting is daarm dat een nrmale Pitzuil meer mgelijkheden biedt vr planten dan deze andere typen, zelfs als deze zijn vrzien van een ectplaag. 4.2 Aanbeveling De ntwikkeling van de vegetatie was nvldende m een gede afweging te maken. Het lijkt daarm van belang m deze ntwikkeling de kmende jaren te vlgen en een nderzek als deze ngmaals uit te veren. Om verder gede uitspraken te kunnen den lijkt het k verstandig de ntwikkeling van planten gedurende het seizen te vlgen. De invled van verdrging kan hiermee wrden meegenmen. Gezien de ksten die een ectplaag met zich meebrengen en de nzekerheid ver de functie ervan lijkt het ged de resultaten van deze vlgende nderzeken af te wachten. Tt die tijd lijkt het niet ndzakelijk m in aankmende bestekken betnzuilen met een ectplaag p te nemen. Wel is het te verwegen m de Pitzuil vr trajecten met hge ptenties vr te schrijven. Dit type heeft meer tussenruimte in de bekleding en biedt daardr meer mgelijkheden. Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 19 van 23

Buwdiensi Riikswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw 5. Referenties Milieu-inventarisatie Westeschelde, augustus 1999. Prjectbureau Zeeweringen. Natuurvriendelijke waterkeringen langs de Westerschelde. Rapprt RIKZ-95.054 BiBase, 1997. Centraal bureau vr de Statistiek. Flra van Nederland, 1996. R. Van der Meijden. Mededelingen Prjectbureau Zeeweringen. P. Hengst. Digitale bestanden Tpgrafische Dienst Emmen..' Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bven tafel 2 augustus 2000 pagina 21 van 23

Buwdienst Rijkswaterstaat Hfdafdeling Waterbuw 6. Bijlagen Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel 2 augustus 2000 pagina 23 van 23

~ e dp 12-1547-4130-36 Bijlage1 Datum pname üelnventanseerd lcatie Jaar aanleg dr 27-06-2000 E.A.M Ivens & A.F.X. Bartels Brueleplder/v. Cittersplder 199B Type betnruil Betnzuil (ngelijke zuilen) Expsitie dijk Znering vegetatie Invled beheer Afstand tussen steekpref (m.) W W W W W W ZW ZW 0 0 nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee nee 200 200 200 200 200 200 200 200 100 100 DijkpaaJnummer (thv) Steetcprefnummer Aantal srten pet sp Begreiing tussen de zuilen (%, Begreiing p de zuilen (%) Sediment tussen de zullen Sediment p de zuilen Aanwezig veek 12 15b 47 45 43 41-24 30-35 33 34-35 3. 1 2... std 2,. 1.6.,. 10 0 5 10 10 10 0 5 5 20 75 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.,. ',' gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk geheel gedeeltelijk gedeeltelijk geheel geheel geheel geen geen geen geen geen geen geen geen geen geen geen geen geen weinig weinig veel weinig geen geen geen Waargenmen srten: Gerande schijnspurrie Gewne zutmelde lamsr Schrrenkruid Strandmelde Reuklze kamille Smalle rlklaver Strandlcweek Deens lepelblad Rd zwenkgras Straatgras Vertakte leeuwetand Zeeraket Engels raaigras Gekresde melkdistel Gewne hrnblem Kleefkruid Krulzuring Spiesmelde Varlc:ensgras Gewne melkdistel Gewne raket Herderstasje Kmpassla Perzikkruid Rde klaver Vgelmuur Snchus spec. 40 20 10 10 10 10 80 30 10 10 10 20 Opmerkingen: 1 Start inventarisatie vanaf Kerncentrale in stelijke richting 2 6 veek p zuilen en ertussen 1 Start na leidingenstraat en bcht in stelijke richting 2 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

~ e dp 31-13 Bijlage 2 Datum pname Ceinventariseerd dr lcatie Jaar aanleg 28-06-2000 EAM Ivens &; A.F.X. Bartels êcrsselepclder 1997 Type betnzuil Betnzuil met tplaag (ngelijke zuilen, tplaag tavasteen) Expsitie dijk Znering vegetatie Invled beheer Afstand tussen steekpref (m.) Dijkpaalnummer (thv) StMlcprefnummer AantallOOrten per sp ja ja z 200 200 200 200 31-35 1 29-39 27-40 3 200 200 200 200 200 2B 41 24 22 20 18 5 15, zw ja ZW ja 200 13 10 pm 1,5 <Id 1.4 Begreiing tussen de zuilen (%) Begreiing p de zuilen (%) Sediment tussen de zuilen Sediment p de zuilen Aanwezig veek 20 5 0 0 0 0 gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk geheel gee. g... gedeeltelijk geen geen gun weinig weinig g... g... geheel geen gee. 10 0 0 geheel geheel geheel geheel geen geen gee. g... gun weinig weinig weinig 5.0 0.0 6.2 0.0 Waargenmen srten: Gerande schijnspurrie Gewne zutmelde lamsr Schrrenkruid Strandmelde Reuklze kamille Smalle rlklaver Strandkweek Deens lepelblad Rd zwenkgras Straatgras Vertakte leeuwetand Zeeraket Engels raaigras Gekresde melkdistel Gewne hrnblem Kleefkruid Krulzuring Spiesmelde Varkensgras Gewne melkdistel Gewne raket Herderstasje Kmpassla Perzikkruid Rde klaver Vgelmuur Snchus spec. in pnamen 30 10 20 10 20 50 10 Opmerkingen: 1 Algemeen: weinig split nder aan talud, van bven naar beneden: veel naar weinig 2 B Steekpref bijna in hek van krib/dam Irecreatiepunt), talud in hek bvenaan veel begreiing 9 Vanaf dit punt beneden aan het talud een zne met spiesmelde, veel veek p midden talud 10 Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

~ e dp 2-81 Bijlage 3 Datum pname Geinventariseerd lcatie Jaar aanleg dr 27-06-2000 E.A,M Ivens &. A.F.X. Bartels Brsselepkfer 1997 Type betnzuil Betnzua met tplaag (gelijke zuilen, Hydrblcks, tplaag spirt> Expsitie dijk Znering vegetatie Invled beheer Afstand tussen Dijkpaalnummer (thv) Steekprefnummer AantaJ srten per sp steekpref (m.) ZW W W ZW ja ja ja ja ja ja ja ja ja ja ja ja nee nee 50 50 50 50 50 50 50 81 81-82 82 82 1 2 gem.td 1.6 1,5 Begreiing tussen de zuilen (%) Bqreiin& p de zuilen (%) Sediment tussen de zuilen Sediment p de zuilen Aanwezig veek Waargenmen srten: Gerande schijnspurrie Gewne zutmelde Lamsr Schrren kruid StrandmeJde Reuklze kamille Smalle rlklaver Slrandkweek Deens lepelblad Rd zwenkgras Slra&tças Vertalcte leeuwetand Zeeraket Engels raaigras Gekresde melkdistel Gewne Kleefkruid Krulzuring hrnblem Spiesmelde Varkensgras Gewne melkdistel Gewne raket Herderstasje Kmpassla Perzikkruid Rde klaver Vgelmuur Senchus spec. 10 5 0 0 5 4,3 3,5 0 0 0 0 0 0 0 0,0 0,0 geheel geheel geheel geheel geheel geheel geheel geen geen vlledig geen geen gedeeltelijk gedeelte~k geen veel veel geen geen weinig seen 14 14 14 14 43 57 Opmerkingen: 1 tnvled van beheer dr pnieuw invegen van split 2 De Staart scherpe hck in dijk, sterke sedimentatie en veel veek, zie 1 3 zie 1 4 zie 1 5 veekrand hafverwege talud, daarnder beperkt spiesmelde. zie 1 6 veekrand hafverwege talud, daarnder beperkt spiesmelde Veldevaluatie van zuilen met ectplaag in de bven tafel

- dp 80-77 ti Bijlage 4 Datum pname Geïnventariseerd dr Lcatie Jaar aanleg 27-06-2000 E.A.M Ivens & A.F.X. Bartels Ellewutsdijkplder 1997 Type betnzuil Betnzull met tplaag (ngelijke zuilen, tplaag lavasteen) Expsitie dijk Znerin~ vegetatie Invled beheer Afstand tussen steekpref (m.) ZW ZW ZW ZW ia ia ja ia ja ia ia ia 50 50 50 50 ZW ia ia 50 alleen bvenaan enige begreiing (vlak nder beheerspad) ls split is recentelijk aangeveegd, lag bij beheerspad dr pwaaing OijkpaaJnummer (thy) Steekprefnummer Aantal srt.n per sp 77-78 78 78 79 79 2 3 4 79-80 5 sm 1.0 std 1.7 Begreiing tussen de zuilen (%) Begreiing p de zuilen ("') Sediment tussen de zuilen Sediment p de zullen Aanwezig veek 0 0 0 0 0 0 geheel gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk gedeeltelijk geen geen geen geen geen weinig geen geen geen 2.0 0.0 2.7 0.0 Waargenmen srten: Gerande schijnspurrie Gewne zutmelde lamsr Schrrenkruid Strandmelde Reulc10ze kamille Smalle rlklaver Strandlcweek Deens lepelblad Rd zwenkgras Straatgras Vertakte leeuwetand Zeeraket Engels raaigras Gekresde melkdistel Gewne hrnblem Kleefkruid Krulzuring Spiesmelde varkensgras Gewne melkdistel Gewne raket Herderstasje Kmpassla Perzikkruid Rde klaver Vgelmuur Scnchus spec. 20 20 20 20 20 Opmerkingen: 1 redentelijk dr beheerder geveegd ivm uitgewaaid split mgelijke invled dr inzaaien van berm naast beheerspad 2 idem 3 idem 4 nbegreid, lager deel talud ligt veekrand. daarnder beperkt spiesmelde 5 veekrand duidelijk aanwezig, daarnder beperkt spiesmelde vr dijkpaal 81 vergang naar Hydrblcks met ectplaag VeldevaJuatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

- e dp 45-50 Bijlage 5.tum."... GSlventmseerd dr L... JUluniel 21-()6..2000 E.A.M Ivem 6. "'.Fx, Barteb Hfdplutplder 199' Typebetnzulf!etnZ\lM (unifrme zullen) A(lm.) AultallIOOft.n,.,. 10 BeCJOdnI tussen de zullen ("" 20 Be(JOdln, p de zullen ('" 0 sediment tussen de luien,ehed sediment p de zullen pen 1(6m.) N N N N N N N N N ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ - - eee.. nee nee 50 50 50 50 50 50 50 50 <5-<6 46-<'.,.... 47... 48-4g 49 54) 1 - - nee,,.,,.... 10.............~.... -............,. ""'" e.e...e.- e-.-.-.-... -".-.-.-.-....-.-.-....-.-.-.-... A(lm.) B(6m.) A(2rn,' 1(6m.) A(2m,) I (6m.1 A(lm,) 1(6m.) Aam.) I (6m.' A(2m.) 1!I(6m.) Aam.) 8(6m.) A(lm.1.(6m.) Aam.) 1I(6m.) _dil< N Znerin'YeCetatie ~,""""'''''-.. AfsUnd tuaen steekpref (m.) 50 ~unwner(thv) St.ekpfefnllmlMl'.~... '.e,.,.., 1,6 10,,., 10 2.,,,,,,,,,,,,.... 10,0 '.1 e.,...-... 1,6..._ - - ""'"...... -......- -... pd_ pd-.-.-.-.-.- e-.-.-.-.-.- ""'".-.- ""'".-......weztc wek pen ~-"i1pnr1c11a '" i1 pnamen I W_pnmensrten: Ger.ande sddjnspurrie G<wn_... "'-<n,,",~ StJAndmeide Reuldze...,_ kamille 50 100 Strmdkweek,.,. " z_""" as " Dm... Rd zwenkcras... u _. Vertakte leeuwetand En,asraal"u """"""... Gwne hrn... """""'~ """""". V.ut_cru Gwne""""... G<wn,""" -......_,-~ VOISnuur sndius spec. ".. te.. " ", t, t e.. ",. 50 20..,.,. 20 100,. t.. Opmertm'81: Veldeva/uatie van zuilen met ectplaag in de bven tafel

-. ~ --;' -."':""f"?:".,- e,,:..p -''''''-~::II' ",,''''' dp 58-68 Bijlage 6 Datum pname Ganventartseerddr L~" J..,unler Typebetnzul Expsltid~ Znemrveret..tIe AhW1d """"''''''''' tussen steftptef (m.) ~ummer(thy, St.kpr-fnu ' Aantal,.,. kpdinr tusxn de tullen (") kpdl"lr p de luien ('" """_ Sedment timen cs. luien Sedmentpdezulen... w...renmen 0.-.._. srten: Gerande1Chl;l5pl.lrrie... """'niauld S... Reukllllkamllle Smderldaver StJ.ndkweek Dm... P.drwenkp-&s StJut,,-u Vertakte IeeuwetancS Z_... Enrelsrulfras Ockrade mdkdbtd Own hrn...... Krulturtnr Spanelde Varlcemcru Own... Gewnerd:et -,.,.",... I'erdclcruld... v......_ 21..06-2000 E.A.Mlvens6.A.F.X.8Arte1s Hfdplutplder '''' - sa 60 62 1 1 a a,....... - - - -. 67 s., 7 7., "..... 1. 1......... 1~ '..., a.s...,,, 1. ac,. 1., U 7,7 1,' 10,0 ','.,...........,..,... e.e.e e..........,-................................................... c- c-.-.-,- c- c- c- c- c-.- c-,- c-,- c-.-.- 1- I-.- c-.- c-.- c-.......-.-....- c-......, I. I.. ktnlul RId ectpiua: (unifrme lullen, steempilo N N N ja ja ja eee - loo 100 100 A(2m.) 8(7.Sm.) AOm.) B(7.Sm.' Aam.' 1(7.Sm.) - eee 100 100 N N N ja ja ja A(2m.) 1(7.5m.) A(2m.) 8(7.5m.) A(2m.' N N N N ja ja ja ja 100 100 100 100 8(7.5m.) A(2m.) I (7.5m.) Aam.) 8(7.5m.) A(2m.) I (7.5 m.) A(2m.) I (7.5m,) 1. 1,' ~pn~ "npnamena "n pnameni 50 I.,. 20 50 100 I.,. I. 50 I. S I. I. I 1 TWe bventltel10 meter,,,.. '''''... v..".f ~ 6 meter nrmale betruuiien, de INUte 4 m. etllllen, schr ab vrt.nd 6''''' n.ab~ nl, 5Chulne m-d:dam bij... pul68 (p bcht) 7 te wein1r steekprenn dus teruc tuuen andne 5teekpreven 10 $Chr Alremeen: schr f siiic ab vrtand, verder pv&lend p verr"", tussen nder- en byentlfel vend1mlende srten ab lmmf en 5Chrrekruld.nrs betnl»els) VeldevaJuatie van zuilen met ectplaag in de bventafel

Opmerkingen Antn In paragraaf 1.1 (Aanleiding) zu ik iets meer schrilven ver de verwachtingen ten aanzien van de ectplaag in deze zne, de reden waarm ze wrden tegepast. Later in het rapprt lees ik daar meer ver. Het gaat m de extra ruwheid van een speciale tplaag, waardr sediment f vedingsstffen wrden vastgehuden, en de bewrteling huvast heeft. Hewel de kans p uitdrging p de stenen grter is dan van planten in de spleten, wrdt een meerwaarde van de tplaag verwacht. De paragraaf is aangevuld en aangepast. Dit aspect van uitdrging wrdt verigens k genemd dr Bureau Waardenburg, dat een nderzek deed dat hier niet nvermeld mag bliiven. De rapprtage luidt: Inventarisatie begreiing p Basaltn Eczuilen, 1996, p enkele lcaties langs zete en zute getijdeweteren (Reitsma en Mei;er). In dit rapprt ziin de resultaten van eerder, vergelijkbeer nderzek pgenmen (1994). Enkele cnclusies uit het rapprt van BW ziin: * de bedekking dr planten en de srtenrijkdm neemt tt een peride van 6 ;aar ng te (van udere gliingen zijn geen gegevens); * meerietige srten weten zich slecht te handhaven bvenp de eczuilen, met uitzndering van srten die elders wrtelen en uitlpers p de stenen vrmen. Overigens kmen bvenp zuilen znder ectplaag helemaal geen srten vr. * de diversiteit aan srten is iets grter p de eczuilen, het verschil in lengte van de di;kvakken meegerekend. Bedankt vr deze tegift, jammer dat wij niet van dit nderzek p de hgte waren. De eerste twee cnclusies zijn gebruikt in de tekst. 1.2 Prbleemstelling De tepassing van eczuilen binnen het prleet Zeeweringen kan ik niet als een pref zien. Het resultaat is nzeker, maar mede p grnd van tepassingen in het rivierengebied ziin kansen ingeschat vr begreiing. Klpt, tekst is aangepast 1.3 Delstelling De gefrmuleerde delstelling is relatief van aard (het verschil tussen beide steensrten). Er is echter k een 'abslute' vraag: welke vegetatie wrdt aangetrffen p eczuilen en he is deze verdeeld ver de tplaag en de spleten? Delstelling klpt, het del van het nderzek was te nderzeken f er verschillen bestaan tussen de typen betnzuilen. Het aandeel spleten is bij beide typen gelijk, een verschil in begreiing ligt dan vervlgens aan de tplaag. Bij aanvang van de pdracht was verder de vernderstelling dat er geen verschillen bestaan tussen het vegetatietype p de zuil f tussen de zuilen. Eventuele verschillen wrden met name bepaald dr de zutinvled en in veel mindere mate dr de tplaag. In het plan van aanpak was wel pgenmen m ldrecht p de dijk een drietal pnamen te maken m de zutinvled zichtbaar te maken. Dit bleek geen zin te hebben dr de zeer beperkte begreiing lager p het talud (met name vr wat betreft het nrdelijke deel). Uiteindelijk is er p de zuilen (met ectplaag) ttaal geen begreiing waargenmen. blz 10: Hydrblcks en Pitzuilen hebben geen tplaag van granietsplit, maar (bewust!) van een kalk(ri;ke) steen. Verwerkt 3.3 Invled van het beheer Mgeli;k dat tijdens sterke glfslag een deel van het steensplit p de hgere tafel is beland (k vlgens Le Bm niet wssrschiinüik), maar het is vral in een sterke vermaat aangebracht. Het vegen kan inderdaad de begreiing beinvleden (vetwiideten), maar juw vernderstelling dat de mate van begreiing niet sterk zal hebben afgeweken liik: mi; terecht. Vlgens Piet Hengst is wel degelijk dr glfslag het split hger p het talud gewrpen. Het zal zeker k te maken hebben met een aangebrachte vermaat. Onze indruk was verder dat het split te grf was. 3.5, blz 16 De cnstatering dat de eczuilen beter ziin begreid dan de grijze zuilen daarbven is interessant! Je verbindt hier terecht geen cnclusie aan, mgeliitc dat de klnisatie dr zutplanten vltter plaatsvindt dan dr zete srten. Was k nze inschatting.

-.' 4.1 Cnclusies De frmulering dat de ruimte tussen de betnzuilen 'nauwelijks' was begreid vindt ik niet vereenstemmen met de indruk die gewekt wrdt in de rapprtage. Denk aan de ft's, de cnstatering dat er 27 srten zijn waargenmen en dat een bedekking tt 10% mgelijk is. In de pnamen (steekpreven) was er sprake van enkele plantjes per m 2 (in veel gevallen 1 f 2). Met name in het nrdelijke deel van de Westerschelde was er alleen begreiing aan de bvenzijde van het talud, lager was er bijna niets. In 72 pnamen zijn er inderdaad ttaal 27 srten waargenmen (waarvan 11 srten maar in 1 pname). Je hebt het dan in dit geval ver maximaal 5 srten gemiddeld per pname. De bedekking was daarbij in het meest gunstige geval gemiddeld 10 %. Onze cnclusie daarbij blijft 'nauwelijks' begreiing (ndanks een mgelijke vertekening van deze cnclusie dr de ft's). Halverwege nem je het verschil met de ude situatie: een verdubbeling van de bekledingsdikte. De kansen vr begreiing zijn p dit aspect inderdaad sterk verkleind, dr middel van het percentage pen ruimte wrdt getracht de leefmgelijkheden te vergrten. Uit het nderzek blijkt dat er znder hulp jaren verheen kunnen gaan vr iets van frmaat kan ntstaan. Daarm wrdt nu geadviseerd de steengliing af te werken met grnd. Dit aspect mis ik vtiiwe! geheel in het rapprt, terwijl in feite wel argumenten hiervr wrden aangedragen. De invled van beschutting, een vrland en veek wrdt psitief genemd. Omstandigheden waarbij sediment en vedingsstffen beschikbaar kmen vr de planten. Ten tweede tnt dit aan, dat planten gebaat zijn bi; een afzwakking van het extreme milieu. Dit wrdt k getracht te bieden met een ruwe tplaag, die sediment en planten vasthudt! Het vrstel afwerken met grnd is pgenmen nder de aanbeveling. Daarbij is echter wel een kanttekening geplaatst. Wij hebben gecnstateerd dat het split al wrdt weggespeld, het lijkt daarm nzeker in heverre grnd blijft liggen (ndanks ectp). Het is niet zinnig jaarlijks een nieuwe grndlaag aan te brengen. Wel is aangegeven dat juist wat beschuttere plaatsen hiervr wellicht meer kansrijk zijn. Een tweede cnstatering: hg p het talud (tegen de nderhudsstrk) is het sms ged begreid. Een cnclusie is dan k dat begreiing p de nderzchte stenen blijkbaar mgelijk is. Nee, er is geen begreiing waargenmen AA de stenen, wel ertussen. Bij de algemene waarnemingen (3.1) wrdt terecht pgemerkt dat vestiging van planten meer tijd kst. Het is p grnd van die uitspraak niet terecht aan te bevelen geen eczuilen te te passen, vrdat het belang dutdeltik is (4.2). Kip-ei verhaal. Omdat het ng niet is bewezen blijven tepassen f juist niet tepassen. Het lijkt ns tch dat een ectp zich eerst met bewijzen vr een verdere tepassing. Vr wat betreft het advies ten aanzien van Pitzuilen (pen ruimte) sluit ik mij aan bij Jan Wil/em. Het lijkt mi; beter uit te gaan van de fabriekspgave dan van variaties die ntstaan bi; de uitvering. Aanbeveling ten aanzien van pitzuilen is geschrapt. Ik steun tevens de suggestie vr vervlgnderzek. Daarbij denk ik aan jaarlijkse pnamen (k p andere lkaties) vreg in de zmer, gedurende een peride van 5 (?) jaar. In de nieuwe versie van het rapprt is een gedetailleerder vrstel gedaan. Wij gaan uit van een peride van 3 greiseizenen.

Opmerkingen Jan-Willem Slager en Vv Prvst Paginanummering verwerkt aanpassen; blz. 7, 1e regel: De studie had tt del m de eclgische functie van betnzuilen... verwerkt 2 alina: een bekledingstype... dat ntwikkeld is... verwerkt blz. 9 1e alinea: laatste 2 zinnen mdraaien. Er zijn trajecten ten nrden en ten zuiden van WS pgenmen m te vrkmen dat de invled van de psitinering... verwerkt blz. 9 Graag lengtes van de dijkvakken vermelden. Ok is het verzichtelijker m alle dijkvakken uit het plan van aanpak te nemen. Ok als er ng geen begreiing blijkt te zijn. Naast Ellewutsdijkplder 1999 ntbreekt in het verzicht k Nl Zeven tt halverweg sluis Nl Zeven 68+70-73 + 38. De studie was gericht p de eventuele verschillen tussen de typen betnzuilen, daarm is niet het gehele dijkvak geïnventariseerd (zie afbeeldingen p pagina 11). Het pnemen van lengtes kan daarm vervlgens verwarrend werken en geeft vr deze inventarisatie verder geen extra infrmatie. In de tabel zijn nu k de twee niet geïnventariseerde dijkvakken pgenmen. Onder de tabel wrdt aangegeven waarm zij niet zijn nderzcht. blz. 10, tabel Wat bedel je met ngelijk en unifrm? / Hydrblc k / plaats pname vanaf beheerspad (buitenrand?). De termen ngelijk en unifrm zijn uit de tabel gehaald. In de nieuwe tabel wrdt het type betnzuil aangegeven p basis van het 'merk' en het wel f niet aanwezig zijn van een ectplaag. Verder is vr de duidelijkheid een klm tegevegd met de (nieuwe) dijkpaalnummering, zals in de tabel p de pagina daarvr is aangegeven. Ten aanzien van de gegevens in de tabel, zals de plaats van de pname, wrdt in de tekst bven de tabel verwezen naar de wijze van inventariseren. Blz. 12 Bij de wijze van inventariseren systematisch aangeven wat vlgens plan van aanpak de bedeling was en waar en waarm daarvan is afgeweken. (zveel mgelijk beschrijven vr eventueel vlgende inventarisaties; Als er ng geen begreiing is dan is dat k een waarneming.. Het lijkt ns niet zinnig m p alle punten aan te geven in heverre is afgeweken van het plan van aanpak. Wel is het van belang m de wijze van inventariseren in het rapprt ged te beschrijven. De tekst is daarm enigszins aangepast en aangevuld. Ten zuiden van de Westerschelde is p 6,5 en 7,5 meter v.a. het beheerspad een pname gemaakt. Dit deel is "natter", kun je hier pmerkingen plaatsen ver de spatwaterzne. Het is tch juist deze zne die interessant is en waarver wrdt gesprken bij de mtivatie van ectps bven GHW. Graag iets pmerken ver" spat waterzne " en ectplaag. De spatwaterzne is gekppeld aan de aanwezigheid van zutplanten. Er is geen kppeling (waargenmen) tussen de aanwezigheid van zutplanten en het type bekleding. Blz. 13, 1e regel wrdt vr een aantal aspecten... verwerkt Blz. 13, 3e alinea, betnzuilen verwerkt Blz. 13, 5e alinea speelt naast de glfaanval k zadenbank geen grte rl? Waarschijnlijk wel, terechte pmerking. Tekst is aangepast. Blz. 13 nderaan; Heb je gemeten dat de Pitplygnzuiltjes aanzienlijk meer pen ruimten hebben dan de verige zuilen? Mgelijk is het zetwerk langs de Hfdplaatplder incidenteel ruimer (dat weet ik niet). Maar theretisch hebben Pitzuilen minder grt 5 relatief pen ppervlakte (10%) dan bijv. Hydrblcks (10-15%). (Dit blijkt uit de reclameflders). Incidenteel kunnen er per aannemer hele kleine verschillen ntstaan. Maar het lijkt me in deze rapprtage niet p z'n plaats specifiek iets ver Pitzuilen te cncluderen (blz. 19 laatste alinea). Mgelijk wel in het algemeen.

De passage ver dit nderwerp is verwijderd m discussie (en vrkeuren vr 'merken') te vrkmen. Onze inschatting was echter wel dat er meer mgelijkheden zijn, mdat het aantal blkken per m 2 bij Pitplygnzuilen grter is. Meer blkken, meer spleten, dus meer begreiingsmgelijkheden. Blz. 14, de ft tnt (vlgens Vv) de gewne veekrand. Wat mih] betreft mag het pleetie weg m discussie te vrkmen. Het is wel degelijk de veegrand, waar inderdaad k wat veek p is te zien. Ft is verwijderd. Blz. 15, 2e alinea; Op de betnzuilen is helemaal geen begreiing aangetrffen. Is hier dan wel begreiing mgeliik? Op deze pagina wrden de resultaten weergegeven, in het hfdstuk cnclusie en aanbeveling wrdt hierp ingegaan. Blz. 16, Algemeen: bven p de gliing greien diikplsnten / in de spatwaterzne? zutminnende planten? Er is reeds pgenmen dat in het zuidelijk deel juist lager p het talud specifieke zutplanten zijn waargenmen. Het dieper ingaan p de znering heeft geen meerwaarde mdat het niets zegt ver de relatie met het bekledingstype. Zeker niet mdat er tijdens de inventarisatie p de zuilen geen begreiing is waargenmen. Blz. 16 3e alinea aantal verwerkt bz/. 19; Cnclusies wat betreft Pitzuilen aanpassen. De vergelijking tussen de 'merken' betnzuilen is verwijderd. blz. 19, 4e alinea: een nderzek als dit... Graag dit nderzeksvrstel iets cncreter uitwerken. Ik bedel niet een stappenplan maar tch een inschatting maken van het aantal nderzeken (iaar/i;ks f 3x per ;aar f 1x per 2 ;aar etc. en vr een duur van x ieer. Krtm: helang schrten we hiermee het gebruik van ectplagen p? In 2004 ziin we klaar met de Westerschelde en beginnen we aan de Osterschelde... Een vrstel is pgenmen.

"..?2D~r-- 0666, Slager, Jan Wllem (AXZ) Van: Verznden: Aan: CC: Onderwerp: Urgentie: Berchum, Antn van (AXW) vrijdag 25 augustus 2000 8:30 Bartels, A.F.X. Slager, Jan Wllem (AXZ) OS: cmmentaar rapprt 'veldevaluatie eczuilen' Hg Van: Verznden: Aan: CC: Onderwerp: Urgentie: Berchum, Antn van (AXW) wensdag 23 augustus 2000 17: 12 Bartels, A.F.X. Slager, Jan Wllem (AXZ) cmmentaar rapprt 'veldevaluatie eczuilen' Hg Beste Alex, Op verzek van Jan Willem ntvang je hierbij mijn reactie p het cncept-rapprt betreffende de evaluatie van zuilen met ectplaag in de bventafel. Ik ben blij met de pdracht vr dit nderzek. Het heeft waardevlle infrmatie pgeleverd, die gelukkig geïllustreerd wrdt dr middel van ft's. De resultaten zijn herkenbaar. De interpretatie hiervan vraagt aandacht. In paragraaf 1.1 (Aanleiding) zu ik iets meer schrijven ver de verwachtingen ten aanzien van de ectplaag in deze zne, de reden waarm ze wrden tegepast. Later in het rapprt lees ik daar meer ver. Het gaat m de extra ruwheid van een speciale tplaag, waardr sediment f vedingsstffen wrden vastgehuden, en de bewrteling huvast heeft. Hewel de kans p uitdrging p de stenen grter is dan van planten in de spleten, wrdt een meerwaarde van de tplaag verwacht. Dit aspect van uitdrging wrdt verigens k genemd dr Bureau Waardenburg, dat een nderzek deed dat hier niet nvermeld mag blijven. De rapprtage luidt: Inventarisatie begreiing p Basaltn Eczuilen, 1996, p enkele lcaties langs zete en zute getijdewateren (Reitsma en Meijer). In dit rapprt zijn de resultaten van eerder, vergelijkbaar nderzek pgenmen (1994). Enkele cnclusies uit het rapprt van BW zijn: de bedekking dr planten en de srten rijkdm neemt tt een peride van 6 jaar ng te (van udere gliingen zijn geen gegevens); meerjarige srten weten zich slecht te handhaven bvenp de eczuilen, met uitzndering van srten die elders wrtelen en uitlpers p de stenen vrmen. Overigens kmen bvenp zuilen znder ectplaag helemaal geen srten vr. de diversiteit aan srten is iets grter p de eczuilen, het verschil in lengte van de dijkvakken meegerekend. 1.2 Prbleemstelling De tepassing van eczuilen binnen het prject Zeeweringen kan ik niet als een pref zien. Het resultaat is nzeker, maar mede p grnd van tepassingen in het rivierengebied zijn kansen ingeschat vr begreiing. 1.3 Delstelling De gefrmuleerde delstelling is relatief van aard (het verschil tussen beide steensrten). Er is echter k een 'abslute' vraag: welke vegetatie wrdt aangetrffen p eczuilen en he is deze verdeeld ver de tplaag en de spleten? blz 10: Hydrblcks en Pitzuilen hebben geen tplaag van granietsplit, maar (bewust!) van een kalk(rijke) steen. 3.3 Invled van het beheer Mgelijk dat tijdens sterke glfslag een deel van het steensplit p de hgere tafel is beland (k vlgens Le Bm niet waarschijnlijk), maar het is vral in een sterke vermaat aangebracht. Het vegen kan inderdaad de begreiing beïnvleden (verwijderen), maar juw vernderstelling dat de mate van begreiing niet sterk zal hebben afgeweken lijkt mij terecht. 3.5, blz 16 De cnstatering dat de eczuilen beter zijn begreid dan de grijze zuilen daarbven is interessant! Je verbindt hier terecht geen cnclusie aan, mgelijk dat de klnisatie dr zutplanten vltter plaatsvindt dan dr zete srten. Pagina 1