Noodondersteunend opvoeden van kinderen en jongeren met CP: Inzichten vanuit zelfdeterminatietheorie

Transcriptie

1 VAKGROEP ORTHOPEDAGOGIEK VAKGROEP ONTWIKKELINGS-, PERSOONLIJKHEIDS- EN SOCIALE PSYCHOLOGIE Noodondersteunend opvoeden van kinderen en jongeren met CP: Inzichten vanuit zelfdeterminatietheorie Dra. Lisa Dieleman, Prof. dr. Sarah De Pauw, Dra. Lana De Clercq, Lic. Marijke Ven, Prof. dr. Peter Prinzie, Prof. dr. Bart Soenens

2 OPVOEDING BIJ KINDEREN MET CP 2

3 OVERZICHT 1. Zelf-determinatie theorie (ZDT) a) Drie psychologische basisbehoeften b) Belang van de basisbehoeften voor de ontwikkeling van kinderen c) Belang van de basisbehoeften binnen opvoeding 2. Onderzoeksbevindingen 3

4 ZELF-DETERMINATIE THEORIE 4

5 ZELF-DETERMINATIE THEORIE Prof. Richard Ryan (University of Rochester, NY) Prof. Edward Deci (University of Rochester, NY) 5

6 ORGANISMISCH-DIALECTISCHE MENSVISIE - Organismische groeitendens: 1) De mens is proactief 2) Tendens om te groeien naar een geïntegreerd functioneren - In dialectiek met omgeving: De sociale omgeving kan de organismische groeitendens stimuleren, dan wel verhinderen en blokkeren. 6

7 KENMERKEN VAN PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTES Eerder psychologisch dan fysiologisch Eerder universeel dan gebonden aan cultuur Fundamenteel Eerder aangeboren dan verworven 7

8 DE DRIE PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN Autonomie Verbondenheid Competentie De ervaring jezelf te mogen zijn en vrijwillig te mogen handelen, denken en voelen. De ervaring van psychologische vrijheid De ervaring van een warme, hechte en authentieke band met anderen Voor anderen zorg dragen en geliefd worden. Het gevoel van bekwaam te zijn om doelen te bereiken en vaardigheden te ontwikkelen. 8

9 IN DIALECTIEK MET DE OMGEVING Behoefte-beknottende omgeving = actief blokkeren van de basisbehoeftes Behoefte-ondersteunende omgeving = actief ondersteunen van de basisbehoeften 9

10 BEHOEFTE-ONDERSTEUNENDE OMGEVING Autonomie Competentie Relationele verbondenheid 10

11 BEHOEFTE-BEKNOTTENDE OMGEVING Gevoel van verplichting, niet zichzelf kunnen zijn Autonomiefrustratie Competentiefrustratie Verbondenheidfrustratie Gevoel te falen Zich uitgesloten of eenzaam voelen 11

12 SOCIALE CONTEXT PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN INDIVIDU UITKOMSTEN Behoefteondersteunende omgeving Psychologische behoefte bevrediging Groei, betrokkenheid, gezondheid the best Behoeftebeknottende omgeving Psychologische behoefte frustratie Passiviteit, agressie verzet the beast Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as a unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration. 12

13 OPVOEDINGSGEDRAG ALS BRON VAN BEHOEFTEBEVREDIGING EN - FRUSTRATIE Autonomie Verbondenheid Competentie 13

14 Verbondenheid Ondersteunend Betrokkenheid Warmte Responsiviteit Bevrediging van Verbondenheid Competentie Ondersteunend Structuur Duidelijke communicatie Positieve communicatie Bevrediging van Competentie Adaptieve ontwikkeling Autonomie Ondersteunend Empathie Keuze bieden Initiatief aanmoedigen Bevrediging van Autonomie Soenens, B., Deci, E., & Vansteenkiste. (2017). How parents contribute to children s psychological health: The critical role of psychological need support. In Wehmeyer M.L (eds) Development of Self-dDetermination through the Life-Course. 14

15 Verbondenheid Ondersteunend Betrokkenheid Warmte Responsiviteit Bevrediging van Verbondenheid Verbondenheid Beknottend Competentie Ondersteunend Koud Onverschillig Afwijzing Structuur Duidelijke communicatie Positieve communicatie Frustratie van Verbondenheid Bevrediging van Competentie Adaptieve ontwikkeling Competentie Beknottend Autonomie Ondersteunend Chaotische communicatie Onvoorspelbaarheid Kritiek Empathie Keuze bieden Initiatief aanmoedigen Frustratie van Competentie Bevrediging van Autonomie Maladaptieve ontwikkeling Autonomie Beknottend Controle Domineren Intrusief Frustratie van Autonomie Soenens, B., Deci, E., & Vansteenkiste. (2017). How parents contribute to children s psychological health: The critical role of psychological need support. In Wehmeyer M.L (eds) Development of Self-dDetermination through the Life-Course. 15

16 DE BASISBEHOEFTEN ALS BRON VAN OPVOEDINGSGEDRAG Autonomie MALADAPTIEVE UITKOMSTEN Competentie Beknottend Autonomie Beknottend Verbondenheid Beknottend Verbondenheid Competentie 16

17 DE BASISBEHOEFTEN ALS BRON VAN OPVOEDINGSGEDRAG Autonomie MALADAPTIEVE UITKOMSTEN Competentie Beknottend Autonomie Beknottend Verbondenheid Beknottend Verbondenheid Competentie ADAPTIEVE UITKOMSTEN Competentie Ondersteunend Autonomie Ondersteunend Verbondenheid Ondersteunend 17

18 DE BASISBEHOEFTEN ALS BRON VAN OPVOEDINGSGEDRAG 18

19 SAMENGEVAT CONTEXT PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN OUDER OPVOEDINGS- GEDRAG PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN KIND UITKOMST Psychologische behoefte bevrediging OUDER Psychologische behoefte bevrediging KIND Groei, betrokkenheid, gezondheid the best Psychologische behoefte frustratie OUDER Psychologische behoefte frustratie KIND Passiviteit, agressie verzet the beast 19

20 ONDERZOEKSBEVINDINGEN 20

21 METING OPVOEDING Controle = combinatie psychologische controle en overreactiviteit Ik geef mijn kind soms de schuld van de problemen van andere gezinsleden Wanneer mijn kind zich misdraagt, ben ik zo gefrustreerd of kwaad dat mijn kind het kan merken Overbescherming Ik vind dat ik overdreven bang ben dat mijn kind iets zal overkomen Ik waarschuw mijn zoon/dochter voortdurend voor dingen die hem/haar kunnen overkomen Autonomie-ondersteuning Ik laat mijn kind toe dingen voor zichzelf te beslissen Ik ben meestal bereid de zaken vanuit het standpunt van mijn kind te bekijken Responsiviteit Ik kan ervoor zorgen dat mijn kind zich beter voelt als hij/zij van streek is Ik geef mijn kind veel zorg en aandacht 21

22 METING PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES ALGEMENE PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES (BPNSNF) Autonomie De meeste dingen die ik doe voelen aan alsof het moet Ik heb een gevoel van keuze en vrijheid in de dingen die ik onderneem Verbondenheid Ik voel dat mensen die belangrijk voor me zijn koud en afstandelijk zijn tegen mij Ik voel dat de mensen waar ik om geef, ook geven om mij Competentie Ik voel me onzeker over mijn vaardigheden Ik heb er vertrouwen in dat ik dingen goed kan doen PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES SPECIFIEK MBT OUDERROL (NOSI) Autonomie Ik voel me beperkt door mijn verplichtingen als ouder Verbondenheid Ouders hebben een lange tijd nodig om een hechte band en een warm gevoel voor hun kinderen te ontwikkelen Competentie Ik kan geen beslissingen nemen zonder hulp 22

23 METING KINDGEDRAG HOEVEELHEID ASS SYMPTOMEN (SRS, enkel op wave 1) EMOTIONELE EN GEDRAGSMATIGE PROBLEMEN (CBCL) Externaliserend: agressie en regelbrekend gedrag Internaliserend: angstig en teruggetrokken gedrag PSYCHOSOCIALE STERKTES (BERS-2) Intrapersoonlijke sterktes Affectieve sterktes pag. 23

24 OPVOEDINGSGEDRAG Geen verschillen afhankelijk van - Type CP - Geslacht kind WAVE 1 WAVE 2 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 24

25 ALGEMENE PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTEN Geen verschillen afhankelijk van - Type CP - Geslacht kind 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 AUT FR VERB FR COMP FR AUT SAT VERB SAT COMP SAT AUT FR VERB FR COMP FR AUT SAT VERB SAT COMP SAT WAVE 1 WAVE 2 25

26 SPECIFIEKE PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTEN: OUDERROL Geen verschillen afhankelijk van - Type CP - Geslacht kind 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 AUT FR VERB FR COMP FR AUT FR VERB FR COMP FR WAVE 1 WAVE 2 26

27 SPECIFIEKE PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTEN MBT OUDERROL: VERGELIJKING MET NORMEN WAVE ZEER LAAG LAAG ONDER GEMIDDELD GEMIDDELD BOVEN GEMIDDELD HOOG ZEER HOOG AUTONOMIEFRUSTRATIE VERBONDENHEIDFRUSTRATIE COMPETENTIEFRUSTRATIE 27

28 DOELSTELLING CONTEXT PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN OUDER OPVOEDINGS- GEDRAG UITKOMST Psychologische behoefte bevrediging OUDER Groei, betrokkenheid, gezondheid the best KINDGEDRAG Psychologische behoefte frustratie OUDER Passiviteit, agressie verzet the beast 28

29 SAMENHANG PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES EN OPVOEDING PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN OUDER OPVOEDINGS- GEDRAG - - pag. 29

30 SAMENHANG ALGEMENE PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES EN OPVOEDING LONGITUDINALE SAMENHANG WAVE 1 WAVE 2 AUTONOMIE-FRUSTRATIE CONTROLE - OVERBESCHERMING VERBONDENHEID-FRUSTRATIE AUTONOMIE ONDERSTEUNING COMPETENTIE-FRUSTRATIE - RESPONSIVITEIT pag. 30

31 SAMENHANG ALGEMENE PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES EN OPVOEDING LONGITUDINALE SAMENHANG WAVE 1 WAVE 2 AUTONOMIE-FRUSTRATIE AUTONOMIE-SATISFACTIE VERBONDENHEID-FRUSTRATIE VERBONDENHEID-SATISFACTIE - - CONTROLE OVERBESCHERMING AUTONOMIE ONDERSTEUNING COMPETENTIE-FRUSTRATIE COMPETENTIE-SATISFACTIE RESPONSIVITEIT pag. 31

32 SAMENHANG PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES MBT OUDERROL EN OPVOEDING LONGITUDINALE SAMENHANG WAVE 1 WAVE 2 AUTONOMIE-FRUSTRATIE CONTROLE OVERBESCHERMING VERBONDENHEID-FRUSTRATIE - AUTONOMIE ONDERSTEUNING COMPETENTIE-FRUSTRATIE - RESPONSIVITEIT pag. 32

33 SAMENHANG PSYCHOLOGISCHE BEHOEFTES EN OPVOEDING OVER DE TIJD HEEN: SAMENVATTING Controle hangt sterk samen met algemene autonomie frustratie en verbondenheid met kind. Overbescherming hangt vooral samen met behoefte aan competentie Responsiviteit wordt vooral beïnvloed door verbondenheid met kind Autonomie-ondersteuning hangt in mindere mate samen met de psychologische behoeftes pag. 33

34 SAMENHANG KINDGEDRAG EN OPVOEDING CONTEXT OPVOEDINGS- GEDRAG UITKOMST ASS SYMPTOMEN PROBLEEMGEDRAG PSYCHOSOCIALE STERKTES - - Passiviteit, agressie verzet the beast Groei, betrokkenheid, gezondheid the best pag. 34

35 SAMENHANG KINDGEDRAG EN OPVOEDING LONGITUDINALE SAMENHANG WAVE 1 WAVE 2 EXTERNALISEREND PROBLEEMGEDRAG CONTROLE INTERNALISEREND PROBLEEMGEDRAG OVERBESCHERMING ASS SYMPTOMEN AFFECTIEVE STERKTES INTRAPERSOONLIJKE STERKTES AUTONOMIE ONDERSTEUNING RESPONSIVITEIT pag. 35

36 SAMENHANG KINDGEDRAG EN OPVOEDING OVER DE TIJD HEEN: SAMENVATTING Controle hangt sterk samen met de agressieve en regelbrekende gedragingen van een kind 1 jaar voordien. Overbescherming hangt vooral samen met huidige ernst van neuromotorische beperking. Responsiviteit wordt vooral beïnvloed door de affectieve sterktes van een kind 1 jaar voordien. Autonomie-ondersteuning hangt vooral samen met ernst ASS symptomen. pag. 36

37 SAMENHANG KINDGEDRAG EN OPVOEDING LONGITUDINALE SAMENHANG WAVE 1 WAVE 2 CONTROLE OVERBESCHERMING EXTERNALISEREND PROBLEEMGEDRAG INTERNALISEREND PROBLEEMGEDRAG AUTONOMIE ONDERSTEUNING RESPONSIVITEIT AFFECTIEVE STERKTES INTRAPERSOONLIJKE STERKTES pag. 37

38 SAMENHANG KINDGEDRAG EN OPVOEDING OVER DE TIJD HEEN: SAMENVATTING Externaliserende problemen hangen vooral samen met controlerend opvoedingsgedrag 1 jaar eerder. Internaliserend probleemgedrag hangt vooral samen met huidige ernst neuromotorische beperking Psychosociale sterktes worden vooral beïnvloed door de mate van autonomie-ondersteunend opvoeden 1 jaar eerder. pag. 38

39 CONCLUSIE Vooral kwetsbaarheid voor autonomiefrustratie Verbondenheid met kind = sterkte Zowel kindgedrag als psychologische behoeftes van ouders beïnvloeden opvoedingsgedrag! Specifieke relaties afhankelijk van type opvoedingsgedrag! Aandacht voor zowel psychologisch functioneren ouder als kindkenmerken Wederkerige relaties opvoeding kindgedrag pag. 39

40 Meer info? Samenwerken? BEDANKT VOOR UW AANDACHT!