BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 6247 / 42 Betreft zaak: Vivium-TGV - Zorggroep Almere I. MELDING 1. Op 4 december 2007 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Stichting Vivium-TGV en Stichting Zorggroep Almere voornemens zijn te fuseren in de zin van artikel 27, eerste lid, onder a, van de Mededingingswet. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 239 van 10 december In onderhavige zaak is een zienswijze van de Nederlandse Zorgautoriteit (hierna: NZa) ontvangen. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II. PARTIJEN 2. Stichting Vivium-TGV (hierna: Vivium-TGV) is een stichting naar Nederlands recht. Zij heeft zeggenschap over twee stichtingen, te weten Stichting Vivium (hierna: Vivium) en Stichting Thuiszorg Gooi- en Vechtstreek, Centrum voor Regionale Dienstverlening (hierna: TGV). Vivium- TGV is actief op het gebied van intramurale verpleging en verzorging, extramurale verpleging en verzorging en huishoudelijke verzorging, alsmede op een aantal andere activiteiten op het gebied van gezondheidszorg. 3. Stichting Zorggroep Almere (hierna: Zorggroep Almere) is een stichting naar Nederlands recht. Zorggroep Almere is actief op het gebied van intramurale verpleging en verzorging, extramurale verpleging en verzorging, huishoudelijke verzorging, alsmede op een aantal andere activiteiten op het gebied van gezondheidszorg. III. DE GEMELDE OPERATIE 4. De gemelde operatie is vastgelegd in de Overeenkomst inzake voorbereiding fusie Vivium-TGV en Zorggroep Almere d.d. 3 december 2007 en nader vastgelegd in het bestuursbesluit van Stichting Vivium-TGV d.d. 21 december 2007, het bestuursbesluit van Stichting Zorggroep Almere d.d. 20 december 2007 en het Addendum op overeenkomst inzake voorbereiding fusie Vivium-TGV en Zorggroep Almere, d.d. 23 januari Volgens de 1 Openbare versie

2 voornoemde documenten zal uiterlijk per 1 januari 2009 een holdingstichting worden opgericht die zeggenschap zal verkrijgen over Vivium-TGV en Zorggroep Almere. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 5. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder a, van de Mededingingswet. De hierboven onder punt 4 omschreven transactie leidt er toe dat twee voorheen van elkaar onafhankelijke ondernemingen fuseren. 6. Betrokken ondernemingen zijn Vivium-TGV en Zorggroep Almere. 7. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en 8. Evenals in eerdere besluiten 1 zal in onderhavige zaak worden uitgegaan van een onderscheid tussen extramurale zorg en intramurale zorg. Extramurale zorg 9. Vivium-TGV en Zorggroep Almere zijn beide actief op het gebied van zowel huishoudelijke verzorging als persoonlijke verzorging en verpleging. Net als in eerdere besluiten 2 kan in onderhavige zaak uitgegaan worden van afzonderlijke productmarkten voor (i) persoonlijke verzorging en verpleging, vallend onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten 1 Zie bijvoorbeeld het besluit van 13 mei 2005 in zaak 4267/Zorg en Welzijngroep Thuiszorg Nieuwe Waterweg Noord Maatzorg De Werven Kraamzorg Delfland, punt 15, het besluit van 9 maart 2005 in zaak 3244/Thuiszorg Den Haag Stichting GDVV Groep, punt 8 en het besluit van 31 december 2004 in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, punt Zie bijvoorbeeld ook het besluit van 18 augustus 2005 in zaak 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen/Sensire en het besluit van 7 maart 2007 in zaak 5990/De Omring Corbis Plus. 2 Openbare versie

3 (hierna: AWBZ) en (ii) huishoudelijke verzorging, vallend onder de Wet Maatschappelijke Ondersteuning 3 (hierna: WMO). Intramurale zorg 10. Vivium-TGV en Zorggroep Almere zijn beide actief op het gebied van verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. 4 Net als in eerdere besluiten zal in onderhavige zaak worden uitgegaan van afzonderlijke productmarkten voor (iii) verzorgingshuiszorg en (iv) verpleeghuiszorg. 5 Rel evant e geogr af ische mar kt en Extramurale zorg (i) Persoonlijke verzorging en verpleging (AWBZ) 11. De geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging omvat volgens eerdere besluiten 6 ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio. 12. Zorggroep Almere is op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging actief in Almere. Vivium-TGV is actief in t Gooi. 7,8 3 De WMO is een kaderwet die gemeenten onder andere verantwoordelijk stelt voor de inkoop van maatschappelijke ondersteuning, waaronder huishoudelijke verzorging. 4 Zowel verzorgingshuiszorg als verpleeghuiszorg vallen onder de AWBZ. 5 In eerdere besluiten (zoals 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, punt 25 en het besluit in zaak 5990/De Omring Corbis Plus, reeds aangehaald) wordt onderscheid gemaakt naar psychogeriatrische en somatische verpleeghuiszorg. Aangezien er geen sprake is van geografische overlap (zie punt 25) wordt op dit onderscheid in het navolgende niet ingegaan. 6 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, punt Bron: melding partijen en zorgkantoor. 8 t Gooi bestaat uit de gemeentes Bussum, Blaricum, Laren, Huizen, Naarden, Muiden, Muiderberg, Weesp, Eemnes, Hilversum en Wijdemeren (Loosdrecht, Kortenhoef, Nederhorst den Berg, Ankeveen en s-graveland). 3 Openbare versie

4 Status Almere en t Gooi 13. In een eerder besluit waarbij Vivium en TGV mede onderwerp van de beoordeling zijn geweest, 9 is voor zowel (i) persoonlijke verzorging en verpleging als (ii) huishoudelijke verzorging bepaald dat Almere niet tot dezelfde geografische markt behoort als t Gooi. 14. Uit onderzoek in onderhavige zaak is dit eerder geconstateerde onderscheid tussen Almere en t Gooi nog sterker naar voren gekomen. Hoewel in naam Almere deel uit maakt van Zorgkantoorregio t Gooi, heeft zorgkantoorhouder Agis voor de AWBZ-zorginkoop 2008 voor alle Agis-zorgkantoren de volgende gebieden onderscheiden: 10 Almere, Amsterdam, Apeldoorn- Zutphen, t Gooi en Utrecht. Zorgkantoor t Gooi bevestigt dat voor Almere en t Gooi per object, zoals persoonlijke verzorging en verpleging, apart aanbesteed wordt. 11,12 Dit betekent dat voor toetreding tot Almere of t Gooi vanuit alle door Agis onderscheiden gebieden dezelfde drempels voor wat betreft AWBZ-aanbestedingsregels bestaan. Conclusie geografische marktafbakening persoonlijke verzorging en verpleging 15. Op grond van het bovenstaande kan er in onderhavig besluit van worden uitgegaan dat Almere en t Gooi voor wat betreft (i) persoonlijke verzorging en verpleging niet tot dezelfde geografische markt behoren. (ii) Huishoudelijke verzorging (WMO) 16. In eerdere besluiten 13 is uitgegaan van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de 9 Zie het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald. 10 Agis is zorgkantoorhouder van t Gooi en Almere, maar ook van Amsterdam, Utrecht en Apeldoorn-Zutphen. De zorginkoop procedure is vastgelegd in het door Agis gepubliceerde document Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, d.d. 8 oktober Voor elke regio-productcombinatie geldt een eigen budget volgens punt uit de Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, reeds aangehaald. 12 Zie de tabel bij punt in de Zorginkoopprocedure Agis Zorgkantoren AWBZ 2008, reeds aangehaald, voor een overzicht van de verschillende aanbestedingsobjecten. 13 Zie onder meer het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Stichting Sensire Stichting Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, het besluit in zaak 5990/De Omring Corbis Plus, reeds aangehaald en het besluit d.d. 20 augustus 2007 in zaak 6140/Evean Groep Thuiszorg Midden-Gelderland. 4 Openbare versie

5 zorgkantoorregio omvat. 14 Zoals hierboven besproken is in een eerdere zaak 15 waarbij Vivium en TGV betrokken zijn geweest uitgegaan van een geografische markt die de gemeentes in t Gooi omvat en niet de gemeente Almere. 17. Zorggroep Almere is op het gebied van huishoudelijke verzorging actief in Almere en in de gemeente Lelystad. Vivium-TGV is voornamelijk actief in verschillende gemeentes in t Gooi en in Driemond (gemeente Amsterdam) Het is mogelijk dat in een specifieke zaak de geografische markt voor huishoudelijke verzorging, als gevolg van de aanbestedingssystematiek van de WMO, een andere omvang zal hebben dan de zorgkantoorregio, en bijvoorbeeld bestaat uit een of meerdere aanbestedende gemeentes. 17 Conclusie geografische marktafbakening huishoudelijke verzorging 19. Een exacte afbakening van de geografische markt voor (ii) huishoudelijke verzorging kan in onderhavige zaak in het midden worden gelaten, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 26). Intramurale zorg (iii) Verzorgingshuiszorg en (iv) verpleeghuiszorg 20. De verpleeg- en verzorgingshuizen van Vivium zijn gelegen in de gemeentes Blaricum, Bussum, Huizen, Laren, Naarden en Weesp. De verpleeg- en verzorgingshuizen van Zorggroep Almere zijn uitsluitend gelegen in de gemeente Almere. 14 In een aantal recente besluiten (zie onder meer het besluit van 7 november 2006 in zaak 5740/Laak & Eemhoven Amant, punt 36 en het besluit in zaak 6140/Evean Groep Thuiszorg Midden-Gelderland, reeds aangehaald, punt 11) is opgemerkt dat door de invoering van de WMO de geografische markt voor huishoudelijke verzorging mogelijk ruimer wordt. 15 Zie het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald. 16 Bron: melding partijen en gemeente Almere. 17 In het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, is uitgegaan van een geografische markt van ten hoogste de zorgkantoorregio, omdat huishoudelijke verzorging toentertijd nog via de AWBZ geregeld was. Sinds 1 januari 2007 wordt dit via de WMO geregeld en wordt aanbesteed door gemeenten. Dit kan tot gevolg hebben dat onder specifieke omstandigheden de geografische markt ruimer of nauwer is dan de zorgkantoorregio. 5 Openbare versie

6 21. Wat betreft verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg is in eerdere besluiten 18 vastgesteld dat deze markten lokaal van aard zijn, omdat cliënten zo dicht mogelijk bij hun eigen leefomgeving (bij voorkeur in de eigen gemeente) willen blijven wonen. Op grond van herkomstgegevens werd in deze eerdere besluiten geconstateerd dat het merendeel van de cliënten afkomstig is uit de gemeente waarin het desbetreffende verzorgingshuis of verpleeghuis is gevestigd, of uit de omliggende gemeenten. 22. In een eerdere zaak 19 waarbij Vivium-TGV betrokken was, is wat betreft verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg uitgegaan van markten met een omvang van ten hoogste t Gooi. Conclusie geografische marktafbakening intramurale zorg 23. De exacte geografische marktomvang van de markt waarop Vivium-TGV actief is, voor zowel verpleeghuiszorg als verzorgingshuiszorg, wordt in het midden gelaten aangezien dit de materiële beoordeling niet beïnvloedt (zie punt 25), maar heeft in casu ten hoogste de omvang van t Gooi. 24. De exacte geografische marktomvang van de markt waarop Zorggroep Almere actief is, voor zowel verpleeghuiszorg als verzorgingshuiszorg, kan eveneens in het midden worden gelaten aangezien dit de materiële beoordeling niet beïnvloedt (zie punt 25), maar omvat Almere en niet (delen van) t Gooi. Herkomstgegevens van cliënten op de wachtlijst van Zorggroep Almere voor intramurale AWBZ-zorg bevestigen dit beeld. B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE Horizontale overlap 25. Op grond van de activiteiten van partijen (zie punt 11 t/m 14 en 20 t/m 24) kan gesteld worden dat er in onderhavige zaak geen sprake is van horizontale overlap van activiteiten van partijen op de hierboven onderscheiden geografische markten op het gebied van (i) persoonlijke verzorging en verpleging, (iii) verzorgingshuiszorg en (iv) verpleeghuiszorg. 18 Zie bijvoorbeeld het besluit van 11 augustus 2005 in zaak 4198/Proteion TML LvGG, punt 25 t/m 31 en punt 32 t/m 34, en het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, punt Zie het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, punt 48 t/m Openbare versie

7 26. Op het gebied van (ii) huishoudelijke verzorging is geen horizontale overlap van activiteiten van partijen wanneer wordt uitgegaan van een geografische markt waarbij t Gooi en Almere niet tot dezelfde geografische markt behoren. Er is mogelijk wel overlap van activiteiten van partijen wanneer wordt uitgegaan van een ruimere geografische markt. Het is in dat geval echter niet aannemelijk dat de concentratie significante belemmeringen voor de mededinging veroorzaakt, omdat 1) partijen momenteel niet in elkaars werkgebied actief zijn, 2) partijen niet hebben ingeschreven op de aanbestedingen in elkaars werkgebied en 3) voldoende concurrenten van vergelijkbare concurrentiekracht aanwezig zijn in omliggende regio s zoals Lelystad, Utrecht en Amsterdam. Potentiële concurrentie persoonlijke verzorging en verpleging 27. Het ontbreken van horizontale overlap van activiteiten laat onverlet dat als gevolg van de voorgenomen concentratie er mogelijk potentiële concurrentiedruk kan wegvallen, met name op het gebied van extramurale AWBZ-zorg. 20 Partijen zijn momenteel de grootste speler in de markt voor extramurale AWBZ-zorg waarin zij opereren: Zorggroep Almere heeft een zeer sterke positie in Almere en Vivium-TGV heeft een sterke positie in t Gooi. 21 In het navolgende zal niet worden ingegaan op het mogelijk wegvallen van potentiële concurrentie op het gebied van intramurale AWBZ-zorg, omdat dit niet aannemelijk is. 22 Op grond van het in punt 26 gestelde bestaat ook geen reden om in te gaan op het mogelijk wegvallen van potentiële concurrentiedruk op het gebied van huishoudelijke verzorging. 28. In de Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale fusies 23 gaat de Europese Commissie in op potentiële concurrentie. Uit deze richtsnoeren komt naar voren dat een fusie met een potentiële concurrent horizontale mededingingsbeperkende effecten kan hebben, met of zonder coördinatie van gedragingen, indien de potentiële concurrent de gedragingen van de op de markt actieve onderneming in aanzienlijke mate intoomt. Dit kan het geval zijn als wordt 20 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald. 21 Bron: Agis zorgkantoor, Nederlandse Zorgautoriteit. 22 In het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, wordt in punt 76 geconcludeerd dat het niet aannemelijk is dat potentiële concurrentiedruk wegvalt wanneer de aanbieder uit Gooi-Noord met de aanbieder uit Gooi-Zuid fuseert omdat er voldoende alternatieven voor partijen aanwezig zijn. Het is daarom niet aannemelijk dat er na het fuseren van aanbieders uit t Gooi en Almere niet voldoende alternatieven beschikbaar zijn en dat de concentratie zal leiden tot het wegvallen van significante potentiële concurrentiedruk, voor wat betreft intramurale AWBZ-zorg. 23 Zie Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale fusies op grond van de Verordening van de Raad inzake de controle op concentraties van ondernemingen, Pb. C 31 van 05/02/2004, punt 58 t/m Openbare versie

8 voldaan aan twee basisvoorwaarden: ten eerste moet de potentiële concurrent reeds een sterk beperkende invloed hebben of het moet erg waarschijnlijk zijn dat hij zou uitgroeien tot een daadwerkelijke concurrentiekracht (concrete toetredingsplannen kunnen hierop wijzen). Ten tweede mag er geen voldoende aantal andere potentiële concurrenten zijn dat voldoende concurrentiedruk kan handhaven. 29. In eerdere zaken 24 is gesteld dat uitbreiding van activiteiten op het gebied van extramurale AWBZ-zorg gemakkelijker is voor qua grootte vergelijkbare spelers die reeds binnen de zorgkantoorregio actief zijn, dan voor toetreders van buiten de zorgkantoorregio. Wanneer een dergelijke speler ontbreekt werd een qua grootte vergelijkbare aanbieder uit een aangrenzende regio als meest waarschijnlijke potentiële concurrent gezien. 30. De NMa heeft niet kunnen vaststellen dat partijen elkaars meest aangewezen potentiële concurrenten zijn. Zoals uiteengezet in punten 13 en 14 wordt voor elke product-regiocombinatie (zoals persoonlijke verzorging en verpleging en de regio s Almere, Amsterdam, Apeldoorn- Zutphen, t Gooi en Utrecht) apart aanbesteed. Dit betekent dat Vivium-TGV en Zorggroep Almere dezelfde toetredingsdrempels qua aanbestedingsregels ervaren als spelers uit omliggende regio s. Hierdoor zijn partijen niet beter gepositioneerd ten opzichte van spelers uit omliggende regio s om toe te treden tot Almere of t Gooi. Er wordt in onderhavige zaak derhalve niet voldaan aan de door de Commissie gestelde voorwaarden. Dit geldt voor alle vormen van extramurale AWBZ-zorg. Conclusie potentiële concurrentie 31. Gezien het bovenstaande kan niet worden gesteld dat sprake is van een significante belemmering van de mededinging op het gebied van extramurale AWBZ-zorg, als gevolg van het wegvallen van een substantiële mate van potentiële concurrentiedruk, als gevolg van onderhavige concentratie. VI. ZIENSWIJZE NZA 32. De NZa geeft in de door haar in onderhavige zaak afgegeven zienswijze aan ten gevolge van de onder III omschreven concentratie tussen Vivium-TGV en Zorggroep Almere geen nadelige gevolgen te verwachten voor de publieke belangen betaalbaarheid, kwaliteit en toegankelijkheid. 24 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt 49 t/m Openbare versie

9 VII. CONCLUSIE 33. Na onderzoek van deze melding is de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan significant zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. 34. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 1 februari 2008 De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze: w.g. drs. A.J.M. Kleijweg Wnd. directeur Concentratiecontrole Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de Rechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam 9 Openbare versie