BESLUIT. Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 5082 / 47 Betreft zaak: 5082/Zorggroep West- en Midden-Brabant - Amarant I. MELDING 1. Op 1 februari 2006 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Stichting Zorggroep West- en Midden-Brabant en Stichting Amarant voornemens zijn te fuseren, in de zin van artikel 27, onder a, van de Mededingingswet. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 29 van 9 februari Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. In onderhavige zaak is een gezamenlijke zienswijze van het College Tarieven Gezondheidszorg en de Zorg Autoriteit in oprichting ontvangen (hierna gezamenlijk: CTG/ZAio). II. PARTIJEN 2. Stichting Zorggroep West- en Midden-Brabant (hierna: ZWMB) is een stichting naar Nederlands recht. ZWMB is actief op het gebied van extramurale zorg in het kader van de wet Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (hierna: AWBZ), intramurale AWBZzorg voor ouderen, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg, alsmede een aantal aanpalende activiteiten, waaronder uitleen van hulpmiddelen en voedings- en dieetadvies. ZWMB wordt bestuurd door een bestuursstichting die Stichting De Runne en Stichting Regionaal Kruiswerk Mark en Maas (hierna: Kruiswerk Mark en Maas) 1 bestuurt en alle aandelen houdt in Thebe Holding B.V. (hierna: Thebe). 2 1 Op 1 april 2006 is Kruiswerk Mark en Maas een juridische fusie aangegaan met Stichting Thuiszorg Maasmond (hierna: Thuiszorg Maasmond). Bij de materiële beoordeling wordt derhalve ook Thuiszorg Maasmond meegerekend met de activiteiten van ZWMB. 2 ZWMB is ontstaan uit een eerdere (bestuurlijke) fusie tussen Stichting De Runne, Stichting Regionaal Kruiswerk Mark en Maas en Thebe Coöperatie U.A. Zie in dit verband het besluit van 17 januari 2005 in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe. 1 Openbare versie

2 3. Stichting Amarant (hierna: Amarant) is een stichting naar Nederlands recht. Amarant is actief op het gebied van extramurale- en intramurale AWBZ-zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. III. DE GEMELDE OPERATIE 4. De gemelde operatie behelst de totstandkoming van een bestuurlijke fusie. Het voornemen van partijen om te fuseren is vastgelegd in een bij de melding overgelegde Intentieverklaring Onderzoek naar Bestuurlijke Fusie d.d. 22 december Als gevolg van de voorgenomen fusie wordt Amarant een werkmaatschappij van de bestuursstichting van ZWMB. De vermogens- en zeggenschapsrechten van Amarant zullen bij de bestuursstichting berusten. Na de voorgenomen fusie zal er één gezamenlijke Raad van Bestuur zijn. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 5. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder a, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 4, omschreven transactie leidt ertoe dat twee voorheen van elkaar onafhankelijke ondernemingen fuseren. 6. Betrokken ondernemingen zijn ZWMB en Amarant. 7. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en 8. Evenals in eerdere besluiten 3 zal in onderhavige zaak worden uitgegaan van een onderscheid tussen extramurale AWBZ-zorg en intramurale AWBZ-zorg. Partijen bieden beide vormen van zorg aan. 3 Zie bijvoorbeeld het besluit van 27 juni 2005 in zaak 4220/ Vierstroom De ZorgRing, punt 12, het besluit van 13 mei 2005 in zaak 4267/Zorg en Welzijngroep Thuiszorg Nieuwe Waterweg Noord Maatzorg De Werven Kraamzorg Delfland, punt 15 en het besluit van 31 december in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, punt Openbare versie

3 9. Binnen intramurale AWBZ-zorg is ZWMB vooral actief op het gebied van intramurale zorg voor ouderen terwijl Amarant actief is op het gebied van intramurale zorg voor verstandelijk gehandicapten. In een eerder besluit 4 is uitgegaan van een aparte markt voor intramurale zorg voor verstandelijk gehandicapten. In onderhavige zaak zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat de situatie is veranderd. Op het gebied van intramurale AWBZ-zorg is derhalve geen sprake van overlap van activiteiten. In het vervolg van dit besluit zal daarom niet nader op intramurale AWBZ-zorg worden ingegaan. Extramurale AWBZ-zorg 10. Binnen de extramurale AWBZ-zorg zijn ZWMB en Amarant beide actief op het gebied van thuiszorg. Daarnaast is er sprake van overlap op het gebied van begeleiding. Extramurale AWBZ-zorg voor ouderen en verstandelijk gehandicapten 11. In een eerder besluit 5 dat net als onderhavig besluit betrekking had op een concentratie tussen een aanbieder van AWBZ-zorg voor ouderen en een aanbieder van AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten is in het midden gelaten of binnen extramurale AWBZ-zorg onderscheid moet worden gemaakt naar een markt voor extramurale AWBZ-zorg voor ouderen en een markt voor extramurale AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten. In het genoemde besluit is aangegeven dat het personeel dat bij de cliënten thuis komt over bepaalde expertise moet beschikken om met verstandelijk gehandicapten te werken. Verstandelijk gehandicapten hebben onder andere een meer pedagogische benadering nodig, terwijl de behandeling van ouderen voornamelijk gericht is op verzorging en verpleging. Opvatting partijen 12. Partijen zijn van mening dat extramurale ABWZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten en extramurale AWBZ-zorg voor ouderen twee aparte markten betreffen. Partijen wijzen in dit verband met name op investeringen die gedaan moeten worden voor een omschakeling naar een andere doelgroep, zoals investeringen in het aantrekken van geschikt personeel, dan wel het omscholen van eigen personeel. In dit verband geven 4 Zie het besluit van 7 maart 2005 in zaak 4245/Vizier De Wendel, punten Dit onderscheid berust niet alleen op de vraagzijde maar ook op de aanbodzijde. Intramurale instellingen voor ouderen zouden bijvoorbeeld eerst hun instelling moeten ombouwen voordat ze geschikt zijn voor verstandelijk gehandicapten. 5 Zie het besluit van 16 december 2004 in zaak 4120/Verenigde Amstelhuizen IJlanden, punt 23 e.v. Zie ook het besluit van 21 oktober 2005 in zaak 5171/Antaris Amstelrade Fontis, punt 29, waar in het midden is gelaten of thuiszorg voor ouderen en thuiszorg voor lichamelijk gehandicapten tot dezelfde markt behoort of aparte markten betreffen. 3 Openbare versie

4 partijen aan dat binnen de sector voor verstandelijke gehandicaptenzorg wordt gewerkt met ander personeel dan binnen de sector voor ouderenzorg. Op het gebied van verstandelijke gehandicaptenzorg neigen steeds meer instellingen naar medewerkers met een SPW-diploma (Sociaal Pedagogisch Werk) terwijl in de ouderenzorg met name wordt gewerkt met medewerkers met een MBO-opleiding tot verzorgende of verpleegkundige. Laatstgenoemde opleidingen zijn volgens partijen onvoldoende om aan de slag te gaan in de verstandelijke gehandicaptenzorg. Partijen verwijzen voorts naar een onderzoek 6, waaruit blijkt dat de mobiliteit van personeel tussen de thuiszorg en verstandelijk gehandicapten sector gering is. Daarnaast wijzen partijen op investeringen in marketing en het opbouwen van een relatie met cliënten en hun sociale netwerk. Met name in de sector voor verstandelijke gehandicaptenzorg is de binding tussen hulpverlener en cliënt van groot belang voor de kwaliteit van leven van de gehandicapte. Wisseling van personeel wordt door verstandelijk gehandicapten als zeer belastend ervaren, aldus partijen. 13. Hieronder zal afzonderlijk voor thuiszorg en begeleiding worden ingegaan op het onderscheid naar ouderen en verstandelijk gehandicapten. Thuiszorg 14. Partijen zijn beide actief op het gebied van thuiszorg. Uit eerdere besluiten 7 volgt dat thuiszorg de volgende in de AWBZ omschreven functies omvat: verpleging thuis, persoonlijke verzorging thuis, en huishoudelijke verzorging thuis. In een aantal recente besluiten 8 is uitgegaan van afzonderlijke markten voor persoonlijke verzorging en verpleging enerzijds en huishoudelijke verzorging anderzijds. Thuiszorg voor ouderen versus thuiszorg voor verstandelijk gehandicapten 15. Marktpartijen die in het kader van onderhavige zaak zijn bevraagd over het onderscheid naar thuiszorg voor ouderen enerzijds en thuiszorg voor andere doelgroepen (waaronder verstandelijk gehandicapten) anderzijds geven aan dat dit onderscheid steeds verder wegvalt. Vrijwel alle marktpartijen wijzen in dit verband op het feit dat binnen de 6 Rapport van Prismant: W. van de Windt en H. Talma, De arbeidsmarkt voor verpleegkundigen, verzorgenden en sociaal pedagogen in de zorgsector Een verkenning van de arbeidsmarkt met RegioMarge, maart Zie bijvoorbeeld het besluit van 24 mei 2006 in zaak 5603/ZgNL TML LvGG, punt 11, het besluit van 16 november 2005 in zaak 5186/Carint Reggeland, punt 14, het besluit van 18 augustus 2005 in zaak 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen Sensire, punt 12 en het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt Zie bijvoorbeeld het besluit van 4 november 2005 in zaak 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium, punten en het besluit in zaak 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen Sensire, reeds aangehaald, punten Openbare versie

5 AWBZ sinds 1 april 2003 geen nader onderscheid meer wordt gemaakt naar doelgroep maar dat er algemene omschrijvingen zijn gekomen voor verschillende functies, waaronder huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging (de zogenaamde ontschotting ). De ontschotting in de AWBZ heeft er voor gezorgd dat instellingen die van oudsher actief zijn op het gebied van thuiszorg voor ouderen ook thuiszorg voor andere doelgroepen kunnen aanbieden en vice versa. Ook in een door partijen overgelegd strategisch document 9 wordt verwezen naar deze ontschotting en het gevolg dat organisaties de exclusiviteit op hun oorspronkelijke domeinen kwijtraken. 16. Door deze ontschotting bevindt de markt voor thuiszorg zich in een transitiefase. Alhoewel marktpartijen die in het kader van onderhavige zaak zijn bevraagd aangeven zich te kunnen richten op andere doelgroepen geven sommige van deze marktpartijen tegelijkertijd aan zich vooralsnog te blijven richten op hun eigen doelgroep. In dit verband merkt een marktpartij op dat de overstap van ouderenzorg naar gehandicaptenzorg in theorie simpel is, maar in de praktijk niet gebeurt. Deze marktpartij wijst onder andere op het gebrek aan naamsbekendheid onder andere doelgroepen. Hier staat tegenover dat enkele andere bevraagde thuiszorgaanbieders, die van oudsher thuiszorg leveren aan ouderen, al (beperkt) thuiszorg leveren aan andere doelgroepen, waaronder verstandelijk gehandicapten. Ook ZWMB levert thuiszorg aan verstandelijk gehandicapten. Partijen hebben aangegeven dat dit met name zorg op piekmomenten en nachtzorg betreft en zorg bij verpleegtechnische handelingen. Daarnaast heeft een instelling die actief is op het gebied van verstandelijk gehandicaptenzorg aangegeven zich te oriënteren op zorg voor ouderen, waaronder ook thuiszorg. 17. De meeste marktpartijen die in onderhavige zaak zijn bevraagd geven voorts aan dat extramurale AWBZ-zorg voor ouderen en extramurale AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten veel gemeenschappelijke kenmerken hebben. Zorgaanbieders gaan zich volgens marktpartijen hoe langer hoe meer op meerdere doelgroepen richten. Twee marktpartijen wijzen er daarnaast op dat verstandelijk gehandicapten steeds ouder worden en daardoor vergelijkbare zorg behoeven als ouderen. 18. Ten aanzien van het personeel merkt een marktpartij op dat medewerkers aan elke doelgroep thuiszorg kunnen leveren en hierop worden geselecteerd. Een andere marktpartij geeft aan dat thuiszorg voor ouderen niet wezenlijk verschilt van thuiszorg voor verstandelijke gehandicapten. Het personeel van deze instelling behandelt zowel ouderen als verstandelijk gehandicapten. Een marktpartij geeft in dit verband aan dat de opleidingen veelal dezelfde zijn en dat binnen deze opleidingen geen nader onderscheid wordt gemaakt naar doelgroep. Een andere marktpartij meent dat de stap van de 9 Strategische Verkenning Amarant en Zorggroep West- en Midden-Brabant, mei Openbare versie

6 gehandicaptenzorg naar de ouderenzorg deels met hetzelfde personeel gemaakt kan worden. Anderzijds geven twee andere marktpartijen aan niet over het juiste personeel te beschikken om een overstap naar een andere doelgroep te kunnen maken. 19. Eén van de marktpartijen wijst op een mogelijk imagoprobleem. Ouderen willen niet geassocieerd worden met verstandelijk gehandicapten en vice versa. Deze speler wijst er evenwel op dat dit probleem eenvoudig kan worden verholpen door het oprichten van een aparte stichting die onder een andere naam werkt. 20. Gelet op de ontschotting in de AWBZ, het feit dat enkele spelers reeds thuiszorg leveren aan meerdere doelgroepen en de gemeenschappelijke kenmerken op het gebied van thuiszorg, kan worden geconcludeerd dat het onderscheid naar doelgroep bij thuiszorg steeds verder wegvalt. In het onderhavige geval zal binnen de markt voor huishoudelijke verzorging en binnen de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging derhalve vooralsnog geen nader onderscheid worden gemaakt naar verschillende doelgroepen, zoals ouderen en verstandelijk gehandicapten. In een eventuele vergunningsfase zal hier nader onderzoek naar verricht worden. Begeleiding 21. In een eerder besluit 10 is een mogelijke markt onderscheiden voor begeleiding, waarbij in het midden is gelaten of binnen deze mogelijke markt nader onderscheid moet worden gemaakt naar enerzijds activerende begeleiding en anderzijds ondersteunende begeleiding. Activerende begeleiding omvat activiteiten gericht op herstel of voorkoming van verergering van gedrags- of psychische problematiek of het leren omgaan met de gevolgen van een somatische- of psychogeriatrische aandoening of beperking of een verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke handicap. Ondersteunende begeleiding omvat activiteiten gericht op bevordering of behoud van de zelfredzaamheid of bevordering van de integratie van een cliënt in de samenleving. 22. Zowel Amarant als ZWMB levert ondersteunende en activerende begeleiding bij cliënten thuis. Amarant richt zich hierbij op verstandelijk gehandicapten, terwijl ZWMB zich met name richt op ouderen. In onderhavige zaak is onderzocht of voor wat betreft begeleiding nader onderscheid moet worden gemaakt naar doelgroep. Voornaamste doelgroepen in dit verband zijn ouderen, verstandelijk gehandicapten en mensen die begeleiding krijgen uit hoofde van de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). 10 Zie het besluit in zaak 4120/Verenigde Amstelhuizen IJlanden, reeds aangehaald, punten Openbare versie

7 23. Ten aanzien van ondersteunende en activerende begeleiding geeft een speler, die met name actief is op het gebied van zorg voor ouderen, aan ook ondersteunende en activerende begeleiding aan te kunnen bieden voor verstandelijk gehandicapten. Een instelling die actief is op het gebied van zorg voor verstandelijk gehandicapten geeft aan zich te oriënteren op ondersteunende en activerende begeleiding voor ouderen. 24. In onderhavige zaak kan in het midden worden gelaten of binnen de mogelijke markt voor begeleiding en eventuele nadere onderscheiden daarbinnen, een onderscheid dient te worden gemaakt naar doelgroep, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 58 tot en met 67 en 79 tot en met 81). Rel evant e geogr af ische mar kt en Extramurale AWBZ-zorg Persoonlijke verzorging en verpleging en huishoudelijke verzorging 25. Kenmerk van thuiszorg is dat deze vorm van zorg bij cliënten thuis wordt geleverd. Een zorgvrager is daarmee aangewezen op thuiszorginstellingen die daadwerkelijk actief zijn waar deze zorgvrager woonachtig is. Vanuit het perspectief van de cliënt geredeneerd zijn de markten derhalve lokaal. 26. Grote gevestigde thuiszorgaanbieders zijn doorgaans actief in zogenaamde werkgebieden. Dit zijn aaneensluitende gebieden van gemeenten waarin zij thuiszorg aanbieden. In eerdere besluiten 11 is uitgegaan van geografische markten voor huishoudelijke verzorging en voor persoonlijke verzorging en verpleging die ten minste het werkgebied van een grote, gevestigde speler omvatten. In eerdere besluiten 12 is eveneens aangeven dat de werkgebieden van grote gevestigde thuiszorgaanbieders doorgaans niet of nauwelijks overlap vertonen met die van andere grote gevestigde spelers en dat het voor de mededingingsrechtelijke beoordeling in een dergelijk geval om het even is of wordt uitgegaan van een lokale markt of dat wordt uitgegaan van werkgebieden. 27. Voorts is in eerdere zaken gebleken dat de drempels om actief te worden in een andere zorgkantoorregio in vergelijking met toetreding in een ander werkgebied binnen één en dezelfde zorgkantoorregio hoger zijn. Een specifieke drempel om toe te treden tot 11 Zie het besluit in zaak 5186/Carint Reggeland, reeds aangehaald, punt 46 en het besluit in zaak 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen Sensire, reeds aangehaald, punt Zie het besluit in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe, reeds aangehaald, punt 23, en het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt Openbare versie

8 een andere zorgkantoorregio is gelegen in de financieringssystematiek van de AWBZ, die ertoe leidt dat zorgaanbieders moeilijk productieafspraken kunnen maken voor zorg aan cliënten buiten de eigen zorgkantoorregio, aangezien zij uitsluitend productieafspraken moeten maken met het zorgkantoor in de regio waar zij statutair gevestigd zijn. 13 In een onderzoek van het College van Toezicht Zorgverzekeringen (hierna: CTZ) naar de inkoop door zorgkantoren 14 wordt eveneens aangegeven dat zorgaanbieders die zorg willen bieden in een regio waar zij niet statutair gevestigd zijn hinder ondervinden, omdat het zorgkantoor met wie zij moeten onderhandelen niet geneigd is om regiobudget ter beschikking te stellen voor zorg aan cliënten buiten de eigen regio. 28. Evenals in eerdere besluiten 15 komt de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: de Raad) tot de conclusie dat er geen reden is om uit te gaan van geografische markten voor huishoudelijke verzorging en voor persoonlijke verzorging en verpleging die ruimer zijn dan de zorgkantoorregio. Zorgkantoorregio Midden-Brabant 29. Aangezien het werkgebied van Thebe (thans onderdeel van ZWMB) samenvalt met de zorgkantoorregio Midden-Brabant is in een eerder besluit 16 uitgegaan van een geografische markt die de zorgkantoorregio Midden-Brabant omvat Het werkgebied van Amarant op het gebied van extramurale AWBZ-zorg valt op de gemeenten Waalwijk en Heusden na eveneens samen met de zorgkantoorregio Midden-Brabant. 31. In onderhavig besluit zal voor zowel huishoudelijke verzorging als persoonlijke verzorging en verpleging worden uitgegaan van een geografische markt die de zorgkantoorregio Midden-Brabant omvat. Zorgkantoorregio West-Brabant 13 Zie het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt Zie het Onderzoeksrapport Zorginkoop Zorgkantoren, juli 2005 (te vinden via pagina Zie bijvoorbeeld het besluit in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe, reeds aangehaald, punt 25 en het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt Zie het besluit in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe, reeds aangehaald, punten Dit gebied omvat de gemeenten Heusden, Waalwijk, Loon op Zand, Dongen, Gilze en Rijen, Tilburg, Oisterwijk, Goirle en Hilvarenbeek. 8 Openbare versie

9 32. In punt 26 is aangegeven dat de werkgebieden van grote gevestigde thuiszorgaanbieders doorgaans niet of nauwelijks overlap vertonen met die van andere grote gevestigde spelers. In een eerder besluit 18 dat betrekking had op de zorgkantoorregio West-Brabant is geconstateerd dat dit echter niet geldt voor deze zorgkantoorregio en dat het werkgebied van Kruiswerk Mark en Maas overlap vertoont met de werkgebieden van andere gevestigde spelers zoals Thuiszorg Maasmond (actief in het noordoosten van de zorgkantoorregio), Stichting Thuiszorg Breda (actief in het zuidoosten van de zorgkantoorregio) en Stichting De Markenlanden (actief in het midden van de zorgkantoorregio). In voornoemd besluit is in het midden gelaten of het noordoosten, zuidoosten en midden van de zorgkantoorregio West-Brabant aparte relevante markten vormen of dat uitgegaan dient te worden van een ruimer gebied, dat in elk geval niet groter is dan de zorgkantoorregio. 33. ZWMB is middels haar werkmaatschappij Kruiswerk Mark en Maas actief in het oostelijk deel van de zorgkantoorregio West-Brabant, terwijl Huispitaal, een kleine dochteronderneming van ZWMB, actief is in de gehele zorgkantoorregio. Thuiszorg Maasmond, dat sinds 1 april 2006 deel uitmaakt van ZWMB, is actief in het noordoosten van de zorgkantoorregio. Amarant is op dit moment alleen actief in het zuidoosten van de zorgkantoorregio. 34. De kleinst mogelijke markt waarop de activiteiten van partijen overlappen betreft het zuidoostelijke deel van de zorgkantoorregio West-Brabant 19. In onderhavig besluit kan evenwel in het midden worden gelaten of de geografische markt het zuidoostelijke deel van de zorgkantoorregio West-Brabant of een ruimer gebied omvat dat in ieder geval niet groter is dan de zorgkantoorregio West-Brabant, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 73 tot en met 78). Begeleiding 35. Ondersteunende en activerende begeleiding wordt, evenals thuiszorg, bij de mensen thuis geleverd. In onderhavige zaak wordt daarom, voor zowel de zorgkantoorregio Midden-Brabant als de zorgkantoorregio West-Brabant, uitgegaan van dezelfde (mogelijke) geografische markten als bij huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging. 18 Zie het besluit in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe, reeds aangehaald, punten 24 en Het zuidoostelijke deel omvat de gemeenten Oosterhout, Breda, Etten-Leur, Zundert, Alphen-Chaam en Baarle-Nassau. 9 Openbare versie

10 B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE 36. Op het gebied van (i) persoonlijke verzorging en verpleging, (ii) huishoudelijke verzorging en (iii) ondersteunende en activerende begeleiding is er sprake van overlap van activiteiten in zowel de zorgkantoorregio Midden-Brabant als de zorgkantoorregio West- Brabant. I. Zorgkantoorregio Midden-Brabant 37. ZWMB is van oudsher een zeer grote speler in de zorgkantoorregio Midden- Brabant. Het marktaandeel van ZWMB in 2005 bedraagt circa [70-80]*% en het marktaandeel van Amarant bedraagt circa [0-10]% 20. Het gezamenlijke marktaandeel van partijen komt hiermee uit op circa [80-90]%. 38. De markt is al voor de fusie sterk geconcentreerd. Dit blijkt onder meer uit de Herfindahl-Hirschmann index (hierna: HHI) 21, die al voor de fusie circa bedraagt. De onderhavige concentratie leidt tot een significante stijging van deze HHI met circa 400 punten. CTG/ZAio 39. Gelet op het hoge marktaandeel en de toename van de HHI geeft CTG/ZAio aan dat de voorgenomen concentratie tussen zorggroep ZWMB en Amarant op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Midden-Brabant nadelige * In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om redenen van vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven. In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes. 20 Bron: opgave van het zorgkantoor Midden-Brabant op basis van productieafspraken. 21 Een veelgebruikte maatstaf voor de concentratiegraad is zogenaamde Herfindahl-Hirschmann Index. De HHI is gelijk aan de som van de gekwadrateerde individuele marktaandelen (in procenten uitgedrukt) van alle ondernemingen op de markt. De HHI kan variëren tussen 0 en punten en is naast marktaandelen eveneens een maatstaf voor de mate van concentratie in een bepaalde markt. Het absolute niveau van de HHI geeft een eerste aanwijzing voor de concentratiegraad van de markt na de concentratie; de wijziging in de HHI is een graadmeter voor de verandering die voortvloeit uit de concentratie. In de Richtsnoeren van de Europese Commissie voor de beoordeling van horizontale fusies (2004/C 31/03), punt 20, is aangegeven dat het onwaarschijnlijk is dat de Europese Commissie horizontale mededingingsbezwaren zal zien in geval van een fusie met een HHI van meer dan en een verandering van minder dan 150, behalve als bijzondere omstandigheden zich voordoen. 10 Openbare versie

11 gevolgen lijkt te hebben voor de publieke belangen, te weten betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit. Beoordeling 40. Gelet op het marktaandeel van ZWMB is het aannemelijk dat ZWMB reeds over een economische machtspositie beschikt op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. Wanneer concentraties plaatsvinden waarbij een partij is betrokken met een zeer hoog marktaandeel (in casu circa [70-80]%), dan moet iedere toevoeging aan dit marktaandeel op voorhand met grote terughoudendheid worden benaderd. 22 Elke toevoeging aan het marktaandeel brengt de betreffende onderneming immers al snel dichter bij een positie waarin zij de enige nog overgebleven aanbieder is. In onderhavige zaak is derhalve onderzocht of de toevoeging van Amarant zodanig is dat de machtspositie van ZWMB als gevolg van onderhavige concentratie op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging wordt versterkt. 41. In een eerder besluit 23 is aangegeven dat de toevoeging van circa [0,1% - 5%] aan een marktaandeel van circa [75% - 85%] op zich reden is om aan te nemen dat er sprake is van een significante versterking van een machtspositie. Deze aanname moet mede worden beoordeeld in het licht van andere relevante marktomstandigheden. Structuur van de markt 42. De concurrentie van de grote speler ZWMB is sterk versnipperd. Uit gegevens van het zorgkantoor Midden-Brabant blijkt dat er in totaal meer dan 20 aanbieders actief zijn in deze zorgkantoorregio op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging, waarvan het merendeel een marktaandeel heeft van minder dan 1%. 43. Uit gegevens van het zorgkantoor Midden-Brabant blijkt dat de beide grote instellingen voor verstandelijk gehandicapten, te weten Amarant en Stichting Prisma (hierna: Prisma), op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging in deze zorgkantoorregio qua omvang tot de grotere concurrenten van ZWMB behoren. Hieronder zal nog afzonderlijk op de potentie van Amarant als aanbieder van persoonlijke verzorging en verpleging worden ingegaan. 22 Zie ook het besluit in zaak 5603/ZgNL TML LvGG, reeds aangehaald, punt Zie het besluit van 23 december 1998 in zaak 1132/FCDF De Kievit, punt Openbare versie

12 44. Uit de gegevens van het zorgkantoor Midden-Brabant volgt voorts dat naast ZWMB slechts een beperkt aantal kleine pure thuiszorgaanbieders 24 actief is in de zorgkantoorregio Midden-Brabant, zoals De Zorgverlener en ActiefZorg, die qua omvang op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging kleiner zijn dan Amarant. De Zorgverlener heeft geen andere activiteiten dan thuiszorg en is in die zin een kleine zorgaanbieder in de zorgkantoorregio. De concurrentiekracht die van De Zorgverlener uitgaat op ZWMB is derhalve beperkt. ActiefZorg vormt een onderdeel van een schoonmaakorganisatie. Ook de concurrentiekracht van deze instelling op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging is op dit moment beperkt. 45. Marktonderzoek in onderhavige zaak heeft voorts uitgewezen dat ook de concurrentiekracht die uitgaat van intramurale instellingen voor ouderen (waaronder een aantal kloosters) vooralsnog niet op voorhand groter moet worden geacht dan die van Amarant als aanbieder van verstandelijk gehandicaptenzorg. Uit gegevens van het zorgkantoor Midden-Brabant blijkt dat er slechts één intramurale instelling een hoger marktaandeel heeft dan Amarant op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. In het marktonderzoek zijn ook geen andere intramurale spelers naar voren gekomen waarvan op voorhand een grotere potentiële concurrentiedruk uitgaat dan Amarant. Partijen wijzen op een op handen zijnde fusie van Conventus, De Wever en Zorgcentrum Tilburg, waardoor een sterke combinatie van intra- en extramurale verzorging en verpleging ontstaat die de intramurale markt binnen Tilburg-stad vrijwel volledig afdekt en een belangrijk deel van de extramurale markt naar zich toe kan trekken. Alhoewel een fusie tussen Conventus, De Wever en Zorgcentrum Tilburg mogelijk zal leiden tot een sterkere concurrent op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging moet in de eerste plaats worden opgemerkt dat het nog niet zeker is dat voornoemde fusie daadwerkelijk doorgang zal vinden. Voorts is het onduidelijk welke concurrentiekracht uit zal gaan van de combinatie Conventus, De Wever en Zorgcentrum Tilburg. Deze vraag leent zicht voor een nader onderzoek in een eventuele vergunningfase. Potentie van Amarant op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging 46. Prisma heeft bovendien aangegeven zich te oriënteren op het gebied van ouderenzorg. De verstandelijke gehandicaptenzorg heeft zich volgens Prisma ontwikkeld tot een welzijnsmodel waar verstandelijk gehandicapten op een individuele manier worden benaderd en begeleid. Prisma is van mening dat de ouderenzorg een zelfde soort ontwikkeling kan ondergaan. Gelet op het feit dat Prisma heeft aangegeven zich te oriënteren op ouderenzorg is het aannemelijk dat ook een vergelijkbare speler als Amarant 24 Pure thuiszorgaanbieders zijn thuiszorgaanbieders die zich alleen richten op thuiszorg. 12 Openbare versie

13 een dergelijke potentie heeft. Daar komt bij dat Amarant op het gebied van verstandelijke gehandicaptenzorg een grotere speler is dan Prisma Gelet op het feit dat Amarant qua omvang een grote zorginstelling is in de zorgkantoorregio Midden-Brabant, is het voorts aannemelijk dat het voor Amarant makkelijker is om een substantieel deel van de markt te gaan bedienen dan voor kleinere zorginstellingen. Amarant is bovendien al in een groot deel van de zorgkantoorregio Midden-Brabant actief 26, waardoor het voor Amarant eenvoudiger is om haar activiteiten op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging uit te breiden. 48. Ten slotte moet worden opgemerkt dat (onder andere) de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging zich in een transitiefase bevindt (zie ook punt 16). Sinds de ontschotting in de AWBZ is het voor Amarant mogelijk om zich te richten op meerdere doelgroepen. Alhoewel Amarant thans geen concrete plannen heeft om zich te richten op andere doelgroepen binnen persoonlijke verzorging en verpleging, zal bij een fusie de concurrentiedruk van Amarant geheel wegvallen. In dit verband kan eveneens worden gewezen op hetgeen Amarant verklaart in haar jaarverslag 2004: De modernisering van de AWBZ en de aankondiging van de Wet Maatschappelijke ondersteuning (WMO) stimuleren Amarant haar voorzieningen en deskundigheid eveneens ter beschikking te stellen aan aangrenzende doelgroepen, zoals ouderen met behoefte aan ondersteuning, mensen in de marge van de samenleving al dan niet zwakbegaafd of gekenmerkt door psycho-sociale problematiek. Zoals hierboven reeds aangegeven heeft ook een andere aanbieder van verstandelijk gehandicaptenzorg (Prisma) aangegeven zich te oriënteren op ouderenzorg. 49. Opgemerkt dient te worden dat het voorstelbaar is dat Amarant als aanbieder van met name intramurale verstandelijke gehandicaptenzorg een andere type concurrent is dan pure thuiszorgaanbieders. In die zin is sprake van een zekere heterogeniteit in onder andere de productmarkt persoonlijke verzorging en verpleging. 27 De daadwerkelijke gevolgen van de ontschotting en de potentie die hierdoor uitgaat van zorgaanbieders die zich van oudsher richten op andere doelgroepen dan ouderen, zoals Amarant, lenen zich voor een nader onderzoek in een eventuele vergunningsfase. 25 De omzet van Prisma in 2004 was ruim EUR 67 miljoen. Amarant behaalde in 2004 een totale omzet van ruim EUR 123 miljoen. 26 Zoals reeds aangegeven in punt 30 levert Amarant extramurale AWBZ-zorg in de gehele zorgkantoorregio Midden- Brabant met uitzondering van de gemeenten Waalwijk en Heusden. 27 Vergelijk ook het besluit in zaak 5603/ZgNL TML LvGG, reeds aangehaald, punt 58, waar is aangegeven dat het voorstelbaar is dat de lokale verankering van intramurale instellingen voor ouderen met zich meebrengt dat zij een andere type concurrent zijn dan pure thuiszorgaanbieders. 13 Openbare versie

14 Conclusie 50. Gelet op de zeer sterke positie van ZWMB, de toevoeging van Amarant aan dit marktaandeel, de relatieve positie van Amarant ten opzichte van de overige spelers op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging, de totale omvang van Amarant waardoor het voor deze instelling in beginsel makkelijker is om een substantieel deel van de markt te gaan bedienen vergeleken met kleine instellingen en het feit dat het hier een markt betreft die zich in een transitiefase bevindt, is het aannemelijk dat als gevolg van onderhavige fusie op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio Midden-Brabant een machtspositie kan worden versterkt, die tot gevolg heeft dat de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 51. Op de markt voor huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio Midden- Brabant in 2005 behaalt ZWMB een marktaandeel van circa [80-90]% en Amarant een marktaandeel van minder dan [0-10]%. Het gezamenlijke marktaandeel op de markt voor huishoudelijke verzorging neemt hierdoor nauwelijks toe. 52. ZWMB is overduidelijk de grootste aanbieder op de markt voor huishoudelijke verzorging thuis. Indien wordt gekeken naar de HHI dan valt op dat de markt al vóór de voorgenomen concentratie zeer geconcentreerd is met een waarde van circa De HHI stijgt met ruim 100 punten als gevolg van de voorgenomen concentratie, wat lager is dan de door de Europese Commissie onderscheiden grens van 150 zoals hiervoor in voetnoot 21 is aangegeven. CTG/ZAio 53. Gezien het hoge marktaandeel van partijen geeft CTG/ZAio aan dat de voorgenomen concentratie tussen ZWMB en Amarant op de markt voor huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio Midden-Brabant nadelige gevolgen lijkt te hebben voor de publieke belangen, te weten betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit. Beoordeling 54. Gelet op het marktaandeel van ZWMB en de versnipperde restconcurrentie op de markt voor huishoudelijke verzorging is het aannemelijk dat ZWMB reeds beschikt over een economische machtspositie op de markt voor huishoudelijke verzorging in de 14 Openbare versie

15 zorgkantoorregio Midden-Brabant. In onderhavige zaak is derhalve onderzocht of de toevoeging van Amarant zodanig is dat de machtspositie van ZWMB als gevolg van onderhavige concentratie op de markt voor huishoudelijke verzorging wordt versterkt. 55. De toevoeging van Amarant aan het marktaandeel van ZWMB bedraagt minder dan [0-10]%. Uit de zienswijze van CTG/ZAio volgt dat Amarant qua omvang de zevende speler is op het gebied van huishoudelijke verzorging. Daarnaast is in eerdere besluiten 28 aangegeven dat toetreding tot de markt voor huishoudelijke verzorging eenvoudiger is dan op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. 56. Voorts volgt uit het verrichte onderzoek dat de potentie van Amarant als aanbieder van verstandelijk gehandicaptenzorg op het gebied van huishoudelijke verzorging minder is dan op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. In dit verband dient te worden opgemerkt dat de concurrentieverhoudingen met de inwerkingtreding van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (hierna: WMO) waarschijnlijk zullen veranderen. 29 Een van de concurrenten van ZWMB op het gebied van huishoudelijke verzorging is ActiefZorg, dat een onderdeel vormt van een schoonmaakorganisatie. 57. Gelet op de beperkte toevoeging van Amarant, het feit dat Amarant de zevende speler is op het gebied van huishoudelijke verzorging en het feit dat de markt voor huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio Midden-Brabant ook andere spelers kent dan zorginstellingen, is het onvoldoende aannemelijk gebleken dat, als gevolg van onderhavige fusie, op de markt voor huishoudelijke verzorging in de zorgkantoorregio Midden-Brabant een machtspositie kan worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. (iii) Begeleiding 58. Indien binnen de mogelijke markt voor begeleiding een onderscheid naar doelgroep wordt gemaakt, overlappen de activiteiten van partijen niet. In het navolgende zal daarom alleen worden ingegaan op de situatie waarbij geen onderscheid naar doelgroep wordt gemaakt. 28 Zie het besluit in zaak 4161/De Runne Kruiswerk Mark en Maas Thebe, reeds aangehaald, punt 12 en het besluit in zaak 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen, reeds aangehaald, punt De Eerste Kamer heeft op 27 juni 2006 deze wet aanvaard. De wet zal op 1 januari 2007 in werking treden. 15 Openbare versie

16 59. In die situatie behalen partijen een gezamenlijk marktaandeel van circa [40-50]% (ZWMB circa [10-20]% en Amarant circa [30-40]%) in 2005 in de zorgkantoorregio Midden-Brabant op de mogelijke markt voor begeleiding. Het gezamenlijke marktaandeel van partijen verschilt niet wezenlijk indien een onderscheid wordt gemaakt naar ondersteunende begeleiding enerzijds en activerende begeleiding anderzijds. 60. Op de mogelijke markt voor ondersteunende begeleiding stijgt de HHI als gevolg van de voorgenomen fusie met circa 550 punten tot circa en op de mogelijke markt voor activerende begeleiding met circa 800 punten tot een totaal van circa Op de mogelijke markt voor begeleiding die zowel ondersteunende als activerende begeleiding omvat stijgt de HHI als gevolg van de voorgenomen fusie met circa 625 punten tot een totaal van circa CTG/ZAio 61. Alhoewel het gezamenlijke marktaandeel van partijen minder is dan 50%, geeft CTG/ZAio aan dat gezien de sterke stijging van de HHI op het gebied van begeleiding in de zorgkantoorregio Midden-Brabant onderhavige concentratie nadelige gevolgen lijkt te hebben voor de publieke belangen: betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit. Beoordeling 62. De marktaandelen die CTG/ZAio in haar zienswijze noemt op het gebied van begeleiding wijken (licht) af van de in punt 59 genoemde marktaandelen. Dit komt omdat CTG/ZAio dagactiviteiten heeft meegenomen bij de marktomvang op het gebied van begeleiding. Dagactiviteiten hebben betrekking op het in groepsverband op locatie begeleiden van bijvoorbeeld ouderen of verstandelijk gehandicapten, gericht op bezigheid, sociaalrecreatieve activiteiten en het bijhouden van vaardigheden, eventueel in samenhang met een multidisciplinaire benadering. 30 In een eerder besluit 31 heeft de NMa geconcludeerd dat dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten, voorzover deze activiteiten worden aangeboden in een intramurale of semimurale instelling, behoren tot de intramurale en semimurale AWBZ-zorg voor verstandelijk gehandicapten. In dat opzicht overlappen de activiteiten van partijen derhalve niet. Onderstaande beoordeling ziet evenwel op beide benaderingen. 63. Onderhavige concentratie zal er toe leiden dat de mogelijke markten voor ondersteunende en activerende begeleiding geconcentreerder zullen worden. Er ontstaat 30 Zie het besluit in zaak 5186/Carint Reggeland, reeds aangehaald, punt 21 en Zie het besluit in zaak 4245/Vizier De Wendel, reeds aangehaald, punt 33 en Openbare versie

17 een marktstructuur met twee vrijwel gelijkwaardige spelers, te weten partijen en Prisma. Voor onderhavige beoordeling is evenwel de norm in hoeverre het aannemelijk is dat onderhavige concentratie kan leiden tot het ontstaan van een economische machtspositie, waardoor ZWMB en Amarant in de gelegenheid worden gesteld zich in aanzienlijke mate onafhankelijk te gedragen van met name andere zorgaanbieders en het zorgkantoor (als inkoper van zorg). 64. Gelet op de gezamenlijke marktaandelen van partijen van circa [40-50]% is het op voorhand niet aannemelijk dat partijen een economische machtspositie verkrijgen op de mogelijke markt voor ondersteunende begeleiding of op de mogelijke markt voor activerende begeleiding. 65. Van partijen is met name Amarant actief op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding. Naast Amarant is Prisma, een andere grote aanbieder van verstandelijk gehandicaptenzorg, actief op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding. 66. Naast oudereninstellingen en verstandelijk gehandicapteninstellingen zijn er in de zorgkantoorregio Midden-Brabant ook GGZ-instellingen actief op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding, zoals Traverse, Huis in de Bocht of Buro MAKS. Deze spelers zijn met name actief op het gebied van activerende begeleiding. 67. Uit het verrichte onderzoek volgt dat, gelet op het gezamenlijke marktaandeel van partijen, de positie van Prisma en het bestaan van alternatieve spelers, het niet aannemelijk is dat op het gebied van begeleiding een machtspositie kan ontstaan of worden versterkt. Positie zorgkantoor Midden-Brabant CTG/ZAio 68. CTG/ZAio geeft in haar zienswijze aan dat bij concentraties met weinig overlappende activiteiten (zowel geografisch als naar productmarkt) op geen van de afzonderlijke relevante markten een verhoging van de marktconcentratie plaatsvindt. In de AWBZ-zorg hebben de aanbieders op de verschillende deelmarkten wel te maken met één en hetzelfde zorgkantoor. De na de concentratie gevormde onderneming onderhandelt derhalve als conglomeraat met dit zorgkantoor. Hierdoor is haar totale onderhandelingspositie sterker dan dat die normaal gesproken zou zijn bij een onderneming die alleen op de afzonderlijke deelmarkten actief is. 17 Openbare versie

18 69. CTG/ZAio geeft ten aanzien van het zorgkantoor Midden-Brabant aan dat onderhavige fusie conglomerate gevolgen heeft, aangezien partijen na de concentratie een aandeel verwerven van 33% in de totale contracteerruimte (inclusief intramurale AWBZzorg) van het zorgkantoor. Als gevolg van onderhavige concentratie komt het zorgkantoor Midden-Brabant in een meer afhankelijke positie, hetgeen nadelige gevolgen kan hebben voor de publieke belangen: betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit. 70. Naast CTG/ZAio wijst ook het zorgkantoor Midden-Brabant er op dat partijen als gevolg van onderhavige fusie een sterkere onderhandelingspositie verwerven. Beoordeling 71. Ten aanzien van conglomerate effecten geldt een zware bewijslast 32. In onderhavige zaak moet ondermeer onderzoek worden gedaan naar de mate van waarschijnlijkheid waarin partijen na de concentratie, via het inkoopproces bij het zorgkantoor, vanuit de markt voor thuiszorg, waar partijen reeds beschikken over een machtspositie, een machtspositie kunnen verwerven op andere (mogelijke) markten waar partijen thans een leidende positie bezitten (in casu met name intramurale verstandelijk gehandicaptenzorg en/of begeleiding). 72. In onderhavige zaak is het onvoldoende waarschijnlijk gebleken dat partijen in staat zijn om hun positie ten aanzien van het zorgkantoor dusdanig te versterken dat er een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt. Het verrichte onderzoek heeft geen aanwijzingen opgeleverd dat het aannemelijk is dat partijen hun positie op het gebied van thuiszorg via het zorgkantoor zullen aanwenden om een machtspositie te verwerven op (mogelijke) markten waar partijen thans een leidende positie bezitten (zie punt 71). II. Zorgkantoorregio West-Brabant (i) Persoonlijke verzorging en verpleging 73. Het gezamenlijke marktaandeel van partijen op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging in de zorgkantoorregio West-Brabant komt in 2004 uit op circa [20-30]% (ZWMB inclusief Thuiszorg Maasmond circa [20-30]% en Amarant circa [0-32 Zie de uitspraken van het Gerecht van Eerste Aanleg van 14 december 2005 in zaak T-210/01 General Electric Company tegen Commissie en van 25 oktober 2002 in zaak T-05/02 Tetra Laval BV tegen Commissie. Zie ook de uitspraak in hoger beroep van Het Hof van Justitie van 15 februari 2005 in zaak C-12/03 P Commissie tegen Tetra Laval BV. 18 Openbare versie

19 10]%) 33. Naast partijen is een aantal andere spelers actief, waaronder grote spelers als Thuiszorg Breda en De Markenlanden. 74. Indien wordt uitgegaan van een kleinere geografische markt dan de zorgkantoorregio West-Brabant, geldt dat alleen sprake is van overlap in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West-Brabant (zie ook punt 34). De positie van partijen op deze mogelijke geografische markt is niet getalsmatig aan te geven, aangezien geen gegevens voorhanden zijn. Wel kan worden opgemerkt dat de activiteiten van Amarant beperkt zijn en dat naast partijen in ieder geval twee andere grote gevestigde thuiszorgaanbieders actief zijn in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West-Brabant, te weten Thuiszorg Breda en De Markenlanden. Daarnaast is ook Prisma als aanbieder van verstandelijk gehandicaptenzorg (beperkt) actief in deze regio op het gebied van persoonlijke verzorging en verpleging. 75. Gelet op het gezamenlijke marktaandeel van partijen in de zorgkantoorregio West- Brabant en de alternatieve spelers in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West- Brabant is er geen reden om aan te nemen dat er als gevolg van onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. (ii) Huishoudelijke verzorging 76. Het gezamenlijke marktaandeel van partijen in de zorgkantoorregio West-Brabant in 2004 op de markt voor huishoudelijke verzorging bedraagt circa [20-30]% (ZWMB circa [20-30]% en Amarant minder dan [0-10]%). Naast partijen is een aantal andere spelers actief, waaronder grote spelers als Thuiszorg Breda en De Markenlanden. 77. Indien wordt uitgegaan van een kleinere geografische markt dan de zorgkantoorregio West-Brabant, geldt dat alleen sprake is van overlap van de activiteiten van partijen in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West-Brabant (zie ook punt 34). Ook voor huishoudelijke verzorging geldt dat de positie van partijen op deze mogelijke geografische markt niet getalsmatig is aan te geven. Naast ZWMB 34 zijn in ieder geval de twee in punt 73 genoemde gevestigde thuiszorgaanbieders, te weten Thuiszorg Breda en De Markenlanden, actief in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West-Brabant. 78. Gelet op het gezamenlijke marktaandeel van partijen in de zorgkantoorregio West- Brabant en de alternatieve aanbieders in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West- 33 Bron: opgave van het zorgkantoor West-Brabant. 34 Van partijen is met name ZWMB actief op het gebied van huishoudelijke verzorging. 19 Openbare versie

20 Brabant is er geen reden om aan te nemen dat er als gevolg van onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. (iii) Begeleiding West-Brabant 79. CTG/ZAio schat het gezamenlijke marktaandeel van partijen op het gebied van begeleiding in de zorgkantoorregio West-Brabant in de door haar in onderhavige zaak gegeven zienswijze in op 10-20% 35. De toevoeging van ZWMB aan het marktaandeel van Amarant is volgens CTG/ZAio minder dan 1%. Er zijn geen aanwijzingen dat de marktaandelen van partijen significant zullen afwijken indien wordt uitgegaan van aparte markten voor ondersteunende en activerende begeleiding. 80. Indien wordt uitgegaan van een kleinere geografische markt dan de zorgkantoorregio West-Brabant, geldt dat alleen sprake is van overlap in het zuidoosten van de zorgkantoorregio West-Brabant (zie ook punt 34). Alhoewel de positie van partijen op het gebied van zowel ondersteunende als activerende begeleiding op deze mogelijke geografische markt niet getalsmatig is aan te geven moet in de eerste plaats worden opgemerkt dat van partijen met name Amarant actief is op het gebied van ondersteunende en activerende begeleiding in de zorgkantoorregio West-Brabant. Voorts zijn in het zuidoostelijke deel van deze zorgkantoorregio naast Amarant ook andere aanbieders van verstandelijk gehandicaptenzorg actief op het gebied van begeleiding, te weten Sovak en Prisma. De in punt 73 genoemde spelers, De Markenlanden en Thuiszorg Breda, bieden eveneens begeleiding aan in deze regio. 81. Gelet op het gezamenlijke marktaandeel van partijen in de zorgkantoorregio West- Brabant en de alternatieve aanbieders in het zuidoostelijke deel van de zorgkantoorregio West-Brabant is er geen reden om aan te nemen dat er als gevolg van onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt op de mogelijke markten voor begeleiding. III. Gevolgen in beide zorgkantoorregio s als gevolg van uitsluitingseffecten 82. Enkele marktpartijen wijzen op de nadelige effecten van onderhavige fusie. Deze marktpartijen wijzen er op dat ZWMB na de concentratie een prikkel heeft om cliënten die 35 Bij de berekening van dit marktaandeel heeft CTG/ZAio dagactiviteiten meegenomen bij de marktomvang voor ondersteunende en activerende begeleiding. Er zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat het gezamenlijke marktaandeel van partijen significant afwijkt indien de activiteiten op het gebied van dagactiviteiten niet worden meegenomen bij de berekening van het gezamenlijke marktaandeel. 20 Openbare versie