GEDRAGINGEN DIE GEASSOCIEERD WORDEN MET (HOOG)BEGAAFDHEID

Transcriptie

1 De verschillen en vereenkmsten tussen (hg)begaafde kinderen en kinderen met ADHD Staat k in: Help een hgbegaafd kind - Artikelen Inhudspgave INLEIDING DSM-III-R diagnstische criteria vr het vaststellen van ADHD HYPERACTIVITEIT HOE KUNNEN OUDERS EN LERAREN ONDERSCHEID MAKEN TUSSEN ADHD EN (HOOG)BEGAAFDHEID? GEDRAGINGEN DIE GEASSOCIEERD WORDEN MET ADHD GEDRAGINGEN DIE GEASSOCIEERD WORDEN MET (HOOG)BEGAAFDHEID NEEM DE SITUATIE EN ACHTERGROND IN AANMERKING WAT LERAREN EN OUDERS KUNNEN DOEN REFERENTIES Inleiding De leraren van Hward zeggen dat hij gewn zijn werk niet naar beste kunnen maakt. Hij maakt zijn pdrachten niet af f schrijft zmaar wat antwrden neer znder zijn werk te laten zien; zijn handschrift en zijn spelling zijn slecht. Hij zit en beweegt zenuwachtig in de klas, praat met anderen, en vaak verstrt hij de les dr anderen te nderbreken. Hij heeft de gewnte m p de vragen van de leraren de antwrden, die meestal ged zijn, uit te schreeuwen, maar nu dagdrmt hij heel veel en lijkt hij afgeleid. Heeft Hward ADHD ( Attentin Deficit Hyperactivity Disrder), is hij (hg)begaafd f beiden? Vaak zijn intelligente kinderen drverwezen naar psychlgen f kinderartsen mdat ze bepaalde gedragingen vertnen (b.v. rustelsheid, nplettendheid, impulsiviteit, hyperactiviteit, dagdrmen) die gewnlijk geasscieerd wrden met een diagnse ADHD. Frmeel nemt de Diagnstic and Statistical Manual f Mental Disrders (DSM-III-R) (American Psychiatric Assciatin) 14 kenmerken die in kinderen, waarbij de diagnse ADHD is vastgesteld, kunnen wrden gevnden. Tenminste 8 van deze kenmerken meten aanwezig zijn, de eerste symptmen meten vr het 7 de jaar zijn waargenmen en ze meten minstens 6 maanden aanwezig zijn. DSM-III-R diagnstische criteria vr het vaststellen van ADHD HYPERACTIVITEIT 1. Vaak zenuwachtig bewegen met handen f veten f wriemelen in een stel ( bij vlwassenen kan het beperkt blijven tt subjectieve gevelens van rustelsheid). 2. Meite hebben m te blijven zitten als dit gevraagd wrdt.

2 3. Makkelijk afgeleid dr prikkels die niets met de zaak te maken hebben. 4. Meite hebben m hun beurt af te wachten bij spelletjes f in grepen. 5. Flapt vaak antwrden p vragen eruit ng vrdat de vragen vlledig gesteld zijn. 6. Heeft meite met het pvlgen van instructies die anderen geven( niet als gevlg van gedrag vrtkmend uit verzet f gebrek aan begrip). 7. Heeft meite m zijn aandacht te huden bij taken f spel. 8. Wisselt vaak van de ene nvltide activiteit naar de andere. 9. Heeft meite m rustig te spelen. 10. Praat vaak buitensprig(verdreven veel). 11. Onderbreekt vaak f dringt zich vaak p aan anderen. 12. Lijkt vaak niet te luisteren naar wat er tegen hem f haar gezegd wrdt 13. Raakt vaak dingen kwijt die ndig zijn vr taken f activiteiten p schl f thuis( b.v. speelged, ptlden, beken). 14. Begeeft zich vaak in lichamelijk gevaarlijke activiteiten znder te letten p de mgelijke gevlgen (niet met als del sensatie zeken), b.v. rent de straat p znder te kijken. Bijna elk van deze gedragingen echter kan gevnden wrden bij intelligente, getalenteerde, creatieve, (hg)begaafde kinderen. Tt nu te is er maar weinig aandacht geschnken aan de vereenkmsten en verschillen tussen de twee grepen. Daardr is de mgelijkheid ntstaan vr een verkeerde indentificatie in beide gebieden ---- (hg)begaafdheid en ADHD. Sms hebben deskundigen de diagnse ADHD gesteld alleen maar dr te luisteren naar de beschrijvingen van het gedrag van het kind dr een uder f een leerkracht tezamen met een krte bservatie van het kind. Andere keren wrden krte vragenlijsten ter screening gebruikt, hewel deze vragenlijsten alleen de beschrijvingen van de gedragingen gegeven dr uders f leraren meten. Kinderen die het geluk hebben m een grndig lichamelijk nderzek te krijgen (wat inhud screening p allergieën en andere stfwisselingsziekten) en een veelmvattend psychlgisch nderzek, welke een berdeling mvat van de intelligentie, prestatie, en emtinele psitie, hebben een betere kans m ged gediagnsticeerd te wrden. Een kind kan (hg)begaafd zijn en ADHD hebben. Znder een grndige deskundige waardebepaling, is het meilijk te zeggen. HOE KUNNEN OUDERS EN LERAREN ONDERSCHEID MAKEN TUSSEN ADHD EN (HOOG)BEGAAFDHEID? Het zien van het verschil tussen gedragingen die sms geasscieerd wrden met (hg)begaafdheid maar k kenmerkend zijn vr ADHD is niet eenvudig, zals de vlgende vergelijkende lijsten tnen. GEDRAGINGEN DIE GEASSOCIEERD WORDEN MET ADHD 1. Onvldende vasthuden van de aandacht in bijna elke situatie. 2. Verminderd drzettingsvermgen bij taken die niet nmiddellijke resultaten hebben. 3. Impulsiviteit, is niet in staat m de vldening ergens ver uit te stellen tt later. 4. Verminderde truw aan rders die het sciale gedrag regelen f verbieden. 5. Actiever, rustelzer dan nrmale kinderen.

3 6. Meilijkheden m truw te blijven aan regels en vrschriften. GEDRAGINGEN DIE GEASSOCIEERD WORDEN MET (HOOG)BEGAAFDHEID 1. Slechte aandacht, verveling, dagdrmen in specifieke situaties. 2. Laag drzettingsvermgen bij taken die nbelangrijk lijken. 3. Het kritisch vermgen blijft achter bij de ntwikkeling van het intellect. 4. Gespannenheid kan leiden tt krachtmetingen met autriteiten. 5. Hg activiteitenniveau; kan weinig slaap ndig hebben. 6. Twijfelt aan regels, gewnten en tradities. NEEM DE SITUATIE EN ACHTERGROND IN AANMERKING Het is belangrijk m die situaties te bestuderen waarin het kind gedragingen vertnt die prblemen geven. Het is kenmerkend dat (hg)begaafde kinderen niet in alle situaties prblemen vertnen. Bijvrbeeld, ze kunnen dr de ene leerkracht gezien wrden als een ADHD-kind, maar dr een andere weer niet; f ze kunnen p schl als ADHD gezien wrden, maar niet dr de leider van de padvinders f de muziekleraar. Nauwkeurig nderzek van de situatie die meilijkheden verrzaakt, nthult meestal dat er andere factren zijn die aanzetten tt de prbleemgedragingen. Daartegenver staat dat het vr kinderen met ADHD kenmerkend is dat ze de prbleemgedragingen in z ged als alle mstandigheden "zwel p schl als thuis" vertnen, maar dat de mvang van de prbleemgedragingen in belangrijke mate kan verschillen van situatie tt situatie, sterk afhankelijk van de structuur van die situatie. Dat wil zeggen, de gedragingen bestaan in alle mstandigheden, maar leveren in smmige mstandigheden meer prblemen p dan in andere. In de klas is de waargenmen nbekwaamheid van het (hg)begaafde kind m bij de taak te blijven waarschijnlijk te wijten aan verveling, het leerplan, verkeerde leerhuding, f andere mgevingsfactren. (Hg)begaafde kinderen brengen meer dan een kwart tt de helft van hun reguliere schltijd dr met wachten p anderen tt die k z ver zijn. Zelfs ng wel meer tijd als ze in een hetergene klas zitten. De specifieke hgte van hun theretische prestaties ligt vaak 2 tt 4 klasseniveaus bven de klas waarin ze p dat mment zitten. Zulke kinderen reageren vaak p niet uitdagende f langzaam vrtgaande situaties in een klas met "ff-task" gedrag (je niet bij de pdracht huden), nderbrekingen van de les, f andere pgingen m zichzelf te amuseren. De gewnte m hun extra tijd z te gebruiken is er vaak de rzaak van dat ze een drverwijzing krijgen vr een ADHDnderzek. Hyperactief is een wrd dat vaak gebruikt wrdt m zwel (hg)begaafde kinderen als ADHD-kinderen te mschrijven. Net z als met de spanningsbg. Kinderen met ADHD zijn vaak hyperactief, maar deze hyperactiviteit lpt meestal dwars dr situaties heen. Een grt deel van de (hg)begaafde kinderen zijn k in hge mate actief. Ongeveer een kwart van de (hg)begaafde kinderen heeft minder slaap ndig; echter, hun activiteit is meestal gecncentreerd en gericht, in tegenstelling tt het gedrag van kinderen met ADHD. De intensiteit van de cncentratie van (hg)begaafde kinderen stelt hen vaak in staat m langdurig tijd en veel energie te besteden aan dat wat hen werkelijk interesseert. Het kan echter z zijn dat hun specifieke interesses niet vereenstemmen met de wensen en verwachtingen van leraren f uders.

4 Terwijl het kind dat hyperactief is een zeer krte spanningsbg heeft in eigenlijk elke situatie (behalve gewnlijk vr televisie f cmputerspelletjes),kunnen daarentegen (hg)begaafde kinderen zich gemakkelijk gedurende langere periden cncentreren p taken die hen interesseren, en zij eisen daarbij geen nmiddellijke vltiing van deze taken f nmiddellijke gevlgen. De activiteiten van kinderen met ADHD neigen erte m zwel vrtdurend als willekeurig te zijn; de activiteit van het (hg)begaafde kind is gewnlijk nu en dan vrkmend en gericht p specifieke delen. Terwijl meilijkheden en aanhankelijkheid aan regels en vrschriften pas sinds krt geaccepteerd begnnen te wrden als een teken van ADHD, daar mgen (hg)begaafde kinderen actief twijfelen aan regels, gewnten en tradities, waarbij ze sms ingewikkelde regels creëren waarvan ze verwachten dat anderen die respecteren f gehrzamen. Smmigen mnden uit in krachtmetingen. Deze gedragingen kunnen een ngemakkelijk gevel verrzaken bij uders, leraren en "peers"(ntwikkelingsgelijken). Eén eigenschap van ADHD die niet vrkmt bij (hg)begaafde kinderen is het wisselend uitveren van een taak. In bijna iedere mgeving neigen kinderen met ADHD erte m in hge mate incnsequent te zijn in de kwaliteit van hun prestaties (d.w.z. cijfers, karweitjes) en de heveelheid tijd die ze ndig hebben m taken te vltien. (Hg)begaafde kinderen handhaven cnsequente prestaties en hge cijfers in de klas als ze de leraar mgen en intellectueel wrden uitgedaagd, alhewel ze smmige aspecten van het werk, vral het herhalen van taken als saai bestempelen. Smmige (hg)begaafde kinderen kunnen intens gecncentreerd en vastbeslten zijn (een aspect van hun intensiteit) m een prdukt af te leveren dat aan de standaarden, die zij zichzelf hebben pgelegd, vldet. WAT LERAREN EN OUDERS KUNNEN DOEN Het bepalen f een kind ADHD heeft kan vral meilijk zijn als dat kind k ng (hg)begaafd is. Het gebruik van veel middelen, waarnder een intelligentietest afgenmen dr gekwalificeerde deskundigen, prestatie- en persnlijkheidstesten, als k de hgte waarp het kind dr uders en leraren wrdt ingeschat, kunnen de vakmensen helpen m de subtiele verschillen tussen ADHD en (hg)begaafdheid te bepalen. Persnlijke benadering zrgt ervr dat de deskundige een maximale verstandhuding kan pbuwen met het kind m het beste resultaat p de testen te krijgen. Sinds de testsituatie dezelfde is, is het mgelijk m betere vergelijkingen tussen kinderen te maken. Delen van de intelligentie- en prestatietesten zullen cncentratie- f leerprblemen aan het licht brengen, terwijl de persnlijkheidstesten zijn ntwrpen m aan te tnen f emtinele prblemen ( b.v. depressiviteit f nervsiteit) de rzaak zuden kunnen zijn van de gedragsprblemen. Evaluatie zu gevlgd meten wrden dr passende leerplan- en nderwijswijzigingen die rekening huden met gevrderde kennis, diverse leerstijlen en verschillende intelligentieniveaus. Zrgvuldige verweging en passende deskundige evaluatie zijn ndig vrdat er gecncludeerd kan wrden dat pientere, creatieve, innerlijk krachtige jngelui als Hward ADHD hebben. Neem de kenmerken van het (hg)begaafde kind en de situatie van het kind in aanmerking. Aarzel niet m de mgelijkheid van (hg)begaafdheid aan te geven bij de deskundige die het kind p ADHD aan het nderzeken is. Kijk echter niet verbaasd p als de deskundige weinig training heeft gehad in het herkennen van de kenmerken van (hg)begaafde kinderen. Het is belangrijk m de juiste diagnse te stellen en het kan ndzakelijk zijn dat

5 uders en leraren infrmatie verschaffen aan anderen aangezien (hg)begaafdheid vaak wrdt verwaarlsd in prfessinele ntwikkelingsprgramma s. REFERENTIES American Psychiatric Assciatin (1987) "Diagnstic and statistical manual f mental disrders", 3 de editie, herziene uitgave. Washingtn,DC: Schrijver. Barkley,R.A.(1990). "Attentin deficit hyperactivity disrder: Een handbek vr de diagnsestelling en behandeling." Guilfrd Press: New Yrk. Clark, B.(1992)."Grwing up gifted". Macmillan: New Yrk. Parker, H.C.(1992). "The ADD hyperactivity handbk fr schls." Plantatin, FL: Impact Publicatins. Webb, J.T.(1993). "Nurturing scial-emtinal develpment f gifted children." In K.A. Heller, F.J.Mnks en A.H. Passw(Eds.),"Internatinal Handbk fr Research n Giftedness and Talent," blz Oxfrd: Pergamn Press. Webb, J.T., Meckstrth, E.A. en Tlan, S.S.(1982). "Guiding the gifted child: Een practische brn vr uders en leraren." Daytn: Ohi Psychlgy Press. vertaling en bewerking Stichting Plat, Wateringen maart 1999 Alle rechten vrbehuden. Niets uit deze publicatie mag wrden verveelvudigd, pgeslagen f penbaar gemaakt, in enige vrm f p enige wijze znder vrafgaande schriftelijke testemming van Stichting Plat.