BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 6320 / 115 Betreft zaak: ZorgAccent & Thuiszorg Noord West Twente - Sutfene - Carinova Leiboom - Vérian I. MELDING 1. Op 26 februari 2008 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Stichting ZorgAccent & Thuiszorg Noord West Twente, Stichting Sutfene, Stichting Carinova Leiboom Groep en Stichting Vérian voornemens zijn te fuseren, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder a, van de Mededingingswet. Daarnaast verkrijgen Stichting ZorgAccent & Thuiszorg Noord West Twente, Stichting Carinova Leiboom Groep en Stichting Vérian als gevolg van de voorgenomen concentratie gezamenlijk uitsluitende zeggenschap, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over Naviva Kraamzorg B.V. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 44 van 3 maart Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. In onderhavige zaak is een zienswijze van de Nederlandse Zorgautoriteit ontvangen. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II. PARTIJEN 2. Stichting ZorgAccent & Thuiszorg Noord West Twente (hierna: ZorgAccent & TNWT) is een stichting naar Nederlands recht. ZorgAccent & TNWT is een holdingstichting die het bestuur voert en toezicht houdt over twee werkstichtingen, te weten Stichting ZorgAccent (hierna: ZorgAccent) en Stichting Thuiszorg Noord West Twente & De Koppel (hierna: TNWT). ZorgAccent verleent diensten op het gebied van intramurale zorg in het kader van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (hierna: AWBZ). De intramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. TNWT verleent diensten op het gebied van intramurale en extramurale zorg in het kader van de AWBZ. De extramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. De intramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van verzorgingshuiszorg. Daarnaast verricht TNWT activiteiten op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding, voedingsvoorlichting en dieetadvisering, maatschappelijk werk en advies, instructie en voorlichting. Tevens is TNWT 1 Openbare versie

2 actief op het gebied van niet AWBZ-gefinancierde zorg, te weten huishoudelijke verzorging 1, jeugdgezondheidszorg en kraamzorg. Voorts vormt TNWT een bestuurlijke eenheid met Stichting Dienstverlening Thuiszorg Noord West Twente. Deze stichting levert goederen en hulpmiddelen vanuit thuiszorgwinkels. Tot slot heeft ZorgAccent & TNWT uitsluitende zeggenschap in Verpleging Verzorging Thuis B.V. (hierna: VVT). VVT is een organisatie die zich bezighoudt met activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging, huishoudelijke verzorging en kraamzorg. 3. Stichting Sutfene (hierna: Sutfene) is een stichting naar Nederlands recht. Sutfene verleent diensten op het gebied van intramurale en extramurale zorg in het kader van de AWBZ. De extramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging en dagactiviteiten. De intramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. 4. Stichting Carinova Leiboom Groep (hierna: CLG) is een stichting naar Nederlands recht. CLG is een holdingstichting die het bestuur voert en toezicht houdt over twee stichtingen, te weten Stichting Carinova (hierna: Carinova) en Stichting Zorggroep de Leiboom (hierna: De Leiboom). Carinova verleent diensten op het gebied van intramurale en extramurale zorg in het kader van de AWBZ. De extramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. De intramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van verzorgingshuiszorg. Carinova verricht tevens activiteiten op het gebied van voedingsvoorlichting en dieetadvisering en maatschappelijk werk. Daarnaast is Carinova actief op het gebied van niet AWBZ-gefinancierde zorg, te weten huishoudelijke verzorging, jeugdgezondheidszorg en kraamzorg. De Leiboom verleent diensten op het gebied van intramurale zorg in het kader van de AWBZ. De intramurale AWBZ-zorg omvat activiteiten op het gebied van verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. 5. Stichting Vérian (hierna: Vérian) is een stichting naar Nederlands recht. Vérian verleent diensten op het gebied van extramurale zorg in het kader van de AWBZ. De extramurale AWBZzorg omvat activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. Vérian is tevens actief op het gebied van niet AWBZ-gefinancierde zorg, te weten huishoudelijke verzorging, jeugdgezondheidszorg en kraamzorg. Daarnaast verricht Vérian activiteiten op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding, voedingsvoorlichting en dieetadvisering, maatschappelijk werk en advies, instructie en voorlichting. Voorts heeft Vérian via Symbian Holding B.V. uitsluitende zeggenschap in Symbian Care Services B.V. (hierna: Symbian) en Vérian Zorgwinkel B.V. (hierna: Vérian Zorgwinkel). Symbian biedt dienstverlening aan op het 1 Huishoudelijke verzorging wordt per 1 januari 2007 niet meer op grond van de AWBZ vergoed, maar valt sindsdien onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (hierna: Wmo) die door de gemeenten wordt uitgevoerd. 2 Openbare versie

3 gebied van zorgtelefoondiensten. Vérian Zorgwinkel biedt goederen en materialen aan ten behoeve van de zorg in thuiszorgwinkels. III. DE GEMELDE OPERATIE 6. De gemelde operatie betreft een bestuurlijke fusie tussen ZorgAccent & TNWT, Sutfene, CLG en Vérian. ZorgAccent & TNWT, Sutfene, CLG en Vérian hebben daartoe op 25 februari 2008 een intentieverklaring getekend waaruit blijkt dat zij voornemens zijn om per 1 januari 2009 een bestuurlijk fusie aan te gaan. De bestuurlijke fusie zal worden gerealiseerd door middel van de oprichting van een holdingstichting die het gemeenschappelijke beleid van de dochterstichtingen gaat bepalen. 7. Als gevolg van de gemelde operatie, zoals genoemd in punt 6, verkrijgen ZorgAccent & TNWT, CLG en Vérian gezamenlijk uitsluitende zeggenschap over Naviva Kraamzorg B.V (hierna: Naviva). 2 IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 8. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder a, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 6, omschreven transactie leidt er toe dat vier voorheen van elkaar onafhankelijke ondernemingen fuseren. De hierboven, onder punt 7, omschreven transactie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet. 9. De betrokken ondernemingen zijn ZorgAccent & TNWT, Sutfene, CLG en Vérian (hierna gezamenlijk: partijen). 10. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING 11. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van extramurale AWBZ-zorg, te weten persoonlijke verzorging en verpleging. Daarnaast bestaat er overlap op het gebied van niet- AWBZ gefinancierde zorg, te weten huishoudelijke verzorging en kraamzorg. Tevens overlappen de activiteiten van partijen op het gebied van intramurale AWBZ-zorg, te weten 2 ZorgAccent & TNWT, CLG en Vérian hebben ieder voor zich een belang in Naviva en na de voorgenomen concentratie verkrijgen zij een meerderheid van de aandelen van Naviva. 3 Openbare versie

4 verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. 3 Voorts is er overlap op ondersteunende en activerende begeleiding voor ouderen. Aangezien deze begeleiding zelden afzonderlijk wordt afgenomen, maar vrijwel altijd in combinatie met overige zorgdiensten (thuiszorg) zal hierop in het navolgende niet afzonderlijk worden ingegaan. A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en 12. Evenals in eerdere besluiten 4 wordt in het onderhavige geval uitgegaan van een onderscheid tussen extramurale (AWBZ-)zorg en intramurale AWBZ-zorg. Extramurale (AWBZ-)zorg en kraamzorg Huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en kraamzorg 13. Evenals in eerdere besluiten 5 wordt in het onderhavige geval uitgegaan van afzonderlijke markten voor (i) huishoudelijke verzorging, (ii) persoonlijke verzorging en verpleging en (iii) kraamzorg. 3 Voorts overlappen de activiteiten van partijen op diensten als uitleen en verkoop van hulpmiddelen en thuiszorg- en verpleegartikelen, voedingsvoorlichting en dieetadvisering, maatschappelijk werk en advies, instructie en voorlichting. Gezien de samenhang van deze activiteiten met de overige (kern)zorgdiensten (extramurale zorg en kraamzorg) en de veelal geringe omzet van deze activiteiten wordt in het onderhavige besluit niet nader op deze activiteiten ingegaan (zie bijvoorbeeld het besluit van 4 april 2007 in zaak 5974/Careyn Thuiszorg West-Brabant, voetnoot 2, en het besluit van 20 augustus 2007 in zaak 6140/Evean Groep Thuiszorg Midden-Gelderland, punt 8). Tot slot overlappen de activiteiten van partijen op het gebied van jeugdgezondheidszorg. Aangezien hierop op dit moment feitelijk geen concurrentie mogelijk is, wordt ook op deze activiteit niet nader ingegaan (zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 5974/ Careyn Thuiszorg West- Brabant, reeds aangehaald, punt 12, en het besluit van 31 december 2004 in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, punten 23 en 24). 4 Zie bijvoorbeeld het besluit van 13 mei 2005 in zaak 4267/Zorg en Welzijngroep Thuiszorg Nieuwe Waterweg Noord Maatzorg De Werven Kraamzorg Delfland, punt 15, het besluit van 9 maart 2005 in zaak 3244/Thuiszorg Den Haag Stichting GDVV Groep, punt 8, en het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt Zie onder meer het besluit van 4 november 2005 in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, punten 14 en 16, het besluit van 18 augustus 2005 in zaak 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen Sensire, punten 16 en 21, en het besluit in zaak 5974/Careyn Thuiszorg West-Brabant, reeds aangehaald, punt Openbare versie

5 Intramurale AWBZ-zorg Verzorgingshuiszorg en (psychogeriatrische en somatische) verpleeghuiszorg 14. Evenals in eerdere besluiten 6 wordt in het onderhavige geval uitgegaan van afzonderlijke markten voor verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg. 15. In eerdere besluiten 7 is op het gebied van verpleeghuiszorg een nader onderscheid gemaakt tussen somatische verpleeghuiszorg en psychogeriatrische verpleeghuiszorg. Ook in onderhavige zaak zal worden uitgegaan van een aparte markt voor psychogeriatrische verpleeghuiszorg en een aparte markt voor somatische verpleeghuiszorg. Rel evant e geogr af ische mar kt en Extramurale (AWBZ-)zorg 16. Partijen zijn op het gebied van huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging actief in de zorgkantoorregio s Apeldoorn-Zutphen, Arnhem, Midden-IJssel, Nijmegen, Twente, Utrecht en Zwolle. 8 Huishoudelijke verzorging 17. In eerdere besluiten 9 is uitgegaan van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio omvat omdat huishoudelijke verzorging toentertijd nog uit AWBZ-gelden gefinancierd werd en door het zorgkantoor gebudgetteerd was. 18. Als gevolg van de invoering van de Wmo kopen gemeenten huishoudelijke verzorging in via een aanbestedingsproces en trachten gevestigde aanbieders van thuiszorg hun werkgebied op het gebied van huishoudelijke verzorging uit te breiden naar gemeenten die van oudsher buiten 6 Zie bijvoorbeeld het besluit van 11 augustus 2005 in zaak 4198/Proteion TML LvGG, punten 18 tot en met Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, reeds aangehaald, punten 18 tot en met Op het gebied van extramurale zorg is ZorgAccent & TNWT actief in de zorgkantoorregio Twente, Sutfene in de zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen, CLG in de zorgkantoorregio s Apeldoorn-Zutphen, Arnhem, Midden-IJssel, Zwolle en Twente en Vérian in de zorgkantoorregio s Apeldoorn-Zutphen, Arnhem, Midden-IJssel, Zwolle en Utrecht. 9 Zie bijvoorbeeld het besluit van 8 januari 2007 in zaak 5924/Vivre GroeneKruisDomicura, punten 13 en 14, en het besluit van 7 november 2006 in zaak 5740/Laak & Eemhoven Amant, punten 33 tot en met Openbare versie

6 hun werkgebied vallen. 10 Dit kan tot gevolg hebben dat onder specifieke omstandigheden de geografische markt ruimer of nauwer is dan de zorgkantoorregio In onderhavige zaak is gebleken dat partijen hebben ingeschreven op aanbestedingen voor huishoudelijke verzorging in gemeenten buiten hun eigen traditionele werkgebied. Uit het marktonderzoek blijkt dat concurrenten eveneens hebben ingeschreven op aanbestedingen buiten hun eigen traditionele werkgebied. Zowel zorgaanbieders van binnen als zorgaanbieders van buiten de zorgkantoorregio zijn door de gemeenten gecontracteerd. Op basis hiervan kan mogelijk worden gesteld dat de geografische markten voor huishoudelijke verzorging, als gevolg van de aanbestedingssystematiek van de Wmo, groter zijn dan de zorgkantoorregio. 20. Gelet op de gemeentelijke aanbestedingsprocedures zouden de markten voor huishoudelijke verzorging mogelijk ook kleiner kunnen zijn dan de zorgkantoorregio. Ondanks dat zorgaanbieders van buiten de zorgkantoorregio inschrijven op de aanbestedingen en door de gemeenten worden gecontracteerd, heeft dit er tot nog toe nauwelijks voor gezorgd dat binnen dergelijke regio s verschuivingen zijn opgetreden in posities van aanbieders van huishoudelijke verzorging. In het marktonderzoek van de NMa hebben verschillende zorgaanbieders aangegeven dat het verkrijgen van een gunning nog niet betekent dat zij daadwerkelijk de zorg leveren conform de contracten die zij gegund hebben gekregen. Dit geldt ook voor partijen zelf; CLG heeft bijvoorbeeld ingeschreven en gegund gekregen in alle gemeenten, behorend tot de zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen, maar levert slechts huishoudelijke verzorging in vier van de zes gemeenten, behorend tot deze regio. 21. Het is derhalve mogelijk dat de geografische markten voor huishoudelijke verzorging, als gevolg van de aanbestedingsmethodiek van de Wmo waarbij sprake is van gemeentelijke aanbestedingsprocedures, een andere omvang hebben dan de zorgkantoorregio. Aangezien uit het marktonderzoek is gebleken dat na de invoering van de Wmo de posities van de (traditionele) aanbieders van huishoudelijke verzorging nauwelijks zijn veranderd ten opzichte van vóór de inwerkingtreding van de Wmo zal in onderhavige zaak vooralsnog uitgegaan worden van markten voor huishoudelijke verzorging waarvan de geografische omvang vergelijkbaar is als die van een zorgkantoorregio. Een uitspraak hierover is in onderhavige zaak vooralsnog niet noodzakelijk aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 35 tot en met 53). 10 Zie het besluit in zaak 6140/Evean Groep Thuiszorg Midden-Gelderland, reeds aangehaald, punt Zie bijvoorbeeld het besluit van 8 februari 2008 in zaak 6271/Laurens Zorg Compas, punt Openbare versie

7 Persoonlijke verzorging en verpleging 22. In eerdere besluiten 12 is uitgegaan van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die ten minste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio omvat. 23. Het marktonderzoek in onderhavige zaak heeft geen aanwijzingen opgeleverd dat binnen de zorgkantoorregio s waarin partijen actief zijn wezenlijke belemmeringen bestaan als gevolg waarvan de markten voor persoonlijke verzorging en verpleging kleiner zouden zijn dan de zorgkantoorregio s 13, noch dat deze groter afgebakend zouden moeten worden dan het niveau van de zorgkantoorregio. 24. Gelet op het bovenstaande zal in het onderhavige geval worden uitgegaan van geografische markten voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio omvatten. Kraamzorg 25. Partijen zijn, door hun belangen in Naviva en VVT 14, op het gebied van kraamzorg actief in de provincies Flevoland, Gelderland en Overijssel De NMa is in eerdere besluiten 16 uitgegaan van een geografische markt voor kraamzorg die ten minste het werkgebied van een aanbieder omvat. Daarbij is aangegeven dat gelet op de 12 Zie bijvoorbeeld het besluit van 17 januari 2005 in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe, punt 25, en het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt Bovendien wordt persoonlijke verzorging en verpleging, in tegenstelling tot huishoudelijke verzorging, niet op gemeenteniveau aanbesteed. 14 CLG, ZorgAccent & TNWT en Vérian hebben een belang in Naviva van respectievelijk 25%, 18% en 19%. De overige aandeelhouders in Naviva zijn Dienstengroep Centraal Twente B.V., 100%-dochtervennootschap van Stichting Carint- Reggeland Groep, Stichting Livio en Stichting Zorggroep Oude en Nieuwe Land met belangen van respectievelijk 17%, 13% en 7%. ZorgAccent & TNWT heeft eveneens een belang van 100% in VVT. 15 Naviva biedt kraamzorg aan in de provincies Overijssel, Gelderland en Flevoland en wel in Apeldoorn, Brummen, Epe, Heerde, Noordoostpolder, Urk (Flevoland), Deventer, Olst-Wijhe, Raalte, Voorst, Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo (Overijssel), Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Holten-Rijssen, Tubbergen, Twenterand, Wierden, Dalfsen, Hardenberg, Hattem, Ommen, Staphorst en Steenwijkerland. Daarnaast biedt ZorgAccent & TNWT via VVT kraamzorg aan in de provincies Overijssel en Gelderland en wel in Almelo, Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo (Overijssel), Hof van Twente, Losser, Oldenzaal, Holten-Rijssen, Tubbergen, Twenterand, Wierden en de gebieden rondom Arnhem-Deventer en Hardenberg-Ommen-Zwolle. 16 Zie bijvoorbeeld het besluit van 15 augustus 2005 in zaak 5133/Icare Evean Integra, punt 32, en het besluit in zaak 5974/Careyn Thuiszorg West-Brabant, reeds aangehaald, punt Openbare versie

8 inkoopprocedures voor kraamzorg en de relatief beperkte toetredingsdrempels het aannemelijk is dat de geografische markt voor kraamzorg groter is dan het werkgebied van een aanbieder. 27. Uit de door partijen overgelegde gegevens blijkt dat de activiteiten van partijen op het gebied van kraamzorg voornamelijk plaatsvinden in de provincie Overijssel. 17 De provincie Overijssel beslaat een groot gebied. Het betreft een veel groter gebied dan de werkgebieden van kraamzorgaanbieders uit eerdere NMa-besluiten. 18 In de provincie Overijssel zijn partijen de allergrootste kraamzorgaanbieders. In de provincies Gelderland en Flevoland waar partijen ook actief zijn op het gebied van kraamzorg zijn zij daarentegen kleine spelers als gevolg waarvan het aannemelijk lijkt dat de concurrentie-omstandigheden op het gebied van kraamzorg in de provincies Gelderland en Flevoland verschillen van die in de provincie Overijssel. 28. Daar komt bij dat de NMa in eerdere besluiten heeft aangegeven dat de belangrijkste voorwaarde waaraan kraamzorgaanbieders moeten voldoen, is dat de kraamverzorgende conform de Basiskwaliteitseisen Kraamzorg 19 bij een bevalling binnen 60 minuten aanwezig dient te zijn. Uit marktonderzoek is gebleken dat er door de zorgverzekeraars een aan- en afrijtijd gerekend wordt van 30 minuten. Zorgaanbieders gaan liever uit van een aan- en afrijtijd van 45 minuten. Deze reistijden geven een indicatie van de straal waarin kraamzorgaanbieders hun diensten moeten leveren. Gelet hierop zijn er meerdere delen binnen de provincie Overijssel aan te wijzen waar het voor concurrerende kraamzorgaanbieders van buiten de provincie Overijssel lastig lijkt actief te worden. 29. Gelet op het bovenstaande dient de provincie Overijssel vooralsnog als werkgebied van partijen te worden aangemerkt. 30. Gelet op het bovenstaande zal in het onderhavige geval worden uitgegaan van een geografische markt voor kraamzorg die het werkgebied van partijen omvat aangezien het vooralsnog niet aannemelijk is dat er sprake is van een grotere geografische markt voor kraamzorg. In een mogelijke vergunningsfase zal nader worden onderzocht of de geografische markt voor kraamzorg mogelijk groter is dan het werkgebied van partijen. 17 Partijen behalen het overgrote deel van hun omzet op het gebied van kraamzorg in de provincie Overijssel (VVT bijna [80-90]% en Naviva ruim [80-90]%). 18 Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 5133/Icare Evean Integra, reeds aangehaald, punten 28 en 29, en het besluit in zaak 5974/Careyn Thuiszorg West-Brabant, reeds aangehaald, punt De Basiskwaliteitseisen Kraamzorg zijn opgesteld en onderschreven door de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg (LVT), de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Zorgverzekeraars Nederland (ZN), STING (beroepsvereniging voor verzorgenden), de Vereniging Branchebelang Thuiszorg Nederland (BTN) en het Landelijk Centrum Kraamzorg (LCK). 8 Openbare versie

9 Intramurale AWBZ-zorg 31. Partijen hebben verzorgingshuizen en verpleeghuizen in de gemeenten Almelo, Bronckhorst, Deventer, Hellendoorn, Lochem, Olst-Wijhe, Raalte, Rijssen-Holten, Twenterand en Zutphen. 20 Verzorgingshuiszorg en (psychogeriatrische en somatische) verpleeghuiszorg 32. Uit onderzoek in eerdere zaken 21 is gebleken dat de geografische reikwijdte van de markten voor verzorgings- en (psychogeriatrische en somatische) verpleeghuiszorg veelal beperkt is. Cliënten op het gebied van verzorgings- en (psychogeriatrische en somatische) verpleeghuiszorg zijn veelal afkomstig uit de gemeente waar de betreffende instelling is gevestigd. 33. Dit beeld wordt in onderhavige zaak bevestigd. Het overgrote deel van de cliënten van partijen is afkomstig uit de gemeente waarin het verzorgings- of verpleeghuis is gelegen. Van het geringe aantal cliënten dat niet afkomstig is uit de gemeente waarin het verzorgings- of verpleeghuis is gelegen, is het merendeel afkomstig uit de direct aangrenzende gemeenten. 34. Het voorgaande schept het beeld dat mogelijk uitgegaan dient te worden van markten voor verzorgingshuis- en (psychogeriatrische en somatische) verpleeghuiszorg die (i) één gemeente, (ii) de betreffende gemeente en de omliggende gemeenten die in dezelfde zorgkantoorregio liggen, 22 of (iii) de betreffende gemeente en alle omliggende gemeenten omvatten. Bovendien blijkt uit een analyse van de cliëntenstromen dat, wanneer zou moeten worden uitgegaan van markten die groter zijn dan de betreffende gemeente, alle omliggende 20 Op het gebied van verzorgings- en verpleeghuiszorg heeft ZorgAccent & TNWT huizen in de gemeenten Hellendoorn, Almelo en Twenterand, Sutfene in de gemeenten Bronckhorst, Lochem en Zutphen en CLG in de gemeenten Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en Rijssen-Holten. De gemeente Rijssen-Holten waar CLG actief is, grenst aan de gemeente Hellendoorn waar ZorgAccent & TNWT actief is. Ook grenzen de gemeenten Deventer en Rijssen-Holten, waar CLG actief is, aan de gemeente Lochem, waar Sutfene actief is. 21 Zie onder meer het besluit in zaak 4198/Proteion TML LvGG, reeds aangehaald, punten 30 tot en met 34, het besluit van 10 augustus 2006 in zaak 5574/Amstelring Zonnehuisgroep Amstelland, punten 20 en 28, en het besluit van 16 november 2005 in zaak 5186/Carint Reggeland, punten 33 tot en met Zie ook het besluit van 24 april 2008 in zaak 6334/IJsselheem - Isala Ouderenzorg, punten 13 tot en met 18. Net als opgemerkt in het besluit van 1 april 2008 in zaak 6141/Evean Groep - Philadelphia - Woonzorg Nederland, voetnoot 26, is in onderhavige zaak ook uitgegaan van een scenario waarin het aantal mogelijk relevante omliggende gemeenten beperkt is tot de gemeenten binnen de zorgkantoorregio. Hierbij zijn gegevens met betrekking tot cliëntstromen in de specifieke gevallen leidend geweest. Uit bovenstaande dient echter niet de conclusie te worden getrokken dat de zorgkantoorregiogrens als zodanig in het algemeen van betekenis is voor de afbakening van de geografische markten voor verzorgingshuiszorg of verpleeghuiszorg. 9 Openbare versie

10 gemeenten onderdeel uitmaken van deze geografische markten en niet uitsluitend de gemeenten waarin partijen actief zijn. Een exacte marktafbakening kan in het onderhavige geval echter in het midden worden gelaten, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 72 tot en met 92). B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE Extramurale (AWBZ-)zorg Huishoudelijke verzorging 35. Uitgaande van geografische markten voor huishoudelijke verzorging die regio s omvatten die min of meer samenvallen met zorgkantoorregio s is sprake van geografische overlap van de activiteiten van partijen in de regio s Apeldoorn-Zutphen, Midden-IJssel en Zwolle. 36. Sinds de invoering van de Wmo valt de inkoop van huishoudelijke verzorging onder verantwoordelijkheid van de gemeenten en niet langer onder verantwoordelijkheid van de zorgkantoren (zie de punten 17 en 18). Gemeenten in de regio s Apeldoorn-Zutphen, Midden- IJssel en Zwolle hebben ieder voor zich aanbestedingsprocedures gehouden. Uit gegevens van partijen en gesprekken met marktpartijen is gebleken dat in de verschillende gemeenten, gelegen in deze regio s, veel zorgaanbieders zich op deze aanbestedingen hebben ingeschreven. Dit zijn zowel de gevestigde aanbieders die al actief zijn binnen de betreffende regio, als aanbieders van buiten de regio. 37. Per gemeente, behorend tot de regio s waarin partijen op het gebied van huishoudelijke verzorging actief zijn, hebben meerdere zorgaanbieders gegund gekregen, waaronder partijen van buiten de regio. Uit gesprekken met marktpartijen is echter gebleken dat het verkrijgen van een gunning niet betekent dat de zorgaanbieder tevens cliënten verkrijgt. Het voorgaande bevestigt het beeld dat de posities van de aanbieders van huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio s Apeldoorn-Zutphen, Midden-IJssel en Zwolle sinds de invoering van de Wmo nauwelijks zijn veranderd. Apeldoorn-Zutphen 38. Uitgaande van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die de regio Apeldoorn-Zutphen omvat 23, behaalden partijen in een gezamenlijk marktaandeel van 23 Dit betreft de gemeenten Apeldoorn, Brummen, Epe, Heerde, Lochem en Zutphen. 24 Partijen beschikken niet over informatie over hun posities op het gebied van huishoudelijke verzorging in Gezien het feit dat de posities van zorgaanbieders na de invoering van de Wmo nauwelijks zijn gewijzigd (zie de punten 20 en 21), zal worden uitgegaan van cijfers met betrekking tot Openbare versie

11 circa [80-90]% (Vérian [70-80]% en CLG [0-10]% 25 ). 26 Binnen de regio Apeldoorn-Zutphen is Vérian actief in de gemeenten Apeldoorn, Brummen, Heerde en Lochem. 27 CLG leverde in 2007 binnen deze regio huishoudelijke verzorging in de gemeenten Apeldoorn, Epe, Lochem en Zutphen; in de gemeenten Brummen en Heerde heeft zij wel het recht om te leveren gegund gekregen, maar in 2007 geen huishoudelijke verzorging geleverd. 39. CLG heeft in de regio Apeldoorn-Zutphen in alle gemeenten ingeschreven en gegund gekregen. Vérian heeft in alle gemeenten ingeschreven en in vier gemeenten gegund gekregen. Naast partijen hebben in alle gemeenten in de regio Apeldoorn-Zutphen ten minste ook twee concurrenten van partijen, te weten Sensire en Thuiszorg Service Nederland, het recht om huishoudelijke verzorging te leveren, gegund gekregen. Het is vooralsnog onvoldoende duidelijk welke concurrentiedruk partijen van deze grotere concurrenten ondervinden. Voor het overige zijn er meerdere, relatief kleine concurrenten actief die slechts in één van de in de regio Apeldoorn- Zutphen gelegen gemeenten gegund hebben gekregen Uit het voorgaande volgt dat de toevoeging van CLG aan het marktaandeel van Vérian zodanig is dat de voorgenomen concentratie kan leiden tot een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging. 41. Enkele aanbieders van huishoudelijke verzorging hebben in gesprekken met de NMa aangegeven hun activiteiten te willen uitbreiden. Echter, deze spelers geven daarbij aan dat dit in de praktijk moeizaam gaat. 42. De Raad overweegt dat het vooralsnog onvoldoende duidelijk is (i) waarom bepaalde door gemeenten gecontracteerde aanbieders van huishoudelijke verzorging nauwelijks cliënten hebben verworven en (ii) in hoeverre het feit dat concurrerende aanbieders van huishoudelijke verzorging zoals Sensire en Thuiszorg Service Nederland inschrijven en gegund krijgen in dezelfde gemeenten als partijen van invloed is op de beoordeling van de gevolgen van de voorgenomen concentratie. In een mogelijke vergunningsfase zal dit nader worden onderzocht. 25 Sinds 1 september 2007 levert Sutfene de huishoudelijke verzorging in de regio Apeldoorn-Zutphen als onderaannemer van CLG. 26 Bron: gegevens partijen en informatie zorgkantoor Apeldoorn-Zutphen. 27 Wegens niet gegunde Wmo-aanbesteding levert Vérian vanaf 1 september 2007 geen huishoudelijke verzorging meer in de gemeente Epe; daarvoor wel. 28 Onder grotere concurrenten wordt verstaan concurrenten die in meer dan één regio actief zijn. Onder kleinere concurrenten wordt verstaan concurrenten die binnen één regio actief zijn. 11 Openbare versie

12 Tussenconclusie 43. Gelet op (i) het hoge marktaandeel van Vérian op de markt(en) voor huishoudelijke verzorging en de significante toevoeging hieraan van CLG, (ii) de relatief kleine overige spelers op het gebied van huishoudelijke verzorging, (iii) de beperkte verschuiving in posities van aanbieders van huishoudelijke verzorging binnen de regio en (iv) het wegvallen van actuele concurrentie in bijna alle gemeenten in de regio als gevolg van de voorgenomen concentratie is het aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke markt(en) voor huishoudelijke verzorging in de regio Apeldoorn-Zutphen op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Midden-IJssel 44. Uitgaande van een geografische markt voor huishoudelijke verzorging die de regio Midden-IJssel omvat 29, behaalden partijen in 2006 een gezamenlijk marktaandeel van circa [90-100]% (CLG [90-100]% en Vérian [0-10]%). 30 Binnen de regio Midden-IJssel zijn CLG en Vérian beide actief in de gemeenten Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en Voorst. 45. CLG en Vérian hebben beide in alle gemeenten in de regio Midden-IJssel ingeschreven en gegund gekregen. Naast partijen hebben in alle gemeenten in de regio Midden-IJssel ten minste twee concurrenten van partijen het recht om huishoudelijke verzorging te leveren, gegund gekregen. De zorgaanbieders Evean/Icare en Sensire hebben beide dit recht in drie van de vier gemeenten in de regio Midden-IJssel verworven. Het is vooralsnog onvoldoende duidelijk welke concurrentiedruk partijen van deze grotere concurrenten ondervinden. Voor het overige zijn er enkele relatief kleine concurrenten actief die slechts in één of twee van de in de regio Midden- IJssel gelegen gemeenten gegund hebben gekregen. 46. Uit voorgaande volgt dat de toevoeging van Vérian zodanig is dat de voorgenomen concentratie kan leiden tot een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging. 47. Uit marktonderzoek is vooralsnog gebleken dat er binnen de regio Midden-IJssel niet echt sprake is van grote concurrentiedruk op partijen. Net buiten de regio zijn enkele aanbieders van huishoudelijke verzorging actief. Volgens het zorgkantoor zijn de activiteiten van deze spelers binnen de regio Midden-IJssel beperkt. 48. De Raad overweegt dat het vooralsnog onvoldoende duidelijk is (i) waarom bepaalde door gemeenten gecontracteerde aanbieders van huishoudelijke verzorging nauwelijks cliënten 29 Dit betreft de gemeenten Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en Voorst. 30 Bron: gegevens partijen en informatie zorgkantoor Midden-IJssel. 12 Openbare versie

13 hebben verworven en (ii) in hoeverre het feit dat concurrerende aanbieders van huishoudelijke verzorging zoals Evean/Icare inschrijven en gegund krijgen in dezelfde gemeenten als partijen van invloed is op de beoordeling van de gevolgen van de voorgenomen concentratie. In een mogelijke vergunningsfase zal dit nader worden onderzocht. Tussenconclusie 49. Gelet op (i) het zeer hoge marktaandeel van CLG op de markt(en) voor huishoudelijke verzorging en de toevoeging hieraan van Vérian, (ii) de relatief kleine overige spelers op het gebied van huishoudelijke verzorging, (iii) de beperkte verschuiving in posities van aanbieders van huishoudelijke verzorging binnen de regio en (iv) het wegvallen van actuele concurrentie in alle gemeenten in de regio als gevolg van de voorgenomen concentratie is het aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke markt(en) voor huishoudelijke verzorging in de regio Midden-IJssel op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Zwolle 50. Het onderzoek onder marktpartijen heeft op het gebied van huishoudelijke verzorging geen betrouwbare historische cijfers voor de regio Zwolle 31 opgeleverd. Er zijn echter wel voldoende aanwijzingen uit dit onderzoek naar voren gekomen op basis waarvan het aannemelijk kan worden geacht dat er na de voorgenomen concentratie (een) substantiële positie(s) van partijen op het gebied van huishoudelijke verzorging in de regio Zwolle kan/kunnen ontstaan. Binnen de regio Zwolle is CLG actief in de gemeenten Dalfsen, Hardenberg, Ommen, Staphorst, Zwartewaterland en Zwolle. 32 Vérian is binnen deze regio actief in de gemeenten Dalfsen, Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Nunspeet, Oldebroek en Ommen CLG heeft in de gemeenten Dalfsen, Hardenberg, Harderwijk, Nunspeet, Ommen, Staphorst, Steenwijkerland, Zwartewaterland en Zwolle ingeschreven en gegund gekregen. Vérian heeft in alle gemeenten in de regio Zwolle ingeschreven en in de gemeenten Dalfsen, Elburg, Ermelo, Hardenberg, Harderwijk, Hattem, Nunspeet, Oldebroek, Ommen, Steenwijkerland en Zwolle gegund gekregen. Naast partijen is in elke gemeente, met uitzondering van Hattem, nog 31 Dit betreft de gemeenten Dalfsen, Elburg, Ermelo, Hardenberg, Harderwijk, Hattem, Nunspeet, Oldebroek, Ommen, Putten, Staphorst, Steenwijkerland, Zwartewaterland en Zwolle. 32 In de gemeenten Harderwijk, Nunspeet en Steenwijkerland heeft CLG slechts het recht gegund gekregen om huishoudelijke verzorging te leveren, maar heeft zij dat in 2007 niet gedaan. 33 In de gemeenten Hardenberg, Steenwijkerland en Zwolle heeft Vérian slechts het recht gegund gekregen om huishoudelijke verzorging te leveren, maar heeft zij dat in 2007 niet gedaan. In de gemeenten Putten, Staphorst en Zwartewaterland heeft Vérian slechts ingeschreven op de door deze gemeenten uitgeschreven aanbestedingsprocedures. 13 Openbare versie

14 ten minste één concurrent van partijen actief. Evean/Icare heeft het recht gegund gekregen om in alle gemeenten in de regio Zwolle, met uitzondering van Hattem en Hardenberg, huishoudelijke verzorging te leveren. Het is vooralsnog onvoldoende duidelijk welke concurrentiedruk partijen van met name deze concurrent ondervinden en ondervonden. 52. De Raad overweegt dat het vooralsnog onvoldoende duidelijk is (i) waarom bepaalde door gemeenten gecontracteerde aanbieders van huishoudelijke verzorging nauwelijks cliënten hebben verworven en (ii) in hoeverre het feit dat concurrerende aanbieders van huishoudelijke verzorging zoals Evean/Icare inschrijven en gegund hebben gekregen in dezelfde gemeenten als partijen van invloed is op de beoordeling van de gevolgen van de voorgenomen concentratie. In een mogelijke vergunningsfase zal dit nader worden onderzocht. Tussenconclusie 53. Gelet op het wegvallen van actuele concurrentie in bijna alle gemeenten in de regio Zwolle als gevolg van de voorgenomen concentratie is het aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke markt(en) voor huishoudelijke verzorging in de regio Zwolle op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Persoonlijke verzorging en verpleging 54. Uitgaande van geografische markten voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio omvatten, is sprake van geografische overlap van de activiteiten van partijen in de zorgkantoorregio s Apeldoorn-Zutphen 34, Midden-IJssel, Zwolle en Twente. Zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen 55. Uitgaande van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen omvat, behaalden partijen in 2007 een gezamenlijk marktaandeel van circa [60-70]% (Vérian [50-60]% en Sutfene [10-20]%) Vérian is op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen de grootste speler. Naast partijen zijn nog enkele kleine extramurale spelers en enkele intramurale spelers die persoonlijke verzorging en verpleging aanbieden actief. De 34 Voorheen bestond de zorgkantoorregio Steden Driehoek uit Apeldoorn-Zutphen en Midden-IJssel. Sinds 2002 vormen Apeldoorn-Zutphen en Midden-IJssel twee aparte zorgkantoorregio s. De gemeente Voorst valt sinds 2008 feitelijk onder het zorgkantoor Midden-IJssel, maar de zorgcontractering vindt op dit moment nog grotendeels plaats door het zorgkantoor Apeldoorn-Zutphen. 35 Bron: gegevens partijen en informatie zorgkantoor Apeldoorn-Zutphen. 14 Openbare versie

15 marktaandelen van deze overige spelers zijn op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen kleiner dan 5%. 57. Uit het marktonderzoek is gebleken dat enkele zorgaanbieders hun activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging willen uitbreiden. Echter, deze spelers geven daarbij aan dat dit in de praktijk moeizaam gaat. Dit blijkt ook uit de toetreding van een grotere speler op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio die in enkele jaren tijd slechts een beperkt marktaandeel heeft verkregen. Redenen hiervoor zijn volgens deze speler dat huisartsen niet geïnteresseerd zijn in nieuwe aanbieders, cliënten niet naar nieuwe aanbieders komen, ziekenhuizen al afspraken hebben met andere zorgaanbieders en er weinig geld beschikbaar is vanuit het zorgkantoor. Wat de oorzaken zijn van de beperkte toetreding door andere spelers tot het werkgebied van partijen zal in een mogelijke vergunningsfase nader worden onderzocht. Tussenconclusie 58. Gelet op (i) de gezamenlijke positie van partijen op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging en (ii) de relatief kleine overige spelers op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging is het aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging 36 in de zorgkantoorregio Apeldoorn-Zutphen op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Zorgkantoorregio Midden-IJssel 59. Uitgaande van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio Midden-IJssel omvat, behaalden partijen in 2007 een gezamenlijk marktaandeel van circa [70-80]% 37 (CLG [60-70]% en Vérian [0-10]%) CLG is op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Midden-IJssel de grootste speler. Naast partijen zijn nog enkele kleine zorgaanbieders in de 36 Doordat ondersteunende en activerende begeleiding voor ouderen vrijwel altijd in combinatie met persoonlijke verzorging en verpleging wordt afgenomen, zal in een eventuele vergunningsfase bij een nader onderzoek naar de positie van partijen op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging mogelijk alsnog nader onderzoek worden gedaan naar de positie van partijen op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding voor ouderen. In deze fase van het onderzoek is er geen aanleiding om hier nader op in te gaan. 37 Dit gezamenlijke marktaandeel van partijen is berekend op basis van hun gezamenlijke omzet. Indien het marktaandeel van partijen wordt berekend op basis van het aantal uren bedraagt het gezamenlijke marktaandeel circa [80-90]% (CLG [70-80]% en Vérian [0-10]%). 38 Bron: gegevens partijen en informatie zorgkantoor Midden-IJssel. 15 Openbare versie

16 zorgkantoorregio actief. Het zorgkantoor geeft aan dat de concurrentiedruk die van deze spelers op partijen uit gaat beperkt is. Ook op de grens van de zorgkantoorregio zijn enkele spelers actief. Volgens het zorgkantoor zijn de activiteiten van deze spelers binnen de zorgkantoorregio Midden-IJssel beperkt. 61. Binnen de zorgkantoorregio Midden-IJssel zijn er marktpartijen die hun activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging willen uitbreiden. Het zorgkantoor geeft aan dat het voor deze partijen moeilijk is om cliënten te krijgen en hun activiteiten uit te breiden. Dit wordt bevestigd door een grote speler die aangeeft reeds enige tijd in de zorgkantoorregio actief te zijn, maar niet in staat is om een goede positie te verwerven. Tussenconclusie 62. Gelet op (i) de gezamenlijke positie van partijen op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging, (ii) de relatief kleine overige spelers op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging, (iii) de aanwezigheid van partijen in aangrenzende zorgkantoorregio s en (iv) de beperkte uitbreiding en toetreding door andere spelers binnen respectievelijk tot de zorgkantoorregio is het aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging 39 in de zorgkantoorregio Midden-IJssel op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Zorgkantoorregio Zwolle 63. Uitgaande van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio Zwolle omvat, behaalden partijen in 2007 een gezamenlijk marktaandeel van maximaal [20-30]% (CLG [10-20]% en Vérian [0-10]%). 40 Binnen de zorgkantoorregio Zwolle is CLG actief in de gemeenten Dalfsen, Hardenberg, Ommen en Staphorst. Vérian is binnen deze zorgkantoorregio actief in de gemeente Hattem. 64. In de zorgkantoorregio Zwolle is Evean met een marktaandeel van circa [40-50]% de grootste aanbieder van persoonlijke verzorging en verpleging. Partijen zijn na de voorgenomen concentratie de tweede grootste speler in deze zorgkantoorregio gevolgd door Zorggroep Oude en Nieuwe Land. 39 Doordat ondersteunende en activerende begeleiding voor ouderen vrijwel altijd in combinatie met persoonlijke verzorging en verpleging wordt afgenomen, zal in een eventuele vergunningsfase bij een nader onderzoek naar de positie van partijen op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging mogelijk alsnog nader onderzoek worden gedaan naar de positie van partijen op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding voor ouderen. In deze fase van het onderzoek is er geen aanleiding om hier nader op in te gaan. 40 Bron: gegevens partijen en informatie zorgkantoor Zwolle. 16 Openbare versie

17 Tussenconclusie 65. Gelet op het bovenstaande is het niet aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Zwolle op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Zorgkantoorregio Twente 66. Uitgaande van een geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging die de zorgkantoorregio Twente omvat, behaalden partijen in 2007 een gezamenlijk marktaandeel van circa [20-30]% (ZorgAccent & TNWT [20-30]% en CLG [0-10]%). 41 Binnen de zorgkantoorregio Twente is ZorgAccent & TNWT actief in de gemeenten Almelo, Enschede, Enter, Goor, Holten, Losser, Nijverdal, Oldenzaal, Ootmarsum, Rijssen-Holten, Tubbergen, Vroomshoop en Wierden. CLG is binnen deze zorgkantoorregio actief in de gemeente Rijssen-Holten. 67. In de zorgkantoorregio Twente is Carint met een marktaandeel van circa [30-40]% de grootste aanbieder van persoonlijke verzorging en verpleging. Partijen zijn na de voorgenomen concentratie de tweede grootste speler in deze zorgkantoorregio, gevolgd door Livio. Tussenconclusie 68. Gelet op het voorgaande is het niet aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Twente op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Kraamzorg 69. Uitgaande van een geografische markt voor kraamzorg die het werkgebied van partijen omvat (zie punt 30), is sprake van geografische overlap van de activiteiten van partijen in de provincie Overijssel. 42 Partijen behaalden op de markt voor kraamzorg in de provincie Overijssel in 2007 een gezamenlijk marktaandeel van circa [80-90]% (Naviva [70-80]% en VVT [10-20]%) Bron: gegevens partijen en informatie zorgkantoor Arnhem. 42 Daarnaast is op het gebied van kraamzorg sprake van geografische overlap in de provincie Gelderland. In deze provincie behaalden partijen op het gebied van kraamzorg een gezamenlijk marktaandeel in 2007 van minder dan [0-10]% (Naviva minder dan [0-10]% en VVT minder dan [0-10]%). Gelet op deze gezamenlijke positie van partijen zal niet nader op de kraamzorgactiviteiten van partijen in de provincie Gelderland worden ingegaan. 43 Bron: gegevens partijen. 17 Openbare versie

18 70. Naviva is op het gebied van kraamzorg in de provincie Overijssel veruit de grootste speler. Naast partijen zijn er nog enkele kleine aanbieders van kraamzorg actief. Deze spelers hebben alle een beperkte positie ten opzichte van partijen. Uit marktonderzoek is gebleken dat er onlangs geen nieuwe kraamzorgaanbieders zijn toegetreden tot de provincie Overijssel. Tevens geven marktpartijen aan dat zij, mede vanwege het huidige tekort aan kraamverzorgenden, niet verwachten dat er op korte termijn nieuwe aanbieders zullen toetreden. Tussenconclusie 71. Gelet op (i) de gezamenlijke positie van partijen op de markt voor kraamzorg, (ii) de relatief kleine overige spelers op het gebied van kraamzorg en (iii) het wegvallen van actuele concurrentie als gevolg van de voorgenomen concentratie is het aannemelijk dat de onderhavige concentratie de daadwerkelijke mededinging op de mogelijke markt voor kraamzorg in de provincie Overijssel op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Intramurale AWBZ-zorg Verzorgingshuiszorg 72. ZorgAccent & TNWT heeft verzorgingshuizen in de gemeenten Hellendoorn 44, Almelo 45 en Twenterand 46, Sutfene in de gemeenten Lochem 47 en Zutphen 48 en CLG in de gemeenten Deventer 49, Rijssen-Holten 50 en Olst-Wijhe Uitgaande van een lokale markt die slechts de gemeente omvat waarin de verschillende verzorgingshuizen zijn gevestigd, is er geen sprake van geografische overlap van activiteiten van partijen op het gebied van verzorgingshuiszorg. 44 De twee verzorgingshuizen in de gemeente Hellendoorn bevinden zich in Hellendoorn en Nijverdal; dit betreft in totaal 190 plaatsen. 45 De twee verzorgingshuizen in de gemeente Almelo bevinden zich in Almelo; dit betreft in totaal 136 plaatsen. 46 Het verzorgingshuis in de gemeente Twenterand bevindt zich in Den Ham en heeft 50 plaatsen. 47 Het verzorgingshuis in de gemeente Lochem bevindt zich in Gorssel en heeft 81 plaatsen. 48 De twee verzorgingshuizen in de gemeente Zutphen bevinden zich in Zutphen; dit betreft in totaal 65 plaatsen. 49 De vier verzorgingshuizen in de gemeente Deventer bevinden zich in Colmschate, Deventer, Diepenveen en Schalkhaar; dit betreft in totaal 351 plaatsen. 50 Het verzorgingshuis in de gemeente Rijssen-Holten bevindt zich in Holten en heeft 46 plaatsen. 51 De twee verzorgingshuizen in de gemeente Olst-Wijhe bevinden zich in Boskamp en Olst; dit betreft in totaal 84 plaatsen. 18 Openbare versie

19 74. Indien de omliggende gemeenten bij de geografische markten voor verzorgingshuiszorg worden betrokken, overlappen de activiteiten van partijen wel. 52 In dat geval behalen partijen een marktaandeel van maximaal [30-40]% op een markt die bestaat uit de betreffende gemeente, waar een verzorgingshuis van één van partijen is gelegen, en de omliggende gemeenten. Indien alleen zou worden uitgegaan van de betreffende gemeente, waar een verzorgingshuis van één van partijen is gelegen, en de omliggende gemeenten binnen dezelfde zorgkantoorregio, dan behalen partijen een marktaandeel van maximaal [30-40]% Uit onderzoek is gebleken dat in de nabijheid van de verzorgingshuizen van partijen voldoende alternatieve verzorgingshuizen zijn gevestigd die qua omvang vergelijkbaar zijn met de huizen van partijen. In het merendeel 54 van de gemeenten waarin partijen op het gebied van verzorgingshuiszorg actief zijn, is minimaal één concurrent gevestigd. Deze spelers zijn onder andere Carint-Reggeland Groep, Zorggroep Raalte en Stichting Zorggroep Solis. 76. Voor twee gemeenten waar partijen in naburige gemeenten actief zijn op het gebied van verzorgingshuiszorg geldt dat, indien de omliggende gemeenten bij de geografische markten worden betrokken, partijen op die markten een marktaandeel behalen van meer dan [30-40]% 55. Dit zijn de gemeenten Deventer en omgeving en Rijssen-Holten en omgeving. Uit onderzoek is gebleken dat in deze gebieden meer dan 60% van de aldaar aangeboden verzorgingshuiszorg geleverd wordt door andere aanbieders van verzorgingshuiszorg dan partijen. Daartoe behoren Stichting Zorggroep Solis en Zorggroep Raalte met marktaandelen in de gemeente Deventer en omgeving van maximaal [10-20]% en Stichting Zorggroep Solis in de gemeente Rijssen-Holten en omgeving met een marktaandeel van maximaal [10-20]%. 77. Voor de gemeente Hellendoorn geldt dat, indien de omliggende gemeenten binnen de zorgkantoorregio bij de geografische markt worden betrokken, partijen een marktaandeel behalen van meer dan [30-40]% 56. Uit onderzoek is gebleken dat in dit gebied de volgende andere aanbieders van verzorgingshuiszorg zijn gevestigd: Carint-Reggeland Groep met een marktaandeel van maximaal [30-40]% en SVRO met een marktaandeel van maximaal [10-20]%. 52 De gemeente Rijssen-Holten waar CLG actief is, grenst immers aan de gemeente Hellendoorn waar ZorgAccent & TNWT actief is. Ook grenzen de gemeenten Deventer en Rijssen-Holten, waar CLG actief is, aan de gemeente Lochem, waar Sutfene actief is. 53 Bron: gegevens partijen. 54 Slechts in Hellendoorn is CLG reeds de enige aanbieder van verzorgingshuiszorg. 55 Maar maximaal [30-40]% (zie punt 74). 56 Maar maximaal [30-40]% (zie punt 74). 19 Openbare versie