Bijen op boerenland doen het beter

Transcriptie

1 Bijen p berenland den het beter Data-analyse 380 srten Nederlandse bijen en hmmels Zeist, 4 juni 2019 STAF Research 1

2 Samenvatting De Nederlandse lijst met bijen en hmmels telt 380 srten. Bij 112 srten is sprake van een gunstige trend: de aantallen zijn tegenmen tussen 2003 en Bij 75 srten zien we een sterke daling (50 prcent f meer afname), bij een vergelijkbaar aantal srten is de trend matig dalend tt stabiel. Vr de resterende srten is de trend nbekend. Smmige srten zijn incidenteel in Nederland en 46 srten zijn verdwenen. Vr iedere bijen- en hmmelsrt is in kaart gebracht: de trend tussen 2003 en 2018 (tename, stabiel, afname); in welke delen van Nederland de srt vrkmt; in welke bitp/bitpen de srt gedijt; p welke blemen de srt vliegt. Niet vr alle srten is alle infrmatie beschikbaar. Met name vr zeldzame srten ntbreekt ng wel eens infrmatie. De data is geanalyseerd. Hierbij is met name gekeken naar de kenmerken van srten met een tenemende trend en een (sterk) afnemende trend. Srten die in aantallen tenemen, wrden gekenmerkt dr: meestal een grt verspreidingsgebied in Nederland; furageren in hge mate p gele cmpsieten (paardenblem, Jacbskruiskruid, berenwrmkruid), wilgen, fluitenkruid en akkerdistel. Dit zijn zeer veelvrkmende blemen van het platteland; kmen relatief vaker vr in stedelijk gebied. Srten die sterk in aantallen afnemen, wrden gekenmerkt dr: relatief vaak natuur en natuurlijke graslanden als bitp. relatief vaak een beperkt verspreidingsgebied in Nederland, bijvrbeeld alleen Zuid- Limburg f hgere zandgrnden. vaker vrkeuren vr blemen die (iets) minder algemeen zijn in Nederland. Srten die zijn verdwenen vlgens de Rde Lijst 2018 (46 srten): Bijna alle srten waren al verdwenen vr de marktintrductie van nenictinïden in Twee srten verdwenen vlak erna. Er kn geen relatie wrden gelegd tussen de afname van aantallen binnen srten en het gebruik van nenictinïden (gewasbeschermingsmiddelen) in de landbuw. Z bleek geen van de srten een akker die in gebruik is bij de landbuw als bitp te kiezen. Hierdr is het uitgeslten dat een bijennest in de bdem direct in aanraking kmt met bestrijdingsmiddel. Uit deze data-analyse blijkt dat bijen- en hmmelsrten met een tenemende trend vaker wrden aangetrffen in gebieden waar wèl nenictinïden wrden tegepast (landelijk gebied, stedelijk gebied) dan in gebieden waar deze niet wrden tegepast (natuurgebied). 2

3 Inleiding Al twintig jaar bestaat het vermeden dat nenictinïden, een nieuwe generatie gewasbeschermingsmiddelen, schadelijk zijn vr wilde bijen, hmmels en de hningbij. Deze insecten zuden hierdr uitsterven. De nenictinïden kwamen halverwege de jaren 90 van de vrige eeuw p de markt. Sindsdien vlgen studies uit alle delen van de wereld elkaar p. De ene studie cncludeert dat het wel meevalt met de schadelijkheid vr de bijenppulaties, terwijl andere wetenschappers tt de sltsm kmen dat de aarde p instrten staat. De Eurpese Cmmissie kmt in 2013 met een richtlijn die bepaalt dat planten waar veel bijen p afkmen, niet met deze middelen behandeld mgen wrden. De belangrijkste reden is dat deze stffen rechtstreeks schadelijk zijn vr wilde bijen, hningbijen en hmmels. Sinds dit jaar is het k niet meer tegestaan m bietenzaad te gebruiken met een cating met nenictinïden. Nenictinïden wrden inmiddels z n 20 jaar relatief intensief gebruikt. Het is nduidelijk welk effect dit gebruik heeft (gehad) p de Nederlandse ppulaties bijen en hmmels. Stichting Agri Facts heeft daarm beslten vr alle 380 srten bijen en hmmels p de Nederlandse srtenlijst na te gaan f er een mgelijk verband kan wrden vastgesteld tussen het gebruik van deze middelen en de trend (afname, tename) van de betreffende bijen- en hmmelsrt. 3

4 Data-analyse Middels data-analyse gaan we p zek naar de vereenkmsten tussen de srten bijen en hmmels met een gunstige trend (tename) in de afgelpen decennia, respectievelijk srten met een sterke negatieve trend (50% afname en meer). De vlgende gegevens wrden per bijen- en hmmelsrt verzameld: Lijst met alle srten bijen en hmmels die in Nederland vrkmen (f relatief recent vrkwamen). Gegevens ver het verspreidingsgebied in Nederland en de bitp (landschapstype waarin de srt gedijt). Brn: Nederlandse Srtenregister, verzicht van de Nederlandse bidiversiteit. Kenniscentrum Insecten en andere ngewervelden. De trend tussen 2003 en Brnnen: Basisrapprt vr de Rde Lijst Bijen, Menn Reemer, 2018; Bedreigde en verdwenen bijen in Nederland. Basisrapprt met vrstel vr de Rde Lijst, T. Peeters en M. Reemer, De blemen waarp de srt vliegt. Brn: Nederlandse bijen en hun relaties (Insectenplanten.nl) De lijst met bijen & hmmels bestaat uit 380 verschillende srten. Vr 298 srten wrdt infrmatie gevnden ver verspreidingsgebied, bitp en trend. Vr 112 srten is er sprake van een tenemende trend en vr 75 srten is er een sterk afnemende trend (50% en meer afname in vergelijking met 2003). Vr een vergelijkbaar aantal srten is de trend matig dalend. Uit de verzamelde gegevens blijkt dat geen van de srten zich nestelt in akkers die in gebruik zijn dr de landbuw. Dat nesten met bijen direct in aanraking kmen met nenictinïden kan dan k wrden uitgeslten. 4

5 Resultaten Vr 298 srten bijen en hmmels is infrmatie beschikbaar ver hun bitp. Hierbij de pmerking dat veel bijensrten gedijen in meerdere bitpen. In figuur 1 is aangegeven heveel srten bijen en hmmels kunnen wrden aangetrffen per bitp-type. Hierbij is nderscheid gemaakt tussen bijen en hmmels met een tenemende en afnemende trend. Srten al verdwenen vr marktintrductie nenictinïden Op de Rde Lijst 2018 staan 46 srten die sinds 1900 zijn verdwenen. Er is nagegaan in welk jaar de laatste exemplaren van de srt zijn gezien. Bijna alle srten blijken al te zijn verdwenen vóór de marktintrductie van nenictinïden in 1995, 2 srten vlak erna. Deze middelen kunnen dus niet de rzaak zijn van het verdwijnen van deze srten. Figuur 1. Peride waarin srten p de Rde Lijst 2018 vr het laatst werden gezien. (Niet van alle verdwenen srten is deze infrmatie beschikbaar). 5

6 Grtste afnames bij bitp natuur Uit de bitpbeschrijvingen blijkt dat veel bijen en hmmels de vrkeur geven aan een pen en zanderig landschap. De vegetatie met niet te dicht zijn en gevarieerd. Dat geldt vr veel srten met habitat natuur (bs, natuurgrasland) en ruigten (bermen, taluds, sprwegterreinen). Srten die bsachtige gebieden als leefmgeving hebben, geven bijna altijd de vrkeur aan pen, gemengde bssen met kapvlakten f de ndige zandpartijen m in te nestelen. Srtgelijke eisen wrden dr relatief veel bijen gesteld aan het natuurgrasland: pen, zanderige plekken en vldende blemen van hun vrkeur. Uit de figuur 2 blijkt dat de grtste uitdunning plaats heeft gevnden bij srten die zich hebben gevestigd in gebieden met natuur (bs en heide en natuurgraslanden). Bijensrten die leven in stedelijk gebied den het daarentegen relatief beter. Figuur 2. Aantal srten bijen en hmmels met een afnemende, respectievelijk tenemende trend per type bitp (meer bitpen per srt mgelijk), in de peride

7 Bijen met brede verspreiding den het wel ged Van de 298 srten, hebben 76 (vrijwel) heel Nederland als leefgebied. Onder deze srten zitten pvallend veel met een tenemende trend, zie figuur 3. Veel srten zijn echter specifieker qua lcatiekeuze. Deze srten kennen vaker een afnemende trend. Met name de prvincie Limburg (met name Zuid-Limburg) is rijk aan srten bijen en hmmels. Ok p de hgere zandgrnden is de srtenrijkdm grt. Relatief veel Nederlandse srten huden van zand, warmte, drgte en de specifieke mstandigheden van Zuid-Limburg. Deze meer kieskeurige bijen, den het vaker minder ged. Uit de figuur blijkt tevens dat het aantal srten dat specifiek gebnden is aan beperkte gebieden in West-, Midden-, f Nrd-Nederland klein is. Figuur 3. Verspreidingsgebieden van srten bijen en hmmels met respectievelijk een sterk afnemende, licht afnemende en tenemende trend tussen 2003 en

8 Bijen vliegen liefst p paardenblem en wilg Wilde bijen en hmmels vliegen allemaal p een beperkt aantal blemsrten. De blemvrkeuren verschillen sterk per bijen- en hmmelsrt. Vr 95 van de 112 srten met een tenemende trend is infrmatie beschikbaar ver de blemen waarp wrdt gevlgen. Deze srten vliegen pvallend veel p gele cmpsieten (paardenblem, Jacbskruiskruid, berenwrmkruid) en akkerdistel (59% van de srten). De paardenblem is de meest geliefde blem. Ok wilgen en schermblemigen (fluitekruid) zijn ppulair. Het gaat hier m blemsrten die zeer algemeen zijn p met name het platteland. Betreffende de 75 bijensrten die sterk in aantal achteruit zijn gegaan, is van 37 srten de blemvrkeur bekend (vr relatief veel met name (zeer) zeldzame srten ntbreekt deze infrmatie). Uit de wel beschikbare dcumentatie blijkt dat deze srten minder vaak de zeer algemene blemen bevliegen, maar daarentegen een breed scala aan blemsrten verkiezen van de meer pen bdems (zals: klkjes, muizenr, zandblauwtje, havikskruid, heide en slangenkruid). Figuur 4. Verschil in blemvrkeuren tussen bijen en hmmels met tenemende respectievelijk sterk afnemende trend in de peride

9 Cnclusies en aanbevelingen 1. In ttaliteit zijn de aantallen bijen en hmmels afgenmen tussen 2003 en Uit deze studie blijkt echter dat de srten niet p één hp geveegd mgen wrden. Van de 380 beschreven Nederlandse bijen- en hmmelsrten, hebben 112 srten een tenemende trend. En 75 srten een sterk negatieve trend (afname van 50% f meer). 2. De bijen- en hmmelsrten met een tenemende trend hebben vaker een grt verspreidingsgebied binnen Nederland en vliegen vaker p zeer veelvrkmende blemen. Deze blemen bevinden zich met name in het landelijke gebied. Ok kmen deze bijensrten vaker vr in stedelijke gebieden. 3. Het idee dat bijen- en hmmelsrten zijn verdwenen als gevlg van nenictinïden klpt niet. De datum waarp de laatste exemplaren van de bijensrt werden gezien in Nederland, ligt vr bijna alle srten vóór de marktintrductie van de nenictinïden (1995). 4. De bijen- en hmmelsrten met een afnemende trend hebben vaker natuur en natuurgrasland als bitp. Ok verkiezen deze srten vaker blemen die vrkmen in pen vegetaties. Veel bijensrten met een afnemende trend verkiezen pen natuurlijke landschappen: licht, gemengd bs met pen zandvlakten. Of natuurgraslanden met een minder dicht begreide bdem. 5. Het geschetste beeld dat er sprake zu zijn van een afnemende trend bij bijen- en hmmels p het platteland vanwege het gebruik van nenictinïden is njuist. De bijen- en hmmelsrten p het platteland hebben juist vaker een tenemende trend. 6. Wilde bijen en hmmels zijn (zeer) kieskeurig wat betreft de blemen die zij bevliegen. Blemrijke akkerranden en graskruidenmengsels die de bidiversiteit meten stimuleren, kunnen van meerwaarde zijn als de samenstelling aansluit p de blemvrkeuren van de plaatselijke bijen- en hmmelppulaties. Data-brnnen Nederlandse Srtenregister, verzicht van de Nederlandse bidiversiteit. Kenniscentrum Insecten en andere ngewervelden. Basisrapprt vr de Rde Lijst Bijen, Menn Reemer, Basisrapprt met vrstel vr de Rde Lijst, T. Peeters en M. Reemer, Nederlandse bijen en hun relaties (Insectenplanten.nl) Ft vrpagina: Shutterstck. 9