Joke Verstuyf en Maarten Vansteenkiste

Transcriptie

1 STOPPEN TEN KOSTE VAN? HET BELANG VAN MOTIVATIE Joke Verstuyf en Maarten Vansteenkiste Overzicht DEEL 1: Er is niets zo praktisch als een goede theorie Motivatie om te veranderen en motivatie om niet te veranderen Wat is een motiverende context? DEEL 2: Van theorie naar praktijk Motiverende basishouding Motiverende technieken en gespreksvaardigheden Je eigen motivatie-toolkit creëren 1

2 Deel 1 Er is niets zo praktisch als een goede theorie Oefening Denk even aan je dagelijkse leefgewoontes op vlak van eten, beweging, sport, roken, stress, werk, huishouden, gezin, Zijn er gewoontes waarvan je het gevoel hebt dat het beter zou zijn als je ze zou veranderen? 2

3 Waarom we doen wat we doen Helemaal niet akkoord Noch akkoord, noch niet akkoord Een reden voor mij om dit gedrag te veranderen is 1) omdat anderen me dan leuker of aangenamer gezelschap zouden vinden. 2) omdat dit een beslissing is waar ik me helemaal kan achter scharen. 3) omdat ik me dan beter zou voelen over mezelf. Helemaal akkoord ) omdat ik er voldoening en plezier zou uit halen om dit gedrag te veranderen 5) omdat dit gedrag veranderen past bij wat ik echt belangrijk vind in het leven. 6) omdat anderen me onder druk zetten om dit gedrag te veranderen (bijv. door opmerkingen te geven). 7) omdat ik me schaam of schuldig voel over dit gedrag ) omdat het veranderen van dit gedrag me meer energie en vitaliteit zou geven Probeer om de -Items die bij elkaar horen samen te plaatsen -Een label te verzinnen voor het type motivatie dat beide items beogen te meten Motivatietype 1 Motivatietype 2 Motivatietype 3 Motivatietype 4 Items veranderen Naam 3

4 Zelf-Determinatie Theorie Vroeger: extrinsieke en intrinsieke motivatie ZDT Wat met activiteiten die niet inherent voldoening gevend zijn? 4

5 ZDT Extrinsieke Motivatie Intrinsieke Motivatie Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier Externe druk Interne druk Persoonlijk belang Inherente voldoening Druk, verplichting, stress Welwillend, zelfgekozen Gecontroleerde Motivatie Autonome Motivatie Mate van persoonlijke waardering WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier stoppen met roken omdatmijn partner dit van mij verwacht omdatroken veel geld kost omdatik de blikken van andere mensen beu ben als ik rook... omdatik me beschaamd voel omdat ik rook omdatik wil bewijzen dat ik kan stoppen als ik dit wil omdatik trots zou zijn op mezelf omdatik me schuldig voel als ik rook in het bijzijn van anderen... omdatik me fitter zou voelen als ik stop omdatik het belangrijk vind omgoed voor mezelf te zorgen omdatik een voorbeeld wil zijn voor mijn kinderen... omdatik nieuwsgierig ben of het mij lukt omte stoppen met roken omdatik het een uitdagingvind ommijn conditie te verbeteren... 5

6 Autonome motivatie Gecontroleerde motivatie WERK SCHOOL FYSIEKE ACTIVITEIT SPORT DIEET ROKEN MIDDELENMISBRUIK ECOLOGISCH GEDRAG PSYCHOPATHOLOGIE Initiële gedragsverandering Langdurige gedragsverandering Transfer naar ander gedrag Focus op proces flexibele gedragsverandering Focus op uitkomst rigide gedragsverandering Vaak is er ook weerstand tegen verandering. =>Waarom we niet doen wat we niet doen 6

7 Helemaal niet akkoord Noch akkoord, noch niet akkoord Een reden voor mij om dit gedrag NIET te veranderen is 1) omdat ik erover heb nagedacht en het momenteel niet het juiste moment is om te veranderen 2) omdat ik het al zoveel geprobeerd heb en het lukt mij toch niet 3) omdat anderen mij belachelijk zouden vinden als ik dit zou veranderen 4) omdat ik wil bewijzen dat ik me niets aantrek van wat anderen verwachten 5) omdat ik belangrijke activiteiten en doelen in mijn leven niet meer zou kunnen realiseren als ik zou veranderen 6) omdat ik me beschaamd zou voelen als ik zou veranderen 7) omdat ik er anderen door zou teleurstellen of er minder zou bijhoren als ik dit gedrag zou veranderen 8) omdat het geen zin heeft om dit te veranderen. Het zou toch niets uitmaken. Helemaal akkoord WAAROM WE NIET DOEN WAT WE NIET DOEN Futloos, ontmoediging, faalangst Verplichting, druk, stress Welwillend, psychologisch vrij Amotivatie Gecontroleerde Motivatie Autonome Motivatie Niet kunnen Niet mogen Niet willen 7

8 WAAROM WE (NIET) DOEN WAT WE (NIET) DOEN Gebrek aan inwilliging Inwilliging Welwillend, vrij Verplichting, druk, stress Futloos, ontmoediging Verplichting, druk, stress Welwillend, vrij Autonome Motivatie Gecontroleerde Motivatie Amotivatie Gecontroleerde Motivatie Autonome Motivatie Niet willen Niet mogen Niet kunnen Moeten Willen Samengevat Verandering en gebrek aan gedragsverandering kunnen beide autonoom en gecontroleerd gemotiveerd zijn Een autonome en gecontroleerde motivatie kunnen beide initiële gedragsverandering voorspellen, maar langdurige en kwalitatieve verandering wordt in het bijzonder door autonome motivatie voorspeld Een autonome motivatie bevordert de algemene groei en welzijn i.t.t. gecontroleerde motivatie 8

9 Deel 1 Wat is een motiverende context? Zelf-Determinatie Theorie Extrinsieke Motivatie Intrinsieke Motivatie Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, zinvol Geboeidheid, interesse, plezier Druk, verplichting, stress Welwillend, zelfgekozen Gecontroleerde Motivatie Autonome Motivatie Mate van persoonlijke waardering 9

10 ZDT Doel van motiverende context = reflectie over gedragsverandering bevorderen zodat cliënten een doordachte keuze kunnen maken om wel of niet te veranderen Autonomie als uitkomst van motiverende gesprekken Gedragsverandering enkel zinvol indien ingebed in persoonlijke doelen en waarden van cliënt Basisbehoeften Nood aan autonomie A Nood aan verbondenheid B Nood aan competentie C -Gedrag in lijn met persoonlijke doelen en waarden -Gevoel van keuze en zinvolheid -Authentieke en wederkerige relaties ervaren -Steun en zorg krijgen en verlenen -Belangrijke doelen en waarden kunnen realiseren -Controle hebben over uitkomst gedrag 10

11 Psychologische basisbehoeften Toegepast op ROKEN: AUTONOMIE Ik heb het gevoel zelf te kiezen om te stoppen met roken. Ik sta volledig achter mijn beslissing om te stoppen met roken COMPETENTIE Ik heb het gevoel in staat te zijn om te stoppen met roken VERBONDENHEID Ik heb het gevoel gesteund te worden door anderen om te stoppen met roken Anderen begrijpen en steunen mij, ook op momenten dat het moeilijk loopt Psychologische basisbehoeften Toegepast op THERAPIE: AUTONOMIE Ik vind het persoonlijk belangrijk om therapie te volgen. Ik sta persoonlijk achter de doelen van de behandeling en de manier waarop deze gerealiseerd worden COMPETENTIE Ik heb het gevoel in staat te zijn om de behandeldoelen te realiseren VERBONDENHEID Ik heb het gevoel gesteund te worden door mijn hulpverlener om te stoppen met roken Mijn hulpverlener begrijpt en steunt mij, ook op momenten dat het moeilijk loopt 11

12 Behoeftebevrediging tijdens de behandeling - Zich in staat voelen om het gedrag te veranderen - Persoonlijk achter de therapie staan - Gevoel gesteund of begrepen te worden door therapeuten en familie Minder dropout Meer inzet Meer openheid en emotionele steun vragen Stijging autonome motivatie Meer langdurige gedragsverandering Onderzocht bij: cliënten met overgewicht, eetstoornissen, diabetes, roken, middelenmisbruik, gedragsproblemen => behoefte-ondersteuning als nietspecifieke therapeutische factor DEEL 2 VAN THEORIE NAAR PRAKTIJK 12

13 MOTIVERENDE BASISHOUDING Een aantal tips opgedeeld per basisbehoefte Oefening - Denk even na over een leerkracht, een mentor,... die jou inspireerde en waarbij je het beste van jezelf wou geven. Wat maakt dat deze persoon een inspiratiebron was voor jou en jou stimuleerde om je best te doen? Kunnen jullie vanuit jullie eigen ervaring een aantal tips geven omtrent het ondersteunen van de drie basisbehoeftes? AUTONOMIE COMPETENTIE VERBONDENHEID ANDERE 13

14 Autonomie: een aantal tips 1. Samenwerking versus expertpositie - Hulpverlener heeft expertise over gewenst gedrag, cliënt heeft expertise over eigen leven - Eindverantwoordelijkheid gedragsverandering ligt bij cliënt - Hulpverlener 1. helpt cliënt om inzicht te krijgen in eigen (ambivalente) motivatie en doelstellingen behandeling 2. Bij gebrek aan hulpvraag wordt bezorgdheid uitgesproken met respect keuze en verantwoordelijkheid cliënt 3. Bij hulpvraag wordt samen een behandelplan opgesteld en gidst hulpverlener cliënt met advies en deskundigheid Autonomie: een aantal tips 2. Expliciet bevragen en erkennen perspectief en gevoelens van de cliënt, waarbij ook ruimer gekeken wordt naar de waarden en doelen van de cliënt Ruimte bieden om te spreken 1. over wat echt belangrijk is voor de cliënt 2. over de problemen die de cliënt ervaart 3. over de twijfels, de voordelen én nadelen van het al dan niet veranderen Bij twijfels van de cliënt of een gebrekkige motivatie: niet veroordelend optreden. Verder exploreren motivatie vanuit nieuwsgierige houding en kans bieden om niet te veranderen. 14

15 Autonomie: een aantal tips 3. Biedt alternatieven binnen verandering en erken de mogelijkheid om niet te veranderen 4. Ondersteun initiatief van de cliënt tot verandering 5. Probeer zoveel mogelijk controlerende taal te vermijden - moeten & verwachten vervangen door kunnen & willen - Probeer te vermijden in te spelen op schaamte- of schuldgevoelens van de cliënt - Probeer geen angst te induceren indien behandeling moeilijk loopt Autonomie: een aantal tips 6. Probeer zoveel mogelijk keuze en inspraak te verlenen - In de te behalen doelstellingen - In de werkwijze of het behandelingsplan - Ook keuze geven om (bepaalde aspecten) niet te veranderen of hier op zijn minst over te praten 7. Zinvolle uitleg geven wanneer advies gegeven wordt! 15

16 Vb. taalgebruik bij cliënt met hartproblemen die na een hartaanval beslist om toch te blijven roken Dat zou ik je ten sterkste afraden! Als je niet wilt stoppen met roken breng je je eigen leven nog meer in gevaar. Je hebt nu al ernstige hartklachten. Als je niet stopt met roken, kan ik verder niets meer voor jou doen. Vb. taalgebruik bij cliënt met hartproblemen die na een hartaanval beslist om toch te blijven roken Ik vind het hierbij belangrijk wat te zeggen. Jouw beslissing om niet te stoppen met roken maakt mij bezorgd. Ik zie allerlei aanwijzingen dat je gezondheid heel sterk lijdt door je rookgedrag. Ik begrijp dat er ook allerlei redenen zijn om niet te willen stoppen, zoals de rust die roken je biedt. Tegelijk weet ik dat je nog bepaalde doelen voor ogen hebt in je leven en dat je beseft dat deze moeilijk te realiseren zijn als je niet gezonder zal leven. Ik heb geen macht over jouw beslissing. Jij bent diegene die de moed en energie moet vinden om te stoppen met roken en het is dus ook jouw keuze om wel of niet te veranderen. Vanuit mijn bezorgdheid hoop ik wel dat je verder wilt nadenken over je beslissing en deze zult heroverwegen. Weet ook dat ik alles zal doen om jou te steunen en helpen, gelijk welke keuze je maakt. 16

17 Rekensommen 2 x 2 = 4 7 x 2 = 14 2 x 6 = 14 3 x 9 = 27 5 x 5 = 25 3 x 3 = 7 5 x 2 = 10 4 x 4 = 16 7 x 3 = 21 3 x 2 = 6 Competentie: een aantal tips 1. Probeer zoveel mogelijk positieve feedback en vertrouwen in vaardigheden cliënt te communiceren - Realistisch: enkel positieve feedback geven indien deze klopt met de realiteit - Gericht op inspanning, niet op resultaat of prestatie - Positieve feedback t.a.v. veranderingen binnen gedrag van de cliënt zelf 17

18 Competentie: een aantal tips 2. Probeer succeservaringen te stimuleren door gradueel uitdagende competenties op te bouwen - Stappenplan inbouwen - Werkpunten stapsgewijs inoefenen - Realistische doelstellingen helpen stellen - Tips geven om doelstellingen te realiseren Verbondenheid: een aantal tips 1. Probeer om zoveel mogelijk te werken vanuit het referentiepunt van de persoon zelf - Empathisch meeleven -> in de energie en moeite die het kost om te veranderen -> Proberen de redenen en voordelen te begrijpen die gepaard gaan met het niet veranderen - Niet stellen van een gedrag of rebels gedrag = gemotiveerd gedrag 18

19 Verbondenheid: een aantal tips 2. Probeer onvoorwaardelijke aandacht te tonen - Aandacht voor de ander als persoon & niet louter als cliënt die je dient te motiveren - Onvoorwaardelijke interesse => niet enkel indien er vooruitgang gemaakt wordt of enkel i.v.m. gebieden die problemen opleveren voor de cliënt Motiverende gespreksvaardigheden 19

20 ! Er bestaan geen trucjes om een motiverende context te creëren Motiverende technieken kunnen slechts werkzaam zijn indien ze binnen een warme/betrokken context worden aangeboden met aandacht en ruimte voor competentie en autonomie van cliënt Behoefte-ondersteunend werken start met open en milde reflectie omtrent eigen functioneren Gespreksvaardigheden ZDT: gegroeid vanuit theoretisch gestuurd onderzoek Motivationeel Interview (MI; Miller en Rollnick): gegroeid vanuit klinische observaties ZDT (theoretisch kader) en MI (praktische vaardigheden) vullen elkaar aan Praktische gespreksvaardigheden, zoals uitgewerkt binnen MI, kunnen toegepast worden om behoefteondersteunend te werk te gaan... 20

21 Gespreksvaardigheden Rosengren David B.(2012). Motiverende gespreksvaardigheden. Werkboek voor behandelaars. Gespreksvaardigheden Reflectief luisteren Open vragen stellen O R B S Samenvatten Bevestigen 21

22 Reflectief luisteren Een vorm van actief luisteren waarbij de hulpverlener probeert te begrijpen wat de cliënt vertelt, ook hetgeen hij/zij tussen de regels door vertelt. Cliënt Hulpverlener Hetgeen de cliënt zegt/toont Hetgeen de hulpverlener hoort/ziet Hetgeen de cliënt denkt/voelt Hetgeen de hulpverlener zegt/toont Reflectief luisteren Reflectief luisteren Hulpverlener spiegelt hetgeen hij denkt te horen van de cliënt. Deze spiegelingen helpen de cliënt zelf beter te begrijpen wat hij/zij wilt zeggen én geeft deze het gevoel gehoord te worden. Geen vragen, maar stellingen! Je voelt... Je vindt het belangrijk om... Je vraagt je af... 22

23 Reflectief luisteren Soort reflectie Eenvoudig Complex Versterkt Dubbelzijdig Beschrijving Herhaalt vrij letterlijk hetgeen de cliënt zegt Herkadert hetgeen de cliënt zegt, geeft aan wat de hulpverlener tussen de regels door hoort, voegt extra betekenis toe en kan gevoel omschrijven Drukt een uitspraak van de cliënt sterker uit, zodat deze afstand zou nemen van absolute uitspraak Geeft beide kanten van de medaille aan, benoemt twijfel/ambivalentie van de cliënt. Eindig een dubbelzijdige reflectie met hetgeen waar je verder op in wilt gaan. Gebruik en als verbindingswoord, niet maar Voorbeeld reflectief luisteren Ik weet dat ik te veel rook, maar moeten ze daarvoor altijd commentaar geven op mij. Ik trek er mij niets meer van aan. Eenvoudig Complex Versterkt Dubbelzijdig Je krijgt vaak commentaar Het voelt aan alsof niets goed is voor hen Het kan je allemaal niets schelen Je krijgt vaak commentaar waardoor je je er liever niets meer van zou aantrekken en tegelijk weet je dat je te veel rookt -> in het begin van een gesprek, meestal eenvoudige reflecties. Later in gesprek meer diepgang brengen in reflecties. Opmerking: opletten dat een versterkte reflectie niet manipulatief of veroordelend overkomt! Cliënt moet zich gehoord voelen. 23

24 Oefeningen Reflectief luisteren 1. Probeer een aantal reflecties te geven bij elke uitspraak van cliënten. 2. Per twee: vertel en luister! Gespreksvaardigheden Reflectief luisteren Open vragen stellen O R B S Samenvatten Bevestigen 24

25 Open vragen stellen Doel: Informatie krijgen van cliënt, nagaan wat belangrijk is voor de cliënt zelf Gesloten vragen => hulpverlener leidt inhoud en richting van het gesprek Open vragen bieden ruimte aan cliënt om zelf aan te geven wat hij/zij belangrijk vindt. Standaard open vragen voor bij aanvang begeleiding en opstellen van doelstellingen Open vragen die aansluiten bij wat de cliënt gezegd heeft Open vragen stellen STANDAARD VRAGEN Aanvang begeleiding Wanneer heb je zin in een sigaret? Hoe veel rook je tijdens de dag? -> kan je iets meer vertellen over je rookgewoontes? Opstellen doelstellingen Is het voor jou mogelijk om minder te roken? Wanneer zou je kunnen stoppen met roken? -> Wat is voor jou de volgende stap? -> Hoe gaat het nu verder? 25

26 Open vragen stellen Soms kan het zinvol zijn om een keuzemenu aan te bieden bij het opstellen van doelstellingen. Cliënten kunnen dan zelf kiezen welk gedrag ze willen veranderen. -> sommige cliënten stoppen direct helemaal met roken, andere bouwen liever af met behulp van medicatie. Nog anderen beslissen niet te stoppen maar meer inzicht te krijgen in waarom ze roken en wat ze eruit halen. Wat zou voor jou een volgende stap kunnen zijn? Open vragen stellen Zogenaamde liniaalvragen kunnen helpen om motivatie van de cliënt in kaart te brengen. Bevraag hierbij zowel het belang als het kunnen van de cliënt Als we het op een schaal van 0 tot 10 zouden plaatsen, waarbij 0 betekent helemaal niet belangrijk en 10 heel erg belangrijk, hoe belangrijk vind je het dan om minder te roken? Als we het op een schaal van 0 tot 10 zouden plaatsen, waarbij 0 betekent helemaal niet en 10 helemaal wel, hoe sterk schat je de kans in dat het jou zal lukken om te stoppen met roken? 26

27 Open vragen stellen Dergelijke liniaalvragen kunnen helpen om 1. Een verschuiving in de focus van de cliënt te bekomen: van niet willen naar de beperkte motivatie om wel te willen 2. Inschatten in welke mate de cliënt wel of niet gemotiveerd is om zijn gedrag te veranderen bij het opstellen van specifieke doelstellingen -> bv. de cliënt met ernstige gezondheidsproblemen, geeft op een schaal van 0 (helemaal niet willen stoppen) tot 10 (echt wel willen stoppen) een 3-4 aan. Als hulpverlener kunnen we vragen Waarom geef je een 3-4 en niet 0-1? Hierdoor zal de cliënt beginnen praten over de voordelen van te stoppen i.p.v. zich enkel te richten op het niet willen veranderen. Open vragen stellen Dergelijke liniaalvragen kunnen helpen om 1. Een verschuiving in de focus van de cliënt te bekomen: van niet willen naar de beperkte motivatie om wel te willen 2. Inschatten in welke mate de cliënt wel of niet gemotiveerd is om zijn gedrag te veranderen bij het opstellen van specifieke doelstellingen -> bv. een cliënt geeft aan dat hij op een schaal van 0 tot 10 een 2 scoort in het geloof dat hij in staat is om te stoppen met roken. Hij geeft echter een 7 op de vraag of hij zich in staat voelt om meer inzicht te krijgen in waarom hij rookt. Dit kan ons helpen om voorlopig vooral op de tweede doelstelling te focussen (opbouwen succeservaringen). 27

28 Open vragen stellen Open vragen die aansluiten bij een onderwerp waarover de cliënt spreekt -> Hoe voelt het als... -> Kan je iets meer vertellen over... Er moet echt iets veranderen. Ik kan zo niet verder gaan -> Heb je zelf in gedachten wat je nu zou willen doen? Ik heb al zoveel geprobeerd. Ik kan me niet voorstellen dat deze begeleiding mij wel verder zou kunnen helpen. -> Je hebt al veel geprobeerd. Kan je mij hier iets meer over vertellen? -> Wat maakt dat je de moed vond om toch naar hier te komen? ->... Oefening open vragen stellen Opstellen standaard open vragen Rollenspel per 2 28

29 Gespreksvaardigheden Reflectief luisteren Open vragen stellen O R B S Samenvatten Bevestigen Bevestigen Doel: gevoel van competentie verhogen Uitspraken die waardering voor de inzet van de cliënt en zijn/haar sterke eigenschappen uitdrukken Bevestiging gaat uit van samenwerkingsrelatie met cliënt, niet mentor-leerling => opletten dat je de cliënt niet flinkt. Oprechte waardering voor cliënt is iets anders dan een complimentje geven als de cliënt doet wat van hem/haar verwacht wordt. 29

30 Bevestigen Oprecht! Niet forceren. Als hulpverlener zelf onze focus veranderen om het positieve/de kracht te zien die de cliënt vaak zelf niet meer ziet. -> 1. wat zijn de sterke kanten die je hoort? 2. geef hierop een bevestiging. Niet vanuit ik (=beoordelend), maar vanuit jij (=interne kracht erkennen en dus versterken) Ik vind dat je heel erg goed doorzet ondanks de moeilijke situatie waarin je je bevindt -> Ondanks de moeilijke situatie waarin je je bevindt, blijf je doorzetten. Bevestigen Op momenten dat de cliënt het heeft opgegeven of zich een mislukkeling voelt, kan bevestigen zeer motiverend werken. ( Ik heb het al zo vaak geprobeerd. Het zal me wel weer niet lukken ) -> Uit je vorige pogingen weet je dat het niet makkelijk is om je gedrag te veranderen. Het feit dat je toch naar hier komt, toont aan dat je veel doorzettingsvermogen hebt. Waar heb je de moed gevonden om een afspraak te maken? 30

31 Oefening bevestigen Bij deze oefening probeer je de sterke kanten van het verhaal te erkennen door een bevestiging te formuleren naar de cliënt toe. Bevestigen Opmerking: Een cliënt bevestigen wil niet zeggen dat je de problemen of de moeilijke kanten moet negeren. Je kan bijv. de cliënt bevestigen in het waarom van niet willen veranderen én tegelijk advies geven/je bezorgdheid delen ( Je bent een zorgzaam persoon en van daaruit ben je bezorgd dat, als je zou stoppen met roken, je dan humeurig en rusteloos zou worden en je je vrouw en kinderen zou lastigvallen. Vind je het ok als we samen eens nagaan wat de voor-en nadelen van veranderen zijn in verband met de relatie tot je vrouw en kinderen? ) 31

32 Gespreksvaardigheden Reflectief luisteren Open vragen stellen O R B S Samenvatten Bevestigen Samenvatten Helpt inzicht te brengen in hetgeen de cliënt vertelt waarbij twijfels en tegenstrijdigheden ook benoemd worden. Beknopt (3 tot 5 zinnen) Selectief: benoemt twijfels (dubbelzijdige reflectie) en focust tegelijk vooral op hetgeen de verandering bevordert Kan verschillende functies hebben: - Informatie verzamelen die reeds aan bod gekomen is -> overzicht houden - Informatie verbinden die aan bod is gekomen waarbij nieuwe informatie gecontrasteerd wordt met tegenstrijdige informatie die voordien verteld werd (= ambivalentie benoemen) -> een vorm van dubbelzijdige reflectie - Overgang maken naar een nieuw domein om te bespreken of naar specifieke doelstellingen -> structuur aanbrengen in de sessie 32

33 Samenvatten Structuur van een samenvatting: 1. Geef aan dat je de informatie wilt samenvatten 2. Geef de belangrijkste gegevens aan. Focus eerst op aspecten van niet veranderen en dan op de argumenten om wel te veranderen. 3. Vraag na of je alles goed begrepen/gehoord hebt. 4. Eventueel aanvullen met een open vraag ( en wat is nu de volgende stap? ) Samenvatten Voorbeeld: Onze tijd zit er bijna op hier. Hetgeen ik gehoord heb van jou is dat je je zorgen maakt omtrent de nadelen van stoppen met roken en de impact die jouw beslissing zou hebben op jouw leven en dat van je gezin. Tegelijk vind je dat het zo niet verder kan en dat er iets moet gebeuren. Een eerste stap zou hierbij kunnen zijn om meer inzicht te krijgen in waarom roken zo rustgevend is voor jou en welke alternatieven je hebt om je te ontspannen. Klopt dit? Wil je hier zelf nog iets aan toevoegen? 33

34 Oefening samenvatten Per twee: ene persoon vertelt, de andere persoon luistert en vat samen. Gespreksvaardigheden Kern: een oprechte interesse vertonen in de cliënt waarbij respect voor de autonomie en competentie van de cliënt centraal staat Reflectief luisteren, open vragen stellen, bevestigen en samenvatten zijn motiverende gespreksvaardigheden die de psychologische basisbehoeften van cliënten ondersteunen Hierdoor kan de cliënt in een veilige omgeving reflecteren over de eigen motivatie en zich stapsgewijs doelstellingen vooropstellen omtrent gedragsverandering. 34

35 Motiverende technieken Hoe omzetten naar praktijk? Fase 1: expliciet aandacht schenken aan motivatie Fase 2: overgang van motiverende fase naar volgende fase Fase 3: Adviesfase -> opstellen handelingsplan en commitment Opmerking: de motiverende, behoefteondersteunende houding blijft belangrijk in elke fase van de behandeling! 35

36 Fase 1 Bevraag de motivatie van de cliënt om te veranderen en in behandeling te komen Open vragen Reflectief luisteren Bevestigen Samenvatten waarbij aandacht geschonken wordt aan eventuele ambivalentie Oefening fase 1 Hulpmiddelen: - Werkblad om gesprek te leiden - Opmaken van beslissingsbalans (zie wekblad fase 1) - Exploreren motivatie verschillende aspecten van verandering - Enkel werken op inzicht in functie probleemgedrag - Enkel afspreken om nog eens samen te zitten rond probleemgedrag - Vermindering/afbouwing i.p.v. volledige rookstop - Motivatie kan verschillen voor ene dan wel andere probleemgedrag (bv. roken niet, gezonder eten wel)

37 Oefening fase 1 Denk terug aan één van je cliënten en leef je zo goed mogelijk in in de leefwereld van deze cliënt. De andere persoon is hulpverlener en exploreert de motivatie van de cliënt a.h.v. motiverende gespreksvaardigheden Op het einde van de exploratie wordt de informatie samengevat Eventueel kan het werkblad Fase1 gebruikt worden als leidraad om het gesprek te volgen en samen te vatten. (opmerking -> kolom belang verwijst naar liniaalvragen: op een schaal van 0 tot 10, hoe belangrijk is dit voordeel/nadeel van gedragsverandering voor jou?) Fase 2 Op het einde van fase 1, kan de informatie bondig samengevat worden. Na samenvatting, komt ook conclusie of de cliënt wel of niet wilt veranderen of slechts bepaalde aspecten wilt veranderen. 37

38 Fase 2 Als de cliënt niet wilt veranderen Vanuit perspectief van de cliënt proberen begrijpen om zo... -> cliënt zelf ook te helpen begrijpen waar zijn weerstand tegen gedragsverandering vandaan komt -> keuze en eindverantwoordelijkheid cliënt respecteren -> eventueel advies of bezorgdheid uiten -> mogelijkheid bieden om nieuwe afspraak te maken (bijv. 1-3 maand later) om verder over na te denken Fase 2 Als cliënt (deels) gedrag wilt veranderen -> overstappen naar meer gidsende stijl, waarbij je als hulpverlener cliënt helpt om realistische doelstellingen voorop te stellen. -> hulpverlener kan advies geven aan de cliënt -> Hou rekening met wat de cliënt zelf weet en welke ideeën de cliënt zelf aanbrengt. 38

39 Fase 2 -> Via open vragen of keuzemenu doelstellingen bevragen OPEN VRAGEN Kan je iets meer vertellen over wat je al geprobeerd hebt? ; Kan je me iets meer vertellen omtrent wat voor jou belangrijke volgende stappen zijn? ; Wat zou je zelf graag veranderen? KEUZEMENU Sommige cliënten vinden het belangrijk dat... Andere cliënten vinden het belangrijk om... Wat zou voor jou een volgende stap kunnen zijn? Fase 2 AUTONOMIE EN COMPETENTIE ONDERSTEUNEN -> via liniaalvragen belang en vertrouwen in behalen doelstelling navragen -> cliënt keuze laten maken omtrent de te behalen doelstelling -> eventueel inzetten van jokers 39

40 Fase 3 Commitment -> Concreet maken hoe doelstellingen zullen gerealiseerd worden Je geeft aan dat je graag wilt stoppen met roken als je kinderen thuis zijn. Heb je een aantal ideeën omtrent hoe je dit zou kunnen realiseren? -> eventueel aanvullen met advies Sommige cliënten vinden het behulpzaam om medicatie te gebruiken om te helpen afbouwen. Andere cliënten vinden het belangrijk om pauzes in te lassen zodat ze toch nog het gevoel hebben er even tussenuit te zijn. Denk je dat dit voor jou ook nuttige tips zouden kunnen zijn? Fase 3 -> inplannen gedragsverandering Vanaf wanneer ga je aan de slag met deze tips? -> nadenken over obstakels en hoe hiermee om te gaan Als je er zo over nadenkt, heb je het gevoel dat er obstakels of hindernissen zijn die het jou moeilijk zouden kunnen maken? ; Je geeft aan dat het wel eens moeilijk zou kunnen worden op het moment dat je met je vrienden hebt afgesproken. Heb je een idee hoe je op zo n momenten toch je doelen kunt behalen? 40

41 Fase 3 Commitment Tip: plaats een doel in nabije toekomst (bijv. binnen de 24u) zodat succeservaringen opgedaan worden Creëer je eigen toolkit 41

42 Denk even na over je eigen praktijk. Wat is de reden dat je deze workshop volgde? Kunnen bepaalde tips ook zinvol zijn in jouw praktijk? Welke stappen lijken je haalbaar? Welke concrete actie zou je ondernemen? Tip: creëer voor jezelf een toolkit, zodat het inbouwen van zinvolle suggesties vlotter verloopt. (zie werkblad toolkit) Denk hier 10 minuten over na en bespreek met collega 42

43 Nog vragen of opmerkingen? Contact: Thomas More Afdeling Toegepaste Psychologie, expertisecel Gezondheidspsychologie & Psychopathologie Extra leestips: Rosengren David B.(2012). Motiverende gespreksvaardigheden. Werkboek voor behandelaars. Welke tip? Mijn doel Stappenplan Obstakels? Opvolging Inbouwen motiverende fase Reflectief luisteren... 1 sessie wijden aan bevraging motivatie Inoefenen reflectief luisteren en toepassen in gesprekken Voorbereidend werk: werkblad en beslissingsbalans kopiëren - Boek aanschaffen - Wekelijks 1 uur uittrekken om te lezen en in te oefenen - Uitproberen in sessie - Mij ongemakkelijk voelen bij expliciet erkennen kans niet te veranderen - Te weinig tijd om bij te lezen - Inoefenen loopt moeilijk - Uitproberen en zien welk effect het heeft op cliënten, nagaan of er verschil is wanneer ik wel hamer op verandering - Moment in agenda vastzetten - Extra DVD aanschaffen indien moeilijk loopt 43