De onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie. Ravensteingalerij 27, bus Brussel tel.: info@vlhora.

Transcriptie

1 ONDERWIJSVISITATIE Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie Een onderzoek naar de kwaliteit van de academische bachelor en master Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie aan de Vlaamse hogescholen Vlaamse Hogescholenraad 8 juni 2010

2 De onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie Ravensteingalerij 27, bus Brussel tel.: info@vlhora.be Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLHORA-secretariaat. Het rapport is ook elektronisch beschikbaar op visitatieronde Wettelijk depot: D/2010/8696/16

3 voorwoord De visitatiecommissie brengt met dit rapport verslag uit over haar oordelen en de daaraan ten grondslag liggende motivering, conclusies en aanbevelingen die resulteren uit het onderzoek dat zij heeft verricht naar de onderwijskwaliteit van de academische bachelor en master Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie in Vlaanderen. De visitatiecommissie heeft hierbij de visitatieprocedure Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR VLHORA, aangevuld protocol ter ondersteuning van de opleidingen in academisering, juni 2007 gevolgd, waarbij zij niet enkel aanbevelingen en suggesties formuleert in het kader van de continue kwaliteitsverbetering van het hoger onderwijs, maar ook een oordeel geeft in het kader van de accreditatie van de opleiding. De visitatie en dit rapport passen in de werkzaamheden van de hogescholen en van de Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA) met betrekking tot de kwaliteitszorg van het hogescholenonderwijs, zoals bepaald in artikel 93 van decreet van 4 april 2003 betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs. Met dit rapport wordt de bredere samenleving geïnformeerd over de wijze waarop de hogescholen en meer bepaald de betrokken opleiding omgaat met de kwaliteit van haar onderwijs. Toch is het rapport in de eerste plaats bedoeld voor de hogeschool die de opleiding aanbiedt. Op basis van de bevindingen van het rapport kan de hogeschool nu en in de nabije toekomst actie nemen om de kwaliteit van het onderwijs in de opleiding te handhaven en verder te verbeteren. De lezer moet er zich echter terdege bewust van zijn dat het rapport slechts een momentopname biedt van het onderwijs in de opleiding en dat de rapportering van de visitatiecommissie slechts één fase is in het proces van kwaliteitszorg. De VLHORA dankt allen die meegewerkt hebben aan het welslagen van dit proces van zelfevaluatie en visitatie. De visitatie was niet mogelijk geweest zonder de inzet van al wie binnen de hogeschool betrokken was bij de voorbereiding en de uitvoering ervan. Tevens is de VLHORA dank verschuldigd aan de voorzitter, de leden en de secretarissen van de visitatiecommissie voor de betrokkenheid en deskundige inzet waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Marc Vandewalle secretaris-generaal Toon Martens voorzitter

4 4

5 inhoudsopgave voorwoord... 3 inhoudsopgave... 5 deel Hoofdstuk 1 De onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie inleiding de betrokken opleidingen de visitatiecommissie samenstelling taakomschrijving werkwijze oordeelsvorming Indeling van het rapport Hoofdstuk 2 Het domeinspecifieke referentiekader academische bachelor Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie inleiding domeinspecifieke competenties Hoofdstuk 3 Het domeinspecifieke referentiekader master Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie inleiding domeinspecifieke competenties deel het opleidingsrapport XIOS Hogeschool Limburg bijlagen

6 6

7 deel 1 algemeen deel 7

8 8 onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie

9 Hoofdstuk 1 De onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie 1.1 inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie verslag uit van haar bevindingen over de onderwijskwaliteit van de academische bachelor en master Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie, die zij op 27, 28 en 29 april 2009 in opdracht van de Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA) heeft onderzocht. Dit initiatief past in de werkzaamheden van de hogescholen en van de VLHORA met betrekking tot de kwaliteitszorg van het hogescholenonderwijs, zoals bepaald in artikel 93 van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 4 april 2003 betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs in Vlaanderen. 1.2 de betrokken opleidingen De opleiding Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie wordt door 1 hogeschool aangeboden. De visitatiecommissie bezocht op: - 27, 28 en 29 april 2009 XIOS Hogeschool Limburg 1.3 de visitatiecommissie samenstelling De visitatiecommissie werd samengesteld conform de procedure van de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR VLHORA, aangevuld protocol ter ondersteuning van de opleidingen in academisering, juni Meer in het bijzonder werden de richtlijnen van de Erkenningscommissie Hoger Onderwijs met betrekking tot de onafhankelijkheid van de commissieleden opgevolgd. De visitatiecommissie werd samengesteld door het bestuursorgaan van de VLHORA in zijn vergadering van 5 september 2008 en door het bestuursorgaan van de VLIR in de vergadering van 24 juni De commissie voor de opleiding verpakkingstechnologie aan de XIOS Hogeschool Limburg: Voorzitter en domeindeskundige: Onderwijsdeskundige: Domeindeskundige: Domeindeskundige: Ludwig Cardon Antonia Aelterman Fons Poelmans Wanda Guedens Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden, zie bijlage 1. De waarnemer namens de VLIR was Steven Van Luchene. onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie 9

10 Vanuit de VLHORA werden een projectbegeleider en een secretaris aangesteld. Voor de visitatie van de opleiding Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie waren dit: Projectbegeleider: Lucia Van Hoof (tot 15 november 2008) Sofie Landuyt (vanaf 16 november 2008) Secretaris: Thomas Jans Taakomschrijving De commissie geeft op basis van het zelfevaluatierapport van de opleiding en de gesprekken ter plaatse: - een oordeel over de onderwerpen en facetten uit het accreditatiekader van de NVAO; - een integraal oordeel over de opleiding; - suggesties om waar mogelijk te komen tot kwaliteitsverbetering. 10 onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie

11 1.3.3 werkwijze De visitatie van de opleiding Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie aan de hogescholen gebeurde conform de werkwijze zoals die is vastgelegd in de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR VLHORA, aangevuld protocol ter ondersteuning van de opleidingen in academisering, juni Voor de beschrijving van de werkwijze van de visitatiecommissie worden vier fasen onderscheiden. - fase 1, de installatie van de commissie; - fase 2, de voorbereiding; - fase 3, het visitatiebezoek; - fase 4, de schriftelijke rapportering. fase 1 de installatie van de visitatiecommissie Op 5 september 2008 werd de visitatiecommissie officieel geïnstalleerd. De installatievergadering stond in het kader van een kennismaking, een gedetailleerde bespreking van het visitatieproces aan de hand van de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR VLHORA, aangevuld protocol ter ondersteuning van de opleidingen in academisering, juni 2007 en een toelichting van het ontwerp van domeinspecifieke referentiekader. Daarnaast werden een aantal praktische afspraken gemaakt, onder meer met betrekking tot het bezoekschema, de bezoekdagen en de te lezen eindwerken en/of stageverslagen. fase 2 de voorbereiding De visitatiecommissie heeft een domeinspecifiek referentiekader voor de opleiding opgesteld en aan de opleiding bezorgd. Elk commissielid heeft het zelfevaluatierapport en de bijlagen bestudeerd, de geselecteerde eindwerken gelezen en haar/zijn argumenten, vragen en voorlopig oordeel vastgelegd in een checklist, waarvan de secretaris een synthese heeft gemaakt. De synthese werd uitvoerig besproken en beargumenteerd door de commissieleden. Op basis van de bespreking en de door de commissieleden opgestuurde vragenlijsten, inventariseerde de secretaris kernpunten en prioriteiten voor de gesprekken en het materialenonderzoek bij de visitatie. fase 3 het visitatiebezoek De VLHORA heeft een bezoekschema ontwikkeld dat desgevallend aangepast werd aan de specifieke situatie van de opleiding. Het bezoekschema werd opgenomen als bijlage 3. Tijdens de visitatie werd gesproken met een representatieve vertegenwoordiging van alle geledingen die bij de opleiding betrokken zijn. Tijdens de visitatie werd bijkomend informatiemateriaal bestudeerd en werd een bezoek gebracht aan de instelling met het oog op de beoordeling van de accommodaties en de voorzieningen voor de studenten. Tijdens de visitatie werd voor de verdere bevraging gebruik gemaakt van de synthese van de checklist en de vragenlijsten. onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie 11

12 Binnen het bezoekprogramma werden een aantal overlegmomenten voor de commissieleden voorzien om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen)oordelen. Na de gesprekken met de vertegenwoordigers van de opleiding hebben de visitatieleden hun definitief (tussen)oordeel per facet en per onderwerp gegeven. Op het einde van het visitatiebezoek heeft de voorzitter een korte mondelinge rapportering gegeven van de ervaringen en bevindingen van de visitatiecommissie, zonder expliciete en inhoudelijk waarderende oordelen uit te spreken. fase 4 de schriftelijke rapportering De secretaris heeft in samenspraak met de voorzitter en de commissieleden, op basis van het zelfevaluatierapport, de checklisten en de motiveringen een ontwerp opleidingsrapport opgesteld. Het ontwerprapport geeft per onderwerp en per facet het oordeel en de motivering van de visitatiecommissie weer. Daarnaast werden - waar wenselijk en/of noodzakelijk - aandachtspunten en eventuele aanbevelingen voor verbetering geformuleerd. Het ontwerp opleidingsrapport werd aan de hogeschool gezonden voor een reactie eerste terugmelding. De reactie van de opleiding op het ontwerp opleidingsrapport werd door de commissie in een slotvergadering besproken. Het ontwerp van opleidingsrapport wordt aan de opleiding gezonden voor een reactie. De reactie van de opleiding op het ontwerp opleidingsrapport wordt door de commissie in een slotvergadering besproken. De commissie stelt tijdens de slotvergadering ook een vergelijkend gedeelte op, waarin ze de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van de visitaties van alle opleidingen vergelijkenderwijs weergeeft. Het vergelijkende deel en de opleidingsrapporten worden samengebracht in het visitatierapport van de academisch gerichte bachelor- en masteropleiding in de verpakkingstechnologie oordeelsvorming De commissie legt in een eerste fase een oordeel per facet vast. Daarna legt de commissie een oordeel per onderwerp vast op basis van de oordelen van de facetten die van het onderwerp deel uitmaken. In de oordelen per onderwerp wordt steeds een overzicht gegeven van de oordelen per facet. In geval van een compensatie van facetten, wordt het oordeel op onderwerpniveau gevolgd door een motivering en aangevuld met de weging die de commissie hanteerde in de oordeelsvorming op onderwerpniveau. In de overige gevallen wordt voor de motivering van het oordeel op onderwerpniveau verwezen naar de argumentatie bij de facetten. De oordelen per facet en per onderwerp hebben betrekking op alle locaties, afstudeerrichtingen en varianten. Daar waar er een onderscheid in het oordeel per afstudeerrichting en/of locatie en/of variant nodig is, wordt dit aangegeven in het rapport. 12 onderwijsvisitatie: Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie

13 De commissie houdt in haar beoordeling rekening met accenten die de opleiding eventueel zelf legt, met het domeinspecifieke referentiekader en met de benchmarking ten opzichte van de gelijkaardige opleidingen in andere instellingen van hoger onderwijs. Alle oordelen en wegingen volgen de beslisregels zoals geformuleerd in de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR VLHORA, aangevuld protocol ter ondersteuning van de opleidingen in academisering, juni Op het niveau van de facetten volgen de oordelen een vierpuntenschaal: onvoldoende, voldoende, goed en excellent. Op het niveau van de onderwerpen en op het niveau van de opleiding in haar geheel geeft de commissie een antwoord op de vraag of er in de opleiding voor dit onderwerp voldoende generieke kwaliteitswaarborgen aanwezig zijn. Hierbij kan het oordeel voldoende of onvoldoende luiden. 1.4 indeling van het rapport Het rapport bestaat uit twee delen. In het eerste deel beschrijft de visitatiecommissie in hoofdstuk 2 het domeinspecifiek referentiekader op basis waarvan zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie verslag uit over de gevisiteerde opleiding. onderwijsvisitatie Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie 13

14 14 Domeinspecifiek referentiekader

15 Hoofdstuk 2 Het domeinspecifieke referentiekader academische bachelor Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie 2.1 inleiding Voor iedere opleiding wordt een domeinspecifiek referentiekader ontwikkeld dat door de commissie gebruikt wordt bij de beoordeling van opleidingen. De visitatiecommissie is verantwoordelijk voor de opmaak van het domeinspecifiek referentiekader. De VLHORA als evaluatieorgaan geeft de procedure 1 aan voor de opstelling ervan. Het referentiekader is niet bedoeld om een ideale opleiding te schetsen. Respect voor de eigenheid van een opleiding en voor de diversiteit binnen eenzelfde opleiding over de instellingen heen, veronderstelt immers dat in de eerste plaats wordt nagegaan of elke opleiding erin slaagt haar eigen doelstellingen te realiseren en dit zowel inhoudelijk als procesmatig. Dit belet niet dat wordt nagegaan of elke opleiding aan een aantal minimumeisen voldoet, die aan de betreffende opleiding worden gesteld vanuit het vakgebied en/of de relevante beroepspraktijk. 2.2 domeinspecifieke competenties gehanteerde input - referentiekaders van de opleidingen: XIOS Hogeschool Limburg - wettelijke bronnen geen - brondocumenten onderschreven door werkveld Beroepsprofiel verpakkingsingenieur en -manager (studie 102 VLOR 1998) - internationale referentiekaders domeinspecifieke competenties De academische bachelor in de verpakkingstechnologie: - beschikt over vakdisciplinaire vaardigheden: kennis, toepassing en inzicht: heeft kennis van en inzicht in theoretische en methodologische grondslagen; heeft kennis van oplossingstechnieken en methoden; 1 De procedure voor het opstellen van het domeinspecifiek referentiekader is beschikbaar op de website van de VLHORA onder de rubriek visitatie & accreditatie. Domeinspecifiek referentiekader 15

16 heeft kennis van softwarematige methoden en technieken; kan methoden en technieken toepassen op disciplinegebonden problemen; kan methoden en technieken toepassen in een vakoverschrijdende problematiek; heeft inzicht in de samenhang met andere vakken of vakgebieden; heeft kennis van de voornaamste ontwikkelingen en recente inzichten in het vakgebied. Beheerst fundamentele en grondige kennis van de basiswetenschappen - beschikt over algemene beroepscompetenties: algemene praktische vaardigheden, nauwkeurigheid, communicatievaardigheden, vaardigheden in bedrijfs- en veiligheidsaspecten en algemene beroepsattitudes: beschikt over algemene praktische vaardigheden; beschikt over labo-vaardigheid; beschikt over technische vaardigheid; beschikt over computervaardigheid; kan nauwkeurig werken: kan correct gebruik maken van termen, begrippen, getallen, en symbolen; is zich bewust van en rekent met foutenmarges en onzekerheden die inherent verbonden zijn aan alle meetmethoden. beschikt over communicatievaardigheden: kan informatie en oplossingen schriftelijk rapporteren; kan informatie en oplossingen mondeling rapporteren; kan communiceren in een multidisciplinaire omgeving; kan lezen, schrijven en communiceren in een andere taal. beschikt over vaardigheden in bedrijfs- en veiligheidsaspecten: heeft kennis van verhoudingen in het bedrijfsleven en van de principes van het bedrijfsbeheer; kan eenvoudige managementstaken uitvoeren; heeft inzicht in veiligheids- en zorgsystemen, en kan deze implementeren; kan normalisatie toepassen. beschikt over algemene beroepsattitudes: is in staat tot zelfstudie en heeft een ingesteldheid tot levenslang leren; kan zelfstandig werken; kan in teamverband werken; kan verantwoordelijkheid opnemen; is flexibel en kan werken in een steeds wisselende context; is stressbestendig en kan werken onder tijdsdruk; beschikt over ethische en morele attitudes; kan professioneel functioneren in een internationale context. - beschikt over elementaire onderzoekscompetenties, en kan onder begeleiding probleemgericht en projectmatig werken: kan een probleemstelling formuleren; kan creatief denken en handelen, kan (initiatief nemen tot) probleemoplossend denken en handelen; kan een onderzoeksproject plannen binnen het eigen studiegebied; kan een onderzoeksproject uitvoeren binnen het eigen studiegebied; is in staat zijn om relevante informatie te verzamelen (uit handboeken, literatuur en met behulp van geautomatiseerde technieken); heeft het vermogen tot kritische reflectie; is zich bewust van de onzekerheden en de grenzen van de kennis en de eigen mogelijkheden. - kan een verantwoorde keuze maken in materialen al naargelang het te verpakken goed: heeft de kennis in materialen en eigenschappen; heeft de kennis van het productieproces tot afgewerkte verpakking; heeft de kennis van de wisselwerking tussen product materiaal - proces. - kan een test op materialen/verpakkingen selecteren en uitvoeren. 16 Domeinspecifiek referentiekader

17 - is zich bewust van de aspecten van duurzame ontwikkeling binnen de gehele verpakkingsketen. - heeft een basiskennis in de logistiek. - kan de wetgeving toepassen over diverse vakdisciplines. - kan relevante data verzamelen die de oordeelsvorming over maatschappelijke, wetenschappelijke en ethische vraagstukken kunnen sturen. 2.3 besluit Kenmerkend voor de academische bachelor in de verpakkingstechnologie is te beschikken over een brede kennis van vakdisciplinaire vaardigheden en beroepscompetenties. Het afgeleverde werk vormt een schakel in een heel proces. Hij moet zich terdege bewust zijn dat anderen voortbouwen op de resultaten van zijn handelen. In dit kader wordt veel belang gehecht aan een juiste en duidelijke communicatie naar de stakeholders. Daarnaast communiceert de academische bachelor op een gestandaardiseerde manier met partners en opdrachtgevers conform bestaande beroepsattitudes. Het opdrachtenpakket in het werkveld zal nog meer dan vroeger aan een voortdurende verandering onderhevig zijn. Dit betekent dat de opleiding de sleutelattitudes moet trainen, onder meer die van zelfstudie en deskundigheidsontwikkeling en inleiding tot onderzoeksmethodiek. Samenhangend met zijn beroepspraktijk is het belangrijk dat de bachelor besef heeft van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid, onder andere de veiligheids-, kwaliteit- en milieuvoorschriften zullen aan belang toenemen. Er zal aandacht besteed worden aan de integratie van duurzame ontwikkeling. De internationalisering zal meer en meer om zich heen grijpen en verdient voldoende aandacht in de opdrachten en taken om teamgericht te kunnen werken met anderen in een internationale, multiculturele en multidisciplinaire beroepsomgeving. Tenslotte wordt meer en meer de nadruk gelegd op de kwaliteitszorg. Men verwacht van de academische bachelor in de verpakkingstechnologie dat hij kennis heeft van procedures inzake kwaliteitszorg, deze kan vertalen naar de praktijk en toepassen in de hem toebedeelde taken. Domeinspecifiek referentiekader 17

18 18 Domeinspecifiek referentiekader

19 Hoofdstuk 3 Het domeinspecifieke referentiekader master Industriële wetenschappen: verpakkingstechnologie 3.1 inleiding Voor iedere opleiding wordt een domeinspecifiek referentiekader ontwikkeld dat door de commissie gebruikt wordt bij de beoordeling van opleidingen. De visitatiecommissie is verantwoordelijk voor de opmaak van het domeinspecifiek referentiekader. De VLHORA als evaluatieorgaan geeft de procedure 1 aan voor de opstelling ervan. Het referentiekader is niet bedoeld om een ideale opleiding te schetsen. Respect voor de eigenheid van een opleiding en voor de diversiteit binnen eenzelfde opleiding over de instellingen heen, veronderstelt immers dat in de eerste plaats wordt nagegaan of elke opleiding erin slaagt haar eigen doelstellingen te realiseren en dit zowel inhoudelijk als procesmatig. Dit belet niet dat wordt nagegaan of elke opleiding aan een aantal minimumeisen voldoet, die aan de betreffende opleiding worden gesteld vanuit het vakgebied en/of de relevante beroepspraktijk. 3.2 domeinspecifieke competenties gehanteerde input - referentiekaders van de opleidingen: XIOS Hogeschool Limburg - wettelijke bronnen geen - brondocumenten onderschreven door werkveld Beroepsprofiel verpakkingsingenieur en -manager (studie 102 VLOR 1998) - internationale referentiekaders domeinspecifieke competenties De master in de verpakkingstechnologie: - heeft een gevorderde vakdisciplinaire kennis en inzicht, en is in staat tot kennisontwikkeling binnen de vakdisciplines van verpakkingstechnologie: 1 De procedure voor het opstellen van het domeinspecifiek referentiekader is beschikbaar op de website van de VLHORA onder de rubriek visitatie & accreditatie. Domeinspecifiek referentiekader 19

20 heeft een gevorderd begrip en inzicht in de wetenschappelijke-disciplinaire kennis; heeft inzicht in de nieuwste ontwikkelingen; is in staat om de wijze waarop de theorievorming beweegt te volgen en te interpreteren. - heeft innovatiedrift en ondernemerszin en heeft gevorderde beroepsgerichte competenties: kan samenwerken in een divers en multidisciplinair team; kan flexibel opereren in wisselende omstandigheden om te kunnen functioneren binnen de nieuwe socio-economische realiteit; heeft de competenties om internationale ervaring op te doen (inclusief brede talenkennis, de nodige mobiliteit aan de dag leggen en de carrièreplanning zelf in handen nemen); beheerst de algemene en specifieke beroepsgerichte competenties nodig voor de zelfstandige aanwending van wetenschappelijke kennis op niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. - kan wetenschappelijk of bedrijfsgericht onderzoek verrichten op niveau van een beginnend onderzoeker en kan zelfstandig probleemgericht en projectmatig werken: kan op wetenschappelijke wijze denken en handelen; kan reflecteren op eigen denken en handelen; is in staat nieuwe kennis en inzichten te genereren in een multidisciplinaire omgeving; kan een complex probleem detecteren, een onderzoek ontwerpen en uitvoeren met gerichte methoden/technieken in onderzoek; kan oordeelsvorming doen in onzekere context; heeft het vermogen tot communiceren van het eigen onderzoek. - kan een verantwoorde keuze maken in verpakkingsmaterialen/verpakkingsconcepten naar compatibiliteit, veiligheid, economische aspecten en milieu. - kan de impact tussen verpakking, mens, milieu en samenleving evalueren; - kan de uitgebreide logistieke kennis toepassen, evalueren en bijsturen; - kan een verpakkingsconcept ontwerpen rekening houdend met de functionele randvoorwaarden: heeft de kennis in de methodologie van het ontwerpen; heeft een beginnende vaardigheid in vormgeving en grafisch lay-out. - kan relevante data verzamelen die de oordeelsvorming over maatschappelijke, wetenschappelijke en ethische vraagstukken kunnen sturen. 3.3 besluit Kenmerkend voor de academische master in de verpakkingstechnologie is te beschikken over een brede kennis van vakdisciplinaire vaardigheden en beroepscompetenties. Het afgeleverde werk vormt een schakel in een heel proces. Hij moet er zich terdege van bewust zijn dat op een innovatieve wijze probleemgericht en projectmatig dient gewerkt te worden. In dit kader wordt veel belang gehecht aan een juiste en duidelijke communicatie naar de stakeholders. Daarnaast communiceert de academische master op een gestandaardiseerde manier, conform bestaande beroepsattitudes. Het opdrachtenpakket in het werkveld zal nog meer dan vroeger aan een voortdurende verandering onderhevig zijn. Dit betekent dat de opleiding de sleutelattitudes moet trainen, onder meer die van zelfstudie, deskundigheidsontwikkeling en onderzoeksmethodiek. Samenhangend met zijn beroepspraktijk is het belangrijk dat de master besef heeft van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid, onder andere de veiligheids-, kwaliteit- en milieuvoorschriften zullen aan belang toenemen. Er zal aandacht besteed worden aan de integratie van duurzame ontwikkeling. De internationalisering zal meer en meer om zich heen grijpen en verdient voldoende aandacht in de opdrachten en taken om teamgericht te kunnen werken met anderen in een internationale, multiculturele en multidisciplinaire beroepsomgeving. 20 Domeinspecifiek referentiekader

21 Tenslotte wordt meer en meer de nadruk gelegd op de kwaliteitszorg. Men verwacht van de academische master in de verpakkingstechnologie dat hij kennis heeft van procedures inzake kwaliteitszorg, deze kan vertalen naar de praktijk en toepassen in de hem toebedeelde taken. Domeinspecifiek referentiekader 21

22 22

23 deel 2 opleidingsrapport 23

24 24 opleidingsrapport

25 Het opleidingsrapport XIOS Hogeschool Limburg Algemene toelichting bij de academisch gerichte bachelor- en masteropleiding in de verpakkingstechnologie aan de XIOS Hogeschool Limburg De academische bachelor- en masteropleiding Verpakkingstechnologie, die opgericht werd bij de bamahervormingen van het hoger onderwijs, vindt haar voorloper in de opleiding industrieel ingenieur Verpakking en Conditionering, opgericht in het academiejaar De opleiding is uniek in Vlaanderen. De opleidingen tot bachelor en master Verpakkingstechnologie worden onderwezen in het departement Industriële Wetenschappen en Technologie (IWT). Het departement IWT biedt vijf academische bachelor- en masteropleidingen in de industriële wetenschappen aan: naast Verpakkingstechnologie zijn dat Bouwkunde, Elektronica-ICT, Elektromechanica en Nucleaire technologie. In het departement IWT is er voor gekozen om de eerste twee bachelorjaren van deze opleidingen gemeenschappelijk te organiseren. Behalve het departement IWT heeft de XIOS Hogeschool Limburg nog drie andere departementen: - Handelswetenschappen en Bedrijfskunde (HWB); - Lerarenopleiding (LeO); - Sociaal-Agogisch Werk (SAW). Deze departementen worden ondersteund door de centrale administratie (CAD), die opgedeeld is in verschillende diensten. De XIOS Hogeschool Limburg is ontstaan in 1995 na een Vlaamse fusieoperatie door het Hogescholendecreet van juli Ze ontstond uit vier hogescholen van het gemeenschapsonderwijs: de Industriële Hogeschool van het Gemeenschapsonderwijs Limburg, de Normaalschool, het Hoger Instituut voor Handelswetenschappen en de Sociale School Demergouw van Diest. De XIOS Hogeschool Limburg maakt deel uit van de Associatie Universiteit-Hogescholen Limburg (AUHL). Het departement IWT is opgenomen in een Associatiefaculteit Industriële Wetenschappen. Deze faculteit ondersteunt het onderzoek en de academisering van het onderwijs van de vijf academische IWT-opleidingen. Het aantal studenten in de opleiding bedroeg 18 in het academiejaar en 15 in het academiejaar opleidingsrapport 25

26 Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding Facet 1.1 Niveau en oriëntatie van de academisch gerichte bachelor en master Beoordelingscriteria academisch gerichte bachelor: De opleidingsdoelstellingen zijn er op gericht de student te brengen tot: - het beheersen van algemene competenties als denk- en redeneervaardigheid, het verwerven en verwerken van informatie, het vermogen tot kritische reflectie, creativiteit, het kunnen uitvoeren van eenvoudige managementtaken, het vermogen tot communiceren van informatie, ideeën, problemen en oplossingen, zowel aan specialisten als aan leken en een ingesteldheid tot levenslang leren; - het beheersen van algemene wetenschappelijke competenties als een onderzoekende houding, kennis hebben van onderzoeksmethoden en technieken en deze adequaat kunnen toepassen, het vermogen om de relevante data te verzamelen die een oordeelsvorming over maatschappelijke, wetenschappelijke en ethische vraagstukken kunnen sturen, een appreciatie van de onzekerheid, de ambiguïteit en de grenzen van de kennis en de vaardigheid tot het probleemgestuurd initiëren van onderzoek; - het begrip van de wetenschappelijk-disciplinaire basiskennis eigen aan een bepaald domein van de wetenschappen of de kunsten, een systematische kennis van de kernelementen van een discipline met inbegrip van het verwerven van coherente en gedetailleerde kennis deels geïnspireerd door de nieuwste ontwikkelingen van de discipline en een begrip van de structuur van het vakgebied en de samenhang met andere vakgebieden. Beoordelingscriteria master: De opleidingsdoelstellingen zijn er op gericht de student te brengen tot: - het beheersen van algemene competenties op een gevorderd niveau als het vermogen om op een wetenschappelijke wijze te denken en te handelen, het om kunnen gaan met complexe problemen, het kunnen reflecteren op het eigen denken en werken en het kunnen vertalen van die reflectie naar de ontwikkeling van meer adequate oplossingen, het vermogen tot het communiceren van het eigen onderzoek en probleemoplossingen met vakgenoten en leken en het vermogen tot oordeelsvorming in een onzekere context; - het beheersen van algemene wetenschappelijke competenties op een gevorderd niveau als het kunnen gebruiken van methoden en technieken in onderzoek, het kunnen ontwerpen van onderzoek, het kunnen toepassen van paradigma s in het domein van de wetenschappen of kunsten en het kunnen aanduiden van de grenzen van paradigma s, het vermogen tot originaliteit en creativiteit met het oog op het continu uitbreiden van de kennis en inzichten en het samen kunnen werken in een multidisciplinaire omgeving; - een gevorderd begrip en inzicht in de wetenschappelijk-disciplinaire kennis eigen aan een bepaald domein van de wetenschappen of de kunsten, inzicht hebben in de nieuwste kennis van het vakgebied of delen ervan, in staat zijn om de wijze waarop de theorievorming beweegt te volgen en te interpreteren, in staat zijn om in een of enkele delen van het vakgebied een originele bijdrage aan de kennis te leveren en het bezitten van specifieke bij het vakgebied horende vaardigheden als ontwerpen, onderzoeken, analyseren en diagnosticeren; - hetzij het beheersen van de competenties nodig voor het zelfstandig kunnen verrichten van wetenschappelijk onderzoek of de zelfstandige beoefening van de kunsten op het niveau van een beginnend onderzoeker of kunstenaar, hetzij het beheersen van de algemene en specifieke beroepsgerichte competenties nodig voor de zelfstandige aanwending van wetenschappelijke of artistieke kennis op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar. Het oordeel van de visitatiecommissie: voldoende 26 opleidingsrapport

27 De commissie is tot haar oordeel gekomen op basis van de volgende vaststellingen en overwegingen: De opleiding Verpakkingstechnologie heeft met de bamahervormingen haar programma hertekend en gebaseerd op de competenties die bij de studenten gerealiseerd dienen te worden. De competenties vormen de doelstellingen van de opleiding, en moeten het gewenste niveau en de gewenste oriëntatie van de afgestudeerden waarborgen. Zowel het Structuurdecreet als het beroepsprofiel Verpakkingsingenieur dat opgesteld werd in samenwerking met de Vlaamse Onderwijsraad, verpakkingsverenigingen en de Verpakkingsfederatie bij de start van de opleiding in , diende als startpunt bij het formuleren van de competenties. De opleiding maakte daarnaast gebruik van de onderwijsontwikkelingsplannen van de hogeschool en het departement. Bij het opstellen van het competentieprofiel waren verschillende partners binnen de hogeschool betrokken, waaronder de onderwijsraden, stuurgroepen, departementale coördinatoren, administratie, opleidingscoördinatoren en werkgroepen. De opleiding besteedde hierbij bijzondere aandacht aan de academische en internationale dimensie. Tot slot dienden ook de domeinspecifieke eisen van het vakgebied als input bij het opstellen van de competenties. Samengevat werd het competentieprofiel gebaseerd op: - de beroeps- en opleidingsprofielen van de Vlaamse Onderwijsraad; - de decretaal voorgeschreven kwaliteitswaarborgen en competenties van het Structuurdecreet; - het profiel van de Vlaamse Ingenieurskamer; - de domeinspecifieke competenties, verbonden met de actuele noden van de arbeidsmarkt en het beroepenveld; - de accenten van de eigen instelling en de eigen opleiding Zo werd aandacht besteed aan de aansluiting bij de Dublin-descriptoren, de aansluiting bij de vooropleiding, de internationale dimensie en een disciplineonafhankelijke omschrijving van het niveau van bachelor en master; - de permanente afstemming op maatschappelijke en economische noden. De competenties werden uitgewerkt in hoofd- en deelcompetenties. Het eerste competentieprofiel dat werd opgesteld bij de bamahervormingen werd in het academiejaar aangepast. De competenties bleken immers moeilijk meetbaar, en bepaalde essentiële competenties kwamen niet voor in het profiel. Bovendien was het profiel te vaag en te zeer gericht op een beroeps- in plaats van een opleidingsprofiel. De aanpassing leidde tot het volgend profiel, dat de te bereiken hoofdcompetenties van de opleiding weergeeft: In de academische bachelor: - Hij/zij beschikt over vakdisciplinaire vaardigheden: kennis, toepassing en inzicht; - Hij/zij beschikt over algemene beroepscompetenties: algemene praktische vaardigheden, nauwkeurigheid, communicatievaardigheden, vaardigheden in bedrijfs- en veiligheidsaspecten en algemene beroepsattitudes; - Hij/zij beschikt over onderzoekscompetenties, en kan probleemgericht en projectmatig werken; - Hij/zij kan een verantwoorde keuze maken in materialen, al naargelang het te verpakken goed; - Hij/zij heeft een basiskennis van logistiek; - Hij/zij is zich bewust van de aspecten van duurzame ontwikkeling binnen de hele verpakkingsketen; - Hij/zij kan een testtechniek op materialen/verpakkingen selecteren en uitvoeren. De eerste drie competenties komen in alle bachelorjaren aan bod. De laatste vier competenties worden pas in het derde bachelorjaar behandeld. In de masteropleiding: - Hij/zij heeft een gevorderde vakdisciplinaire kennis en inzicht, en is in staat tot kennisontwikkeling binnen de vakdisciplines van de verpakkingstechnologie; - Hij/zij heeft innovatiedrift en ondernemerszin, en heeft gevorderde beroepsgerichte competenties; - Hij/zij kan zelfstandig wetenschappelijk of bedrijfsgericht onderzoek verrichten op het niveau van een beginnende onderzoeker; opleidingsrapport 27

28 - Hij/zij kan een verantwoorde keuze maken in verpakkingsmaterialen/-concepten naar compatibiliteit, veiligheid, economische aspecten en milieu; - Hij/zij kan de impact tussen verpakking, mens, milieu en samenleving evalueren; - Hij/zij kan de uitgebreide logistieke kennis toepassen, evalueren en bijsturen; - Hij/zij kan een verpakkingsconcept ontwerpen, rekening houdend met de functionele randvoorwaarden. De mastercompetenties zijn gelijklopend met die van de bachelor, maar zorgen voor meer diepgang. De commissie vindt het positief dat het departement IWT en de opleiding Verpakkingstechnologie duidelijk gekozen hebben voor modern competentiegericht onderwijs, met aandacht voor de academisering van de opleiding. In de opleidingsdoelstellingen en in het programma wordt, naast vakinhoudelijke aspecten, aandacht geschonken aan academische, taal- en communicatievaardigheden. Het niveau en de oriëntatie van de opleidingsdoelstellingen komen volgens de commissie overeen met nationale en internationale standaarden. Doordat de opleiding zich gebaseerd heeft op het Structuurdecreet en de Dublindescriptoren wordt het algemene niveau van de competenties bewaakt. Deze overeenstemming met het internationale niveau is een vereiste die de hogeschool stelt in haar visie op internationalisering. Volgens deze visie moeten de afgestudeerden de juiste competenties bezitten om op de internationale arbeidsmarkt te kunnen worden ingezet. Een van de elementen die de opleiding hiervoor toepast, en die ook is opgenomen in de deelcompetenties van het competentieprofiel, is het kunnen communiceren in vreemde talen. Daarnaast formuleert de opleiding ook in haar deelcompetenties dat de student de competenties moet behalen om internationaal mobiel te zijn. De commissie stelt toch voor dat deze internationale dimensie duidelijker tot uiting zou komen in de competentieprofielen. Binnen het profiel is er aandacht voor de academische doelstellingen. Om er werkelijk voor te zorgen dat de opleiding in 2013 geacademiseerd is, wil zij nog sterker inzetten op een aantal punten die verder in het rapport besproken zullen worden. De opleiding wil met haar brede competentieprofiel afgestudeerden afleveren die breed inzetbaar zijn in het werkveld. Een verpakkingsingenieur moet op verschillende niveaus en in verschillende domeinen in een bedrijf kunnen opereren: logistiek, aankoop, milieu Het werkveld is tevreden over dit brede competentieprofiel. Dit profiel laat toe dat de bacheloropleiding een zekere finaliteit kent doordat de studenten al de algemene ingenieurscompetenties hebben ontwikkeld en een inleiding in de verpakkingstechnologie achter de rug hebben. Om evenwel als verpakkingsingenieur te kunnen worden ingezet, is het noodzakelijk dat de studenten zich verder specialiseren in de masteropleiding. De competenties worden met de studenten overlopen en staan ook vermeld in de ECTS-fiches. Via introductiesessies werden de personeelsleden geïntroduceerd in het competentiegericht werken. Aanbevelingen ter verbetering: De opleiding kan de internationale dimensie versterken door ze concreter te formuleren in de competentieprofielen. 28 opleidingsrapport

29 Facet 1.2 Domeinspecifieke eisen Beoordelingscriteria: - De doelstellingen van de opleiding (uitgedrukt in eindkwalificaties van de student) sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en het relevante beroepenveld gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk of kunstpraktijk). Ze zijn, ingeval van gereglementeerde beroepen, in overeenstemming met de reglementering of regelgeving ter zake. - Voor academisch gerichte bacheloropleidingen en masteropleidingen zijn de eindkwalificaties ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke en/of artistieke discipline, de internationale wetenschapsbeoefening en voor daarvoor in aanmerking komende opleidingen de praktijk in het relevante beroepenveld. Oordeel van de visitatiecommissie: voldoende De commissie is tot haar oordeel gekomen op basis van de volgende vaststellingen en overwegingen: Op een aantal manieren tracht de opleiding rekening te houden met de eisen die het beroepenveld stelt aan de competenties van de opleiding. Vooreerst werden de competenties gebaseerd op het beroepsprofiel van de Vlaamse Onderwijsraad, dat tot stand kwam in Via het Verpakkingscentrum, dat aan dienstverlening doet en verbonden is met de opleiding, houdt de opleiding ook contact met de industrie. Daarnaast hield de opleiding rekening met het competentieprofiel van de Vlaamse Ingenieurskamer. Het eerste competentieprofiel werd ook voorgelegd aan de afgestudeerden en mensen uit de bedrijfswereld. Via deze input werd onder meer aandacht besteed aan talen in het curriculum. Het competentieprofiel heeft voornamelijk de al bestaande competenties geherformuleerd, zodat die beter toetsbaar werden. Het profiel werd afgetoetst bij het werkveld, waarbij een klein aantal aanpassingen nodig bleek. De opleiding heeft de intentie om de raadplegingen bij het werkveld, de vakgenoten en het beroepenveld op een meer gestructureerde manier aan te pakken. Deze commissie van externen is opgericht. Het is de bedoeling dat deze tweejaarlijks samenkomt. Het vernieuwde competentieprofiel op basis van deze input is in de periode tussen het indienen van het zelfevaluatierapport en het bezoek van de commissie voorgelegd aan een afvaardiging van het werkveld en de afgestudeerden, namelijk op 24 oktober 2008 en besproken op de opleidingsraad van 4 december Deze afvaardiging van het werkveld en de afgestudeerden moet nagaan of de competenties afgestemd zijn op de eisen van het beroepenveld en het vakgebied. De opleiding kan hierdoor de domeinspecifieke eisen verder scherp stellen. Dit proces moet voltooid worden in De commissie steunt deze gestructureerde inbreng van het werkveld bij de opleiding. De commissie stelde een domeinspecifiek kader op met de eisen die vanuit het vakgebied aan een opleiding Verpakkingstechnologie gesteld worden. De opleiding herkent zich in het domeinspecifieke referentiekader van de commissie en vindt dat dit sterk overeenkomt met het eigen profiel. De commissie waardeert de inzet van de actieve onderzoekers op internationaal gebied en het uitbouwen van internationale netwerken. Dit kan een stimulans zijn voor een internationale benchmarking en samenwerking op het gebied van de doelstellingen en het programma. Gezien de kleinschaligheid van de opleiding vindt de commissie dit een belangrijk punt. De opleiding heeft nog geen benchmarking doorgevoerd van de opleidingsdoelstellingen, maar heeft wel al het programma vergeleken met dat van ESIEC in Reims en de opleiding industriële wetenschappen van de Haute- Ecole Charlemagne in Verviers. Hierin heeft zij een grote gemeenschappelijkheid aangetroffen met het eigen programma. Het grote verschil met de twee andere opleidingen is dat die over vijf jaar georganiseerd worden en dus zestig studiepunten extra ter beschikking hebben. Een verdere, grondige vergelijking met andere instellingen, zowel nationaal als internationaal, en ook op het gebied van de doelstellingen, moet het mogelijk maken om de opleiding beter te positioneren ten opzichte van medespelers. Een volgende stap zou volgens de opleiding de opleidingsrapport 29

30 deelname aan of organisatie kunnen zijn van een intensief internationaal programma. De commissie steunt de intenties van de opleiding. Aanbevelingen ter verbetering: De commissie steunt de intentie van de opleiding om het werkveld structureel te betrekken bij het afstemmen van het competentieprofiel op de eisen van het veld. Een internationale benchmarking met andere opleidingen moet een betere positionering van de opleiding toelaten. Oordeel over onderwerp 1, doelstellingen van de opleiding: voldoende Op basis van de oordelen over: facet 1.1, niveau en oriëntatie: facet 1.2, domeinspecifieke eisen: voldoende voldoende is de visitatiecommissie van mening dat er in de opleiding voor dit onderwerp voldoende generieke kwaliteitswaarborgen aanwezig zijn. 30 opleidingsrapport

31 Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Relatie tussen doelstellingen en inhoud van het programma Beoordelingscriteria: - Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties van de opleiding qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. - De eindkwalificaties zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. - De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheid om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Oordeel van de visitatiecommissie: voldoende De commissie is tot haar oordeel gekomen op basis van de volgende vaststellingen en overwegingen: Vanuit het onderwijsontwikkelingsplan van de hogeschool heeft de opleiding de keuze gemaakt voor een studenten competentiegericht onderwijs. Daarbij tracht de opleiding het leerproces centraal te stellen en aandacht te hebben voor de verschillen tussen de studenten. De student moet daarbij doorheen zijn of haar project leren om in grotere mate verantwoordelijkheid op te nemen. Een voorbeeld van de studentgerichte aanpak is verder de indeling van de eerste twee bachelorjaren in trimesters. Via deze aanpak wilde de hogeschool de slaagcijfers omhoog tebrengen door de studielast meer te spreiden. De commissie is positief over de duidelijke keuze die de opleiding maakt voor studentgericht onderwijs. Op basis van het competentieprofiel bepaalde de opleiding de opleidingsonderdelen. De competenties werden gekoppeld aan de opleidingsonderdelen via een competentiematrix. Er werden nieuwe opleidingsonderdelen ingericht om de competenties aan bod te kunnen laten komen; een aantal oude opleidingsonderdelen werd qua inhoud en werkvormen geactualiseerd. De inhoud van de opleidingsonderdelen is terug te vinden in de ECTSfiches. De opleiding wil deze vertaling van de competenties in het programma voorleggen aan het beroepenveld en de onderzoekswereld. De opleiding tracht om recente onderwijsontwikkelingen in het programma door te voeren, onder impuls van de departementale stuurgroep Onderwijsontwikkeling (DOOP). Bij de initiatieven die hiervoor genomen werden, wordt onder meer aandacht besteed aan projectmatig werken, competentiegericht onderwijs, nieuwe evaluatievormen en beoordelingscriteria en disciplineoverschrijdende elementen. In het derde bachelor- en het masterjaar waren er al heel wat initiatieven rond projectmatig werken. Recent werden nieuwe initiatieven ook ingevoerd in de eerste twee bachelorjaren. De eerste twee jaren worden in het departement gemeenschappelijk georganiseerd met de verschillende opleidingen, op één project na op het einde van het tweede bachelorjaar. Vanuit de opleiding komen stemmen om het aantal gemeenschappelijke studiepunten een beetje terug te brengen en in het tweede bachelorjaar meer tijd vrij te maken voor de specifieke opleidingen. De commissie waardeert de gemeenschappelijke opbouw in de eerste twee jaren, maar stelt voor om meer keuzemogelijkheden aan te bieden, om studenten de mogelijkheid te geven een gefundeerde keuze te maken voor de Verpakkingstechnologie. In het derde bachelorjaar volgen de studenten les per opleiding. De studenten Verpakkingstechnologie hebben evenwel nog veel les met de afstudeerrichting milieutechnologie van de opleiding nucleaire technologie. Er wordt ook voornamelijk multidisciplinair gewerkt met milieu. opleidingsrapport 31

32 In het programma is een zekere groei verwerkt. In de bachelorjaren wil de opleiding in de eerste plaats een technische basisvorming aanbieden. De basiswetenschappen nemen daarbij een belangrijke plaats in. De studenten leren zelfstandig basisopdrachten uitvoeren in de verschillende vakgebieden, en nieuwe informatie opzoeken en communiceren. Er is ook aandacht voor bedrijfseconomisch inzicht. In de masteropleiding wordt een grotere diepgang vooropgesteld op het vlak van kennis, attitudes en vaardigheden. De verdere ontwikkeling van de onderzoeksattitude krijgt ook een belangrijke plaats, onder meer via een opleidingsonderdeel onderzoekscompetenties. De opleiding kent aan de opleidingsonderdelen een niveau toe: inleidend, verdiepend of gespecialiseerd. Deze niveaus zijn gebaseerd op de acht niveaus van het Europees Kwalificatieraamwerk. Via de bevragingen van de opleidingsonderdelen zet de opleiding een systeem van kwaliteitscontrole van deze opleidingsonderdelen op. De opbouw van het programma beoogt daarom een natuurlijke groei van een beginnende student naar een verpakkingsingenieur op academisch niveau. Via educatieve principes als herhaling en verdieping, en door een toenemende integratie van kennis en academische vaardigheden tracht de opleiding dit doel te bereiken. Disciplineoverschrijdende elementen zitten in de opleiding vooral in de projecten in het tweede en derde (bachelorproef) bachelorjaar. In het masterjaar zit de disciplineoverschrijding voornamelijk in de masterproef. Nieuwe initiatieven worden ondernomen om de disciplineoverschrijding te vergroten. Zo hebben studenten in het kader van een specifiek opleidingsonderdeel samengewerkt met designers. De vreemde talen binnen de communicatieve leerlijn worden toegepast met opdrachten binnen andere opleidingsonderdelen of bedrijfsbezoeken, en zijn zo vakoverschrijdend. De studenten komen in de opleidingsonderdelen in aanraking met preventie en ethische vraagstukken. Er wordt aandacht besteed aan duurzame ontwikkeling binnen afvalverwerking, aan veiligheid en risicoanalyse, en aan milieu-impact. De opleiding beoogt een brede waaier van competenties en biedt een breed programma aan, maar de commissie stelt vast dat door een te grote versnippering en soms door een overlapping van opleidingsonderdelen, vooral in de masteropleiding te weinig diepgang mogelijk is. De gesprekken met de studenten bevestigden deze vaststelling. De commissie adviseert om na te denken over een didactisch concept dat een betere integratie toelaat van verschillende opleidingsonderdelen. Specifiek vraagt de commissie om aspecten als productontwikkeling, milieu en ecodesign, die in de doelstellingen worden opgenomen, te integreren binnen het programma. Daarnaast meent de commissie dat de vooropgestelde finaliteit van de competenties van de bacheloropleiding op basis van de vakspecifieke inhoud, te weinig beoogd wordt. De doelstellingen met betrekking tot de academisering dienen volgens haar ook meer zichtbaar in het programma geïntegreerd te worden. Tot slot merkt de commissie op dat de studenten geen keuzemogelijkheden hebben binnen het programma. De opleiding heeft een duidelijk stappenplan voor curriculumherziening. De procedures hiervoor worden beschreven in het kwaliteitshandboek van de hogeschool. Om de drie jaar moet de opleiding volgens deze procedures haar programma voorleggen aan een commissie met externen en studenten. Daarnaast is beschreven op basis van welke input het curriculum aangepast kan worden, onder meer op basis van voorstellen van de Opleidingsraad en door aanbevelingen van de visitatiecommissie. De curriculumherziening werkt naar de mening van de commissie volgens goede procedures. Op dit moment is er binnen het programma weinig aandacht voor internationalisering. De internationale dag die voor de studenten van het tweede bachelorjaar georganiseerd wordt, lijkt te weinig gericht op verpakkingstechnologie. Naast de internationale dag was er een bezoek aan de verpakkingsbeurs van Parijs in het derde bachelorjaar. Daarnaast is er de mogelijkheid om op Erasmus-uitwisseling te gaan tijdens de masteropleiding. Op dit moment probeert de opleiding een uitwisseling van twee weken te organiseren met de Fachhochschule in Aken. Verdere samenwerking met buitenlandse opleidingen blijkt vooralsnog inhoudelijk problematisch, aangezien de meeste buitenlandse opleidingen vijf jaar duren. De opleiding geeft zelf aan dat 32 opleidingsrapport