Over moetivatie, verzet, en zelfgewilde verandering: Verfrissende inzichten voor een motiverende hulpverlening vanuit de Zelf-Determinatie Theorie

Transcriptie

1 Over moetivatie, verzet, en zelfgewilde verandering: Verfrissende inzichten voor een motiverende hulpverlening vanuit de Zelf-Determinatie Theorie Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste Universiteit Gent Contactadres:

2 Doelstellingen: deze sessie zou geslaagd zijn als... je een aantal basisinzichten hebt meegekregen rond motiverende begeleiding / hulpverlening deze sessie aanmoedigt tot verdere reflectie rond de motiverende rol therapeuten en hulpverleners we samen een aantal concrete, authentieke voorbeelden uit de praktijk kunnen bespreken

3 Elke (gedrags)verandering vereist energie! De cruciale vragen zijn 1) welke factoren verschaffen de noodzakelijke energie voor duurzame gedragsverandering? 2) of de mate van beschikbare energie afhankelijk is van de motieven of redenen om gedragsverandering na te streven of er niet van af te zien? 3). welke hulpverleningsstijl de motivatie en energie, die nodig zijn voor verandering, kan voeden?

4 Uit het leven gegrepen

5 Dialoog Thuis: dialoog tussen u en uw 5-jarig kind Gelieve de rol van uw kind in te nemen

6 Dialoog tussen uzelf en 5-jarig kind Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Kom, kom, niet overdrijven, hé. Het is maar een klein stuk. Kind: Ja? Dat is echt een groot stuk, kijk eens! Moeder: Mieke, we gaan niet opnieuw ruzie maken, he. Je hoort je vis op te eten. Als je nu jouw vis niet opeet, dan krijg je straks geen dessert. Kind: Dat is niet eerlijk! Jij probeert mij gewoon te lokken! Jij eet toch ook niet graag rode kool! Moeder: We eten nu vandaag geen rode kool. Het is vis. En je hoeft zo niet te roepen en hier zo n groot probleem van te maken. Je had het al drie keren kunnen opeten. Kind: Ik moet, moet, moet hier altijd van alles doen. Jij wil hier gewoon altijd de baas spelen! (en Mieke loopt weg van tafel) Moeder: Wel, als je geen respect kan tonen voor wat ik klaar maak, dan krijg je ook geen dessert!

7 Hoe voelde u zich na dit gesprek als kind? Kind voelt zich niet gehoord, want klacht wordt geminimaliseerd ontkend Moeder en kind praten naast elkaar; de situatie escaleert, want moeder begint te dreigen = kettingreactie Gesprek wordt een strijd, waarbij er verzet bij het kind naar boven komt

8 Dialoog II Bij de therapeut: dialoog tussen opstandige Stan en behandelaar Gelieve de rol van Stan in te nemen

9 Dialoog tussen therapeut en cliënt Cliënt: Ik vind het toch moeilijk om niet onmiddellijk kwaad te worden. Het lukt mij gewoon niet goed om rustig te blijven. Therapeut: Ik denk nochtans dat je dit kan. Het is je al gelukt. Je moet geloven in jezelf. Cliënt: Dat zegt mijn vader ook. Therapeut: Maar dat is ook zo. Je zo kwaad maken heeft gewoon geen zin. Je papa wordt kwaad en je zus begint ruzie te maken. Het zal gewoon echt plezanter zijn thuis voor jou en alle anderen, denk je niet? Cliënt: Dat kan wel zijn, maar ik moet toch niet alleen veranderen. Therapeut: Dat is waar, maar je hebt de zaken wel in de hand. Jij kan er voor kiezen om je kwaad te maken en dan loopt de situatie misschien uit de hand of je kan er voor kiezen om de zaken anders aan te pakken. Cliënt: Dat is wel waar. Therapeut: Weet dat je mama en papa echt blij zullen zijn als je een inspanning doet.

10 Hoe voelde u zich na dit gesprek als cliënt? Behandelaar vertoont mix van motivationele strategieën Stan wordt subtiel op plichten gewezen voorwaardelijke aanvaarding

11 Dialoog III Bij de diabeteseducator: dialoog tussen diabetes patiënt en educator Gelieve de rol van de patiënt in te nemen

12 Dialoog tussen patiënt en educator Patiënt: Regelmatiger eten vind ik toch moeilijk. Educator: Je eet liever iets als het je uitkomt. Patiënt: Ja, soms heb ik het gevoel dat ik meer suikers moet eten, terwijl ik er eigenlijk geen trek in heb. Educator: Je hebt misschien ook schrik dat je nog meer gaat verdikken. Patiënt: Ja, dat houdt mij wel bezig, want men zegt ook dat ik op mijn lijn moet letten. Langs de andere kant krijg ik ook te horen dat ik meer koolhydraten en suikers moet eten. Dat is allemaal nogal verwarrend. Educator: Dat kan ik mij wel inbeelden. Vermoedelijk weet je waarom je wordt aangeraden om voldoende en regelmatig suikers en koolhydraten te eten. Patiënt: Ja, om hypo s tegen te gaan. Educator: Weet je zelf op welke dagen je het grootste risico hebt op een hypo? Patiënt: Wel, als ik veel heb bewogen op een dag, dan is het goed om op mijn voeding te letten.

13 Hoe voelde u zich na dit gesprek als patiënt? Educator heeft open en nieuwsgierige houding Educator gaat in op inbreng van de patiënt & stemt af op individuele situatie Educator laat patiënt reflecteren

14 SELF-DETERMINATION THEORY Prof. Edward Deci (University of Rochester, NY) Prof. Richard Ryan (University of Rochester, NY)

15 MI Klinisch model ZDT Theorie Identificatie van cruciale motiverende gesprekstechnieken = eerder bottom-up Verklaring waarom verandering werk = Behoeftebevrediging Eerder top down Potentieel voor integratie Vansteenkiste, M., Williams, G. C., & Resnicow, K. (2012). Toward systematic integration between Self-Determination Theory and motivational interviewing as examples of top-down and bottom-up intervention development: Autonomy or volition as a fundamental theoretical principle. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 9:23

16

17 VAKEXPERTISE / KNOWHOW - (Technische) kennis van aandoening - Vakbekwaamheid (bijv., therapeutische technieken, protocol) MOTIVATIONELE ERVARING EN INZICHTEN - Hoe cliënt stimuleren? - Hoe probleeminzicht laten groeien? Noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde Noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde Stimulerend technieken aanwenden in omgang met cliënt Blijvende verandering

18 Oefening 1: Motiverende en demotiverende interacties In wat volgt vind je twee casussen waarbij je gevraagd wordt om een motiverende reactie te bedenken: hoe kan je op een motiverende wijze reageren? een demotiverende reactie te bedenken: wat is eerder demotiverend?

19 Oefening 1a: Zomer- of winterjas? Susanna (9 jaar) weigert haar winterjas aan te doen om naar school te fietsen. Ze zou veel liever haar nieuwe jeansjas aandoen, want die vindt ze veel mooier. De mama van Susanna is echter bezorgd dat ze te koud zou hebben, want men had aangekondigd dat het een druilerige dag zou worden. => Wat is een (de)motiverende aanpak van de moeder?

20 Oefening 1a: Opstandige Stan Stan (8 jaar) is in behandeling omdat zijn ouders radeloos zijn. Hij vertoont weinig motivatie om iets aan zijn opstandige gedrag te doen. Hij voelt zich onbegrepen thuis, in het bijzonder door zijn moeder, wat hem soms erg kwaad maakt. Hij is weinig spraakzaam tijdens gesprekken en schermt zich wat af. Consultaties verlopen dan ook moeizaam: de therapeut heeft moeite om een zinvolle insteek te vinden en twijfelt om de behandeling te stoppen.

21 Uitdaging 1 Waarom we doen wat we doen : Waarom gaan cliënten in behandeling? Waarom respecteren ze afspraken?

22 Stelling: Hoe meer een cliënt gemotiveerd is, hoe beter. 1. Niet akkoord 2. Akkoord 3. Het hangt er van af

23 Oefening 2: Combineer & benoem Probeer types motivatie samen te plaatsen

24 Helemaal niet akkoord Noch akkoord, noch niet akkoord Helemaal akkoord Een goede reden voor mij om een inspanning te leveren in therapie is 1) omdat dit is wat anderen (bv. therapeut, ouders, gerecht) van mij verwachten ) omdat ik dit persoonlijk erg waardevol vind ). omdat anderen (bv. therapeut, ouders) anders teleurgesteld zijn in mij ) omdat ik me schuldig zou voelen als ik het niet zou doen ) omdat ik graag mezelf beter zou leren kennen ) omdat ik overtuigd ben dat dit heel erg zinvol en noodzakelijk is voor mij ) omdat ik het als een uitdaging ervaar ) omdat ik mezelf moet bewijzen dat ik mijn problemen kan oplossen

25 Probeer om de -Items twee aan twee samen te plaatsen -Een label te verzinnen voor het type motivatie dat beide items beogen te meten Items Naam Motivatietype 1 Motivatietype 2 Motivatietype 3 Motivatietype 4

26 WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, nieuwsgierigheid Verplichting, druk, stress Vrijwillig, psychologisch vrij Gecontroleerde Motivatie Autonome Motivatie Moeten of moetivatie Willen of goesting

27 WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier Waarom span je jou in voor de opdrachten die de therapeut geeft? omdat de therapeut me dan meer zal waarderen omdat ik me beschaamd zou voelen als ik het niet zou doen omdat ik inzie waarom deze opdrachten zinvol zijn omdat ik nieuwsgierig ben en het een boeiende opdracht vind Internalisatieproces = acceptatie = eigenaarschap verwerven

28 Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier Waarom zou je de regels in de afdeling volgen? omdat ik anders gesanctioneerd word omdat ik zo iets verdien omdat ik me slecht zou voelen als ik het niet zou doen omdat ik inzie waarom de afspraken belangrijk zijn omdat ik de afspraken boeiend vind

29 Vocabularium om over cliëntmotivatie te spreken: - Interne en externe motivatie - Internaliteit en externaliteit - Intrinsieke en extrinsieke motivatie - Autonome motivatie - Vrijwillige motivatie - Bereidheid tot verandering -. Wie ziet nog de bomen door het bos?

30 Stelling: Concept motivatie Het fundamentele onderscheid binnen de ZDT is dat tussen autonome of vrijwillige en gecontroleerde of gemoetiveerde motivatie. Implicatie voor de praktijk: Taak van hulpverlener = aanmoedigen van autonome motivatie

31 Uitdaging 2 Maakt motivatie een verschil uit?

32 Kwaliteit van motivatie bij patiënten met een eetstoornis van der Kaap-Deeder, J., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Verstuyf, J., Boone, L., & Smets, J. (2014). Fostering self-endorsed motivation to change in patietns with an eating disorder: The role of perceived autonomy support and psychological need satisfaction. International Journal of Eating Disorders, 47,

33 van der Kaap-Deeder, J., Vansteenkiste, M., Soenens, B., Verstuyf, J., Boone, L., & Smets, J. (2014). Fostering self-endorsed motivation to change in patietns with an eating disorder: The role of perceived autonomy support and psychological need satisfaction. International Journal of Eating Disorders, 47,

34 Kwaliteit van motivatie bij alcohol- en drugsafhankelijke personen Williams, G. C., Rodin, Copyright G. C., Ryan, 2017 R. M., Grolnick, W. S., & Deci, E. L. (1998). Autonomous regulation and adherence to long-term medical regimens in adult outpatients. Health Psychology, 17,

35 Wild, T. C., Cunningham, Copyright J. A., & Ryan, 2017R. M. (2006). Social pressure, coercion, and client engagement at treatment entry: A self-determination theory perspective. Addictive Behaviors, 31,

36 Wild, T. C., Cunningham, Copyright J. A., & Ryan, 2017R. M. (2006). Social pressure, coercion, and client engagement at treatment entry: A self-determination theory perspective. Addictive Behaviors, 31,

37 Stelling: Kwaliteit van motivatie telt! - Het is niet enkel belangrijk dát een patiënt gemotiveerd is, maar dat hij goed gemotiveerd is! - De kloof tussen intentie en effectieve verandering is veel groter voor gemoetiveerde personen! Implicatie voor de praktijk: Druk zetten op cliënten brengt zeker op lange termijn - weinig zoden aan de dijk!

38 Oefening 3: Overleg even wat volgens jullie de praktijkvoordelen zijn van een dergelijke meer verfijnde visie op motivatie? Hoe zou je met dit motivationeel continuüm in de praktijk aan de slag kunnen gaan? Hoe kan het een verfrissend licht werpen op jouw praktijk?

39 1)Psycho-educatie: Laat cliënten zelf motieven voor verandering noteren Licht het motivationeel continuüm toe Laat hen de koppeling maken tussen hun motieven en de types motivatie Laat hen reflecteren over hun antwoorden op een gevalideerde vragenlijst (zie Urbanoski & Wild, 2012 voor een ingekorte 9-item versie) Benoem zelf ook welke drijfveer een persoon heeft om in behanderling te komen / aan verandering te werken

40 Casus Rika: (Alcoholproblematiek) Rika komt op consult op aanraden van haar dochter. Rika heeft al heel wat hulpverlening achter de rug maar hervalt steeds weer in haar verslavingsgedrag. Dochter Marie heeft een sterk verlangen dat het terug beter zou gaan met haar moeder. Mocht moeder de draad terug kunnen opnemen in haar leven, wij zouden zo blij zijn en heel wat zorgen minder hebben. Rika staat in het krijt bij haar bezorgde kinderen. Stel dat ze me laten vallen als ik terug herval, dit is misschien mijn laatste kans, als ik nu terug start met therapie toon ik mijn goede intenties, ik wil hen ook niet kwijt, ik heb al zo weinig mensen om me heen en bezorgde hen al heel wat zorgen. In de begeleiding wordt reeds bij aanvang de termen intrinsieke-extrinsieke motivatie benoemd en het gevolg voor de slaagkansen van de therapie. Vanuit deze verheldering werd gekeken naar de intenties van Rika. Wat wil Rika echt? Waar zit haar diepe nood? Verbondenheid met de kinderen werd naar voor geschoven en heropbouw vertrouwen van kinderen in hun moeder. Dit werd de startfocus van de begeleiding want daar wilde Rika op inzetten. Pas vele sessies daarna kwam het verslavingsgedrag aan bod en werd de rode draad gezien van een gebrek aan intrinsieke motivatie doorheen haar levensverhaal en opgelegde motivatie alom.

41 2) Verfijning van het motivationeel lineaal: Lineaal voor gedwongen motivatie Lineaal voor autonome motivatie Waarom zou je in behandeling komen? Waarom zou je iets veranderen? ik wil het zelf niet ik wil het zelf wel ik voel geen druk ik voel druk

42 3) Diepere verankering van verandering: Laat cliënten vragenlijsten invullen die peilen naar motieven voor andere gedragingen: Relatie, sport, werk, Cliënten in contact te brengen met hun persoonlijke overtuigingen en interesses = bredere situering Over welke zaken droomde je als kind? => kinderdromen Welke zijn jouw hobbies? => interesses & passies Wat vind je waardevol en belangrijk? => waarden en overtuigingen Cliënten zijn het noorden verloren en hun intern kompas is vaak niet goed ontwikkeld, laat staan goed afgesteld!

43 Vraag 1: Heb je ooit een droom gehad die je nagejaagd hebt? Vraag 2: Hoe voelde dit? Wat leerde je er uit? Wat maakte dat dit lukte? Vraag 3: Wat kan er je helpen om je droom verder te kunnen realiseren? Vraag 4: In welke mate is je huidige gedrag behulpzaam / een obstakel om deze droom te realiseren?

44 MAAR Soms vraag ik me af of het in zware problematische situaties soms niet meer oplevert om te stoppen met motiveren en gewoon te zeggen het moet (van mij, van je ouders, van de jeugdrechter,..). Moeten heeft alvast twee voordelen: het is duidelijker en er worden minder woorden aan vuil gemaakt. (Paredis, 2008, p. 24)

45 Stelling: Het is cruciaal dat cliënten die weinig gemotiveerd zijn onder druk worden gezet. Een directieve aanpak en het hanteren van druk vormen een hefboom voor verandering. 1. Niet akkoord 2. Akkoord 3. Het hangt er van af

46 Is de ZDT een fasetheorie of een stadiamodel? Weerspiegelen de verschillende types regulatie fases die we stap per stap dienen te doorlopen? Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier FASE 1 STADIUM 1 FASE 2 STADIUM 2 FASE 3 STADIUM 3 FASE 4 STADIUM 4

47 De verschillende regulatietypes representeren geen fases naar duurzame verandering Transtheoretisch Model van Verandering

48 Vele cliënten zijn toch weerspanning om verandering na te streven! Waarom gaat een cliënt niet in behandeling? Waarom verleent een cliënt geen medewerking?

49 WAAROM WE NIET DOEN WAT WE NIET DOEN Hulpeloos, passief Straf, beloning, verwachting Schaamte, Schuld, zelfwaarde Persoonlijke overtuiging Waarom doe je niets aan jouw probleem? omdat het toch niet zal lukken ik heb al zoveel keren geprobeerd en ben ontmoedigd omdat anderen zich niet moeten bemoeien met hoe ik leef omdat anderen mij zullen veroordelen omdat ik het zo lang liet aanslepen omdat ik beschaamd ben over mijn probleem en anderen dit niet mogen weten omdat ik mij verzet tegen de stem in mij die zegt dat ik mijn probleem moet aanpakken omdat ik er over nagedacht heb en het nu niet het geschikte moment is om er iets aan te veranderen

50 Een nieuw licht werpen op het gebruik van blijftaal! Van een kwantitatieve naar een kwalitatieve visie

51 4. Een nieuwe blik op het mechanisme van verandertaal! MIconsistente praktijken Verandertaal Uitkomsten MIinconsistent praktijken Blijftaal

52 Kwalitatieve visie op blijftaal Bekwaamheid Bijv. Ik heb geprobeerd en ik denk dat ik niet kan stoppen met roken Amotivatie Bijv. Ik ga niet veranderen, punt uit. Gecontroleerd gemotiveerd Autonoom gemotiveerd Bijv. Als ik alles bij elkaar zie, denk ik dat het veranderen van mijn eetgewoontes op dit moment te stresserend zou zijn

53 Stelling: Motivatie om niet te veranderen Cliënten kunnen er, na reflectie, voor kiezen om niet te veranderen. Autonoom functioneren = zinvolle outcome op zich = criterium van therapiesucces Klinische implicatie: Taak van de hulpverlener = aanmoedigen van autonoom functioneren, ofwel om te veranderen, ofwel om niet te veranderen. Noodzaak tot verbreden van visie op therapiesucces! Gedifferentieerde visie op blijftaal Zich niet vastpinnen op gedragsverandering

54 Uitdaging 3 De vitamines voor groei: De rol van psychologische behoeftebevrediging

55 Stelling: Er bestaat geen motivationeel recept dat voor iedere cliënt werkt: wat motiverend is voor de ene cliënt, is de motiverend voor de andere en omgekeerd. 1. Akkoord 2. Niet akkoord 3. Het hangt er van af

56 Welke behoeftes sluiten aan bij deze criteria? Eerder psychologisch dan fysiologisch Eerder universeel dan cultuurgebonden Eerder inherent dan verworven Eerder fundamenteel dan triviaal

57 Autonomie Jezelf mogen zijn, vrijwillig mogen handelen, denken en voelen, gevoelens van keuze en psychologische vrijheid A

58 B Relationele Verbondenheid Warme, hechte en authentieke band met anderen, voor anderen zorg dragen en geliefd worden

59 Competentie Bekwaamheid om een activiteit uit te voeren, gewenste doelen te bereiken en vaardigheden te ontplooien C

60 Hoger welzijn & eigenwaarde Bevrediging van de psychologische basisbehoeften Minder stress, burn-out & weerstand Betere slaapkwaliteit, veerkracht, & vitaliteit Eigenaarschap van & nieuwsgierigheid naar verandering Vansteenkiste, M., & Ryan, Copyright R. M. (2013) On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration, 3,

61 Is verandertaal überhaupt het cruciale mechanisme van verandering?

62 Is dit het kritische mechanisme of enkel een (oppervlakkige) manifestatie van een meer fundamenteel onderliggend proces MIconsistente praktijken Verandertaal Uitkomsten MIinconsistent praktijken Blijftaal

63 Dus, waarom werkt MI? Verandertaal is niet het meest kritische mechanisme van verandering!

64 MIconsistente praktijken Behoeftebevrediging Verandertaal Uitkomsten MIinconsistente praktijken Behoeftefrustratie Blijftaal

65 Verandertaal = manifestatie van onderliggende behoeftebevrediging = by-product Doel van interventie = ondersteunen van behoeftebevrediging faciliteren van veranderingstaal op zich Vansteenkiste, M., Niemiec, C., & Soenens, B. (2010). The development of the five mini-theories of self-determination theory: An historical overview, emerging trends, and future directions. In T. Urdan & S. Karabenick (Eds.). Advances in Motivation and Achievement, vol. 16: The decade ahead (pp ). UK: Emerald Publishing.

66 Stelling: Rol van behoeftebevrediging De behoeftes aan autonomie, competentie en verbondenheid vormen het ABC van deze motivatietheorie: ze vormen de voedingsbodem en vitamines voor groei en verandering. Patiënt hoeft... - zich niet bewust te zijn van de bevrediging van zijn basisbehoeften; cfr. Priming studies - de bevrediging van deze behoeftes niet belangrijk te vinden om er baat bij te hebben Klinische implicatie: Probeer maximaal aan basisbehoeftes tegemoet te komen bij elke patiënt Binnen therapie Buiten therapie => aanmoedigen tot deelname aan interessante en zinvolle activiteiten

67 Uitdaging 4 Hoe kan je een motiverende omgeving creëren? of Wat is de brandstof voor de motor? of Hoe kan de hulpverlener als een motiverende coach optreden?

68 Algemene richtlijnen Probeer geen strijd te ontketenen met de persoon in kwestie, want - dit zal weerstand uitlokken - schaadt de vertrouwensrelatie - zorgt ervoor dat de persoon niet meer naar je terugkeert of je niet meer in vertrouwen neemt

69 Algemene richtlijnen Wat is de doelstelling van de begeleiding? - Iemand overtuigen? verandering nastreven = eigen agenda Probeer je bekeringsdrang te laten varen! - De situatie verhelderen? nagaan of er een probleem of hulpvraag aanwezig is voor- en nadelen van huidige situatie helpen in kaart brengen

70 Autonomieondersteunende vs. controlerende context Autonomie Warme vs. kille & verwaarlozende context VerBondenheid Structurerende vs. Chaotische context Competentie

71 Autonomieondersteuning: Algemene beschrijving Stijl Autonomieondersteunende stijl Vertrekpunt Belevingswereld persoon: Voorstellen, gevoelens, interesses Grondhouding Nieuwsgierigheid, openheid, flexibiliteit Aansluiting zoeken bij psychologische behoeftes Afstemmen op belevingswereld & zienswijze Gevoel bij persoon Ik mag mijzelf zijn - Autonomie

72 Taakvreugde / intrinsieke waarden Inbreng Duiding Autonomie-ondersteunende stijl: er is ruimte voor Uitnodigende communicatie Hun klachten Hun ritme

73 Oefening 4: Gericht kijken Wat vind je van de reactie van de papa in het volgende beeldfragment? Zou je zijn aanpak als autonomieondersteunend typeren? Waarom wel of waarom niet? Copyright 2016

74 Een voorbeeld uit het dagelijks leven Copyright

75 Kritische vraag: Kan autonomie-ondersteunende hulpverlening niet omslaan in permissiviteit?

76 Stelling: Autonomieondersteunende hulpverstrekkers laten cliënten hun eigen gang gaan en onthouden zich van het geven van advies en het communiceren van verwachtingen en grenzen. 1. Akkoord 2. Niet akkoord 3. Het hangt er van af

77 Autonomie-ondersteuning betekent niet dat (Reeve, 2006; Jang, Reeve, & Deci, 2010) a) patiënten aan hun lot worden over gelaten om problemen, die ze bij het leren ervaren, op te lossen = gebrek aan betrokkenheid b) hulpverleners geen regels en normen kunnen stellen en patiënten onbeperkte vrijheid genieten = permissieve omgeving Structuur = begeleiding Gebrek aan structuur = chaos Autonomie-ondersteunende omgevingen Controlerende omgevingen Vansteenkiste, M., Sierens, E., Soenens, B., Goossens, L., Dochy, F., Aelterman, N., Haerens, L., Mouratidis, A., & Beyers, W. (2012). Identifying configurations of perceived teacher autonomy support and structure: Associations with self-regulated learning, motivation and problem behavior. Learning and Instruction, 22,

78 Structuur: Algemene beschrijving Stijl Vertrekpunt Structuur Kwaliteiten & vaardigheden van de persoon Grondhouding Procesfocus, zelfontplooiing, vertrouwen Aansluiting zoeken bij psychologische behoeftes Afstemmen op ontwikkelingsniveau persoon Gevoel bij de persoon Ik word beter in X - competentie

79 Overzicht Vertrouwen Hulp Structurerende stijl: Succeservaring stimuleren via Zelfreflectie Opvolging Schouderklopjes

80 TIP Motiveren zit in kleine dingen!

81 Praktijk Er wordt van jou verwacht dat je wat respect toont en de regels naleeft Ik reken er op dat je iets aan jouw gedrag doet, begrepen? We hadden toch afgesproken dat je jouw dagboek zou bijhouden? Wanneer ga je eens leren om wat zelfstandiger te werken? Toon eens dat je het kan en dat je wilskracht hebt! Als je zo blijft drinken, dan voorspel ik binnen de drie jaren leverproblemen! Nieuw Voorstel

82 Oefening 5: Probeer de zinnen hierboven te herschrijven zodat je meer uitnodigende en minder dwingende taal hanteert

83 Praktijk Er wordt van jou verwacht dat je wat respect toont en de regels naleeft Ik reken er op dat je iets aan jouw gedrag doet, begrepen? We hadden toch afgesproken dat je X aantal oefeningen zou maken? Wanneer ga je eens leren om wat zelfstandiger te werken? Nieuw Voorstel Ik stel voor dat je een inspanning doet om de regels na te leven; wat denk je daar van? Ik vind het belangrijk dat we samen proberen te werken aan jouw situatie Hoe is het deze week geweest? Vond je het zinvol om jouw dagboek in te vullen of had je er geen energie voor? Ik stel voor dat je eerst zelf een oefening maakt; als je vastzit, dan roep je me maar. Ik zou wel graag hebben dat je zelf eerst een oplossing probeert te zoeken.

84 Maakt het gebruik van schuldinductie vs. kunnen & willen een verschil? Vansteenkiste, M., Simons, Copyright J., Lens, 2017 W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76,

85 Procedure Deelnemers: 80 5 de & 6 de studiejaar obese kindeneren (11-12 year) (adjusted BMI > 182%) Taak: tekst lezen over klavertje vier (30 min.) Setting: real-life setting = tijdens normale klasuren Instructies

86 Deze tekst die we je vragen te lezen, vertelt je iets meer over eetgewoontes die je kan aanleren. Door iedere dag een stukje uit elk blaadje Voorbeeld: van het klavertje Veld-experiment vier te eten, kan je proberen om wat op je voeding te letten. Onderzoekers zeggen immers dat kinderen die iedere dag een stuk uit elk blaadje van het klavertje vier eten vaak denken dat hun gezondheid, als ze jaar oud zijn, beter zal zijn; kinderen denken ook vaak dat ze dan fitter zullen blijven. Bovendien denken vele kinderen dat ze op die manier ook actiever zullen blijven. Om zich beter te voelen over hun gezondheid en conditie volgen vele kinderen dan het klavertje vier door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea enz.) te drinken. Vele kinderen volgen dus het klavertje vier omdat ze zich schuldig zouden voelen indien ze ziek en ongezond zouden worden door hun eigen schuld, of niet langer fit en actief blijven door hun eigen fout. Het is dus voor je eigen goed dat we je vragen om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen.

87 De tekst die we je vragen te lezen, vertelt iets je meer over de eetgewoontes die je kan aanleren. Onderzoekers zeggen dat kinderen aandacht kunnen besteden aan hun voeding door bijvoorbeeld iedere dag één stukje uit elk blaadje van het klavertje vier te eten. Op die manier blijf je later, als je jaar oud bent, immers kerngezond en fit. Bovendien kan je op die manier ook actief en in goede conditie blijven (je kan bijvoorbeeld lang blijven bewegen en sporten). Kerngezond en actief blijven kunnen voor jou goede redenen zijn om te proberen om het klavertje vier na te leven door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea, enz.) te drinken. Omdat je erdoor gezond blijft, kan je dus proberen om het klavertje vier dagelijks op te volgen. Maar ook als je actief en fit wil blijven, zodat je lang kan blijven doorgaan als je moet bewegen en sporten, kan je ook beslissen om het klavertje vier te volgen. Omwille van deze reden kan het dus belangrijk zijn om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen.

88 8,5 8 7,5 7 6,5 6 oppervlakkig leren diepgaand leren 5,5 5 4,5 4 Autonomieondersteunend Intern controlerend Vansteenkiste, M., Simons, Copyright J., Lens, 2017 W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76,

89 Stukken fruit Fruit eten over tijd in functie van communicatiestijl ZDT: Internalizatieproces Baseline 1 week 3 weken Tijdslijn Autonomieondersteunend Controlerend

90 Uitnodigende taal Dwingende taal (Be)vragen Bevelen Kunnen Moeten Voorstellen Horen Willen Verwachten Magje Moetje

91 TIP Motiveren betekent de juiste taal spreken De wijze waarop taken, instructies en opdrachten worden gecommuniceerd is van fundamenteel belang of leerlingen / patiënten bereid zijn om medewerking te vertonen of zich eerder rebels opstellen. Implicatie voor de praktijk: Probeer woorden zoals moeten, verwachten, ontgoochelen etc. te vermijden ten voordele van woorden zoals kunnen, voorstellen, en willen.

92 Welke valkuil typeert de overijverige therapeut? Speelt zijn/haar bekeringsdrang hem/haar parten?

93 - Wat? Bekeringsdrang = tendens om anderen te bekeren tot verandering (vb. rookstop, gezonde levensstijl) - Hoe zie je dit? Een te grote bekeringsdrang blijkt als je als zorgverlener alle argumenten uit de kast haalt om de patiënt te overtuigen... signalen van weerstand negeert, waardoor je olie op het vuur gooit. de zorgverlener erg actiegericht is en ambivalente gevoelens niet exploreert.

94 TIP Probeer niet direct actiegericht te zijn!

95 Opstellen beslissingsbalans Probeer een beslissingsbalans op te stellen met de patiënt om de voor- en nadelen van bepaalde keuzes uit te klaren. WAAROM? Deze oefening doen zorgt voor zelfreflectie en een verhoogd bewustzijn van wat men wel en niet wil HOE? Persoon zelf pro- en contra-argumenten laten genereren of een lijst geven met argumenten van andere cliënten

96 Opstellen beslissingsbalans HOE? Schenk expliciet aandacht aan redenen om wel en niet iets aan het probleem te doen; betrek hierbij eventueel de ouders/broer/zussen De consequenties van gebrek aan verandering mee helpen verduidelijken is voldoende; je hoeft hen niet te overtuigen

97 Beslissingsbalans 1) Nadelen 2) Voordelen - Te grote inspanning - Minder tijd om aan hobby s te spenderen - Het zal mij toch niet lukken - Mijn papa & mama stoppen met zeuren - Ik zal meer energie hebben - Ik zou het moeten doen voor mijn gezondheid

98 Beslissingsbalans 1) Is dit een klein (1) of een groot (5) nadeel? - Te grote inspanning: 4 - Minder tijd om aan hobby s te spenderen: 3 - Het zal mij toch niet lukken: 5 Total: 12 2) Is dit een klein (1) of een groot (5) voordeel? - Mijn mama/papa stopt met zeuren: 4 - Ik zal meer energie hebben: 5 - Ik zou het moeten doen voor mijn gezondheid: 4 Total: 13

99 Sturen we aan op het ondernemen van acties als de balans positief is? Misschien wel niet!

100 Decisional balance Positief Voordelen > nadelen - Type redenen speelt een rol! MI benadrukt de rol van veranderingstaal, maar het type veranderingstaal kan verschillen Vansteenkiste, M., Williams, G. C., & Resnicow, K. (2012). Toward systematic integration between Self-Determination Theory and motivational interviewing as examples of top-down and bottom-up intervention development: Autonomy or volition as a fundamental theoretical principle. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 9:23

101 Van een kwantitatieve naar een kwalitatieve benadering van verandertaal Need = eerder dwingend - Bijv. Ik dien - Bijv. Ik moet Redenen = specifieker - Bijv. Ik zou meer energie hebben Evaluatieve/sturende/ dwingende verandertaal Informerende veranderstaal Vansteenkiste, M., Williams, G. C., & Resnicow, K. (2012). Toward systematic integration between Self-Determination Theory and motivational interviewing as examples of top-down and bottom-up intervention development: Autonomy or volition as a fundamental theoretical principle. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 9:23

102 Hoe gaan we om met een cliënt waarvan de balans negatief blijkt te zijn?

103 Beslissingsbalans Negatief Nadelen > voordelen Nieuwsgierigheid & oprechte interesse! (Ryan & Deci, 2008) - De cliënt helpen om de obstakels voor verandering te verkennen en te exploreren vanuit hun referentiepunt; belang van nieuwsgierigheid! - Aanvaarden van de beslissing om (tijdelijk) niet te veranderen, indien weloverwogen

104 Betekent dit dat hulpverleners het zetten van druk op de cliënt vermijden? Ja! Betekent dit dat hulpverleners geen advies meer mogen geven? Neen! Maar de manier waarop is van belang!

105 1. Probeer op een behoefteondersteunende wijze advies te geven door - de toelating te vragen om advies te mogen geven / bezorgdheid te mogen uitdrukken - waakzaam te zijn voor de taal waarin het advies wordt gegeven / bezorgdheid wordt uitgedrukt (uitnodigend veeleer dan dwingend) - expliciet jouw beschikbaarheid en die van anderen in geval van nood af te toetsen / te benoemen - een zinvolle en duidelijke uitleg te geven voor het geboden advies / bezorgdheid - te vermijden om overbodig advies te geven intrusieve bezorgdheid te tonen 2. Probeer aandachtig te zijn wanneer je dit advies geeft (timing) / bezorgdheid toont - Frontaal/confronterend nadat je het referentiepunt van de cliënt hebt ingenomen

106 TIP Motiverend advies Behoefteondersteunende hulpverleners onthouden zich niet van het geven van advies of het tonen van hun bezorgdheid, maar zijn wel aandacht hoe en wanneer ze dit doen. Advies, hoe goedbedoeld ook, kan olie op het vuur gooien en een ironisch effect hebben, waardoor er afstand groeit met de cliënt in plaats van toenadering.

107 TIP Probeer mee te veren met weerstand & gewenste keuze aan te bieden

108 Het is in vele gevallen niet zo dat weerspannige leerlingen opgedragen activiteiten helemaal niet willen uitvoeren, maar ze willen het anders aanpakken Copyright

109 - Ander moment => timing van de vraag! vb. «Ik wil wel die lastige oefeningen wel proberen, maar niet nu» - Andere inhoud => aard van de oefening vb. «Ik wil wel oefeningen maken, maar niet deze - Andere manier => andere oefenwijze vb. «Ik wil wel oefenen maar op een andere manier» - Andere hoeveelheid => te veel (belastend) = ritme vertragen vb. «Ik wil wel oefeningen doen, maar niet zo veel» Copyright

110 TIP Belang van een zinvolle uitleg

111 Bij gebrek aan keuze: probeer zo veel mogelijk een zinvolle uitleg te geven voor zaken die niet inherent boeiend zijn - Geloofwaardige uitleg - Specifiek & concreet ipv vaag - Zinvol Resulteert in een beter begrip van opgedragen taak/opdracht Als een regel niet logisch kan onderbouwd worden, dan kan hij beter afgevoerd worden

112 Hoe kan je cliënten aanmoedigen om een vervelende, maar klinische relevante taak uit te voeren? Experimentele studie in een klinisch setting 29 vrouwelijke adolescenten met gedrags- en emotionele problemen (M leeftijd = 14,5 jaar) Taak: deelname aan een klinische workshop in setting zelf, waarbij sociale vaardigheden worden ingeoefend Groeps- en individuele fase

113 Sociale vaardigheidstaak

114 Autonomieondersteunende instructies

115

116 Alles op een rij

117