Leidraad voor zorginstellingen met fusie- of overnameplannen

Transcriptie

1 Leidraad voor zorginstellingen met fusie- of overnameplannen Thuiszorg Intramurale ouderenzorg VRAGEN? Met vragen over het melden van een concentratie of het indienen van een vergunningaanvraag kunt u contact opnemen met de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). De NMa is als volgt bereikbaar: Telefoon Fax (070) info@nmanet.nl Internet

2 1. Inleiding 3 2. Procedure en inhoudelijke toets Procedure meldingsfase Toets in de meldingsfase Marktafbakening Marktomvang en marktpositie Einde meldingsfase Procedure vergunningsfase Toets in de vergunningsfase Kosten en boete 6 3. Stappenplan Meldingsformulier 8 4. De Formele toets 9 5. Fusietoetsing in de zorgsector Thuiszorg: marktafbakening Relevante productmarkt Relevante geografische markt Thuiszorg: marktomvang en marktpositie Intramurale ouderenzorg: marktafbakening Relevante productmarkt Relevante geografische markt Intramurale ouderenzorg: marktomvang en marktpositie Bronnen Veel gestelde vragen 19 2

3 1. Inleiding Deze leidraad is bedoeld om zorginstellingen die meldingsplichtig zijn te helpen bij het invullen van het Meldingsformulier van de NMa. Aan de hand van bestaande besluiten van de NMa wordt een overzicht gegeven hoe de NMa in de zorgsector de productmarkten en bijbehorende geografische markten tot nu toe heeft afgebakend. Dit kan voor u een handvat zijn bij het invullen van het Meldingsformulier. 1 Een concentratie is meldingsplichtig bij de NMa indien voldaan is aan de volgende twee voorwaarden: 1. De betrokken ondernemingen hebben, in het voorafgaande kalenderjaar, meer dan EUR ,- wereldwijd omgezet; en 2. ten minste twee van hen hebben in Nederland tenminste EUR ,- omzet behaald. Per 1 januari 2008 heeft de overheid deze omzetdrempels tijdelijk verlaagd voor die concentraties waarbij ten minste twee van de betrokken ondernemingen, in het voorafgaande kalenderjaar, met het verlenen van zorg, ieder afzonderlijk een omzet hebben behaald van meer dan EUR De hiervoor genoemde bedragen zijn voor deze concentraties als volgt verlaagd: a. het bedrag van EUR ,- wordt verlaagd tot EUR ,-; en b. het bedrag van EUR ,- wordt verlaagd tot EUR ,-. De voorwaarden genoemd onder de punten a en b maken geen onderscheid naar omzet die gegenereerd wordt binnen en buiten de zorg. Ook omzet die gegenereerd wordt buiten de zorg dient te worden meegerekend. De verlaagde omzetdrempels gelden echter alleen voor ondernemingen die meer dan EUR 5,5 miljoen omzet behaald hebben met het verlenen van zorg. Onder ondernemingen verstaat de NMa het gehele concern waartoe een instelling behoort. Indien een dochteronderneming van A gaat fuseren met een andere instelling wordt de hele omzet van A meegenomen om te bepalen of aan hierboven genoemde voorwaarden voldaan is en niet alleen de omzet van de dochteronderneming zelf. Het begrip concentratie omvat zowel fusies, overnames, als gemeenschappelijke ondernemingen. In het navolgende zal het woord fusie gebruikt worden voor alle verschillende vormen van concentraties. De drempelverlaging geldt voor zorginstellingen die zorg verlenen op grond van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, de Zorgverzekeringswet en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Door de drempelverlaging dient een groter aantal zorginstellingen met fusie- of overnameplannen zich te melden bij de NMa. Deze leidraad richt zich op de thuiszorg en de intramurale ouderenzorg. Voordat wordt ingegaan op de beschikkingspraktijk van de NMa betreffende de thuiszorg en de intramurale ouderenzorg wordt eerst kort besproken welke procedure u moet doorlopen en welke toets de NMa uitvoert. 1 Ten behoeve van de leesbaarheid pretendeert deze Leidraad niet juridisch geheel volledig te zijn. De relevante wetsartikelen voor concentratiecontrole zijn met name de artikelen 26 tot en met 49 van de Mededingingswet. Daarnaast zij opgemerkt dat de marktafbakeningen van de NMa, zoals samengevat in deze Leidraad, een weergave zijn van de beslissingspraktijk tot op heden. Niet is uitgesloten dat de NMa in een specifiek geval tot een andere conclusie kan komen. Bovendien is het mogelijk dat door toekomstige ontwikkelingen in de markt de NMa tot andere marktafbakeningen zal komen. 3

4 2. Procedure en inhoudelijke toets In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de procedure die ondernemingen moeten doorlopen en de toets die de NMa uitvoert op grond van de Mededingingswet. Voor een uitgebreide uiteenzetting betreffende de procedure en de toets verwijzen we u naar de Spelregels bij Concentratiezaken en de Richtsnoeren voor de Zorgsector. Deze documenten zijn te vinden op onder Wet en Regelgeving, Richtsnoeren. 2.1 Procedure meldingsfase Ondernemingen die een concentratie boven de genoemde drempels tot stand willen brengen, moeten vooraf hun voornemen daartoe melden bij de NMa. De eerste werkdag na de ontvangst van de melding begint de termijn van het zogenaamde eerste fase onderzoek van de NMa. Binnen een wettelijke termijn van vier weken na ontvangst van de melding dient de NMa de betrokken ondernemingen te berichten of voor de concentratie al dan niet een vergunning is vereist. De termijn van vier weken kan worden opgeschort, doordat de NMa voor de beoordeling noodzakelijke vragen stelt aan de betrokken ondernemingen. De termijn wordt opgeschort totdat de vragen voldoende beantwoord zijn. In de praktijk kan de termijn van behandeling dus langer zijn dan de genoemde vier weken. 2.2 Toets in de meldingsfase In de meldingsfase onderzoekt de NMa of er reden is om aan te nemen dat door de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. De NMa doet in dit verband onderzoek naar de positie van de betrokken ondernemingen op de relevante markten waarop de ondernemingen actief zijn. Ook kijkt zij naar de posities van andere aanbieders op die markten, de mate waarin afnemers en leveranciers afhankelijk zijn van de nieuw te vormen onderneming en de mogelijkheden van derden om tot de markt toe te treden. Bij haar onderzoek benadert de NMa in veel gevallen andere spelers in de markt Marktafbakening Ten behoeve van vraag 3.1 en 3.2 van het Meldingsformulier dient u aan te geven welke markten door de concentratie worden beïnvloed. Om vast te stellen welke markt of markten door de concentratie kunnen worden beïnvloed, moet eerst worden nagegaan op welke relevante markten de betrokken ondernemingen actief zijn. Bij de afbakening van een relevante markt dient aandacht te worden besteed aan zowel de product- als de geografische dimensie van die markt. Relevante productmarkt De relevante productmarkt omvat alle producten en/of diensten die op grond van hun kenmerken, hun prijzen en het gebruik waarvoor zij zijn bestemd, door de afnemer als onderling verwisselbaar worden beschouwd. Bepalend voor de afbakening van de relevante productmarkt zijn onder meer de fysieke en technische karakteristieken van de goederen of de aard van de diensten, prijsverhoudingen en reacties van afnemers op prijswijzigingen. Relevante geografische markt De relevante geografische markt is het gebied waarbinnen de betrokken ondernemingen werkzaam zijn en waar de concurrentievoorwaarden voldoende gelijk zijn en duidelijk verschillen van de concurrentievoorwaarden in aangrenzende gebieden. De relevante geografische markt kan een deel van Nederland zijn (bijvoorbeeld een (aantal) gemeente(s) of een provincie), geheel Nederland of een groter 4

5 gebied. Bepalend voor de afbakening zijn onder meer: de marktverhoudingen tussen de aanbieders in verschillende gebieden, prijsverschillen, aankoopgedrag van de afnemers en handelsstromen. Beïnvloede markten Volgens de toelichting op het meldingsformulier is er sprake van een beïnvloede markt wanneer: - twee van de betrokken ondernemingen actief zijn op dezelfde relevante markt, dus zowel op dezelfde productmarkt als op dezelfde geografische markt - twee ondernemingen actief zijn op twee verschillende relevante markten, die in een zogenaamde verticale relatie tot elkaar staan. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer de ene onderneming leverancier of afnemer is van producten of diensten die worden verhandeld op een markt waarop de andere onderneming actief is. Het is echter van belang te weten dat een concentratie ook gevolgen kan hebben voor de mededinging indien de betrokken partijen actief zijn in aangrenzende geografische markten (zie hierna het kopje Prospectief toezicht over potentiële concurrentie). De NMa toetst ook deze mogelijke gevolgen. Derhalve is het ook van belang om in het meldingsformulier informatie te geven over die markten waarin de activiteiten van de betrokken partijen niet overlappen, maar die geografisch gezien wel aan elkaar grenzen Marktomvang en marktpositie Indien tenminste twee van de betrokken ondernemingen actief zijn op dezelfde productmarkt in dezelfde geografische markt dan dient u bij vraag 3.3 van het Meldingsformulier de totale marktomvang van deze markt weer te geven. Bij vraag 3.4 van het Meldingsformulier dient u de marktaandelen weer te geven van de betrokken ondernemingen op deze markt. Ook indien de betrokken ondernemingen actief zijn op verschillende markten die in een verticale relatie tot elkaar staan, dient u bij deze vraag marktaandelen op te geven. De marktaandelen dient u zowel in waarde, als in volume te geven. De NMa gaat vertrouwelijk met deze gegevens om. Marktaandelen In de meldingsfase onderzoekt de NMa of er reden is om aan te nemen dat door de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. Een indicatie voor het bestaan van een economische machtspositie is gelegen in de marktaandelen van de betrokken ondernemingen. Volgens vaste rechtspraak kunnen zeer hoge marktaandelen 50 procent of meer op zichzelf voldoende bewijs vormen voor het bestaan van een machtspositie. Het marktaandeel zegt echter niet alles. Het is ook mogelijk dat een onderneming met een lager marktaandeel over een economische machtspositie beschikt of dat een onderneming met een hoog marktaandeel onder omstandigheden geen machtspositie heeft. Dit kan bijvoorbeeld afhangen van de mogelijkheden om toe te treden tot de relevante markt, de positie van andere spelers op de relevante markt, of andere specifieke marktomstandigheden. Is het gezamenlijke markaandeel van de betrokken ondernemingen kleiner dan 25 procent dan zal er in de meeste gevallen geen sprake zijn van een economische machtspositie. Prospectief toezicht De NMa houdt in haar toets rekening met eventuele veranderingen in de toekomst. Zo is het denkbaar dat bijvoorbeeld door wetswijzigingen de relevante geografische markt groter wordt dan deze op dit moment is. Zo kunnen twee spelers op dit moment geen concurrenten van elkaar zijn, maar in de nabije toekomst, 5

6 doorgaans betreft dat een periode van drie tot vijf jaar, wel. De NMa houdt bij haar beoordeling rekening met dergelijke ontwikkelingen. De NMa houdt bij haar beoordeling ook rekening met de mogelijkheid van potentiële concurrentie. Potentiële concurrentie kan op twee manieren in de beoordeling meegewogen worden. Enerzijds is het mogelijk dat door de concentratie concurrentiedruk wegvalt, omdat de fusiepartner een potentiële toetreder was tot de markt waar de andere betrokken onderneming actief is. Dit kan mededingingsbeperkende gevolgen hebben. Anderzijds kan de aanwezigheid van andere potentiële concurrenten de gevolgen van de concentratie ook relativeren. Indien er andere spelers zijn waarvan het erg waarschijnlijk is dat zij in de nabije toekomst zullen toetreden tot de markt waar de fusiepartijen actief zijn, kan de concurrentiedruk weer toenemen, waardoor eventuele mededingingsbeperkende gevolgen van een concentratie gecompenseerd kunnen worden Einde meldingsfase De relevante markt is een belangrijk hulpmiddel voor het bepalen van de respectievelijke marktposities van de betrokken ondernemingen en voor het beoordelen van de gevolgen van de concentratie voor de mededinging. Indien de daadwerkelijke mededinging niet op een significante wijze zou kunnen worden belemmerd, zal de NMa de betrokken ondernemingen berichten dat voor de concentratie geen vergunning is vereist. Hiermee stopt voor deze ondernemingen de procedure bij de NMa en vanaf dat moment mogen zij de concentratie tot stand brengen. Indien de daadwerkelijke mededinging wel op een significante wijze zou kunnen worden belemmerd, zal de NMa de betrokken ondernemingen berichten dat voor de concentratie een vergunning is vereist. De betrokken ondernemingen mogen dan de concentratie nog niet tot stand brengen, maar dienen eerst een vergunning aan te vragen bij de NMa. 2.3 Procedure vergunningsfase Op een vergunningsaanvraag moet binnen dertien weken worden beslist. Tijdens de periode van de beoordeling van de aanvraag blijft het tot stand brengen van de concentratie verboden. Ook hier geldt dat de termijn wordt opgeschort indien voor de beoordeling benodigde vragen worden gesteld aan de betrokken ondernemingen. 2.4 Toets in de vergunningsfase In de vergunningsfase onderzoekt de NMa meer diepgaand of de voorgenomen concentratie zou leiden tot een significante belemmering van de daadwerkelijke mededinging op (een deel van) de Nederlandse markt, met name als het resultaat van het in het leven roepen of het versterken van een economische machtspositie. In deze fase heeft de NMa de mogelijkheid een diepgaander onderzoek te verrichten. Indien de concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou belemmeren, zal de NMa geen vergunning voor de concentratie verlenen en kan de concentratie derhalve niet (in de bij de NMa gemelde vorm) doorgaan. 2.5 Kosten en boete Voor een besluit in de meldingsfase wordt EUR in rekening gebracht. Voor een besluit in de vergunningsfase is dit EUR Dit houdt verband met het werk van de NMa om concentratie voornemens te toetsen aan de wet. Het bedrag wordt niet aan iedere onderneming apart in rekening gebracht maar aan de ondernemingen gezamenlijk. 6

7 Indien een concentratie tot stand wordt gebracht zonder dat melding aan de NMa heeft plaatsgevonden, of zonder dat de behandeltermijn waarbinnen de NMa een beoordeling moet geven, is afgewacht, overtreden partijen de Mededingingswet. De NMa kan in dergelijke gevallen een boete opleggen van ten hoogste 10 procent van de jaaromzet. Daarnaast kan de NMa een last onder dwangsom opleggen die ertoe kan strekken dat de concentratie ongedaan moet worden gemaakt. 7

8 3. Stappenplan Meldingsformulier Stappen Stap 1 Meldingsformulier Informatie in Leidraad Algemene informatie over de ondernemingen en de transactie Ondernemingen - Welke ondernemingen vraag Omzet vraag 1.5 Transactie - Aard van voorgenomen concentratie vraag 2 - Concreetheid voornemen vraag 2 Wanneer is het voornemen van een concentratie voldoende concreet? - 4 van de leidraad Stap 2 Welke markten raakt de concentratie? - Productmarkt afbakenen - Geografische markt afbakenen - Is er sprake van door de concentratie beïnvloede markten of van potentiële concurrentie? Ja: Vraag 3.1 en 3.2 Gebruik als uitgangspunt bij het bepalen van de productmarkt en de geografische markt besluiten van de Nma: - Thuiszorg: 5.1 van de leidraad - Intramurale ouderenzorg: 5.3 van de leidraad N.B. Zie paragraaf voor beïnvloede markten en paragraaf voor potentiële concurrentie Stap 3 Stap 4 Wat zijn de marktposities? - Totale marktomvang vraag Marktaandeel partijen vraag 3.4 Andere factoren die invloed hebben op de concurrentiepositie - Concurrenten Vul aan bij vraag Afnemers Vul aan bij vraag Specifieke marktomstandigheden Vul aan bij vraag 3.4 Welke bronnen hiervoor geschikt zijn is uitgewerkt in de leidraad. - Thuiszorg: 5.2 van de leidraad - Intramurale ouderenzorg 5.4 van de leidraad 8

9 4. De formele toets Voordat de NMa de gevolgen van een concentratie gaat beoordelen moet zij eerst vaststellen (i) of er sprake is van een concreet voornemen om te concentreren in de zin van de mededingingswet en zo ja, (ii) of de NMa op basis van de omzetten van de betrokken ondernemingen bevoegd is deze concentratie te beoordelen. Deze vragen kan de NMa beantwoorden aan de hand van de gegevens die zij in de vragen 1 en 2 van het meldingsformulier opvraagt. Op de omzetdrempels voor zorginstellingen is al kort ingegaan in de inleiding van deze leidraad. In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op het belang van de concreetheid van het concentratievoornemen. Dit helpt u om vast te stellen of uw voornemen voldoende concreet is om voor beoordeling aan de NMa te kunnen voorleggen. Tevens helpt het u om inzicht te krijgen in de gegevens en documenten die voor deze beoordeling nodig zijn. 4.1 Concreetheid voornemen De NMa toetst alleen voornemens die voldoende concreet zijn. Dat betekent in de eerste plaats dat het voornemen om te concentreren voldoende vast moet zijn. Partijen moeten het er dus over eens zijn dat zij gaan komen tot een fusie of overname. Dit voornemen dient ook te worden gedragen door de goedkeurende organen van partijen. In de zorgsector zijn dat doorgaans de raden van bestuur en de raden van toezicht. Wanneer partijen bijvoorbeeld de mogelijkheden tot samenwerking verkennen, maar nog niet vaststaat of het einddoel een concentratie zal zijn, is het concentratievoornemen nog niet concreet genoeg. In de tweede plaats dient er ook overeenstemming te zijn over essentiële onderdelen van de bestuurlijke uitwerking van de operatie. Zo moet bijvoorbeeld duidelijk zijn of het om een fusie of een overname gaat en in hoeverre de afzonderlijke fusiepartners terug te vinden zullen zijn in de samenstelling van de bestuurs- en toezichthoudende organen na de fusie. In vraag 2 van het meldingsformulier wordt u gevraagd de aard van de transactie te beschrijven en daarbij alle documenten die de transactie belichamen of daarmee samenhangen te vermelden. In vraag 4 wordt u vervolgens verzocht deze documenten ook met de melding mee te zenden. Het is voor de NMa van belang de status van de meegezonden documenten te kunnen vaststellen. U wordt aangeraden documenten toe te zenden die ondertekend zijn door de bevoegde bestuurders van alle betrokken ondernemingen. 9

10 5. Fusietoetsing in de zorgsector In dit hoofdstuk wordt aan de hand van besluiten een overzicht gegeven over hoe de NMa in de zorgsector de productmarkten en bijbehorende geografische markten tot nu toe heeft afgebakend. Vervolgens wordt ingegaan op het bepalen van de marktomvang en de marktpositie van partijen op de relevante markt. Dit helpt u bij het invullen van vraag 3 van het Meldingsformulier. Het staat u natuurlijk vrij uw eigen inzichten kenbaar te maken bij het invullen van het meldingsformulier. Indien u echter afwijkt van de beschikkingspraktijk van de NMa dient u hiervan een goede onderbouwing te geven. Daarbij verdient het aanbeveling tevens uw marktposities weer te geven op de markten zoals die in eerdere zaken door de NMa zijn afgebakend. De volledige tekst van de hieronder aangehaalde besluiten, alsmede alle andere besluiten van de NMa in concentratiezaken, kunt u terug vinden op de website De zorgactiviteiten die hierna achtereenvolgens op het gebied van de thuiszorg aan bod komen zijn huishoudelijke verzorging, persoonlijke verzorging en verpleging en begeleiding. Op het gebied van intramurale ouderenzorg komen verzorgingshuiszorg, somatische verpleeghuiszorg, psychogeriatrische verpleeghuiszorg en dagactiviteiten aan bod. 5.1 Thuiszorg: marktafbakening Relevante productmarkt Huishoudelijke verzorging versus persoonlijke verzorging en verpleging De NMa gaat er in haar besluiten tot nu toe vanuit dat persoonlijke verzorging en verpleging enerzijds en huishoudelijke verzorging anderzijds twee aparte productmarkten vormen. Deze beslissing is genomen in het besluit 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen Sensire. Vanuit het perspectief van cliënten moeten huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging van elkaar worden onderscheiden. Vanuit de aanbodzijde bezien heeft de NMa geconcludeerd dat dit onderscheid eveneens moet worden gemaakt. De concurrentieverhoudingen op het gebied van huishoudelijke verzorging wijken namelijk af van die van persoonlijke verzorging en verpleging. De invoering van de Wet Maatschappelijke Ordening (hierna: Wmo) heeft dit verschil versterkt. Persoonlijke verzorging versus verpleging Ten aanzien van het onderscheid tussen persoonlijke verzorging en verpleging heeft de NMa in hetzelfde besluit geconcludeerd dat de tijd en de investeringen die een zorgaanbieder nodig heeft om een overstap te maken van persoonlijke verzorging naar verpleging en vice versa, of om naast persoonlijke verzorging ook verpleging aan te gaan bieden en vice versa, beperkt zijn. Derhalve gaat de NMa tot nu toe uit van één markt voor persoonlijke verzorging en verpleging. Begeleiding De NMa gaat er tot nu toe in haar besluiten vanuit dat de vraag naar begeleiding sterk verbonden is met andere zorgdiensten. Deze beslissing is genomen in het besluit 5171/Antare Amstelrade Fontis. Ondersteunende en/of activerende begeleiding wordt vrijwel nooit alleen afgenomen, maar vrijwel altijd in combinatie met huishoudelijke verzorging of persoonlijke verzorging en verpleging. Doorgaans bieden aanbieders van huishoudelijke verzorging en persoonlijke verzorging en verpleging tevens 10

11 begeleidingsactiviteiten aan. Gelet hierop kan de positie van ondernemingen op het gebied van begeleiding als een afgeleide worden gezien van de positie van deze ondernemingen op de markten voor thuiszorg. Voor uw begeleidingsactiviteiten hoeft u in eerste instantie alleen uw omzet weer te geven bij vraag 3 van het Meldingsformulier Relevante geografische markt Huishoudelijke verzorging De NMa gaat tot nu toe bij het bepalen van de geografische omvang van de markt voor huishoudelijke verzorging uit van tenminste het werkgebied van een gevestigde speler en ten hoogste de zorgkantoorregio. Zie bijvoorbeeld zaak 4988/Oosterlengte Thuiszorg Groningen Sensire. Door culturele aspecten of andere specifieke omstandigheden bleek in een aantal gevallen dat de geografische omvang kleiner was dan de zorgkantoorregio. Dit was bijvoorbeeld het geval in de zaak 5206/Pantein St. Thuiszorg Brabant Noord Oost. De invoering van de Wmo heeft veranderingen in de structuur van de markt teweeg gebracht, waardoor mogelijk de omvang van de geografische markt verandert. In een aantal besluiten heeft de NMa aangestipt dat de geografische omvang van de markt voor huishoudelijke verzorging, als gevolg van de aanbestedingsmethodiek van de Wmo, mogelijk groter dan wel kleiner is dan de zorgkantoorregio. In besluit 5974 Careyn Thuiszorg West-Brabant wordt aangegeven dat de Wmo het voor gevestigde aanbieders van huishoudelijke verzorging makkelijker maakt hun werkgebied op het gebied van huishoudelijke verzorging uit te breiden naar gemeenten die van oudsher buiten hun werkgebied/zorgkantoorregio vallen. In hoeverre er vanuit de nieuwe spelers daadwerkelijk concurrentiekracht uitgaat op de gevestigde spelers zal in de toekomst echter nog moeten blijken. Bovendien kan dat, afhankelijk van de aanbestedingsdynamiek, per regio verschillen. In elke zaak zal daarom specifiek onderzocht moeten worden hoe de aanbestedingen zijn verlopen. Persoonlijke verzorging en verpleging Ook de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging kent een geografische begrenzing. De NMa is in besluit 4295/Stichting Icare Sensire Thuiszorg Groningen uitgegaan van een geografische omvang van de markt voor persoonlijke verzorging en verpleging welke ten minste het werkgebied van gevestigde aanbieders omvat, maar niet groter is dan een zorgkantoorregio. Voor deze markt geldt eveneens dat door culturele aspecten, of andere specifieke omstandigheden, het gebied kleiner kan zijn dan de zorgkantoorregio. Per zaak zal onderzocht moeten worden of dergelijke omstandigheden aanwezig zijn en wat de aard en omvang van eventuele toetredingsdrempels in de werkgebieden van de gevestigde partijen zijn. Samengevat leidt het voorgaande tot onderstaande tabel: Productmarkt Geografische markt Thuiszorg - Huishoudelijke verzorging - Regionale markt (afhankelijk van aanbestedingsdynamiek) - Persoonlijke verzorging en verpleging - Ten hoogste zorgkantoorregio/ ten minste werkgebied gevestigde zorgaanbieder Mogelijke productmarkt - Begeleiding, mogelijke onderscheiden naar: - ondersteunende begeleiding - activerende begeleiding Mogelijke geografische markt - Ten hoogste zorgkantoorregio/ ten minste werkgebied gevestigde zorgaanbieder 11

12 5.2 Thuiszorg: marktomvang en marktpositie Huishoudelijke verzorging Indien tenminste twee van de bij de concentratie betrokken ondernemingen actief zijn in dezelfde geografische markt voor huishoudelijke verzorging, of in aangrenzende geografische markten, dan dient u ten aanzien van die markten bij vraag 3.3 van het Meldingsformulier de totale marktomvang weer te geven. Bij vraag 3.4 van het Meldingsformulier dient u de marktaandelen weer te geven van de betrokken ondernemingen op deze markt(en). De marktaandelen dient u zowel in omzet, als in uren te geven. Een bron die geschikt is voor het berekenen van marktaandelen is Linkincare, een dochteronderneming van CAK-BZ (Centraal administratiekantoor Bijzondere zorgkosten). Voor de beoordeling van de NMa is het van belang dat u de gegevens betreffende de marktomvang en de marktposities van partijen op een heldere wijze weergeeft. Hiertoe kunt u onderstaande voorbeeldtabel gebruiken. Voorts is het van belang dat de aangeleverde gegevens verifieerbaar zijn voor de NMa. Hiertoe dient u te vermelden welke bron u geraadpleegd hebt en dient u (als bijlage) de gebruikte brongegevens mee te sturen. Huishoudelijke verzorging Geografische markt 1 * Geografische markt 2 Etc. Onderneming A Onderneming B Totale marktomvang Marktaandeel A Marktaandeel B Uren Omzet Uren Omzet Uren Omzet Uren Omzet Uren Omzet * Vul in deze kolom zowel de geografische markten in waar de activiteiten van partijen overlappen, als de geografische markten waarin slechts één van de betrokken partijen actief is, maar die grenst aan de geografische markt waar een andere betrokken partij actief is. Aanbestedingen Niet alleen voor de afbakening van de geografische markt, maar ook voor de beoordeling van de gevolgen van de concentratie op het gebied van huishoudelijke verzorging is het van belang om de NMa inzicht te geven in de aanbestedingsprocedures waar de betrokken ondernemingen aan mee hebben gedaan. Dit geeft namelijk inzicht in de concurrentiedruk die partijen vanuit andere aanbieders van huishoudelijke verzorging ondervinden. Tevens kan deze informatie van belang zijn voor de bepaling van de geografische omvang van deze activiteiten. Om de NMa inzicht te geven in de aanbestedingsprocedures waar u bij betrokken bent dient u, ter aanvulling op het antwoord op vraag 3.4 van het Meldingsformulier, onderstaande vragen te beantwoorden. 1. In welke gemeenten heeft u bij de afgelopen aanbestedingsronde ingeschreven? 2. Wanneer heeft deze aanbestedingsronde plaatsgevonden? 3. In welke gemeenten heeft u daadwerkelijk een gunning gekregen? 4. Geef per gemeente, waar tenminste twee van de betrokken ondernemingen zich ingeschreven hebben, aan welke ondernemingen een gunning gekregen hebben. 12

13 Aangezien deze vragen geen deel uitmaken van het meldingsformulier zelf bent u niet verplicht de vragen reeds bij de melding te beantwoorden. Deze informatie is echter van groot belang voor de beoordeling, waardoor de kans groot is dat de NMa deze vragen anders alsnog aan u zal stellen. In dat laatste geval zal de termijn waarbinnen de NMa een besluit moet nemen worden opgeschort tot de dag waarop u de antwoorden hebt gegeven. Persoonlijke verzorging en verpleging Indien tenminste twee betrokken ondernemingen actief zijn in dezelfde geografische markt voor persoonlijke verzorging en verpleging, of in aangrenzende geografische markten, dan dient u ten aanzien van die markt(en) bij vraag 3.3 van het Meldingsformulier de totale marktomvang weer te geven. Bij vraag 3.4 van het Meldingsformulier dient u de marktaandelen weer te geven van de bij de concentratie betrokken ondernemingen op deze markt(en). De marktaandelen dient u zowel in omzet, als in uren te geven. In de praktijk maken ondernemingen en de NMa hiervoor meestal gebruik van gegevens van het zorgkantoor. Een andere bron die geschikt is voor het berekenen van marktaandelen is Linkincare, een dochteronderneming van CAK-BZ Voor de beoordeling van de NMa is het van belang dat u de gegevens betreffende de marktomvang en de marktposities van partijen op een heldere wijze weergeeft. Hiertoe kun u onderstaande voorbeeldtabel gebruiken. Voorts is het van belang dat de aangeleverde gegevens verifieerbaar zijn voor de NMa. Hiertoe dient u te vermelden welke bron u geraadpleegd hebt en dient u (als bijlage) de gebruikte brongegevens mee te sturen. Persoonlijke Onderneming Totale Marktaandeel Marktaandeel verzorging en Onderneming A B marktomvang A B verpleging Uren Omzet Uren Omzet Uren Omzet Uren Omzet Uren Omzet Geografische markt 1 * Geografische markt 2 Etc. * Vul in deze kolom zowel de geografische markten in waar de activiteiten van partijen overlappen, als de geografische markten waarin slechts één van de betrokken partijen actief is, maar die grenst aan de geografische markt waar een andere betrokken partij actief is. 5.3 Intramurale ouderenzorg: marktafbakening Productmarkt Verzorgingshuiszorg versus verpleeghuiszorg In eerdere besluiten heeft de NMa aangegeven dat de markt voor verzorgingshuiszorg zich onderscheidt van de activiteiten op het gebied van verpleeghuiszorg. Deze beslissing is genomen in besluit 4198/Proteion TML LvGG. Vanuit de vraagzijde, de cliënten, bezien, vormen beide vormen van zorg geen alternatief voor elkaar. Vanuit de aanbodzijde bezien is gebleken dat de tijd en investeringen die een aanbieder nodig heeft om een overstap te maken van verzorgingshuiszorg naar verpleeghuiszorg zodanig hoog zijn dat de NMa er tot nu toe vanuit gaat dat verzorgingshuiszorg een aparte productmarkt vormt. 13

14 Somatische versus psychogeriatrische verpleeghuiszorg In besluit 4212/De Basis Thuiszorg Gooi en Vechtstreek Vivium heeft de NMa aangegeven dat er een aparte markt is voor enerzijds somatische verpleeghuiszorg en anderzijds psychogeriatrische verpleeghuiszorg. Gebleken is dat het niet eenvoudig is om binnen één jaar om te schakelen van de ene vorm van verpleeghuiszorg naar de andere. Daarom is de concurrentiedruk die van een somatisch verpleeghuis uitgaat op een psychogeriatrisch verpleeghuis en vice versa beperkt. Tot nu toe is de NMa derhalve uitgegaan van twee aparte markten. Dagactiviteiten De NMa heeft in het besluit 5186/Carint - Reggeland het verschil tussen dagactiviteiten basis en dagactiviteiten speciaal benoemd. Deze termen komen overeen met de prestatiebeschrijving van de NZa. Dagactiviteiten basis betreft Dagactiviteiten ouderen basis (H113) en dagactiviteiten speciaal betreft dagactiviteiten oudere speciaal SOM (H172) én dagactiviteiten ouderen speciaal PG (H173). De NMa heeft geen beslissing hoeven nemen over de vraag of dagactiviteiten basis en speciaal tot één markt behoren, of dat het aparte productmarkten zijn. Dagactiviteiten basis worden vaak vanuit verzorgingshuizen aangeboden, waardoor de NMa tot nu toe bij haar beoordeling aansluit bij de beoordeling van verzorgingshuiszorg. Dagactiviteiten speciaal worden juist vaak vanuit verpleeghuizen aangeboden. Voor de beoordeling van deze dagactiviteiten sluit de NMa tot nu toe aan bij de beoordeling van verpleeghuiszorg. Dit betekent onder andere dat de geografische dimensie van dagactiviteiten basis en dagactiviteiten speciaal over het algemeen samenhangen met de geografische dimensie van de markt voor verzorgingshuiszorg respectievelijk verpleeghuiszorg. Voor uw dagactiviteiten hoeft u in eerste instantie alleen uw omzet weer te geven bij vraag 3 van het Meldingsformulier Geografische markt Verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg De omvang van de geografische markten voor verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg zijn doorgaans kleiner dan de markten voor thuiszorg. In het besluit 4198/Protein TML LvGG concludeerde de NMa dat de geografische reikwijdte van deze markten voor verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg beperkt is. Aanbieders zijn minder reële alternatieven van elkaar naarmate hun locaties verder van elkaar zijn verwijderd. Uit herkomstgegevens blijkt dat in de meeste gevallen cliënten afkomstig zijn uit de gemeente waar het desbetreffende verzorgingshuis of verpleeghuis is gevestigd of uit de direct aangrenzende gemeenten. De NMa heeft aangegeven dat het niet aannemelijk is dat de markt voor verzorgingshuiszorg en de markt voor verpleeghuiszorg ruimer zijn dan de gemeenten waar een locatie is gevestigd en de omliggende gemeenten van die betreffende gemeenten. Hoe groot de omvang van de geografische markten precies is, is afhankelijk van de omstandigheden van een specifieke zaak en moet de NMa per zaak apart onderzoeken. Indien u bij de geografische marktafbakening gebruik maakt van herkomstgegevens van cliënten dient u een overzicht te verstrekken op basis waarvan de NMa de herkomstgegevens kan verifiëren. Het bestand dient per locatie en per functie een overzicht te bevatten van de herkomstgegevens, op 4-cijferig postcodeniveau, van alle cliënten die de afgelopen drie jaar zijn ingestroomd. Bij het vaststellen van de juiste geografische markt kan het voorkomen dat een aantal verschillende geografische markten afgebakend moet worden, die elkaar zelfs kunnen overlappen. Ter illustratie hieronder een tweetal voorbeelden. 14

15 Voorbeeld 1 Figuur 1: Voorbeeld geografische markten a) Gemeentes waar A en B actief zijn b) Geografische markt 1 c) Geografische markt 2 Stel dat onderneming A en B actief zijn op het gebied van verzorgingshuiszorg, in de gemeenten 1, 2, 3, 4 en 7 (zie figuur 1 a). Indien in deze gemeenten zelf en in de omliggende gemeenten voldoende concurrerende instellingen actief zijn met een voldoende aantal plekken, dan hoeft de exacte geografische omvang over het algemeen niet onderzocht te worden. Bij het invullen van het Meldingsformulier kunt u volstaan met een overzicht van de verzorgingshuisplekken in de regio, waaruit blijkt dat er, hoe de geografische markt ook afgebakend zal worden, altijd voldoende concurrenten in dat gebied zullen zijn. Indien de geografische markt wel afgebakend moet worden, kijkt de NMa in eerste instantie aan de hand van meerjarige herkomstgegevens van cliënten welke verzorgingshuizen concurrentiedruk op elkaar uitoefenen en welke niet. Dit zou bijvoorbeeld het volgende beeld op kunnen leveren. Cliënten van verzorgingshuizen in gemeente 1 komen voor het grootste gedeelte uit de eigen gemeente. Een significant aantal cliënten is afkomstig uit de aangrenzende gemeenten 2, 3 en 4. Uit de overige aangrenzende gemeenten zijn geen cliënten afkomstig. De relevante geografische markt voor de verzorgingshuizen in gemeente 1 omvat in dit geval de gemeenten 1, 2, 3 en 4 bij elkaar (zie figuur 1 b). Vervolgens zal de NMa eenzelfde onderzoek uitvoeren met als startpunt gemeente 2. Hieruit volgt eveneens dat het grootste gedeelte van de cliënten die wonen in de verzorgingshuizen in gemeente 2 ook uit deze gemeente afkomstig zijn. Voorts blijkt dat een significant aantal cliënten eveneens afkomstig is uit de gemeenten 3 en 10. De relevante geografische markt voor de verzorgingshuizen in gemeente 2 omvat dan de gemeenten 2, 3 en 10 (zie figuur 1 c). Tenslotte zal hetzelfde onderzoek uitgevoerd moeten worden met als uitgangspunt de gemeenten 3, 4 en 7. Mogelijk levert dit iedere keer een andere geografische markt op. 15

16 Voorbeeld 2 Figuur 2 Voorbeeld geografische markten a) Gemeentes waar A en B actief zijn b) Geografische markt 1 c) Geografische markt 2 Het is ook mogelijk dat de betrokken ondernemingen niet actief zijn in dezelfde gemeenten. De omvang van de geografische markt zal in dat geval op dezelfde manier onderzocht moeten worden als hierboven beschreven is. Dus ook wanneer de betrokken ondernemingen in verschillende gemeenten actief zijn, zal per gemeente gekeken moeten welke concurrenten een alternatief (kunnen) vormen voor de concentrerende instellingen. Indien in deze gemeenten zelf en in de omliggende gemeenten voldoende andere verzorgingshuizen actief zijn met een voldoende aantal plekken, dan is het niet nodig de exacte omvang van de geografische markt te bepalen. Is dat echter niet het geval dan zal op basis van herkomstgegevens van cliënten een inschatting van de reikwijdte gegeven moeten worden. Hierbij moet wederom iedere gemeente afzonderlijk als startpunt voor het onderzoek genomen worden. Stel bijvoorbeeld dat A alleen verzorgingshuizen heeft in de gemeenten 1, 2 en 7 en B alleen in de gemeenten 3, 4 en 5 (zie figuur 2 a), dan zou gemeente 1 als eerst onderzocht kunnen worden. Als uit de herkomstgegevens van cliënten van A in gemeente 1 blijkt dat het merendeel uit gemeente 1 afkomstig is en een significant deel uit gemeente 2, 8, 9 en 10, dan zou geconcludeerd kunnen worden dat de geografische markt, bezien vanuit gemeente 1, de gemeenten 1, 2, 8, 9 en 10 omvat (zie figuur 2 b). De activiteiten van partijen overlappen in dat geval geografisch gezien niet. Vanuit gemeente 2 zou op basis van onder andere herkomstgegevens van cliënten vastgesteld kunnen worden dat de geografische omvang gemeente 1, 2, 3, en 4 omvat. In deze geografische markt overlappen de activiteiten van A en B weer wel. Zo dient ook in deze situatie vanuit elke gemeente apart bekeken te worden wat de geografische reikwijdte is van de markt voor verzorgingshuiszorg. Hieruit kan voortkomen dat vanuit de ene gemeente bekeken de verzorgingshuizen van A en B in aparte geografische gebieden liggen (zie figuur 2b) en dat vanuit een andere gemeente bekeken de verzorgingshuizen van A en B in dezelfde geografische markt liggen (zie figuur 2c). 16

17 Samengevat leidt het voorgaande tot onderstaande tabel: Productmarkt Geografische markt Intramurale - Verzorgingshuiszorg - Gemeente + (deel) aangrenzende gemeenten ouderenzorg - Somatische verpleeghuiszorg - Gemeente + (deel) aangrenzende gemeenten - Psychogeriatrische verpleeghuiszorg - Gemeente + (deel) aangrenzende gemeenten Mogelijke productmarkt Mogelijke geografische markt - Dagactiviteiten speciaal - Gemeente + (deel) aangrenzende gemeenten - Dagactiviteiten basis - Gemeente + (deel) aangrenzende gemeenten - Dagactiviteiten basis en speciaal - Gemeente + (deel) aangrenzende gemeenten 5.4 Intramurale ouderenzorg: marktomvang en marktpositie Verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg Indien tenminste twee betrokken ondernemingen actief zijn op het gebied van verzorgingshuiszorg en/of verpleeghuiszorg in dezelfde geografische markt, of in aangrenzende geografische markten, dan dient u ten aanzien van die markt(en) bij vraag 3.3 van het Meldingsformulier de totale marktomvang weer te geven. Bij vraag 3.4 van het Meldingsformulier dient u de marktaandelen weer te geven van de bij de concentratie betrokken ondernemingen op deze markt(en). Hierbij wordt niet alleen gevraagd naar de marktomvang en het marktaandeel in volume, maar ook naar de waarde. De marktomvang en de marktpositie van ondernemingen die actief zijn op het gebied van intramurale ouderenzorg, onderzoekt de NMa voornamelijk aan de hand van het aantal beschikbare plekken. Doorgaans heeft de NMa voldoende aan de marktomvang en de marktposities gebaseerd op het aantal plekken. In eerste instantie kunt u derhalve de marktomvang en de marktposities op basis van omzetgegevens achterwege laten. Indien de NMa van mening is dat zij deze informatie toch nodig heeft voor haar beoordeling, kan zij hierover wel aanvullende vragen stellen. In de praktijk maken ondernemingen en de NMa voor wat betreft de omzet meestal gebruik van gegevens van het zorgkantoor. Voor het aantal plekken kunt u terecht op de website van het CIBG ( Kiesbeter ( en Zorgbelang Nederland ( Tevens kunt u het Adresboek VVZS raadplegen. Hierin zijn de adressen, alsmede het aantal plekken, van verzorgingshuizen, verpleeghuizen, ziekenhuizen en serviceflats in Nederland weergegeven. Voor de beoordeling van de NMa is het van belang dat u de gegevens betreffende de marktomvang en de marktposities van partijen op een heldere wijze weergeeft. Hiertoe kun u onderstaande voorbeeldtabel gebruiken. Voorts is het van belang dat de aangeleverde gegevens verifieerbaar zijn voor de NMa. Hiertoe dient u te vermelden welke bron u geraadpleegd hebt en dient u (als bijlage) de gebruikte brongegevens mee te sturen. Geografische markt 1 * Geografische markt 2 Etc. Onderneming A Onderneming B Totale marktomvang Marktaandeel A Marktaandeel B Plekken Plekken Plekken Plekken Plekken * Vul in deze kolom zowel de geografische markten in waar de activiteiten van partijen overlappen, als de geografische markten waarin slechts één van de betrokken partijen actief is, maar die grenst aan de geografische markt waar een andere betrokken partij actief is. 17

18 5.5 Bronnen De bronnen die u gebruikt voor het berekenen van de marktomvang en uw marktpositie dienen te voldoen aan de volgende criteria: - Gerealiseerde omzet (in tegenstelling tot vooraf toegekende budgetten) - Toerekening van omzet aan de regio waar de zorg daadwerkelijk geleverd is. Cijfers van het zorgkantoor zijn gebaseerd op de totale omzet van een aanbieder die statutair gevestigd is in die zorgkantoorregio. In sommige gevallen zal een deel van die omzet in een andere regio behaald zijn. De cijfers van het zorgkantoor zullen derhalve moeten worden gecorrigeerd voor dat deel van de omzet dat in een andere regio geleverd is.cijfers van bijvoorbeeld LinkinCare zijn wel gebaseerd op de plaats waar de zorg daadwerkelijk geleverd is - De cijfers dienen bij voorkeur definitief te zijn 18

19 6. Veel gestelde vragen Omzet: - Hoe moet ik omgaan met de omzet van mijn onderaannemers? Antwoord: U dient de omzet die de onderaannemer namens u maakt geheel mee te tellen. - Mijn omzet van het afgelopen jaar is nog niet bekend. Wat moet ik aanleveren om toch een melding in te kunnen dienen? Antwoord: Om te beginnen kunt u de omzetcijfers van nog een jaar eerder overleggen. Indien u wijzigingen verwacht ten opzichte van dat jaar, dient u stukken te overleggen waaruit dat vermoeden blijkt. Denk hierbij aan kwartaalcijfers die, al dan niet vergeleken met kwartaalcijfers van een jaar eerder, duidelijk kunnen maken of de omzet kleiner, groter of vergelijkbaar is met een jaar eerder. Ook als er geen wijzigingen zijn, dient u aannemelijk te maken waarom er geen wijzigingen zijn. Melding compleet - Ik ben er niet zeker van of ik de melding compleet heb. Wat moet ik nu doen? Antwoord: U kunt een conceptmelding indienen bij de NMa en hierbij een prenotificatiegesprek aanvragen. De NMa zal vervolgens met u doorlopen of de melding compleet is, of dat zij nog meer informatie nodig heeft. In de Spelregels bij Concentratiezaken kunt u meer lezen over het prenotificatiegesprek. Verschillende product- en geografische markten - Wij hebben besloten een concentratie aan te gaan. Wij zijn echter actief op verschillende productmarkten. Moeten wij deze voorgenomen concentratie melden bij de NMa? Antwoord: Ja. Indien de omzetten van de betrokken ondernemingen boven de genoemde omzetdrempels uitkomen, dient u de voorgenomen concentratie te melden bij de NMa. Het is aan de NMa om te beoordelen wat de gevolgen zijn van de voorgenomen concentratie voor de concurrentie. - Wij hebben besloten een concentratie aan te gaan. Wij zijn actief op het gebied van verzorgingshuiszorg, maar in verschillende gemeenten. Moeten wij deze voorgenomen concentratie melden bij de NMa? Antwoord: Ja. Indien de omzetten van de betrokken ondernemingen boven de genoemde omzetdrempels uitkomen, dient de voorgenomen concentratie te worden gemeld bij de NMa. Het is aan de NMa om te beoordelen wat de omvang van de geografische markt is en wat de gevolgen zijn van de voorgenomen concentratie voor de concurrentie. 19

20 Extramuralisering: - Afgelopen jaar hebben wij een aantal verzorgingshuisplekken omgebouwd naar extramurale zorg (woonzorgcomplexen). Moeten deze plekken nu meegerekend worden met bij de verzorgingshuiszorg of bij de thuiszorg? Antwoord: De omzet behaald met de geëxtramuraliseerde verzorgingshuiszorg dient u mee te nemen bij de omzet voor thuiszorg. U moet er wel bij vermelden welke omzet en hoeveel verzorgingshuisplekken dit betreft. Op deze manier kan de NMa er bij haar beoordeling rekening mee houden dat deze plekken voorheen tot verzorgingshuiszorg behoorden. Marktomvang en marktposities - Het zorgkantoor geeft de omzetgegevens betreffende persoonlijke verzorging en persoonlijke verpleging niet vrij. Hoe moet ik nu de marktomvang en mijn marktaandeel bepalen? Antwoord: U kunt het zorgkantoor vragen of zij deze gegevens direct naar de NMa toe wil sturen. De NMa gaat vertrouwelijk met deze gegevens om en meestal zijn de zorgkantoren wel bereid de omzetgegevens naar de NMa toe te sturen. Een andere bron op basis waarvan u de totale markt op basis van omzetgegevens te bepalen is LinkinCare. - Onze instellingen zijn in vergelijking met andere spelers in de regio vrij klein. Moet ik nu toch op heel gedetailleerd ingaan op alle vragen in het Meldingsformulier? Antwoord: De NMa moet naar aanleiding van uw melding na kunnen gaan wat de positie van partijen is op de relevante markten, om te kunnen beoordelen wat de gevolgen van de voorgenomen concentratie zullen zijn. Indien duidelijk is dat de positie van de betrokken partijen klein zal zijn, ongeacht welke marktafbakening precies genomen wordt, hoeft u hier geen uitgebreide analyse voor te maken, als u maar wel voldoende gegevens overlegt waaruit blijkt dat er inderdaad voldoende concurrentie overblijft. 20