Prof. Dr. Bart Soenens Universiteit Gent Contactadres:

Transcriptie

1 Prof. Dr. Bart Soenens Universiteit Gent Contactadres: Disclaimer: Deze presentatie mag enkel voor persoonlijk gebruik worden gedupliceerd. Indien men dit wenst te dupliceren of te gebruiken in eigen werk, moet de bovenvermelde contactpersoon steeds verwittigd worden. Verder is een correcte bronvermelding altijd verplicht.

2

3 "Opvoeden is zo eenvoudig niet" - prof. Stefan Ramaekers over het nut van opvoedingsprogramma's zoals Triple P Onderzoekers in Glasgow raden aan om niet meer te investeren in het opvoedingsprogramma Triple P. Ook professor Stefan Ramaekers van de onderzoekseenheid Educatie, Cultuur en Samenleving geloof niet in één stappenplan dat moet gevolgd worden bij de opvoeding van kinderen.

4 Prof. Edward Deci (University of Rochester, NY) Prof. Richard Ryan (University of Rochester, NY) Copyright

5 Over de psychologische voedingsdriehoek

6 Eerder psychologisch dan fysiologisch Eerder universeel dan gebonden aan cultuur Eerder aangeboren dan verworven Fundamenteel

7 Behoefte aan Autonomie Basisbehoeftes Behoefte aan verbonden -heid Behoefte aan Competentie -Initiator zijn van eigen acties -Zelf aan basis liggen van gedrag - Jezelf kunnen & mogen zijn -Geliefd worden door anderen -Goede, warme relaties hebben -Gedrag tot een goed einde kunnen brengen -Controle hebben over uitkomst gedrag

8 SOCIALE CONTEXT ENERGETISCHE BASIS UITKOMSTEN Psychologische behoeftebevrediging Behoefteondersteunende omgeving Groei, betrokkenheid, gezondheid the best Psychologische behoeftefrustratie Behoeftebeknottende omgeving Passiviteit, agressie verzet the beast Vansteenkiste, M., & Ryan, R. M. (2013). On psychological growth and vulnerability: Basic psychological need satisfaction and need frustration as an unifying principle. Journal of Psychotherapy Integration.

9 A -.49***.66***.44*** Betrokkenheid.27*** B -.38*** Burn-out -.27*** C -.28** -.13* -.07 Actual turn-over Van den Broeck, A., Vansteenkiste, M., De Witte, H., Soenens, B., & Lens, W. (2010). Capturing autonomy, competence, and relatedness at work: Construction and initial validation of the Work-related Basic Need Satisfaction scale. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83,

10 A -.15*.15*.17* Positieve emoties.15* B -.08 Negatieve emoties -.11 C -.23** -.15 Depressie -.34*** Veronneau, M.-H., Koestner, R., & Abela, J. R. Z. (2005). Intrinsic need satisfaction and well-being in children and adolescents: An application of self-determination theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 24,

11 Dagen Persoon A Steekproefgemiddelde Persoon B

12 Ryan, R. M., Bernstein, J. H., & Brown, K. W. (2010). Weekends, work, and well-being: Psychological need satisfaction and day of the week effects on mood, vitality, and physical symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 29,

13 Behoeftebevrediging op dagelijkse basis Ryan, R. M., Bernstein, J. H., & Brown, K. W. (2010). Weekends, work, and well-being: Psychological need satisfaction and day of the week effects on mood, vitality, and physical symptoms. Journal of Social and Clinical Psychology, 29,

14 Binge-Eating and Healthy Eating as a Function of Daily Need Satisfaction and Frustration Fixed effects Eetbuien Gezond eten Intercept (0.025) Dagelijkse behoeftebevrediging Dagelijkse behoeftefrustratie (0.017) *** (0.012) (0.025) 0.064*** (0.017) (0.012) Verstuyf, J., Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2013). Daily ups-and-downs binge eating symptoms: The role of need satisfaction, self-control and emotional eating style. Journal of Social and Clinical Psychology, 32,

15 Autonomie Zelfwaarde Competentie Psychologische behoeftebevrediging Depressieve symptomen Oppositioneel verzet Relationele verbondenheid Geld & financieel succes

16 De behoeftes aan autonomie, competentie en verbondenheid vormen het ABC van deze motivatietheorie: ze vormen de voedingsbodem voor ons dagelijks geluk! Implicatie voor de praktijk: Probeer maximaal aan de psychologische behoeftes van uw kinderen, maar ook van uzelf tegemoet te komen!

17

18 Waarom vind je het belangrijk om te sporten of om fysiek actief te zijn? Probeer antwoorden te groeperen per 2, zodat je 4 groepjes van 2 items vormt Probeer een naam te geven voor de verschillende types motivatie

19 1. omdat dit is wat anderen (bv. vrienden, collega s) van mij verwachten. 2. omdat ik begrijp waarom dit zinvol is. 3. omdat ik me schuldig zou voelen als ik het niet zou doen. 4. omdat ik dit heel erg leuk vind. 5. omdat ik inzie waarom dit nuttig is. 6. om van het gezaag van mijn partner af te zijn. 7. omdat ik mezelf moet bewijzen dat ik nog fit ben. 8. omdat ik dit uitdagend vind.

20 Items Naam Motivatietype 1 Motivatietype 2 Motivatietype 3 Motivatietype 4

21 Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier Waarom maak je jouw huiswerk? omdat ik pas dan naar de scouts mag om van het gezaag van mijn ouders af te zijn omdat ik moet bewijzen dat ik slim ben omdat jongeren van mijn leeftijd dit horen te doen omdat ik het belangrijk vind om het zelf te proberen omdat ik de stof zinvol vind omdat ik de stof boeiend vind

22 Types extrinsieke motivatie kunnen onderscheiden worden op basis van mate waarin gedragsregulatie geïnternaliseerd of verinnerlijkt is geworden = proces waarbij individuen op een actieve wijze bepaalde aangereikte externe overtuigingen, attitudes of gedragsregulaties geleidelijk aan transformeren in persoonlijke gewaardeerde attributen, waarden of gedragsstijlen = zich eigen maken van deze overtuigen, attitudes & gedragsregulaties en ze opnemen binnen het zelf Internalisatie is zeer belangrijke proces bij socialiseren van mensen in onze samenleving.

23 Willen Moeten -.39**.24**.22** -.37**.21** Concentratie Tijdsbeheer Prestaties.41** Actief Klasgedrag Vansteenkiste, M., Zhou, M., Lens, W., & Soenens, B. (2005). Experiences of autonomy and control among Chinese learners: Vitalizing or immobilizing? Journal of Educational Psychology, 97,

24 Controlerend verbod Autonomieondersteunend verbod -.36**.33**.36** Omgang met deviante vrienden -.26**.73** Internalizatie Probleemgedrag Soenens, B., Vansteenkiste, M., & Niemiec, C. P. (2009). Should parental prohibition of adolescents peer relationships be prohibited? Personal Relationships, 16,

25 Het fundamentele onderscheid binnen de ZDT is dat tussen autonome of vrijwillige en gecontroleerde of gemoetiveerde motivatie. Implicatie voor de praktijk: Taak van de ouder / hulpverlener = aanmoedigen van autonome motivatie

26 De cruciale rol van autonomieondersteunend opvoeden

27 Autonomieondersteunende ouders werken vanuit het standpunt van de kinderen, stellen zich flexibel op en proberen zin voor initiatief aan te moedigen, zodat jongeren vrijwillig handelen. Controlerende ouders plaatsen hun agenda centraal, stellen zich rigide op en verplichten hun kinderen om te denken, handelen, of voelen op een door hen voorgeschreven wijze, zodat kinderen het gevoel hebben geen andere keuze hebben dan te moeten gehoorzamen.

28 Soenens, B., Vansteenkiste, M., Lens, W., Luyckx, K., Beyers, W., Goossens, L., & Ryan, R. M. (2007). Conceptualizing parental autonomy support: Adolescent perceptions of promotion of independence versus promotion of volitional functioning. Developmental Psychology, 43,

29 Strategieën Autonomie-ondersteunende stijl Voeden van innerlijke motivationele bronnen Aanmoedigen van dialoog en participatie Aanbieden van een zinvolle onderbouwing / uitleg Geduldig het ontwikkelingsritme van kinderen volgen Verwelkomen en valideren van negatief affect & weerstand Gebruik maken van uitnodigende en informerende taal Controlerende stijl Gebruik maken van externe motivatoren (straf, beloning) Minimaliseren van inbreng, participatie en keuze Gebrek aan zinvolle uitleg of zelf-gecentreerde uitleg Het eigen ontwikkelingsritme opleggen en doordrukken Negeren, minimaliseren, onderdrukken of ontkennen van negatief affect & weerstand Gebruik maken van dwingende en dreigende taal

30 Probeer op een uitnodigende in plaats van schuldbeladen wijze te communiceren Maakt dit een verschil uit? Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76,

31 Procedure Deelnemers: 80 5de & 6de studiejaar obese kindeneren (11-12 year) (adjusted BMI > 182%) Taak: tekst lezen over klavertje vier (30 min.) Setting: real-life setting = tijdens normale klasuren Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76,

32 Deze tekst die we je vragen te lezen, vertelt je iets meer over eetgewoontes die je kan aanleren. Om zich beter te voelen over hun gezondheid en conditie volgen vele kinderen dan het klavertje vier door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea enz.) te drinken. Vele kinderen volgen dus het klavertje vier omdat ze zich schuldig zouden voelen indien ze ziek en ongezond zouden worden door hun eigen schuld, of niet langer fit en actief blijven door hun eigen fout. Het is dus voor je eigen goed dat we je vragen om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen.

33 De tekst die we je vragen te lezen, vertelt iets je meer over de eetgewoontes die je kan aanleren. Kerngezond en actief blijven kunnen voor jou goede redenen zijn om te proberen om het klavertje vier na te leven door bijvoorbeeld fruit, yoghurt en groenten te eten in plaats van te snoepen of frisdrank (bvb. cola, fanta, ice-tea, enz.) te drinken. Omdat je erdoor gezond blijft, kan je dus proberen om het klavertje vier dagelijks op te volgen. Maar ook als je actief en fit wil blijven, zodat je lang kan blijven doorgaan als je moet bewegen en sporten, kan je ook beslissen om het klavertje vier te volgen. Omwille van deze reden kan het dus belangrijk zijn om deze tekst over het klavertje vier aandachtig te lezen. Copyright

34 8,5 8 7,5 7 6,5 6 oppervlakkig leren diepgaand leren 5,5 5 4,5 4 Autonomieondersteunend Intern controlerend Vansteenkiste, M., Simons, J., Lens, W., Soenens, B., & Matos, L. (2005). Examining the motivational impact of intrinsic versus extrinsic goal framing and autonomy-supportive versus internally controlling communication style on early adolescents' academic achievement. Child Development, 76,

35 Copyright

36 Doe mama nu eens een plezier en eet dit gewoon op Toon eens dat je een flinke meid bent 'Weet je wel hoeveel werk mama heeft gehad om dit klaar te maken?' 'Er zijn veel kindjes in de wereld die blij zijn dat ze iets kunnen eten' 'Als je denkt dat andere mamas lekkerder kunnen koken, dan moet je misschien maar een andere mama zoeken hé'.

37 Uitnodigende taal (Be)vragen Kunnen Voorstellen Willen Proberen Dwingende taal Bevelen Moeten Horen Verwachten Dreigen

38 Probeer met weerstand mee te veren veeleer dan deze te willen breken door te overtuigen en aan de kar te trekken

39 Dialoog Thuis: dialoog tussen u en uw 5-jarig kind Copyright

40 Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Kom, kom, niet overdrijven, hé. Het is maar een klein stuk. Kind: Ja? Dat is echt een groot stuk, kijk eens! Moeder: Mieke, we gaan niet opnieuw ruzie maken, he. Als je nu jouw vis niet opeet, dan krijg je straks geen dessert. Kind: Dat is niet eerlijk! Jij probeert mij gewoon te lokken! Jij eet toch ook niet graag rode kool! Moeder: We eten nu vandaag geen rode kool. Het is vis. En je hoeft zo niet te roepen en hier zo n groot probleem van te maken. Je had het al drie keren kunnen opeten. Kind: Ik moet, moet, moet hier altijd van alles doen. Jij wil hier gewoon altijd de baas spelen! (en Mieke loopt weg van tafel) Moeder: Wel, als je geen respect kan tonen voor wat ik klaar maak, dan krijg je ook geen dessert!

41 Hoe? Drie strategieën Toon zelf interesse en probeer nieuwsgierig te zijn naar de redenen voor de weerstand bijv., Dit is interessant, we lijken er een verschillende mening op na te houden of gaming al dan niet goed is voor jou. Aandachtig luisteren is zeer cruciaal! Valideer / erken het perspectief van het kind door bijvoorbeeld reflecties te hanteren = raden / gissen = benoemen van onderliggende gevoelens = elaboreren van gezegde

42 Kind: Neen, ik lust geen vis! Moeder: Je vindt het niet lekker. Kind: Neen, bwèkes, er zitten graten in en ik kies nu eens zelf wat ik eet. Ik moet hier altijd eten wat jij klaar maakt! Moeder: Je bent kwaad op mij. Kind: Ja, ik kan hier nooit kiezen wat ik mag eten. Moeder: Het is waar dat ik vaak kies wat we eten. Wat als we het nu eens samen zouden opeten? Jij kan op mijn bord opscheppen wat je niet lust, maar ik stel wel voor dat je een stuk van de vis proeft. Je kan toch niet weten of de vis lekker is als je hem niet geproefd hebt? Wat denk je?

43 Pro-actief: Autonomieondersteunende ouders zijn vooruitziend en gaan in overleg gaan met jongeren over wat kan en niet kan en nemen hen hierin echt serieus. Reactief: Autonomieondersteunende ouders veren met de weerstand van jongeren en het vermijden het gebruik van dwingende taal.

44

45 Een dergelijke autonomieondersteunende aanpak slaat om in een laisser-faire houding, waarbij ouders geen grenzen meer stellen en kinderen hun eigen weg gaan. A) Ja B) Neen C) Het hangt er van af Copyright

46 te SMS en in bed, te veel TV te kijken, te gamen te roken, alcohol te drinken, te snoepen te liegen, anderen te slaan, beloftes te doorbreken met je mond vol eten te praten, zonder fluohesje naar school te gaan te veel te snoepen, frisdrank te drinken foute kledij, haarkapsel, vrienden, te hebben Copyright

47 Autonomieondersteunende vs. controlerende context Autonomie Warme vs. kille & verwaarlozende context VerBondenheid Structurerende vs. Chaotische context Competentie Copyright

48 Strategieën Structuur Verhelderen van duidelijke verwachtingen Vertrouwen bevestigen Scaffolding en hulp bieden Aanmoediging en positieve feedback Consequent opvolgen van samen vastgelegde richtlijnen Post-taak analyse: Aanmoedigen van zelfreflectie Chaos Onuitgesproken of verwarrende verwachtingen Dreigen met falen of angst-inductie Beperkte assistentie en hulp Negatieve feedback en kritiek Gebrekkige of onvoorspelbare tussenkomst en follow-up Gebrekkig of nietbehulpzame evaluatie

49 De vraag of grenzen motiverend zijn dan wel verzet uitlokken is afhankelijk van minstens twee voorwaarden: «Hoe» = stijl van grens trekken «Wat» = inhoud van grens

50 Aandachtspunt 1: Probeer te letten op de stijl waarmee je grenzen trekt Autonomieondersteunend Controlerend Verbieden = vorm van houvast & structuur Gebrek aan verbod = chaos

51 Controlerende stijl Autonomieondersteunende stijl Illegitiem, bemoeizuchtig Legitiem Tijdelijke gehoorzaamheid Opstandig verzet Vrijwillige gehoorzaamheid Aanvaarding = Attitudeverandering

52 Sample: 6-7 jaar oude kinderen Taak: Schilderen Experimenteel design: Regels worden op informationele vs. controlerende wijze geïntroduceerd Regels = bieden houvast & structuur Subjectieve betekenis van regels verschilt in beide condities!

53 Vooraleer je begint wil ik je even vertellen hoe we hier in de klas schilderen. Ik besef dat het soms plezant is om gewoon de borstels en verf te laten rondslingeren, maar hier proberen we het schildermateriaal en de klas proper te houden voor de andere die het willen gebruiken. Je kan schilderen op de kleinere tekening, maar liever niet op de rand er rond. Ook het schildermateriaal proberen we proper te houden. We vragen je dus om de borstels uit te wassen en af te drogen vooraleer je een ander kleur gebruikt. Ik besef dat sommige kinderen het niet leuk vinden om heel de tijd proper te moeten werken, maar je kan nu proberen om proper te zijn.

54 Vooraleer je begint wil ik je een aantal dingen vertellen die je zult moeten doen. Er bestaan hier regels over de manier waarop je schildert. Je moet het schildermateriaal proper houden. Je kan enkel op deze kleinere tekening schilderen. Het is verboden om te morsen op de grotere tekening. Je moet je borstel uitspoelen en uitdrogen vooraleer je een nieuwe kleur gebruikt, zodat de verschillende kleuren niet gemengd geraken. In het algemeen wil ik dat je gedraagt als een flinke jongen/meisje. Maak geen rotzooi van de schildertekeningen.

55 Duurzame interesse in functie van communicatiestijl 300 Duurzame interesse Autonomie-ondersteunende regels Geen regels Controlerende regels Type communicatiestijl

56 Technische kwaliteit in functie van communicatiestijl 7 Technische kwaliteit Autonomie-ondersteunende regels Geen regels Controlerende regels Type communicatiestijl

57 Aandachtspunt 2: Als je grenzen stelt en verwachtingen duidelijk maakt, pas dan op welk terrein je jou begeeft! Afhankelijk van wat je verbiedt, zal je als meer of minder bemoeizuchtig overkomen Belang van leeftijd! Naarmate jongeren ouder worden vallen ook meer zaken binnen het private domein vb. Vrienden, GSM, kapsel, gaming, kledij etc. Copyright

58 Moreel Conventioneel Prudentieel Persoonlijk Integriteit van anderen Rechtvaardigheid Etiquette Gewoontes Veiligheid Gezondheid Eigen territorium Kledij, vrienden, kapsel, muziek,

59 Morele Domein Persoonlijke Domein Legitiem Illegitiem, bemoeizucht Vrijwillige gehoorzaamheid Aanvaarding = Attitudeverandering Tijdelijke gehoorzaamheid Opstandig verzet

60 Grenzen trekken betekent dat je met de kinderen in dialoog gaat, zodat je afspraken maakt. Dit betekent niet noodzakelijk dat kinderen alles zelf kiezen, maar wel dat ze zich kunnen terugvinden in wat je hen opdraagt, zelfs in de consequenties die gekoppeld zijn aan het niet naleven van de afspraak. Er is dus ruimte voor het sanctioneren van kinderen, maar dit zal niet per se aanvoelen als eens sanctie! Het vastleggen van grenzen kan, zeker met toenemende leeftijd, een delicate evenwichtsoefening zijn daar je het persoonlijk terrein van kinderen betreedt!

61 Psychologische behoeftebevrediging = vitamines van groei Voorbij gedragsverandering naar attitudeverandering = procesfocus! Autonomieondersteunende ouders voeden groei! Autonomieondersteunend opvoeden en grenzen trekken kunnen hand in hand gaan Copyright

62 Copyright