Een praktijkonderzoek bij ROC Leiden

Transcriptie

1 Een praktijknderzek bij ROC Leiden Vrig jaar mei is de dyslectische erdi twintig jaar gewrden en heeft hij een didactische leeftijd van 138 bereikt. Hij is gemtiveerd en zeer cmputervaardig. lk heb hem twee jaar begeleid en met hem een persnlijke band pgebuwd. De 138 maanden ndenrrijs die hij heeft genten, staan niet garant vr schlsucces, maar het gemak waarmee hij cmpenserende sftware gebruikt, heeft mij ervan vertuigdat digitale hulpmiddelen deel meten uitmaken van dyslexiebegeleiding in het middelbaar berepsndenruijs. Uitval vrkmen p het MBO Met cmpenserende sftware in het middelbaar berepsnderwijs is uiwal van dyslectische srudenten te vrkmen. De uiwal znder diplma lpt p van l0 prcent nal jaar studie tt bijna 20 prcent na4jaar. Vral vanuit het laagste niveau van het MBO, de pleiding rr arbeidsmarktgekwalificeerd assistent, is de ngediplmeerde uiwal hg (CBS, ktber 2010). Het grte aantal vrtijdige schlverlaters is nder andere te verklaren uit het feir dat het middelbaar berepsnderwijs meer zelfstandigheid vía gt van de studenten, terwijl ze midden in hun puberteit zitten en vaak met taalachterstand en andere prblemen te kampen hebben. Cmpetentiegericht nderwijs p het MBO n het cmpetentiegerichte nderwijs (CGO) meten de studenten prestaties leveren, presentaties huden en verslagen schrijven (strategisch schrijven). Aangezien de leermiddelen per schljaar, per grep, per student f per dcent kunnen verschillen, is de'traditinele' RT-begeleiding - znder ndersteuning van cmpenserende sfrware - niet dtiid tereikend. Vrdelen van cmpenserende sftware Dyslectische studenten kunnen dankzij cmpenserende sfrware zelfstandiger werken: hun leesachterstand heft geen infrmatieachtcrstand in te huden (ïlman, 2009). Cmpenserende sfrware stelt dyslectici in staat hun aandacht ten vlle te besteden aan de inhud van de teksten die ze lezen f schrijven. aast het talenaanbd biedt dergelijke sfrware ng veel andere gebruilsmgelijkheden: de vrleeseenheid (wrd, zin, alinea) is instelbaar, de spelling is te cntrleren met uitspraak, er is een hmfnenlijst, er zijn markeerstiften, de spraak is te cnverteren naar een mp3-bestand, en er is een wrdvrspeller. Een dyslectische student kan zelfstandiger (znder ndersteuning van een remedid teacher) aan pdrachten werken en lpt niet meteen vast bij het schrijven van de eerste de beste zin. Cmpenserende sftware in mijn praktijknderzek Op de RT-afdeling van het ROC Lriden werken we sinds 2007 met Kurzweil en sinds 2009 k met Dlphin Easy Thtr. De versie van l(urzueil die wij p schl gebruiken (er is namelijk k een versie p USB-stick verkrijgbaar), dient p de PC geïnstalleerd te wrden, terwijl Dlphin Easy Tatr autmatisch geladen wrdt als de USB-stick met het prgramma in de PC gestken wrdt. Beide prgramma's bieden bvengenemde gebruiksmgelijkheden, maar er zijn markante verschillen in vrleesstemmen en gebruiksgemak. Bij Kurzweil blijft de rsprnkelijke lay-ut (inclusief ft's, plaatjes en tabellen) behuden, terwijl de genemde vrleesstick die luxe niet kan bieden. De eerlijkheid gebiedt te z ggen dat aan (urzweil een behrlijk prijskaartje hangt en de beelddcumenten van Kurzweil (in Kes-frmat) veel geheugenruimte innemen. Beide prgrammat kunnen teksten cnv rteren naar

2 ,0 Artikel audibestanden, maar de cnversie mer Dlphin Easy Tutr geat een stuk sneller, mdat die geen rekening heft te huden met beelddcumenten. Met Kurnveil kunnen studenten markeerstiften gebruiken m uittreksels te maken, terwijldeze mgelijkheid bij Dlphin Eary Tiltr (ng) niet aanwezig is. Bii Dlphin Easy Thtr kun je uit drie stemmen en drie talen (ederlands, Engels en Duits) kiezen, terwiil het duurdere Kurzuteil meer stemmen, verklarende wrdenbeken en acht talen biedt. Het hangt van de persnlijke smaak van de gebruiker af aan welke stem hij de vrkeur geeft en heveel gebruiksgemak hij wil. + r&r MBO f spellingprblemen aan het begin f in de lp van het schljaar pvdlen, krijgen een nader nderzek. Als de resultaten van het ndenek daarte aanleiding geven, wrdt een interne verklaring van ernstige lees- en/f spellingprblemen pgesteld. De faciliteitenpas p basis van een interne verklaring geldt alleen vr het nderwijs dat studenten vlgen bij het ROC riden en heeft een geldigheidsduur van één schljaar. Studenten kunnen aan het begin van een nieuw schljaar deze faciliteitenpas met een jaar verlengen. De faciliteitenpas p basis van een fficiële dyslexieverklaring geldt in principe vr de gehele pleiding bij het ROC Lriden. De faciliteitenpas geeft recht p bijvrbeeld extra tetstijd, mndelinge tetsen bij herkansingen, nadere begeleiding f tetsen in een rustige ruimte (twee aangrenzende lkalen van 25 m2), met behulp van l(urzueil en/f een tekst-naar-spraakprgramma p USB-stick als Dlphin Easl Tittr. Van dcenten wrdt verwacht datzij studenten met e n faciliteitenpas met begrip tegemet treden en de verleende faciliteiten zullen respecteren. ln ÍE.g!? - É wkuaileil Aanpak praktijknderzek Dlphin Ea$/Tult Als uitgangspunt van mijn kleine praktijknderzek (2009) heb ik nze schlsituatie genmen. k wilde inventariseren en vastleggen he nze dyslectische studenten de cmpenserende sftware ervaren, psitief f negatief. De vragenlijst die ik in het prgram ma Kurzweil was tegengekmen, heb ik aangepast ean nrê situatie en er Dlphin EaE Tiutr als nderdeel aan tegevegd. k nam deze vragenlijst bij tien studenten af. k bserveerde drie dyslectische studenten tijdens het strategisch schrijven, het schrijven van een lgisch gerdende telst zals een verslag. Op dit idee laryam ik dr Tèchnische maatjes bij dyslacie (Smeets en Kleijnen, 2007). Het nderzek naar de implementatie van cmpenserende sfrware dat verricht is in het kader van het Gll-prject, vrmde een leidraad (Smeets en Callebau t ). Cntext praktijknderzek De prcedure vr de begeleiding van een dyslectische student bij ROC Leiden, pgez t dr an Verhagen, is als vlgt. Bij het plaatsingsgesprek gaat de intaker na f de nieuwe student in het bezit is van een fficiële dyslexieverklaring. Als de student in verband met zijn dyslexie faciliteiten ter ndersteuning van zijn studie wenst, dient hij een kpie van zijn dyslexieverklaring vr een faciliteitenpas in te leveren. Studenten die dr hun lees- en/ Prbleemstel ing praktijknderzek De studenten die Kurzweil enlf Dlphin Easl Tutr gebruiken, heb ik geïnterviewd en hun een vragenlijst vrgelegd m te weten te kmen in welke situaties bij het lezen en/f schrijven deze cmpenserende sfrware hen ndersteunt. Smmige dyslectische studenten hebben een vrkeur vr Kurzweil, andere vr Dlphin Easy Thtn n deze vragenlijst wilde ik de nadruk leggen p he dyslectische studenten zálf de ndersteuning van cmpenserende sftware ervaren. De psitieve effecten van tekstnaar-spraaksftware als Kurzweil zijn wetenschappelijk bewezen (Callebaut, 2004), maar waar het mij in dit nderzek vral m ging, weren de bevindingen van (udere) dyslectische studenten met cmpenserende sftware. Kenmerken van dyslectische MBO-studenten Dyslectische studenten die we p nze RT:afcleling ndersteunen - de delgrep die ik bii ROC Leiden nderzcht heb - zijn in het bezit van een fficiele feen interne dyslexieverklaring en vlgen een pleiding aan het middelbaar berepsnderwijs. De meesten hebben een middelbare schlpleiding (VMBO f praktijkschl) afgernd en zitten in de leeftijdsgrep van jaar. Uit de videinterviews kmt naar vren dat ze in hun schlverleden niet alleen met hun lees- en schrijfprblemen gewrsteld hebben, maar k met een laag zelfvertruwen, met fulangst en met stress die samenhangt met hun lees- en/f schrijfprblemen in de schlmgeving. Ze beschrijven k de pluchting die zij eryaren als zij hulpmiddelen aangereikt krijgen als tetstijdverlenging, cmpenserende sftware f gewnweg erkenning van hun lees- en/f

3 Artikel,, schrijfprblematiek. Onze dyslectische studenren gebruiken Kurzweil enlf DQhin Easy Tutr vrnamelijk vr het cntrleren p spelfuten, het vrlezen van teksten en het schrijven van teksren. uncries als markeren en uittreksel maken gebruiken ze nauwelijks. Uitkmsten van mijn praktijknderzek De psitieve effecten die de studenten eryaren bij het gebruik van cmpenserende sfrware zijn dat ze minder hulp ndig hebben, ze zich beter kunnen cncenrreren en zich zekerder velen. Bij de meesten neemr de zin m te lezen f schrijven nier te. W'at verbazing wekt, is dat de vrkeur vr Dlphin Easy Tiltr eerder bepaald wrdt dr een natuurlijke srem dan dr het gebruiksgemak van de USB-stick. De studenten rdelen wisselend ver het pzeken van infrmatie mer Dlphin Eaqr Tatr. De srudent die negatief rdeelt ver het vrlezen van infrmatie dr Dlphin Easy Tiltn blijkt rerug re vallen p andere cmpensatiemechanismen zals persnlijke begeleiding. Hewel studenten psitieve effecten van DQhin Easy Tirtr p her vlak van cnrrlevaardigheid ervaren, geven ze aan bij het strategisch schrijven niet znder persnlijke begeleiding te kunnen. nclusie Dit kleine inventariserende nderzek maakt hpelijk duidelijk dat het gebruik van cmpenserende sfnvare de weg naar inclusief nderwijs zu kunnen vergemakkelijken. Studenten mer een strnis f beperking kunnen bij het maken van pdrachten gebruikmaken van cmpenserende sfrware binnen klassenverband. Ok enkele niet-dyslectische studenren met leerprblemen werken p nze RTafdeling met Kurzweil f Dlphin Easy Tutr. Bij dit praktijknderzek heb ik hen niet betrkken. Een delgrep die k gebaat zu zijn bij het gebruik van cmpenserende sftware, wrdt gevrmd dr allchtne srudenten die ederlands niet als medertaal hebben. Zij maken een steeds grter percenrage uit van de schlppulatie in het middelbaar bereps nderwijs. Oudere studenten hebben vaak al vldende cmpensatiemechanismen nwikkeld m zich dr de pleiding heen te slaan. Betruwbaarheid nderzeksresu ltaten Als ik de'meting' in de vrm van de vragenlijst, interviews en bservaties nu zu herhalen, zu zij niet dezrlfde resultaten pleveren p grnd van nderstaande factren. De dyslectische studenten verschillen in ernst en rzaken van dyslexie. Ok verschillen ze in vrkeur vr cmpenserende sfrware en rdelen ze verschillend ver het gebruiksgemak van digitale hulpmiddelen. "h maken studenten die weinig hindzr nderuinden uan hun hes- en/ f spellingprbhem nauwelijhs gebruik uan de aangebden hulpmiddehn" (Smeets en Callebaut,2005,257). De geinterviewde dyslectische Rn ndervindt weinig hinder van zijn dyslexie en maakt geen gebruik van de aangebden cmpenserende sftware. Bvendien verschillen de dyslectische studenten in cmpensariemechanisme(n). Dyslectische studente anneke weer biivrbeeld tijdig haar praktijkpleider te raadplegen en meerdere mensen te betrekken bij het schrijven van haar stageverslag. Drdat zij betrekkelijk laat, p haar achttiende levensjaar, in aanraking is gekmen mer cmpenserende sfrware, heeft zij al vldende cmpensatiemechanismen nwikkeld m zich dr de pleiding heen te slaan. De nrwikkeling van cmpenserende sfrware schri.idt vrr. nmiddels is er alweer een nieuwe versie van Dlphin Easy Tutr uitgekmen met meer gebruiksmgelijkheden. Tegen de rijd dat de effectiviteit van vrleessticks bekend wrdt, ziin de nderzeksgegevens alweer achterhaald. Cnclusie Mijn nderzeksvraag f dyslectische studenten in het middelbaar berepsnderwijs cmpenserende sftware kunnen inzetten bij lezen en/f schrijven, kan ik p grnd van mijn nderzeksresultaten bevestigend beanrwrden. Deze udere, meilijk re remediëren srudenten kunnen van de cmpenserende sftware echter geen wnderen verwachten. 7r zullen misschien i n c ntrlevaardi gheid en herfrmulering vruitgaan, maar het gebruik van cmpenserende sfrware sec leidt niet tt een hgere schrijê kwaliteit. Het strategisch schrijven hangt immers samen met verschillende aspecten van de leermgeving: tegankelijkheid van de elektrnische leermgeving, mgelijkheid tt samenwerken en de plaats van het strategisch schrijven in het curriculum. s er bijvrbeeld in her nderwijs sprake van aandachr vr her strategisch schrijven f van een systematische pbu\ry van een stageverslag? Een inventarisatie dr SLO tnt aan dat het bediscussiëren van kennis een van de meest invledriike facrren is vr tekstkwaliteit. Dyslectische MBO-studenren mgen van cmpenserende sftware geen wnderen verwachten. ieuw gezichtspunt Met erdi, mijn dyslectische student uit de intr, bewandelde ik verschillende cmmunicarieve wegen: audi (vice tracer), beeld (vide), e-harning (@Tichl als elektrnische leermgeving), en Skype (begeleiding p aê stand via internettelefnie). Vral deze laatste synchr g t ra.l

4 ,t Artikel ne cimmunicatie, waarbrj we tegelijkertijd ingelgd dczclfde rckst te zien kregen, gaf erdi net het duwtje dat hij ndig had m zijn stageverslag af te rnden. Het leren zcken naar infrmatie p internet, een nderdeel van het strategisch schrijven,is'ffcctiean naarnate er mecr arhennh aer dc inbud m rganisatie uan de zehruimte in hct hfd uan fu meker is' (De ng, Kanselaar en l,wyck, 2003, p 348). De cmpens rende sfrware kan daarm dlcen een instrumcnt zijn, een katalysatr vr het schrijfrrces. De rl die rve cmpenserende sftware in het leerprces van de dyslcctische studenten tedichten, met niet vcrschat wrden. Vral het samenspel met een ander hulpmiddel zals Skype kan de lraliteit ran het strategisch schrijven verhgen. EfÍecten vr de lpbaan Dat juist udere dplcctische studenten (16-20 jaar) aangwen zich zckerder te velen denkzij het gebruik van cmpensercnde sftware was wel de belangrijkste uitkmst van mijn praktijknderzek. Als zij hun berepspleiding hebben afgernd en p de arbeidsmarkt terechtkmen, meten zij zich weer bewijzen p de werkvler. Uit mijn vide-interview met student Piet bleek dat de kritiek van de mensen p de werkvler extra hard aanlavam, mdat hij al littekens had pgelpen in het schlverleden en het gevel had gestraft te wrden vr zijn dplexie. Hij krvam tijdens zijn stage vaak in cnflict met mensen die hem bekritiseerden. De gevlgen van dysl<ie die dplectici later in hun leven cn in hun lpbaan ndervinden, als zij hun strnis niet erkennen en niet hun eigen cmpenserende hulpmiddelen zeken, zijn een laag zelfvenruwen, faalangst, wede en zel&errdeling (Verhwen en uland, 2008). Student erdi hecft na een speurtcht van bijna rwee jaar - de peride waarin ik hem begeleid heb - de cmpens rende hulpmiddelen gevnden die bij hem passen en die hem k in de tekmst ten dienste kunnen staan. Stand van zaken Cnfrm het prtcl dplcxie vr het MBO (maen 2010) werken mijn leermeester an Verhagen en ndergetekende aan een ROC-brecd dplriebcleid. De facilitci. ten die aangegeven wrden p de faciliteitenpas, sraen nu k vermeld in hct Kwditcitshandbek Examinering nn ROC Lriden, hct Onderwijs Examen Reglement verwiist ernaar. Ecn ROC-breed dyslriebeleid is mijns inziens pas geslaagd als alle nderwijslagen van het ROC - van dirctie tt het dcentencrps - dit dragen en dc reilnyijdte van de faciliteitenpas crkennen. Randvrwaarden vr Gen succewlle implemcntatie van het prtcl zijn natuurlijk de bcschikbaarheid en tcgankelijlóeid van cmlrcns ttnde sftware vr nz dyslcctische studentcn en de apparatuur \raarp dic draait. ldeale tekmsgcenari n mijn ideale tekmstsccnari zullen we dc faciliteitenpas niet meer handmatig hcven te maken, maer generieeít het nderwijsinfrmatiesysteem hem p basis van de gercgistrccrdc dplexiegegevens van een student. Ok zu dezc nieuwe pas de dplectische student autmatisch tegang meten geven tt de gewenste cmpcnserende sftware p schl. iltrn t Aangezicn ndcrwijs cquivzlcnt bcreikt. 2 Stióting netineel gssp@ieli rn íu,g? E É,

5 Artikel,tl Literatuur Callebaut, D. (2002). Cmpenserende sftware vr dyslexie. Vnk, 33 (1), Via internet beschikbaar. Callebaut, D. (2004). \Vie heeft er baat bij cmpenserende spraaksfrwa re? Tijdschrirt ur Rcmedial Tèaching 2004/3, ng, T. de, Kanselaar, G. 6. Lwyck,. (2003). CT in het nderwijs. n: Verlp,. & Lwyck,. (red.), Onderwijshunde. Grninsen/Huten: Wlters- rdhff. Kleijnen, R. & Gei, S.L. (2010). Prtcl Dysletcie M BO. t-hertgenbsch: COP. Smeets,. & Callebaut, D. (2004). Cmpenserende sftware als hulpmiddel bij de integrale begeleiding van dyslexie. n: Kleijnen, R 6a Breck, G. van den (2005 ). Grensuersch rij dende integrah s ndentenzrg een (re)actief prces. Anwverpen/Apeldrn: Garant. Smeets,. & Callebaut, D. (2005). mplementarie van cmpenserende sfrware vraegt m integrale studentenzrg: een ntwikkelingsgericht en empirisch nderzek. n: Kleijnen, R. 6a Breck, G. van den (2005). G re ns u e rs c h nj de nde i ntegra h s ndz nte n - mrg een (pr)actief prces. Annverpen/Apeldrn: Garant. Smeets,. & Kleijnen, R. (2007). Tèchnische maatjes bij dy hxie : cmp enserenden dispenserndr hu lpmidàzhn.'s-hertsenbsch: Masterplan Dyslexie. Tilman, E. (2009). Een leesachterstand, maar ge n i n f rma tieachterstand. Remediaal, 9 4, Verheven, S. & uland,. van (2008). Slimmer dan je baas: fusl"exie p het werk. Annverpen/Apeldrn: Cyclus. Websites http: //www. rcleiden. nl/index. php/ rc-leiden/ nsnderwijs (elektrnische leermgevingvan ROC Leiden), artikel ROC uisie p CGL. (vral'nvering CGO). (vral Onderzeh naar schijfnderwijs dr SLO, natinaal expertisecentrum leerplannnvikkeling). Over de auteur ami Hylkema-Vs is werkzaam als dyslexiespecialist bij ROC lriden. Dit artikel is een verkrte versie van haar scriptie ver het praktijknderzek in het kader van haar Master Special Educatinal eeds (SE) nn het ntys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszrg ïlburg in t 3 CL -l q g ul t\..l t\.a.