Professionaliteit van leraren

Transcriptie

1 Prfessinaliteit van leraren Expertise met een mrele, plitieke en emtinele dimensie Geert Kelchtermans Plenaire lezing SOK-cngres De leraar en kwaliteitszrg 27 nvember 2015 Gede leraren zijn essentieel vr kwaliteitsvl nderwijs!!?? maar wat is een gede leraar? De leraar die altijd als eerste naschling vlgt ver nieuwe kwesties? De leraar die sceptisch vragen stelt bij de zveelste vernieuwing die gelanceerd wrdt? De leraar die haar hele vakwerkgrep besmet m creatief met een nieuw handbek aan de slag te gaan? De leraar die rustig het enthusiasme van de directeur tempert ver een nieuw kwaliteitsinstrument SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

2 De leraar die niet bereid is m zijn traditinele didactiek in te ruilen vr een cmmunicatieve benadering in vreemde talennderwijs De leraar die hardp vraagt: En wat gebeurt er als we dat niet den? De leraar die blij is met elke stagiair mdat ze zich dan uitgedaagd velt m z precies mgelijk aan te geven waarm ze de bepaalde lessen z vrm geeft? De leraar die zichzelf dwingt m minstens twee vlle schljaren te werken met de lessenreeks die ze helemaal uitgewerkt heeft (znder iets te mgen aanpassen) Opbuw 1. Ged nderwijs (nderwijskwaliteit) en gede leraren (prfessinaliteit): geen evidente relatie 2. Naar een breder idee van prfessinaliteit (en dus k nderwijskwaliteit) 3. Werken aan gede praktijkvrbeelden SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

3 1. De prfessinaliteit van de leraar en nderwijskwaliteit: geen evidente relatie 1.1. Onderwijskwaliteit - Kwaliteit wrdt vaak gedacht in termen van het aantnbaar behalen van vrpgestelde delen - Effectiviteit - Centraal staan aantnbare (liefst meetbare) resultaten die de veruitwendiging vrmen van vraf vastgelegde delen - (bijv. leerwinst: tegevegde waarde; analg aan BTW!) 1.2. Kwaliteitsdiscurs definieert prfessinaliteit discurs (= vanzelfsprekende wijze van denken en spreken) bepaalt, verandert, beïnvledt de werkelijkheid Blijkt in de gebruikte taal, de gebruikte prcedures (bijv. kwaliteitsbewaking) ze maken de werkelijkheid Prfessineel = effectief kwaliteit prducerend Prfessinalisering = aanleren/bijsturen/updaten/verfijnen van de cmpetenties (kennis, vaardigheden, hudingen) m efficiënter en effectiever kwaliteit te prduceren perfrmativiteitsdenken dmineert Grte face validity : lijkt evident p eerste gezicht Maar is m meerdere reden prblematisch SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

4 1.3. Prblematiseren van het (dminante) kwaliteitsdiscurs: Te eng: denkt ver prfessinaliteit in luter technische en instrumentele termen (het verbinden van de juiste middelen in functie van de juiste delen) Wat niet meetbaar is f aantnbaar in vergelijking met een nrm (het criterium) wrdt feitelijk nbelangrijk Kritisch bevragen, maar met fcus p wijze waarp de leraar gedefinieerd wrdt: Cnclusie Deel 1: de invulling van het dminante discurs ver nderwijskwaliteit is de-prfessinaliserend want Reduceert de leerkracht tt technische uitverder van wat anderen bepaald hebben Accuntability (rekenschap) herdefinieert de pedaggische relatie (verantwrdelijkheid) tt een ecnmische cntractrelatie Leerkrachten gaan zich gedragen vanuit die definitie Nd aan kritisch bevragen van dat discurs en wat het det met - in dit geval - de leraar en dus uiteindelijk met nderwijskwaliteit SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

5 2. Prfessinaliteit van de leraar? Kwaliteitsvl (f ged ) nderwijs vereist kwaliteitsvlle (f gede leraren Vraag: welke invulling van prfessinaliteit det recht aan de eigenheid en cmplexiteit van het leraarschap? Antwrd in drie elementen: Praktijkgebaseerd Breder dan technisch-instrumenteel Gekenmerkt dr kwetsbaar rdelen 2.1. Praktijkgebaseerde insteek Ged nderwijs is in eerste instantie een praktijk prfessinaliteit verschijnt pas in de praktijk (het feitelijk handelen) praktijk met begin en eindpunt zijn van denken ver ged leraarschap/nderwijs/nderwijskwaliteit SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

6 (Een) Praktijk mvat altijd: Feitelijk handelen Relatineel (in relatie staan met iets, iemand) Vanuit een pedaggische verantwrdelijkheid Interactief (betekenisvl mgaan met) Delgericht en intentineel Gesitueerd in tijd-ruimtelijke cntext Onvrspelbaarheid: er gebeurt altijd zwel meer als minder dan wat gepland was 2.2. Breder dan technisch-instrumenteel Ged nderwijs vraagt technisch-instrumentele expertise: het efficiënt en effectief middelen inzetten m delen te bereiken MAAR dat is slechts één dimensie van de nderwijsrealiteit en dus k van de prfessinaliteit van leraren. Daarnaast is nderwijs (en dus k ged nderwijs) nvermijdelijk gekenmerkt dr drie andere dimensies (zie.m. Hargreaves, 1995) - mreel - plitiek - emtineel SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

7 De mrele dimensie Onderwijs vereist altijd het maken van waardengebnden keuzes! Ordeel ver recht den aan de leerlingen (die aan mijn zrg zijn tevertruwd) leerlingen zijn jngeren/mensen (geen maakbare prducten) Technische beslissingen hebben mrele cnsequenties Handelen van leraren is nit luter technisch, maar nvermijdelijk resultaat van berdeling van de situatie in termen van wat ndig, rechtvaardig, wenselijk, is m recht te den aan de leerlingen Het rdeel betreft een hier-en-nu : altijd gecntextualiseerd (en dus in bepaald pzicht uniek) Prbleem: Er is geen nbetwistbare basis m het rdeel p te funderen (en dus geen perfect alibi m achter te schuilen) kwetsbaarheid Kwetsbaarheid Structureel kenmerk van leraarschap (géén eigenschap van persn!) Onntkmbaar: we meten handelen en weten (tt p zekere hgte) niet wat we den Cnsequentie: berdelen van kwaliteit van leraren p basis van leerlingresultaten det geen recht aan Omgaan met kwetsbaarheid? Uithuden: erkennen, nder gen zien Omarmen: het niet weten pent perspectief, mgelijkheid van het gebeuren psitief kwetsbare prfessinaliteit en prfessinele kwetsbaarheid SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

8 De plitieke dimensie Prcessen van macht en invled maken intrinsiek deel uit van leraarschap Wat geldt als de nrm van ged f kwaliteitsvl en he wrdt die nrm geïnstalleerd/bewaakt/pgelegd? O.m. lessen uit nderzek naar micrplitiek in schlen Gedrag van rganisatieleden wrdt bepaald dr prfessinele belangen Leraren hebben idee ver welke vrwaarden ndig/wenselijk zijn m p een gede manier te kunnen werken die vrwaarden (werkcndities) gaan fungeren als belangen Wanneer die belangen ntbreken, bedreigd wrden f afgeschaft zijn zal men vergaan tt micrplitieke actie gericht p het realiseren, vrijwaren f herstellen van de werkcndities andere kijk p weerstand SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

9 De emtinele dimensie Leraren zijn nvermijdelijk als persn betrkken in hun werk Mrele verantwrdelijkheid emtinele nietnverschilligheid (Filipp, 1990) Cfr. Kwetsbaarheid intense gevelens Idem vr ervaring plitieke realiteit Emties zijn dus intrinsiek deel van leraarschap en van hun prfessinele praktijk Dus geen persnsgebnden bijprduct! Sterk greiend nderzeksdmein Cnclusie deel 2: Nadenken ver ged nderwijs en het gede leraarschap dat dit met realiseren vereist een vldende brede invulling van die prfessinaliteit (en de samenhang van de verschillende dimensies) Technisch Mreel Plitiek Emtineel Erkennen van de nvermijdelijkheid van rdelen en kwetsbaarheid als structurele elementen van prfessinaliteit Erkennen van de centraliteit van de praktijk SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

10 3. Praktijkgebaseerd werken aan prfessinaliteit Uitgangspunten: Erkennen van prfessinaliteit van leraren als vertrekpunt Geëngageerde prfessinals hebben gede redenen m te den wat ze den, zals ze het den Geen deficiet-benadering (fcus p remediëring) Praktijk inzichtelijk maken en delen gede praktijkvrbeelden schrijven 3.1. Weg met vrbeelden van gede praktijk! Eenvudige basisgedachte: kennis nemen van de praktijk elders zal leiden tt vernieuwingen in de eigen praktijk Vrnderstellingen: Er is steeds een beste methde (praktijk) vrhanden Om duidelijk identificeerbare delen te bereiken Dat de methde vr iedereen beschikbaar gemaakt kan wrden (verneembaar) SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

11 prblematisch ivm nderwijs en pveding: Intrinsiek waardengebnden (nrmatief) Niet luter instrumenteel m(iddel-del vraagstuk) wat maakt iets tt een ged vrbeeld? Vraag van macht en legitimiteit: Wie mag dat bepalen? Miskent nvermijdelijke gecntextualiseerdheid: een praktijk vindt plaats ergens en it (in ruimte en tijd) nit znder meer verdraagbaar naar elders f later Werkt de-prfessinaliserend: publiek wrdt gereduceerd tt uitverder 3.2. Alternatief: gede praktijkvrbeelden Ged slaat p de wijze van presenteren, vrstellen, vrstellen, nl. niet alleen zichtbaar maken (tnen), maar k inzichtelijk Samenstellen (schrijven) gebeurt dr de betrkken (verantwrdelijke) prfessinals zelf Auteurschap (= erkenning én verantwrdelijkheid) Het schrijven zelf heeft prfessinaliserende waarde (en dus kwaliteitsbevrderende waarde) SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

12 Essentie = stellen en beantwrden van drie vragen (in déze vlgrde) aan een praktijk 1. Wat gebeurt er? (beschrijven) (betekenisgeving/interpretatie dr de verschillende betrkkenen) 2. Waarm gebeurt dit? (verklaren) Welke verklaring geven we? Waarp baseren we nze verklaring? Waarm denken we de redenen te kennen? 3. Wat vinden we ervan? (evalueren, waarderen) Persnlijke nrmatieve stellingname ter sprake brengen (persnlijke taakpvatting) Niet evident want kernpunt van kwetsbaarheid Cfr. diepe reflectie persnlijk interpretatiekader van de pleider ter discussie Een ged praktijkvrbeeld werkt Revelerend: iets laten zien, tnen Prblematiserend: het gangbare in vraag stellen Inspirerend: prepend, appellerend aan prfessineel engagement maar vanuit inzicht (in plaats van imitatie f nderwerping) SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

13 Kanttekeningen: Het beantwrden van die vragen is niet eenvudig We denken het altijd al te weten Vral de 2 de en zeker de 3 de vraag vernderstellen een prfessinele dialgcultuur Vaak ngemakkelijk en niet znder risic (meningsverschillen) Onderzek Achinstein (2002): cnstructief mgaan met meningsverschillen in team is beste garantie vr prfessinele leergemeenschap Aanbevlen aan inspectie: zu gede praktijkvrbeelden kunnen erkennen als legitieme en valide vrm van zelfevaluatie! Lezers/Luisteraars = erkend als gesprekspartner in prfessinele dialg Publiek maken van verwrven inzichten bject van kritische analyse en discussie dr peers SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

14 Mraal van het verhaal De gede f beste praktijk bestaat niet (net zmin als nderwijskwaliteit) En met dus steeds (uit)gevnden en waargemaakt wrden (net zals nderwijskwaliteit) En het zijn de leraren die dit uiteindelijk den Net zmin als nderwijskwaliteit De gede f beste praktijk bestaat niet en met dus steeds gevnden en waargemaakt wrden Net als nderwijskwaliteit SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember

15 en met dus steeds gevnden en waargemaakt wrden vinden wat te den? waarmaken he te den? MAAR ALTIJD OOK: waarm is dit ged/best? Meer lezen? Kelchtermans, G. (2009). Wh I am in hw I teach is the message. Self-understanding, vulnerability and reflectin. Teachers and Teaching: Thery and Practice, 15, Kelchtermans, G., & Ballet, K. (2002). The micrplitics f teacher inductin. A narrative-bigraphical study n teacher scialisatin. Teaching and Teacher Educatin, 18, Kelchtermans, G., & Ballet, K. (2009). He werken praktijkvrbeelden? Lessen uit nderzek. Persneel en rganisatie, 22, Kelchtermans, G., Ballet, K., Peeters, E., & Verckens, A. (2009). Gede praktijkvrbeelden als hefbm vr schlntwikkeling. Een explrerend nderzek naar determinanten en kritische kenmerken. Pedaggische Studiën, 86(3), SOK-cngres "De leraar en kwaliteitszrg" 27 nvember