De onderwijsvisitatie toerisme en recreatiemanagement. Ravensteingalerij 27, bus Brussel tel.: info@vlhora.be

Transcriptie

1 ONDERWIJSVISITATIE toerisme en recreatiemanagement Een onderzoek naar de kwaliteit van de professioneel gerichte bachelor in het toerisme en recreatiemanagement aan de Vlaamse hogescholen Vlaamse Hogescholenraad 4 september 2008

2 De onderwijsvisitatie toerisme en recreatiemanagement Ravensteingalerij 27, bus Brussel tel.: info@vlhora.be Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLHORA-secretariaat. Het rapport is ook elektronisch beschikbaar op en accreditatie/visitatierapporten.htm Wettelijk depot: D/2008/8696/3

3 voorwoord De visitatiecommissie brengt met dit rapport verslag uit over haar oordelen en de daaraan ten grondslag liggende motivering, conclusies en aanbevelingen die resulteren uit het onderzoek dat zij heeft verricht naar de onderwijskwaliteit van de professioneel gerichte/academische bachelor/master naam opleiding in Vlaanderen. De visitatiecommissie heeft hierbij de vernieuwde visitatieprocedure Handleiding onderwijsvisitaties VLIR- VLHORA (februari 2005) gevolgd, waarbij zij niet enkel aanbevelingen en suggesties formuleert in het kader van de continue kwaliteitsverbetering van het hoger onderwijs, maar ook een oordeel geeft in het kader van de accreditatie van de opleiding. De visitatie en dit rapport passen in de werkzaamheden van de hogescholen en van de Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA) met betrekking tot de kwaliteitszorg van het hogescholenonderwijs, zoals bepaald in artikel 93 van decreet van 4 april 2003 betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs. Met dit rapport wordt de bredere samenleving geïnformeerd over de wijze waarop de hogescholen en meer bepaald de betrokken opleiding omgaat met de kwaliteit van haar onderwijs. Toch is het rapport in de eerste plaats bedoeld voor de hogeschool die de opleiding aanbiedt. Op basis van de bevindingen van het rapport kan de hogeschool nu en in de nabije toekomst actie nemen om de kwaliteit van het onderwijs in de opleiding te handhaven en verder te verbeteren. De lezer moet er zich echter terdege bewust van zijn dat het rapport slechts een momentopname biedt van het onderwijs in de opleiding en dat de rapportering van de visitatiecommissie slechts één fase is in het proces van kwaliteitszorg. De VLHORA dankt allen die meegewerkt hebben aan het welslagen van dit proces van zelfevaluatie en visitatie. De visitatie was niet mogelijk geweest zonder de inzet van al wie binnen de hogeschool betrokken was bij de voorbereiding en de uitvoering ervan. Tevens is de VLHORA dank verschuldigd aan de voorzitter, de leden en de secretarissen van de visitatiecommissie voor de betrokkenheid en deskundige inzet waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Ann Verreth secretaris-generaal Bert Hoogewijs voorzitter

4 4

5 inhoudsopgave voorwoord... 3 inhoudsopgave... 5 deel Hoofdstuk 1 De Onderwijsvisitatie toerisme en recreatiemanagement Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Samenstelling Taakomschrijving Werkwijze Oordeelsvorming Indeling van het rapport Hoofdstuk 2 Het domeinspecifieke referentiekader toerisme en recreatiemanagement Inleiding Domeinspecifieke competenties Besluit Hoofdstuk 3 De opleidingen in vergelijkend perspectief Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding Onderwerp 2 Programma Onderwerp 3 Inzet van personeel Onderwerp 4 Voorzieningen Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg Onderwerp 6 Resultaten Hoofdstuk 4 Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten deel Hoofdstuk 1 Erasmushogeschool Brussel Hoofdstuk 2 Hogeschool West-Vlaanderen Hoofdstuk 3 Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende Hoofdstuk 4 Katholieke Hogeschool Mechelen Bijzonder kwaliteitskenmerk: Onderzoek en maatschappelijke dienstverlening Hoofdstuk 5 XIOS Hogeschool Limburg bijlagen

6 6

7 deel 1 algemeen deel PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel 7

8 8 PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel

9 Hoofdstuk 1 De Onderwijsvisitatie toerisme en recreatiemanagement 1.1 Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie verslag uit van haar bevindingen over de onderwijskwaliteit van de professioneel gerichte bachelor toerisme en recreatiemanagement, die zij in in opdracht van de Vlaamse Hogescholenraad (VLHORA) heeft onderzocht. Dit initiatief past in de werkzaamheden van de hogescholen en van de VLHORA met betrekking tot de kwaliteitszorg van het hogescholenonderwijs, zoals bepaald in artikel 93 van het decreet van de Vlaamse Gemeenschap van 4 april 2003 betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs in Vlaanderen. 1.2 De betrokken opleidingen De opleiding naam opleiding wordt door vijf hogescholen aangeboden. De visitatiecommissie bezocht op: - 6, 7 en 8 december 2006 Erasmushogeschool Brussel - 19, 20 en 21 maart 2007 Hogeschool West-Vlaanderen - 31 januari, 1 en 2 februari 2007 Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende - 28 februari, 1 en 2 maart 2007 Katholieke Hogeschool Mechelen - 16, 17 en 18 april 2007 XIOS Hogeschool Limburg 1.3 De visitatiecommissie Samenstelling De visitatiecommissie werd samengesteld conform de procedure van de Handleiding onderwijsvisitaties VLIR- VLHORA, februari Meer in het bijzonder werden de richtlijnen van de Erkenningscommissie Hoger Onderwijs met betrekking tot de onafhankelijkheid van de commissieleden opgevolgd. De visitatiecommissie werd samengesteld door het bestuursorgaan van de VLHORA in zijn vergadering van 2 juni Gezien het aantal betrokken hogescholen werden aantal deelcommissies deelcommissies samengesteld. PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel 9

10 De visitatiecommissie: Deelcommissie 1: commissie die de Erasmushogeschool Brussel, de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende en de Katholieke Hogeschool Mechelen bezocht heeft. Voorzitter en domeindeskundige: Onderwijsdeskundige: Domeindeskundige: Domeindeskundige: Student: Urbain Claeys Albert Hoogveld Paul Decroos Willy Orlandini Emil Cattoir (voor de visitatie aan de Erasmushogeschool Brussel en de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende) Steven Van Haecke (voor de visitatie aan de Katholieke Hogeschool Mechelen Deelcommissie 2: commissie die de Hogeschool West-Vlaanderen en de XIOS Hogeschool Limburg bezocht heeft. Voorzitter en domeindeskundige: Onderwijsdeskundige: Domeindeskundige: Domeindeskundige: Student: Urbain Claeys Albert Hoogveld Raf De Bruyn Luc Glorieux Bert Vanderleyden Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden, zie bijlage 1. Indien een commissielid omwille van persoonlijke redenen niet kon deelnemen aan een (gedeelte van een) visitatiebezoek, werden diens aandachtspunten behandeld door de andere leden van de visitatiecommissie, eventueel steunend op de vragen en opmerkingen die het commissielid tijdens vroegere bezoeken aangebracht had. Vanuit de VLHORA werden een projectbegeleider en vier secretarissen aangesteld. Voor de visitatie van de professioneel gerichte bacheloropleiding toerisme en recreatiemanagment waren dit: projectbegeleider: Christiane Vanvinckenroye tot 1 februari 2008 Lucia Van Hoof vanaf 1 februari 2008 secretarissen: Erasmushogeschool Brussel Hogeschool West-Vlaanderen Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende Katholieke Hogeschool Mechelen XIOS Hogeschool Limburg Sofie Landuyt Sofie Landuyt Lucia Van Hoof Floris Lammens Christiane Vanvinckenroye 10 PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel

11 1.3.2 Taakomschrijving De commissie geeft op basis van het zelfevaluatierapport van de opleiding en de gesprekken ter plaatse: - een oordeel over de onderwerpen en facetten uit het accreditatiekader van de NVAO; - een integraal oordeel over de opleiding; - suggesties om waar mogelijk te komen tot kwaliteitsverbetering. Op aanvraag van de opleiding geeft de commissie een beoordeling van de voorgedragen bijzondere kwaliteitskenmerken. De beoordeling van het bijzonder kwaliteitskenmerk heeft geen invloed op de globale beoordeling van de opleiding en het accreditatiebesluit van de NVAO Werkwijze De visitatie van de professioneel gerichte bacheloropleiding toerisme en recreatiemanagement aan de hogescholen gebeurde conform de werkwijze zoals die is vastgelegd in de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR- VLHORA, februari Voor de beschrijving van de werkwijze van de visitatiecommissie worden vier fasen onderscheiden. - fase 1, de installatie van de commissie; - fase 2, de voorbereiding; - fase 3, het visitatiebezoek; - fase 4, de schriftelijke rapportering. Fase 1 De installatie van de visitatiecommissie Op 25 september 2006 werd de visitatiecommissie officieel geïnstalleerd. De installatievergadering stond in het kader van een kennismaking, een gedetailleerde bespreking van het visitatieproces aan de hand van de Handleiding Onderwijsvisitaties VLIR-VLHORA, februari 2005 en een toelichting van het ontwerp van domeinspecifieke referentiekader. Daarnaast werden een aantal praktische afspraken gemaakt, onder meer met betrekking tot het bezoekschema, de bezoekdagen en de te lezen eindwerken en/of stageverslagen. Fase 2 De voorbereiding De visitatiecommissie heeft een domeinspecifiek referentiekader voor de opleiding opgesteld en aan de opleidingen bezorgd. Elk commissielid heeft het zelfevaluatierapport en de bijlagen bestudeerd, de geselecteerde eindwerken gelezen en haar argumenten, vragen en voorlopig oordeel vastgelegd in een checklist, waarvan de secretaris een synthese heeft gemaakt. De synthese werd uitvoerig besproken en beargumenteerd door de commissieleden. Op PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel 11

12 basis van de bespreking en de door de commissieleden opgestuurde vragenlijsten, inventariseerde de secretaris kernpunten en prioriteiten voor de gesprekken en het materialenonderzoek bij de visitatie. Fase 3 Het visitatiebezoek De VLHORA heeft een bezoekschema ontwikkeld dat desgevallend aangepast werd aan de specifieke situatie van de opleiding. De bezoekschema s werden opgenomen als bijlage 3. Tijdens de visitatie werd gesproken met een representatieve vertegenwoordiging van alle geledingen die bij de opleiding betrokken zijn. Tijdens de visitatie werd bijkomend informatiemateriaal bestudeerd en werd een bezoek gebracht aan de instelling met het oog op de beoordeling van de accommodaties en de voorzieningen voor de studenten. Tijdens de visitatie werd voor de verdere bevraging gebruik gemaakt van de synthese van de checklist en de vragenlijsten. Binnen het bezoekprogramma werden een aantal overlegmomenten voor de commissieleden voorzien om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen)oordelen. Na de gesprekken met de vertegenwoordigers van de opleiding hebben de visitatieleden hun definitief (tussen)oordeel per facet en per onderwerp gegeven. Op het einde van het visitatiebezoek heeft de voorzitter een korte mondelinge rapportering gegeven van de ervaringen en bevindingen van de visitatiecommissie, zonder expliciete en inhoudelijk waarderende oordelen uit te spreken. Fase 4 De schriftelijke rapportering De secretaris heeft in samenspraak met de voorzitter en de commissieleden, op basis van het zelfevaluatierapport, de checklisten en de motiveringen een ontwerp opleidingsrapport opgesteld. Het ontwerprapport geeft per onderwerp en per facet het oordeel en de motivering van de visitatiecommissie weer. Daarnaast werden - waar wenselijk en/of noodzakelijk - aandachtspunten en eventuele aanbevelingen voor verbetering geformuleerd. Het ontwerp opleidingsrapport werd aan de hogescholen gezonden voor een reactie. De reacties van de opleiding op het ontwerp opleidingsrapport werd door de commissie in een slotvergadering besproken. De visitatiecommissie stelde ook een vergelijkend gedeelte op. Hierin worden de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van de visitatie vergelijkenderwijs weergegeven. Het vergelijkende deel werd samen met het antwoord van de visitatiecommissie op de reacties van de opleidingen en het definitieve opleidingsrapport aan de hogescholen toegezonden. Het vergelijkende deel en de opleidingsrapporten werden samengebracht in het voorliggende visitatierapport van de professioneel gerichte bachelor toerisme en recreatiemanagement, dat op 4 september 2008 gepubliceerd werd Oordeelsvorming De commissie legt in een eerste fase een oordeel per facet vast. Daarna legt de commissie een oordeel per onderwerp vast op basis van de oordelen van de facetten die van het onderwerp deel uitmaken. 12 PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel

13 In de oordelen per onderwerp wordt steeds een overzicht gegeven van de oordelen per facet. In geval van een compensatie van facetten, wordt het oordeel op onderwerpniveau gevolgd door een motivering en aangevuld met de weging die de commissie hanteerde in de oordeelsvorming op onderwerpniveau. In de overige gevallen wordt voor de motivering van het oordeel op onderwerpniveau verwezen naar de argumentatie bij de facetten. De oordelen per facet en per onderwerp hebben betrekking op alle locaties, afstudeerrichtingen en varianten. Daar waar er een onderscheid in het oordeel per afstudeerrichting en/of locatie en/of variant nodig is, wordt dit aangegeven in het rapport. De commissie houdt in haar beoordeling rekening met accenten die de opleiding eventueel zelf legt, met het domeinspecifieke referentiekader en met de benchmarking ten opzichte van de gelijkaardige opleidingen in andere instellingen van hoger onderwijs. Alle oordelen en wegingen volgen de beslisregels zoals geformuleerd in de Handleiding onderwijsvisitaties VLIR VLHORA van februari Op het niveau van de facetten volgen de oordelen een vierpuntenschaal: onvoldoende, voldoende, goed en excellent. Op het niveau van de onderwerpen en op het niveau van de opleiding in haar geheel geeft de commissie een antwoord op de vraag of er in de opleiding voor dit onderwerp voldoende generieke kwaliteitswaarborgen aanwezig zijn. Hierbij kan het oordeel voldoende of onvoldoende luiden. 1.4 Indeling van het rapport Het rapport bestaat uit twee delen. In het eerste deel, hoofdstuk 2, beschrijft de visitatiecommissie het domeinspecifiek referentiekader op basis waarvan zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In hoofdstuk 3 worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema vergelijkenderwijs weergegeven en tot slot worden in hoofdstuk 4 de toegekende scores in tabelvorm samengevat. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie verslag uit over de gevisiteerde opleidingen. Voor elke afzonderlijke hogeschool en dus voor elke afzonderlijk gevisiteerde opleiding kan u een deelrapport terugvinden. De deelrapporten bevatten de aanbevelingen die de commissie doet ten aanzien van elke afzonderlijke hogeschool en zijn gemakshalve geordend naar alfabetische volgorde van de benaming van de hogescholen. PBA toerisme en het recreatiemanagement algemeen deel 13

14 Hoofdstuk 2 Het domeinspecifieke referentiekader toerisme en recreatiemanagement 2.1 Inleiding Voor iedere (groep van) opleiding(en) wordt een domeinspecifiek referentiekader ontwikkeld dat door de commissie gebruikt wordt bij de beoordeling van opleidingen. De visitatiecommissie is verantwoordelijk voor de opmaak van het domeinspecifiek referentiekader. De VLHORA als evaluatieorgaan geeft de procedure 1 aan voor de opstelling ervan. Het referentiekader is niet bedoeld om een ideale opleiding te schetsen. Respect voor de eigenheid van een opleiding en voor de diversiteit binnen eenzelfde opleiding over de instellingen heen, veronderstelt immers dat in de eerste plaats wordt nagegaan of elke opleiding erin slaagt haar eigen doelstellingen te realiseren en dit zowel inhoudelijk als procesmatig. Dit belet niet dat wordt nagegaan of elke opleiding aan een aantal minimumeisen voldoet, die aan de betreffende opleiding worden gesteld vanuit het vakgebied en/of de relevante beroepspraktijk. 2.2 Domeinspecifieke competenties Gehanteerde input - Referentiekaders van de opleidingen: Erasmushogeschool Brussel Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende Hogeschool West-Vlaanderen Katholieke Hogeschool Mechelen XIOS Hogeschool Limburg - Brondocumenten onderschreven door werkveld Beroepsprofielen sector Toerisme: gids, host/ess, gasteer, gastvrouw, reisagent, reisleider, Opleidingsprofiel beheer toerisme en recreatie (Studie VLOR 1998) Beroepsprofiel toerisme, recreatie en sport (Studie 63 - VLOR 1998) Competentieprofiel Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs (manager toerisme), Landelijke Opleidingenoverleg Leisure & Tourism management, HBO-Raad 1 De procedure voor het opstellen van het domeinspecifiek referentiekader is beschikbaar op de website van de VLHORA onder de rubriek visitatie & accreditatie. 14 domeinspecifieke referentiekader

15 Beroepsspecifieke competenties Gemeenschappelijke beroepsspecifieke competenties De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft de nodige beroepsspecifieke vaardigheden op het niveau van een beginnende bachelor: - De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft een multiculturele en internationale ingesteldheid; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft kennis en inzicht in de organisatie en instelling van de toeristisch-recreatieve sector; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft kennis en inzicht in de toeristisch-recreatieve producten: - De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft kennis van de toeristisch-recreatieve producten en diensten; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan het aanbod van toeristisch-recreatieve producten en diensten analyseren; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan informeren en toelichting geven over het aanbod van toeristisch-recreatieve producten en diensten; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan een gepast toeristisch-recreatieve product of dienst voor de klant vinden en verkopen door aangepaste gesprektechniek aan te wenden; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan toeristisch-recreatieve producten en diensten ontwikkelen, plannen en organiseren: - Probleemsituaties definiëren en analyseren; - Zinvolle oplossingsstrategieën ontwikkelen en toepassen; - Beperkt marktonderzoek voeren, interpreteren en aanwenden bij de ontwikkeling van producten en diensten; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan toeristisch-recreatieve producten en diensten uitvoeren; - Reserveringsdossier opstellen, opvolgen en wijzigen en reserveringssystemen gebruiken en prijzen berekenen; - Onthaal en vertrek van klanten; - Begeleiden van klanten tijdens de reis - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan trends en tendensen in de toeristisch-recreatieve sector opvolgen; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan de voornaamste toeristisch-recreatieve bronnen (tijdschriften,gidsen, kaarten, databanken, internet, timetables) verzamelen, verwerken en aanwenden; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan de geldende toeristisch-recreatieve wetgeving interpreteren; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan meewerken aan het management van een organisatie en financiële analyses maken: - begroting, investeringsprogramma s; - boekhouding; - kent de meest gangbare software programma s uit de toeristisch-recreatieve sector en kan deze gebruiken - De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft de nodige sociale en persoonlijke vaardigheden om zijn/haar taak uit te voeren waaronder teamgericht en klantgericht werken; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan doelgericht en professioneel informatie, problemen, ideeën en oplossingen, zowel met interne(medewerkers) als externe partners (klanten, leveranciers)communiceren; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan schriftelijk en mondeling communiceren in Nederlands, Frans, Engels en andere vreemde talen; - De bachelor toerisme en recreatiemanagement heeft besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid samenhangend met de beroepspraktijk Domeinspecifieke referentiekader 15

16 Opleidingsgebonden beroepsspecifieke competenties De bachelor toerisme en recreatiemanagement is op de hoogte van algemene economische fenomenen en kan deze in relatie brengen met de reiswereld; De bachelor toerisme en recreatiemanagement moet gidstechnieken kennen en kunnen toepassen; De bachelor toerisme en recreatiemanagement kan bij de uitoefening van de verschillende beroepsrollen instaan voor de kwaliteit van zijn eigen werkuitvoering en een bijdrage leveren tot het verbeteren van de kwaliteit van de beroepsomgeving; De bachelor toerisme en recreatiemanagement moet kunnen solliciteren 2.3 Besluit In de toeristisch recreatieve sector moet ingespeeld worden op nieuwe tendensen die geprofileerd worden in de media. Twee grote groepen nemen steeds meer een eigen karakter aan. Enerzijds de actieve vakantieganger die themavakanties verkiest gericht op avontuur en sport met aandacht voor de lokale cultuur en natuur. Anderzijds hebben we de groep genieters met tijd en financiële middelen, de vijftigplussers. Zij gaan voor een divers en kwalitatief aanbod. Vijftigplussers zijn een publiek die op regelmatige tijdstippen korte uitstappen maken, variërend van een citytrip, een wellness- en gezondheidsarrangement tot festivals, theater en cultuur. Daarnaast hebben klanten een hoger verwachtingspatroon daar ze steeds meer reiservaringen hebben. Het is belangrijk de juiste informatie te selecteren en op basis daarvan een aangepast advies te geven in overeenstemming met de verwachtingen van de klant. Overige uitdagingen voor de sector zijn het zoeken naar nieuwe bestemmingen en een toename realiseren in het aanbod van korte vakanties. Eveneens zal de kennis van de seniorenmarkt zich verder moeten ontwikkelen gezien de steeds hogere leeftijd van reizigers. Verder moet er opnieuw aandacht zijn voor specifieke doelgroepen zoals gehandicapten en kansarmen. In dat kader is er vraag naar nieuwe accenten in het sociaal toerisme. Het omgaan met terreurdreiging zal bij de uitwerking van het toeristisch-recreatieve aanbod in belang toenemen. Hetzelfde geldt voor het toepassen van nieuwe marketing strategieën. Inspelen op deze nieuwe trends is de uitdaging voor de toeristisch-recreatieve sector. De bachelor toerisme en recreatiemanagement moet in eerste instantie kennis maken met deze nieuwe ontwikkelingen en veranderingen en good-practices filteren en vertalen in zijn of haar eigen handelen. 16 domeinspecifieke referentiekader

17 De opleiding in vergelijkend persectief 17

18 Hoofdstuk 3 De opleidingen in vergelijkend perspectief Woord vooraf In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie in vergelijkend perspectief een overzicht van haar bevindingen over de opleidingen toerisme en recreatiemanagement in Vlaanderen. De commissie besteedt bij de vergelijking vooral aandacht aan elementen die haar met meest in het oog gesprongen zijn of die zij belangrijk acht, en aan vaststellingen die zij in meerdere rapporten heeft gedaan. Het is niet de bedoeling van de commissie om de individuele opleidingsrapporten in detail te herhalen. Waar relevant zal de commissie voorbeelden van goede praktijk aanhalen. Het Toerisme onderwijs op A1-niveau kwam in Vlaanderen en Brussel tot ontwikkeling in de tweede helft van de twintigste eeuw, meer dan honderd jaar nadat Thomas Cook de wereldreismarkt in haar vele facetten tot ontwikkeling bracht. Sinds de jaren 80 is er een groeiende belangstelling voor de kwaliteit van het hoger onderwijs waar te nemen binnen Europa en ook in Vlaanderen. De formalisering van kwaliteitszorgstelsels heeft zich vooral ontwikkeld tijdens de laatste twee decennia. Ondertussen evolueerde de opleiding tot de professionele bacheloropleiding Toerisme en recreatiemanagement. In dit voorwoord geeft de visitatiecommissie haar algemene bevindingen over de opleidingen professionele bachelor Toerisme en recreatiemanagement. De commissie besteedt bij de vergelijking vooral aandacht aan de algemene tendensen die in het oog springen hetzij in positieve of negatieve zin. Het zijn bevindingen over de opleidingen als geheel voor de vijf bezochte hogescholen. De visitatie van de professionele bacheloropleiding Toerisme en recreatiemanagement was voor de leden van de visitatiecommissie een bijzondere ervaring. De vijf bezoeken werden telkens als intens ervaren en beleefd waarbij de instellingen in het algemeen en de opleidingsteams in het bijzonder op een zeer betrokken manier het proces van de visitatie ondersteunden. De commissie waardeert daarbij ten zeerste de inspanningen die door het instellings- en opleidingsbeleid én door de werkvloer zijn geleverd om de voorbereidende stukken tijdig en gedocumenteerd op te leveren en naar aanleiding van het visitatiebezoek met een vrij open vizier naar de commissie toe te stappen. De voorbereiding op de visitatie heeft de hogescholen en hun leidinggevenden kritisch doen nadenken over de diverse aspecten van hun opleiding en was aanleiding tot het voorstellen van een reeks punten die voor verbetering vatbaar zijn. Als algemene tendensen in positieve zin noteert de commissie vooreerst een positieve houding en sterke motivatie van de studenten. Vervolgens stelt de commissie vast dat de afgestudeerden goed terecht komen op de arbeidsmarkt. De opleiding leidt naar tewerkstelling. Als derde positief punt wordt een grote zorg voor talenkennis genoteerd. Erg belangrijk voor de toekomstige evolutie van de opleiding professionele bachelor Toerisme- en recreatiemanagement is het enthousiasme van de leiding en ook vooral van de jongeren in het docentenkorps. Dit is een pluspunt in de snel evoluerende toerisme en recreatiesector. De commissie stelt zich vragen bij de decretale opdracht met betrekking tot het wetenschappelijk onderzoek. Uit de visitatie blijkt het moeilijk haalbaar. De commissie suggereert aandacht te besteden aan leeronderzoek met de studenten in relatie met de toerisme en recreatiesectorproblematiek en met zorg de beroepsloopbaan van de afgestudeerden te volgen om aan de behoeften van bijscholing en verdere professionalisering te kunnen voldoen. Dit kan voor de hogescholen in de Vlaamse Gemeenschap in samenspraak gebeuren. Een andere vaststelling is dat de opleidingen nog te eng gericht zijn op een functie in een reisbureau of bij een touroperator. De leden van de visitatiecommissie zijn van mening dat het recreatiemanagement in de opleiding steeds meer en beter wordt geïntegreerd, maar nog verder kan worden uitgebouwd. Alhoewel de opleidingen inzake IT inspanningen hebben gedaan, wijst de commissie op de noodzaak de IT ontwikkelingen zowel in als buiten de sector op de voet te 18 De opleiding in vergelijkend perspectief

19 volgen. Tenslotte moedigt de commissie de verdere de internationalisering aan en het nog meer gebruik maken van de mogelijkheden binnen de EU en wereldwijd. De vijf gevisiteerde opleidingen bachelor Toerisme en recreatiemanagement in Vlaanderen hebben gemeen dat ze een grote beroepsgerichtheid in hun opleiding hebben gerealiseerd, resulterend in frequent tewerkgestelde studenten die tevreden blijken over hun opleiding en werkgevers, die op hoofdpunten ervaren dat zij professioneel opgeleide medewerkers hebben afgenomen. De commissie constateert in de rapportages echter niet dat de opleidingen wat betreft de onderwijskundige vormgeving van hun onderwijs achterover kunnen leunen. Over de 6 onderwerpen die in deze visitatie beoordeeld zijn, volgen hieronder een aantal gegeneraliseerde observaties positieve ervaringen of gebieden waar nog aan gewerkt moet worden, en die de instellingen overstijgen. Onderwerp 1 Doelstellingen van de opleiding De visitatiecommissie was aangenaam verrast door de inspanningen die de verschillende opleidingen hebben verricht op het vlak van aanpassing van de curricula aan de eigentijdse noden. Het valt op dat de meeste opleidingen een gedegen taalopleiding koppelen aan managementgerichte en beroepsgerichte kennis. De visitatiecommissie stelde op basis van de competentiemodellen van de diverse hogescholen en voorafgaand aan de visitatiebezoeken, een domeinspecifiek referentiekader van competenties voor de bachelor Toerisme en recreatiemanagement op. De opleidingsdoelstellingen voor deze professioneel gerichte bacheloropleiding zijn duidelijk omschreven en dit geldt zowel voor algemene competenties als voor algemene beroepsgerichte en beroepsspecifieke competenties. In vrijwel al de bezochte opleidingen sluiten zij aan enerzijds bij het door de visitatiecommissie gedefinieerde domeinspecifieke referentiekader, anderzijds bij de eisen die door het werkveld gesteld worden. Diepgaander en structureler overleg met het beroepenveld vormt echter een opportuniteit, zeker wegens de constante evolutie van het werkveld. Intervisie tussen de verschillende hogescholen onderling en met internationale collega-instellingen zou mogelijkheden creëren om van elkaar te leren en het competentiegericht werken te bevorderen. Wat betreft de uitwerking van doelstellingen stelde de commissie vast dat de opleidingen inspanningen doen om duidelijk te maken dat zij competentiegericht opleiden. Veelal wordt dit competentiegerichte aspect tamelijk abstract uitgewerkt, terwijl meer studenten zich aangesproken zouden voelen tot het beroep als de competenties vanuit een echt beeld van het beroep zouden beschreven worden en vanuit wat als beroepsbeoefenaar concreet uitgevoerd wordt in de verschillende sectoren van toerisme en recreatie. Ook verduidelijking over hoe de opleiding gaat voorzien in de benodigde kennis, vaardigheden en beroepsattitudes kunnen hiertoe bijdragen. Wanneer dit zorgvuldig en concreet genoeg wordt uitgewerkt kan men tevens verantwoorden aan welke criteria men moet voldoen om de reeks toeristische- en recreatieberoepen naar behoren te kunnen vervullen en heeft dit op zijn beurt weer het voordeel van zelfselectie en van een contractbasis. Onderwerp 2 Programma De onderwijskundige en didactische vormgeving aan het opleidingsprogramma is over de hele lijn basically in orde, maar is ook in voortdurende verdere ontwikkeling, niet door vanuit de zich voortdurende veranderende sector maar ook door zich wijzigende inzichten in hoe je het beste kunt opleiden. Vrijwel alle vijf de instellingen zijn druk doende met vormgeven aan een meer competentiegerichte opleidingsvorm. Opvallend is dat soms de implementatie van competentiegerichte intenties achter blijft bij de geformuleerde doelstellingen. Over de hele lijn zag de visitatiecommissie aandacht voor probleemgerichte werkvormen en een hoge mate van praktijkgerichtheid. Doorheen de diverse opleidingsprogramma s constateerde zij een duidelijk traject: van een De opleiding in vergelijkend persectief 19

20 begeleid naar zelfstandig leerproces, van initiëren van kennis, vaardigheden en attitudes naar verdiepen. Dit uit zich ook in de uitbouw van het curriculum en de aanwending van diverse leervormen. Lovenswaardige manieren voor praktijkverkenning die een uitwerking van een virtueel bedrijf zijn, zoals de small businessprojects en de toeristische cases waarmee in een aangepast studielandschap kan worden gewerkt met authentieke materialen, ziet de commissie hier en daar als parels ontstaan. Meestal wordt de uitvoerende praktijkgerichtheid pas echt doorgezet na een wat inleidend theoretisch startjaar als basis met daarin een oriënterend aanvoelen van het veld. In tweede en derde jaar wordt in het werkveld geoefend in stages waarbij de verantwoordelijkheid in stijgende lijn bij de student zelf gelegd wordt. De stages worden over het algemeen intensief begeleid. Op de meeste plaatsen wordt veel belang gehecht aan de praktische stages, en contacten met het werkveld. Het duidelijk stellen van de verwachte aanpak en doelstellingen van de stage en voornamelijk het eindwerk is voor diverse hogescholen een verdere opdracht. Rekening houdend met de karakteristieken van het startjaar verdient het wellicht aanbeveling om in dit jaar, op een gepaste manier een begrijpbaar beeld van wat beroepsbeoefenaren doen en wat zij daarbij nodig hebben, uit te werken in het programma. Competentiegericht toetsen is vrijwel nergens volledig uitgewerkt en geïmplementeerd. Wellicht moet men ook eerst de opleidingen verder competentiegericht uitbouwen, alvorens daaraan begonnen kan worden. De commissie meent echter dat men dit qua benodigde docentcompetenties en toetsorganisatie niet vroeg genoeg kan aanzetten. De commissie wil ook een kanttekening maken bij de instroom van studenten. Wellicht heeft de uitstroom naar vaak uitvoerende taken en lager betaalde jobs een effect op een gepaste instroom. Er is nood aan een promotiecampagne om de bredere beroepskansen van deze opleiding aan te tonen aan de belangstellende student. Zo groeien de tewerkstellingskansen aanzienlijk onder andere in het receptief toerisme, in de recreatiesector en in diverse vormen van vrije tijdsbesteding. Onderwerp 3 Inzet van personeel De commissie waardeert het engagement en de oriëntatie naar het beroepenveld van het docentenkorps. De voorbije jaren is heel wat energie besteed aan een vernieuwend competentiegericht curriculum. De commissie ontmoette algemeen zeer toegewijd personeel dat goed contact heeft met de sector en met de studenten. Vergelijkbaar met andere opleidingen in andere disciplines, zijn ook hier eerder de jongere docenten de drijvende krachten van de vernieuwing. Hoe dan ook, het voltallig personeel heeft zich duidelijk op een of andere manier ingezet om een goed programma voor de opleiding Toerisme en recreatiemanagement uit te werken. Door de recente vele veranderingen in het hoger onderwijs hebben sommige docenten de inhoudelijke actualisering van het leermateriaal niet altijd kunnen laten primeren. Men is soms een beetje innovatie-vermoeid. De dikwijls kleine staf is door het grote aantal bijgekomen taken en opdrachten naast het verzorgen van de opleiding zelf, vrij zwaar belast. Hier wil de commissie een pleidooi houden voor het bevorderen van interne afstemming en samenwerking. Dat kan door het samen vooropstellen van realistische (innovatie)doelen, door te prioriteren en te evalueren. Door een geïndividualiseerd en gesystematiseerd ontwikkelings- en opleidingsplan voor elke docent kan ook de professionaliteit nog verhogen. Het enthousiasme en de inzet voor internationale uitwisseling en contacten met het werkveld constateerde de commissie bij heel wat docenten. Het beroepenveld uit meermaals de behoefte aan frequenter overleg of aan input over nieuwe noden in de sector. Daar zou het personeel systematischer bij betrokken kunnen worden. Dat geldt ook voor de internationale contacten die meestal persoonlijk zijn. Systematisering van deze individuele contacten met buitenlandse zusterinstellingen en bedrijven en ze op hogeschoolniveau brengen zal het enthousiasme en de inzet kunnen verspreiden in de opleidingen. Een kwestie van mogelijk wat meer regie en samenwerking. 20 De opleiding in vergelijkend perspectief