Stagering en Profilering van Verslavingsziekten

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Stagering en Profilering van Verslavingsziekten"

Transcriptie

1 Stagering en Profilering van Verslavingsziekten Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research MATE Forum 2011 AMC Amsterdam 23 juni

2 Inhoudsopgave Diagnose en Stagering Diagnose verslaving in DSM-IV versus DSM-V Verslaving en beloop Neurobiologie en stagering van verslavingsgedrag Van diagnose naar diagnostische formulering Stagering van de diagnostische formulering Stagering, profilering en zorgtoewijzing Conclusies en discussie

3 Diagnose en Stagering

4 Diagnose en Stagering Diagnose zegt weinig over beloop Diagnose maar van betrekkelijk belang bij indicatiestelling Diagnose zegt maar weinig over het stadium en de ernst van de aandoening

5 Diagnose DSM-IV vs. DSM-V

6 Diagnose DSM-IV vs. DSM-V DSM-IV (2004) Misbruik 1 of meer van 4 criteria en geen afhankelijkheid Afhankelijkheid 3 of meer van 7 criteria met/zonder lichamelijke afhankelijkheid Twee stoornissen, waarbij misbruik minder ernstig is dan afhankelijkheid Stagering? DSM-V (2012/2013) Stoornis in gebruik 2 of meer van 11 criteria (craving) 2-3 criteria = mild 4 criteria = ernstig met/zonder lichamelijke afhankelijkheid Eén stoornis met twee ernstnivo s (en minimaal twee symptomen) Stagering?

7 Diagnose en beloop

8 Diagnose en beloop de Bruin et al., 2005 Remissie Terugval 1 Jaar FU 3 Jaar FU 2 Jaar FU DSM-IV Alcohol Misbruik ICD-10 Schadelijk gebruik DSM-IV Alcoholafhankelijkheid 81% 85% 10% 89% 92% 4% 67% 74% 14%

9 Diagnose en beloop Hser et al., 2001 Unknown Dead Incarcerated Daily use MMT Occasional use Abstinence % 2% 6% 7% 4% 48% % N Age 24.5 (3.9) 36.8 (5.4) 47.6 (5.1) 57.4 (4.0)

10 Behandeling en Beloop Hser et al., 2001 Unknown Dead Incarcerated Daily use MMT Occasional use Abstinence % 2% 6% 7% 4% 48% % N Age 24.5 (3.9) 36.8 (5.4) 47.6 (5.1) 57.4 (4.0)

11 Diagnose en beloop Stagering? Misbruik kan voorstadium zijn van afhankelijkheid, maar leidt zelden tot zoeken van hulp en heeft meestal een gunstig beloop (ook zonder professionele hulp). Afhankelijkheid volgt in veel gevallen op misbruik, leidt frequent tot het zoeken van hulp en heeft soms een gunstig maar soms ook een zeer ongunstig beloop. Van verslaving is sprake bij een subgroep van mensen met afhankelijkheid en het beloop is in meeste gevallen zeer ongunstig en niet zelden fataal. Behandeling kan het beloop van afhankelijkheid en verslaving in gunstige zin beinvloeden.

12 Biologisch Geinformeerde Stagering Verslaving

13 Geschiedenis van het Concept Verslaving 1. Morele Model 5. Sociale Model 2. Farmacologische Model 6. Hersenziekte Model 4. Leertheoretisch Model 3. Ziekte Model 3. Symptomatische Model 1976: Edwards en Gross Biopsychosociaal Model Alcohol Afhankelijkheidssyndroom

14 Verslaving: Behandelbare Hersenziekte Nora Volkow Charles O Brien Science, 1997

15 Verslaving ook een hersenziekte Genetische Kwetsbaarheid, bijv % erfelijk Biologische risicofactoren, bijv. anhedonia Hersenafwijkingen, bijv. weinig DA receptoren NcA Effectieve neurobiologische interventies Effectieve neurobiologische preventie

16 Verslaving ook een hersenziekte Genetische Kwetsbaarheid, bijv % erfelijk Biologische risicofactoren, bijv. anhedonia Hersenafwijkingen, bijv. weinig DA receptoren NcA Effectieve neurobiologische interventies Effectieve neurobiologische preventie

17 2005 Genetische Factoren Gedeelde Omgeving Unieke Omgeving Experimenteren 40% (chromosome 6, 10, 14) Aantal Sigaretten 50% (chromosome 3, 10) 55% 5% 30% 20% Nicotine Afhankelijkheid 75% 0% 25% Variatie in het experimenteren met (legale) drugs wordt vooral verklaard door gedeelde omgevingsfactoren, terwijl verslaving aan (legale) drugs vooral wordt bepaald door genetische en unieke omgevingsfactoren

18 Erfelijkheidsschattingen Agrawal & Linskey, 2008 Genetische bijdrage alcohol afhankelijkheid 50-70% nicotine afhankelijkheid 50-75% cannabis afhankelijkheid 35-75% cocaine afhankelijkheid 35-80% heroine afhankelijkheid 40-60%

19 Verslaving ook een hersenziekte Genetische Kwetsbaarheid, bijv % erfelijk Biologische risicofactoren, bijv. anhedonia Hersenafwijkingen, bijv. weinig DA receptoren NcA Effectieve neurobiologische interventies Effectieve neurobiologische preventie

20 Fenotype Alcoholism Alcoholism Spectrum Sociale Steun Inzichtgevende Psychotherapie Endofenotype Conditioning Reward Deficiency Low alcohol response Conflict Monitoring Attentional bias Disinhibition etc. CGT Medicatie Neuromodulatie Genotype Ooteman et al (2006) adapted from Gottesman & Gould (2003) OPRM1 DRD1 COMT GRIN2B GABRA6 DRD2 SERT MAOA CNR1 HTR1B GABRB2 GABRG2 candidate genes Farmaco- Genetica Gentherapie

21 Verslaving ook een hersenziekte Genetische Kwetsbaarheid, bijv % erfelijk Biologische risicofactoren, bijv. anhedonia Hersenafwijkingen, bijv. weinig DA receptoren NcA Effectieve neurobiologische interventies Effectieve neurobiologische preventie

22 Stagering en Neurobiologie van Verslaving STAGES HERSENFUNCTIES/STRUCTUREN Geen gebruik Experimenteel gebruik Beloning: VTA, NcAcc (V Striatum) Gecontroleerd matig gebruik Beloning: VTA, NcAcc (V Striatum) Misbruik Impulsiviteit: DLPFC, ACC Schadelijk gebruik Impulsiviteit: DLPFC, ACC Afhankelijkheid Craving/Salience: OFC, V Striatum Verslaving Gewoontevorming: D Striatum

23 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Naief Beloning Anhedonie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) Endorphines (µ-receptors) Dopamine Experimenteren Matig Gebruik Disinhibitie DLPFC Norepinephrine, 5HT Bingen Impulsiviteit Conditionering ACC NcAcc (Ventral Striatum) GABA, Glutamate Dynorphines (κ-receptors) Misbruik Schadelijk Gebruik Craving Amygdala Dopamine Thalamus Prefrontal Cortex (OFC, ACC) CRH Glutamate Afhankelijkheid (craving) Importantie/ OFC Dopamine Salience VMPFC Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

24 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Naief Beloning Anhedonie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) Endorphines (µ-receptors) Dopamine Experimenteren Matig Gebruik Disinhibitie DLPFC Norepinephrine, 5HT Bingen Impulsiviteit Conditionering ACC NcAcc (Ventral Striatum) GABA, Glutamate Dynorphines (κ-receptors) Misbruik Schadelijk Gebruik Craving Amygdala Dopamine Thalamus Prefrontal Cortex (OFC, ACC) CRH Glutamate Afhankelijkheid (craving) Importantie/ OFC Dopamine Salience VMPFC Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

25 Anhedonie- Striatum Minder DA binding in striatum in alcohol- en drugverslaafden na langdurige abstinentie Anhedonie? Reward Deficiency?

26 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Naief Beloning Anhedonie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) Endorphines (µ-receptors) Dopamine Experimenteren Matig Gebruik Disinhibitie DLPFC Norepinephrine, 5HT Bingen Impulsiviteit Conditionering ACC NcAcc (Ventral Striatum) GABA, Glutamate Dynorphines (κ-receptors) Misbruik Schadelijk Gebruik Craving Amygdala Dopamine Thalamus Prefrontal Cortex (OFC, ACC) CRH Glutamate Afhankelijkheid (craving) Importantie/ OFC Dopamine Salience VMPFC Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

27 A1: ACC activatie tijdens conflict trials; A2: ACC activatie tijdens error trials D: correlatie ACC activatie eerdere trial en activatie PFC huidige trial

28 2004

29 Error Monitoring ND en PG de Ruiter, Goudriaan, Veltman, van den Brink (submitted) Activatie in reactie op fouten gedurende Stop Task Controles Rokers Gokkers Significant minder activatie van de dacc na fouten bij pathologische gokkers dan bij tokers en normale controles.

30 Onderactivatie van de ACC in volwassen met ADHD

31 Connectie Striatale Orbitofrontale activiteit (Goldstein and Volkow, 2001)

32 IRISA Impaired Response Inhibition and Salience Attribution Goldstein and Volkow, 2002

33 2010 Heroïnegebruikers hebben zwakkere verbindingen tussen dacc/ofc en DLPFC (controle ), maar sterkere verbindingen tussen NcAcc en vacc/ofc (salience ).

34 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Naief Beloning Anhedonie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) Endorphines (µ-receptors) Dopamine Experimenteren Matig Gebruik Disinhibitie DLPFC Norepinephrine, 5HT Bingen Impulsiviteit Conditionering ACC NcAcc (Ventral Striatum) GABA, Glutamate Dynorphines (κ-receptors) Misbruik Schadelijk Gebruik Craving Amygdala Dopamine Thalamus Prefrontal Cortex (OFC, ACC) CRH Glutamate Afhankelijkheid (craving) Importantie/ OFC Dopamine Salience VMPFC Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

35 Attentional Bias Craving - Terugval

36 Attentional Bias Craving - Terugval

37

38 Attentional Bias Craving - Terugval

39

40 Attentional Bias-Cue-Reactiviteit Craving-Terugval Herhaalde Beloning Detectiedrempel Disinhibitie Attentional Bias Cue-Reactiviteit Craving Relapse Conflict Registratie

41 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Naief Beloning Anhedonie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) Endorphines (µ-receptors) Dopamine Experimenteren Matig Gebruik Disinhibitie DLPFC Norepinephrine, 5HT Bingen Impulsiviteit Conditionering ACC NcAcc (Ventral Striatum) GABA, Glutamate Dynorphines (κ-receptors) Misbruik Schadelijk Gebruik Craving Amygdala Dopamine Thalamus Prefrontal Cortex (OFC, ACC) CRH Glutamate Afhankelijkheid (craving) Importantie/ OFC Dopamine Salience VMPFC Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

42 2010 Alc Stim Craving Fixation Neutr Stim VS PFC DS Social Drinkers Heavy Drinkers OCDS = 1.8 OCDS = 11.5

43 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Naief Beloning Anhedonie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) Endorphines (µ-receptors) Dopamine Experimenteren Matig Gebruik Disinhibitie DLPFC Norepinephrine, 5HT Bingen Impulsiviteit Salience ACC OFC GABA, Glutamate Dopamine Misbruik Schadelijk Gebruik VMPFC Conditionering Craving NcAcc (Ventral Striatum) Amygdala Dynorphines (κ-receptors) Dopamine Afhankelijkheid (craving) Thalamus CRH Prefrontal Cortex (OFC, ACC) Glutamate Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

44 Van Diagnose naar Diagnostische Formulering (van classificatie naar diagnostiek)

45 Effect van Behandeling Actieve medicatie Placebo 10 0 Acamprosate Antidepressants Actieve medicatie Placebo NNT = 7-8 Sass, 1995; Mason, 2002, Morgan, 2003 Storosum et al. 2001; Khan et al Acamprosaat is bewezen effectieve interventie met een beperkte effectgrootte

46 Diagnose Diagnostische Formulering Er zijn wel effectieve behandelingen, maar effect is beperkt van omvang en waarschijnlijk alleen in bepaalde subgroepen. Fenotypische diagnoses zijn niet voorspellend: per diagnose grote heterogeniteit in beloop en reactie op behandeling * mogelijke uitzondering: comorbide pathologie (psychiatrisch, somatisch en sociaal) * mogelijke uitzondering: duur van de pathologie Endofenotypische kenmerken soms wel voorspellend voor beloop en reactie op behandeling Genotype soms wel voorspellend voor reactie op behandeling

47 Fenotype en voorspelling

48 Diagnose Diagnostische Formulering Slechts 3 van de 30 klinische variabelen waren voorpellend voor uitkomst

49 Detoxification 2009 = Risk of Alcohol Relapse Scale AUC=0.74 Voorspellers behandeluitkomst: * ernst (alcoholconsumptie) * sociale problemen (geld, conflicten) * psychiatrische comorbiditeit * somatische problemen * motivatie voor behandeling * eerdere alcoholbehandelingen

50 Voorspeller Interactie VXB Ernst lichamelijke afhankelijkheid P=0.155 P=0.975 Ernst van de craving P<0.000 P=0.626 Positieve familie-anamnese P=0.301 P=0.294 Leeftijd ontstaan alcoholproblemen P=0.519 P=0.599 Angst bij aanvang behandeling P<0.000 P=0.705 Fenotypische kenmerken (craving, angst) voorspellen wel het beloop maar zijn geen voorspellers van het behandeleffect

51 Endofenotype en voorspelling

52 Diagnose Diagnostische Formulering Duur PG verklaart 24% van variantie in de uitkomst Zelf-rapportge over impulsiviteit en gevoeligheid voor beloning hebben geen toegevoegde waarde MAAR Neurocognitieve maat impulsiviteit (SSRT) en besluitvorming (CPT) voegen 31% verklaarde variantie toe, waardoor totale verklaarde variantie 55% wordt.

53 Neurocognitief gemeten impulsiviteit voorspelt beloop Bowden-Jones et al. (2005) Risk-taking on tests sensitive to ventromedial prefrontal cortex dysfunction predicts early relapse in alcohol dependency: a pilot study. Yoon JH et al. (2007) Delay discounting predicts postpartum relapse to cigarette smoking among pregnant women. Krishnan-Sarin S et al. (2007) Behavioral impulsivity predicts treatment outcome in a smoking cessation program for adolescent smokers. MacKillop and Kahler (2009) Delayed reward disounting predicts treatment response for heavy drinkers receiving smoking cessation treatment.

54 mpfc Cue-geindiceerde activatie van de mpfc is geassocieerd met de hoeveelheid gebruikte alcohol en met de kans op terugval. Alcoholgebruik en terugval hingen niet samen met klinische variabelen zoals craving.

55 Genotype en voorspelling

56 NS

57 2008 Familiegeschiedenis met alcoholproblemen voorspelt een positief effect van een behandeling met naltrexon/nalmefeen bij pathologische gokkers.

58 Farmacogenomics Δ = 30% NNT = 3-4 Δ = 15% NNT = 7-8 A/G, G/G =32% AA = 68% Oslin et al McGeary et al Anton et al Kim et al Ooteman et al Gerlernter et al Tidey et al

59

60 AA-Group (geringere high en geen interactie) AG/GG Group (grotere high en wel interactie)

61 2010 [ 11 C]-raclopride PET Mensen met AG variant van het mu-opioid receptorgen reageren op alcohol met meer dopamine-uitstoot in het ventrale striatum dan mensen met de AA variant.

62 Naltrexon heeft meer effect op craving dan acamprosaat bij patiënten met: DRD2 A 2 A 2 60% GABRA6 TT/TC 65% GABRB2 CC 79% Acamprosaat heeft meer effect op craving bij patiënten met: DRD2 A 1 A 1 6%

63 2004 OOK: Yudkin et al., 2004; Lerman et al., 2006 Rokers met DRD2 CT/TT en DBH GA/AA hebben sign meer baat bij het gebruik nicotinepleisters dan rokers met DRD2 CC en DBH GG

64 Diagnose Diagnostische Formulering SNPs voorspellend voor stoppen met roken bij 550 behandelde rokers 41 SNPs specifiek voor NRT 66 SNPs non-specifiek 26 SNPs specifiek bupropion

65 Stagering, Profilering en Zorgtoewijzing

66 TNM Systeem Oncologie (solide tumoren) T = Tumor size (0=in situ; 1-4) N = Nodes (regional) (1-4) M = Metastasis (0 vs.1) G = Grade (differentiation) (1-4) R = Resection (0-2) c = staging based on clinical information p = staging based on pathologist information = profiling y = staging after adjuvant therapy

67 TNM Systeem Verslaving ONCOLOGIE T = Tumor size N = Nodes M = Metastasis VERSLAVING Stadium stoornis Psychische/somatische comorbiditeit Sociaal dysfunctioneren G = Grade R = Resection Verslavend middel Reactie op (eerdere) behandeling c = clinical inform p = pathologist inform y = adjuvant therapy Klinische (fenotypische) informatie Endofenotypische/genetisch informatie Gecombineerde behandeling

68 TNM Verslaving T0 = asymptomatisch met risicocfactoren, bijv. begin gebruik op jonge leeftijd T1 = frequent bingen maar voldoet niet aan diagnose misbruik T2 = misbruik met patroon van overmatig en/of ongepast gebruik van middelen T3 = afhankelijkheid met hunkering en vaak tolerantie/onthouding T4 = verslaving met compulsief gebruik en verlies van positieve belevingen N0 = geen bijkomende psychiatrische of somatische pathologie N1 = lichte psychiatrische (angst/depressie) of somatische (SOA) problemen N2 = matig ernstige psychiatrische (ADHD) of somatische (HIV) problemen N3 = ernstige psychiatrische (psychose) of somatische (cirrhose) problemen N4 = zeer ernstige psychiatrische (dementie) of terminale somatische ziekte M0 = geen of milde sociale beperkingen M1 = matige of ernstige sociale problemen G1 = XTC, GHB, Ketamine, Khat / G2 = Cannabis, Benzodiazepine, Nicotine G3 = Alcohol, Cocaine, Heroine / G4 = Polydrugverslaving

69 TNM Verslaving T0 = asymptomatisch met risicocfactoren, bijv. begin gebruik op jonge leeftijd T1 = frequent bingen maar voldoet niet aan diagnose misbruik T2 = misbruik met patroon van overmatig en/of ongepast gebruik van middelen T3 = afhankelijkheid met hunkering en vaak tolerantie en/of onthouding T4 = verslaving met compulsief gebruik en verlies van positieve belevingen

70 TNM Verslaving N0 = geen bijkomende psychiatrische of somatische pathologie N1 = lichte psychiatrische (angst/depressie) of somatische (SOA) problemen N2 = matig ernstige psychiatrische (ADHD) of somatische (HIV) problemen N3 = ernstige psychiatrische (psychose) of somatische (cirrhose) problemen N4 = zeer ernstige psychiatrische (dementie) of terminale somatische ziekte M0 = geen of milde sociale beperkingen M1 = matige of ernstige sociale problemen

71 Detoxification 2009 = Risk of Alcohol Relapse Scale AUC=0.74 Voorspellers behandeluitkomst: * ernst (alcoholconsumptie) * sociale problemen (geld, conflicten) * psychiatrische comorbiditeit * somatische problemen * motivatie voor behandeling * eerdere alcoholbehandelingen

72 TNM Verslaving T0 = asymptomatisch met risicocfactoren, bijv. begin gebruik op jonge leeftijd T1 = frequent bingen maar voldoet niet aan diagnose misbruik T2 = misbruik met patroon van overmatig en/of ongepast gebruik van middelen T3 = afhankelijkheid met hunkering en vaak tolerantie/onthouding T4 = verslaving met compulsief gebruik en verlies van positieve belevingen N0 = geen bijkomende psychiatrische of somatische pathologie N1 = lichte psychiatrische (angst/depressie) of somatische (SOA) problemen N2 = matig ernstige psychiatrische (ADHD) of somatische (HIV) problemen N3 = ernstige psychiatrische (psychose) of somatische (cirrhose) problemen N4 = zeer ernstige psychiatrische (dementie) of terminale somatische ziekte M0 = geen of milde sociale beperkingen M1 = matige of ernstige sociale problemen G1 = XTC, GHB, Ketamine, Khat; G2 = Cannabis, Benzodiazepine, Nicotine G3 = Alcohol, Cocaine, Heroine / G4 = Polydrugverslaving

73 TNM Verslaving Grading Addiction = G-Score G4 G3 G2 G1

74 Stageringsinstrument * Middelengebruik: diagnose, gebruik, craving * Psychiatrische comorbiditeit (incl. PDs) * Somatische comorbiditeit (MAP-HSS) * Persoonlijk en sociaal functioneren (ICF) Van groot belang omdat de multi-axiale diagnostiek in DSM-V wellicht verdwijnt!!

75 Stagering en Zorgtoewijzing T 0-2 N 0-1 M 0 R 0 T 3-4 N 2 M 0 R 1 T 3-4 N 3 M 1 R 2 T 3-4 N 3-4 M 1 R 2

76 Stepped Care naar Matched Care Stagering moet aangevuld worden met profilering binnen de stages van de ziekte Welke fenotypische, endofenotypische en/of genotypische kenmerken zijn geschikt om te komen van beginnende stepped-matched care naar effiënte matched care? Op basis van stagering en profiling moeten tenslotte behandelindicaties en behandelplannen gemaakt worden.

77 Stagering en Zorgtoewijzing Alcoholist: Naltrexone? (FH or OPRM1) Topiramaat? (PTSD/insult) Baclofen? (angst/wens) T 3-4 N 2 M 0 R1 T 3-4 N 3-4 M 1 R2 Stagering Profilering Heroineverslaafde: HAT? (chronisch, instabiel, wens) NTX-XR? (chronisch, instabiel, wens) DBS? (chronisch, stabiel, wens)

78 Conclusies en Discussie

79 Conclusies en Discussie Diagnose te weinig predictief voor beloop en reactie op behandeling Wellicht neurobiologisch gefundeerde multidimensionele stagering effectiever Toepassing MATE aanbevolen bij zorgtoewijzing Meer aandacht voor profilering Veelbelovende ontwikkelingen in de farmacogenetica

80

Gepersonaliseerde verslavingszorg is mogelijk en moet gepraktiseerd worden

Gepersonaliseerde verslavingszorg is mogelijk en moet gepraktiseerd worden Gepersonaliseerde verslavingszorg is mogelijk en moet gepraktiseerd worden Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research Amsterdamse School

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van alcoholverslaving Hoe zit het met reductie van alcoholconsumptie?

Medicamenteuze behandeling van alcoholverslaving Hoe zit het met reductie van alcoholconsumptie? Medicamenteuze behandeling van alcoholverslaving Hoe zit het met reductie van alcoholconsumptie? Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research

Nadere informatie

Reductie alcoholgebruik kan effectief behandeldoel zijn: overzicht van medicamenteuze behandelingen. Wim van den Brink

Reductie alcoholgebruik kan effectief behandeldoel zijn: overzicht van medicamenteuze behandelingen. Wim van den Brink Reductie alcoholgebruik kan effectief behandeldoel zijn: overzicht van medicamenteuze behandelingen Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research

Nadere informatie

Functieanalyse van middelengebruik. Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse. Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017

Functieanalyse van middelengebruik. Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse. Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017 Functieanalyse van middelengebruik Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017 Inhoud Wat is functie-analyse Functie-analyse van gedrag Functie-analyse

Nadere informatie

(gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T)

(gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T) (gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T) (biologische naar combinatie ) 4 1 Dierexperimentele studies

Nadere informatie

Neurobiologie van verslaving. R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet

Neurobiologie van verslaving. R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet Neurobiologie van verslaving R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet Inhoud Inleiding Neuropsychologische concepten Neurobiologische concepten Genen en verslaving EPA en verslaving Inleiding

Nadere informatie

Nora Volkow, Director NIDA

Nora Volkow, Director NIDA APA TeleReview 2008 Verslaving Prof. dr. Wim van den Brink AMC, Amsterdam 8 mei 2008 Nora Volkow, Director NIDA Nora Volkow en Salience Shifting TAMAR TAMAR Inhoudsopgave Epidemiologie Neurobiologie van

Nadere informatie

Verslaving aan Illegale drugs behandelingsaspecten. Anne Van Duyse Alumni geneeskunde 14 november 2018

Verslaving aan Illegale drugs behandelingsaspecten. Anne Van Duyse Alumni geneeskunde 14 november 2018 Verslaving aan Illegale drugs behandelingsaspecten Anne Van Duyse Alumni geneeskunde 14 november 2018 Visie op verslaving beïnvloedt behandelingswijzen Verschuiving van een moreel probleem naar een maatschappelijk

Nadere informatie

De Behandeling van Alcoholproblemen Wat is Nieuw?

De Behandeling van Alcoholproblemen Wat is Nieuw? De Behandeling van Alcoholproblemen Wat is Nieuw? Wim van den Brink Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam VAD studiedag: Over alcohol, geen klein bier! Brussel, 25 november 2016 Potentiele

Nadere informatie

Nieuws uit de Hunkerbunker

Nieuws uit de Hunkerbunker Nieuws uit de Hunkerbunker Wim van den Brink Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam Lezing PC Sint Hiëronymus Sint-Niklaas, 21 april 2016 Potentiele Belangenverstrengeling Potentiële belangenverstrengeling

Nadere informatie

Pillen? Praten? Trainen! Over de aanvullende rol die cognitieve trainingen kunnen spelen in de psychotherapie

Pillen? Praten? Trainen! Over de aanvullende rol die cognitieve trainingen kunnen spelen in de psychotherapie Pillen?? Trainen! Over de aanvullende rol die cognitieve trainingen kunnen spelen in de psychotherapie Reinout Wiers Hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie UvA r.wiers@uva.nl Huidige praktijk: Pillen

Nadere informatie

Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth

Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling in de GGz dr. C.A. Loth Cijfers 1,2 miljoen alcoholisten/problematische drinkers 1,8 miljoen dagelijkse gebruikers benzo s, 22 % gebruikt

Nadere informatie

J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl

J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl Waar gaan we het over hebben? Samen gaan Mechanismen misbruik Consequenties voor bejegening Schadelijke Gevolgen Middelen Kalant,

Nadere informatie

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -

Nadere informatie

Verslaving en impulsiviteit

Verslaving en impulsiviteit 22 oktober 2015 Verslaving en impulsiviteit Verschillende invalshoeken Dr Els Santens Verslaving als Chronische stoornis Duale procespathologie Verlies van controle = kernsymptoom Impulsiviteit: een veelzijdig

Nadere informatie

Stagering en profilering bij verslaving

Stagering en profilering bij verslaving korte bijdrage Stagering en profilering bij verslaving w. van den brink, g.m. schippers achtergrond Het wel of niet kunnen stellen van de diagnose misbruik of afhankelijkheid van middelen zegt nauwelijks

Nadere informatie

GENDER, COMORBIDITY & AUTISM Inleiding INHOUD Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters

Nadere informatie

Ellen Vedel Maarten Merkx

Ellen Vedel Maarten Merkx Ellen Vedel Maarten Merkx Jellinek, Arkin ZZP VGCt, 12 april 2013 A) Onthouding, terugval en craving B) Tolerantie, onthouding en controleverlies C) Euforisch effect, craving en controleverlies D) Euforisch

Nadere informatie

Lezingen over verslaving tijdens de Night University op 5 oktober

Lezingen over verslaving tijdens de Night University op 5 oktober Lezingen over verslaving tijdens de Night University op 5 oktober 2016-10-09 Op 5 oktober vond tijdens de jaarlijkse Night University op de campus van de Universiteit van Tilburg een aantal lezingen plaats

Nadere informatie

Verslaving en comorbiditeit

Verslaving en comorbiditeit Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,

Nadere informatie

LVB en verslaving nu en in de toekomst

LVB en verslaving nu en in de toekomst LVB en verslaving nu en in de toekomst Joanneke van der Nagel Psychiater Tactus Inhoud Middelengebruik en LVB Signaleren en bespreken Zorgmogelijkheden LVG en Verslaving QUIZZZ Alcohol is schadelijker

Nadere informatie

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken

Nadere informatie

Baclofen, (How) Does It Work? The Efficacy and Working Mechanism of High- Dose Baclofen in the Treatment of Alcohol Dependence E. M.

Baclofen, (How) Does It Work? The Efficacy and Working Mechanism of High- Dose Baclofen in the Treatment of Alcohol Dependence E. M. Baclofen, (How) Does It Work? The Efficacy and Working Mechanism of High- Dose Baclofen in the Treatment of Alcohol Dependence E. M. Beraha Menahem SAMENVATTING Alcoholverslaving is een chronische psychiatrische

Nadere informatie

Impulsiviteit en behandelingsuitkomsten bij alcohol & nicotinegebruik

Impulsiviteit en behandelingsuitkomsten bij alcohol & nicotinegebruik Impulsiviteit en behandelingsuitkomsten bij alcohol & nicotinegebruik Een onomkeerbaar gegeven of (therapeutisch) aanknopingspunt? Onderzoeksplatform middelengebruik VAD Oktober 2012 Laura Stevens Inhoud

Nadere informatie

Neurobiologie, behandeling en nieuw onderzoek

Neurobiologie, behandeling en nieuw onderzoek Psychose en verslaving Neurobiologie, behandeling en nieuw onderzoek Nascholing te Oegstgeest 9 oktober 2008 Bas van der Hoorn b.van.der.hoorn@palier.nl Opbouw Inleiding, dubbele diagnose zorgprogramma

Nadere informatie

MIDDELENGERELATEERDE en VERSLAVINGSSTOORNISSEN. Dr. Marie-Catherine Monté en Dr. Marieke Waignein

MIDDELENGERELATEERDE en VERSLAVINGSSTOORNISSEN. Dr. Marie-Catherine Monté en Dr. Marieke Waignein MIDDELENGERELATEERDE en VERSLAVINGSSTOORNISSEN Dr. Marie-Catherine Monté en Dr. Marieke Waignein 28 november 2014 Middelengerelateerde problematiek 1. Algemeen A. Middelengebruik in België B. Gevolgen:

Nadere informatie

Toxicomanie in België: prevalentie, kliniek en co-morbiditeit.

Toxicomanie in België: prevalentie, kliniek en co-morbiditeit. Toxicomanie in België: prevalentie, kliniek en co-morbiditeit. geert.dom@uantwerpen.be presentatie Inleiding Wat is verslaving? Prevalentie Gevolgen Co-morbiditeit Behandeling besluit presentatie Inleiding

Nadere informatie

Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca

Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca Anneke Goudriaan Bijzonder hoogleraar werkingsmechanismen en behandeling van verslaving / GZ-psycholoog Anneke.Goudriaan@arkin.nl

Nadere informatie

Een lastige opdracht Alcoholverslaving of overmatig drinken? En wat eraan te doen?

Een lastige opdracht Alcoholverslaving of overmatig drinken? En wat eraan te doen? Een lastige opdracht Alcoholverslaving of overmatig drinken? En wat eraan te doen? In 2011 vroeg ZonMw ons een state of the art studie te doen Reinout Wiers, Ph.D. Professor of Developmental Psychopathology

Nadere informatie

Disclosure belangen Janneke Valk, bedrijfsarts

Disclosure belangen Janneke Valk, bedrijfsarts Disclosure belangen Janneke Valk, bedrijfsarts (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Casus A Martin. Titel presentatie Door Naam Achternaam, datum

Casus A Martin. Titel presentatie Door Naam Achternaam, datum Casus A Martin LVB, 45 jaar jaren van polydrugsgebruik, daarna opname met IBS/RM vanwege psychose Geen heroine en cocaine meer, cannabis gaat door. Martin rookt en heeft COPD klachten. In perioden somber

Nadere informatie

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te

Nadere informatie

Bridging the gap. Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving. Anneke Goudriaan

Bridging the gap. Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving. Anneke Goudriaan Bridging the gap Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving Anneke Goudriaan Bijzonder hoogleraar Werkingsmechanismen en behandeling van verslaving, GZ-psycholoog a.e.goudriaan@amc.uva.nl

Nadere informatie

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica

Nadere informatie

Diagnose en classificatie in de psychiatrie

Diagnose en classificatie in de psychiatrie Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de

Nadere informatie

Eenzaamheid. Genetisch bepaald? Eeske van Roekel, MSc PhD candidate Orthopedagogiek. Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen

Eenzaamheid. Genetisch bepaald? Eeske van Roekel, MSc PhD candidate Orthopedagogiek. Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen Eenzaamheid Genetisch bepaald? Eeske van Roekel, MSc PhD candidate Orthopedagogiek Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen Stellingen Eenzaamheid staat gelijk aan veel alleen zijn Waar:

Nadere informatie

HERSENZIEKTEN, AUTONOMIE EN GEDRAG. Werkbezoek OM Dordrecht 6-10-2009

HERSENZIEKTEN, AUTONOMIE EN GEDRAG. Werkbezoek OM Dordrecht 6-10-2009 HERSENZIEKTEN, AUTONOMIE EN GEDRAG Werkbezoek OM Dordrecht 6-10-2009 Co-morbiditeit is de norm (gegevens uit intern onderzoek Bouman GGZ) HEROÏNE (VAAK POLYDRUGGE BRUIK) ALCOHOL STIMULAN- TIA CANNABIS

Nadere informatie

20 man 15 vrouw. depressie paranoia psychose

20 man 15 vrouw. depressie paranoia psychose Dubbele Diagnose Patricia v.wijngaarden-cremers, psychiater Circuitmanager Verslavingspsychiatrie Dimence Inhoud - Inleiding - Gebruik onder Nederlandse Jongeren - Psychiatrische Comorbiditeit - Wat is

Nadere informatie

Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving

Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving MSc Esther Beraha Dr. Elske Salemink Dr. Anneke Goudriaan Dr. Bram Bakker Prof. Dr. Wim van den Brink Prof. Dr. Reinout Wiers Academisch Medisch Centrum

Nadere informatie

Roesmiddelen en probleemgedrag: naar een Forensische Verslavingspsychiatrie?! Werkbezoek NIFP 26-06-2008

Roesmiddelen en probleemgedrag: naar een Forensische Verslavingspsychiatrie?! Werkbezoek NIFP 26-06-2008 Roesmiddelen en probleemgedrag: naar een Forensische Verslavingspsychiatrie?! Werkbezoek NIFP 26-06-2008 Achter dat probleemgedrag zit(ten). De gevolgen van middelengebruik op het gedrag Mogelijk verslaving

Nadere informatie

Developmental Disorders and Substance Use Disorder

Developmental Disorders and Substance Use Disorder Developmental Disorders and Substance Use Disorder a phenotypical, endophenotypical and genetic exploration Bram B. Sizoo, psychiater Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen, Dimence, Deventer Promotores:

Nadere informatie

Van genetische kwetsbaarheid naar herstel

Van genetische kwetsbaarheid naar herstel Kwetsbaarheid en Veerkracht bij mensen met een psychose Van genetische kwetsbaarheid naar herstel 10 jaar GROUP onderzoek GROUP-Investigators centrale vragen van GROUP Bestaat er een genetische kwetsbaarheid

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Controle over je verlangens. Diepe hersenstimulatie in impulscontrole en heroïne verslaving: een translationele benadering Verslaving wordt beschouwd als een chronische aandoening

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder

Nadere informatie

De erfelijkheid van cannabisgebruik en - verslaving. Prof. dr. Jacqueline Vink Developmental Psychopathology Beahvioural Science Institute

De erfelijkheid van cannabisgebruik en - verslaving. Prof. dr. Jacqueline Vink Developmental Psychopathology Beahvioural Science Institute De erfelijkheid van cannabisgebruik en - verslaving Prof. dr. Jacqueline Vink Developmental Psychopathology Beahvioural Science Institute Vragen/onderwerpen 1. Speelt erfelijke aanleg een rol bij cannabis

Nadere informatie

Verslavingsgedrag van DSM-IV naar DSM-5

Verslavingsgedrag van DSM-IV naar DSM-5 korte bijdrage Verslavingsgedrag van DSM-IV naar DSM-5 ACHTERGROND In mei 2013 werd de 5de editie van de dsm gepresenteerd met belangrijke veranderingen in de classificatie van verslaving. DOEL Bespreken

Nadere informatie

Boosting impulse control in addiction: Pharmacological neuroimaging studies Schmaal, L.

Boosting impulse control in addiction: Pharmacological neuroimaging studies Schmaal, L. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Boosting impulse control in addiction: Pharmacological neuroimaging studies Schmaal, L. Link to publication Citation for published version (APA): Schmaal, L. (2013).

Nadere informatie

Angst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater

Angst & Verslaving. Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Angst & Verslaving Angst en verslaving 10 oktober 2014 Bouwe Pieterse, psychiater Inhoudsopgave Achtergrond Etiologie Epidemiologie Diagnostiek Behandeling Kushner ea Multidisciplinaire Richtlijn alcohol

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

PK Broeders Alexianen Tienen

PK Broeders Alexianen Tienen PROGRAMMA 09u30 Ontvangst Koffie 10u00 Verwelkoming en inleiding Ivo Vanschooland Dr. H. Peuskens Getuigenis Pauze Getuigenis Herman Hacour 12u00 Aperitief en lunch 14u00 Werkgroepen begeleid door: Hacour

Nadere informatie

Schizofrenie en comorbide verslaving

Schizofrenie en comorbide verslaving Schizofrenie en comorbide verslaving Wilma Reesink GGZ Verpleegkundig Specialist GGNet Apeldoorn Workshopindeling: 1. Stellingen bespreken aan de hand van het Lagerhuismodel met doel: kennis testen, dilemma

Nadere informatie

Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat?

Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat? Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat? Hans Knoop Marianne Heins Gijs Bleijenberg CGT leidt tot een afname van klachten % patienten dat geen of duidelijk minder

Nadere informatie

Hersenstichting Nederland. Hersenen en verslaving

Hersenstichting Nederland. Hersenen en verslaving Hersenstichting Nederland Hersenen en verslaving 1 Hersenen en verslaving Veel mensen gebruiken wel één of meer verslavende stoffen zoals alcohol, tabak of koffie. Maar wanneer is iemand nu verslaafd?

Nadere informatie

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Gerard M. Schippers. Diagnos3ek en triage in de behandeling van alcoholverslaving

Gerard M. Schippers. Diagnos3ek en triage in de behandeling van alcoholverslaving Gerard M. Schippers Diagnos3ek en triage in de behandeling van alcoholverslaving Symposium Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van alcoholverslaving 1-11- 2013 THE AMSTERDAM INSTITUTE FOR ADDICTION

Nadere informatie

VERSLAVING: HET GEKAAPTE BREIN. 18/03/2019 Wim Lecot Psychiatrie AZG 1

VERSLAVING: HET GEKAAPTE BREIN. 18/03/2019 Wim Lecot Psychiatrie AZG 1 VERSLAVING: HET GEKAAPTE BREIN 1 1. Inleiding Roesmiddelen 2. Epidemiologie van roesmiddelengebruik 3. Neurofysiologie Het neuronale beloningscircuit Gebruik en misbruik Afhankelijkheid, tolerantie en

Nadere informatie

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer Linking Depression Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder Esther Opmeer Nederlandse Samenvatting Depressie staat in de top 3 van ziekten die de meeste ziektelast geven

Nadere informatie

Cannabis en alcohol in de praktijk van de psychiater. Arjen Neven, psychiater a.neven@palier.nl Centrum voor Dubbele Problematiek Palier, Den Haag

Cannabis en alcohol in de praktijk van de psychiater. Arjen Neven, psychiater a.neven@palier.nl Centrum voor Dubbele Problematiek Palier, Den Haag Cannabis en alcohol in de praktijk van de psychiater Arjen Neven, psychiater a.neven@palier.nl Centrum voor Dubbele Problematiek Palier, Den Haag Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Uw problemen gaan in rook op

Uw problemen gaan in rook op Uw problemen gaan in rook op Waarom is het zo verslavend? Wat kunnen we er aan doen? Trudi Tromp-Beelen huisarts en verslavingsarts Jellinek / Arkin Amsterdam Afhankelijkheid van een middel definitie

Nadere informatie

Van kwetsbaar naar weerbaar: preventie en zorg voor kwetsbare jongeren en risicogedrag

Van kwetsbaar naar weerbaar: preventie en zorg voor kwetsbare jongeren en risicogedrag Van kwetsbaar naar weerbaar: preventie en zorg voor kwetsbare jongeren en risicogedrag Dike van de Mheen Maart 2016 Due to the nature of the treatment, Wat is er aan de hand? Middelengebruik en risicogedrag

Nadere informatie

inhoud Slaaf van het onbewuste? In veel psychologische theorieën over verslaving is de centrale vraag: Waarom gebruik je?

inhoud Slaaf van het onbewuste? In veel psychologische theorieën over verslaving is de centrale vraag: Waarom gebruik je? AUVdag 7 november 2009 Slaaf van het onbewuste? De rol van automatische en gecontroleerde processen bij verslavingsgedrag in de adolescentie Reinout Wiers, Ph.D. inhoud 1. Bewuste en onbewuste processen

Nadere informatie

Neurobiologie van verslaving. Dr. Peter Joostens

Neurobiologie van verslaving. Dr. Peter Joostens Neurobiologie van verslaving Dr. Peter Joostens Ilja Leonard Pfeijffer Gaat het je makkelijk af de La Chouffeaf te slaan? Meestal wel. In het begin was het heel erg moeilijk, nu af en toe. Het hangt van

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst

recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Neurobiologische achtergronden van agressie

Neurobiologische achtergronden van agressie Neurobiologische achtergronden van agressie Studiedag EFCAP 2010 arne popma vumc, academische afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie 1 2 boodschap om mee naar huis te nemen biologische factoren alleen kunnen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Achtergrond Het risico op het ontwikkelen van een psychiatrische ziekte, zoals attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), schizofrenie of verslaving, wordt voor een aanzienlijk deel bepaald door

Nadere informatie

Farmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid. Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier

Farmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid. Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier Farmacotherapeutische behandelmogelijkheden bij alcoholafhankelijkheid Dr. De Mulder Psychiater-PsychotherapeutePAAZ H.-Hartziekenhuis Lier Alcohol: Epidemiologische gegevens WHO: Europa, regio hoogste

Nadere informatie

Middelengebruik en alcohol in relatie tot NAH. Twan van Duijnhoven Verpleegkundig Specialist GGZ

Middelengebruik en alcohol in relatie tot NAH. Twan van Duijnhoven Verpleegkundig Specialist GGZ Middelengebruik en alcohol in relatie tot NAH Twan van Duijnhoven Verpleegkundig Specialist GGZ Programma Stellingen Geschiedenis van verslaving Wat zijn drugs? Fasen van gebruik Soorten middelen Effecten

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse Samenvatting

Chapter 8. Nederlandse Samenvatting 134 Chapter Nederlandse Samenvatting 135 ALCOHOLVERSLAVING IN HET BREIN: VAN KWETSBAARHEID TOT COMPULSIEF DRINKEN Hoewel het merendeel van de mensen in de westerse wereld wel eens een alcoholische versnapering

Nadere informatie

Alcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie

Alcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie Dronken Jongeren 5 April 17 KNAW Symposium Ad Fundum Gevaar op korte termijn (coma, ongelukken) & op lange termijn Veranderingen in hersenen gebruik en effecten tijdens adolescentie Prof. dr. Reinout W.

Nadere informatie

P FWE =.042. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)

P FWE =.042. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) Chapter Nine Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) x=51 P FWE =.015 x=-57 P FWE =.011 x=-33 P FWE =.042 Nine Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) 165 (Dis)inhibitie hersenscanonderzoek van neuropsychiatrische

Nadere informatie

Wat doen zelfhulp en vroeghulp aan verslaving?

Wat doen zelfhulp en vroeghulp aan verslaving? Wat doen zelfhulp en vroeghulp aan verslaving? Dag van de verslaving 12 oktober 2007 Gerard M. Schippers Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam Tijdschrift sinds 2005 Bohn Stafleu Van Loghum

Nadere informatie

CAT VRAGEN OEFENEN Week 4. Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Maandag 25 maart 2013

CAT VRAGEN OEFENEN Week 4. Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Maandag 25 maart 2013 CAT VRAGEN OEFENEN Week 4 Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Maandag 25 maart 2013 1. De moeder van Julian, 16 jaar, komt bij de huisarts. Julian heeft in

Nadere informatie

Academische Werkplaats Ernstige Psychotische Aandoeningen

Academische Werkplaats Ernstige Psychotische Aandoeningen Academische Werkplaats Ernstige Psychotische Aandoeningen 1 Inhoud 1. a. Missie en b. Geschiedenis 2. Wie zijn wij? 3. Wat gaan wij doen? a. Stadia en profiel b. Interventie onderzoek c. Onderwijs en opleiding

Nadere informatie

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen?

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Richtlijnen Casus IDDT Richtlijnen, wat zeggen ze niet! Richtlijnen Dubbele Diagnose, Dubbele hulp (2003) British

Nadere informatie

Inhoud presenta5e. Epidemiology. Verslaving: recente neurobiologische inzichten en therapeu5sche implica5es.

Inhoud presenta5e. Epidemiology. Verslaving: recente neurobiologische inzichten en therapeu5sche implica5es. Inhoud presenta5e Verslaving: recente neurobiologische inzichten en therapeu5sche implica5es. Introduc5on epidemiology Neurobiology Treatment Conclusions Geert Dom PC Broeders Alexianen, Boechout Universiteit

Nadere informatie

Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 4 4-1

Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 4 4-1 Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken Dagdeel 4 4-1 Wat stond in dagdeel 3 centraal? Terugval en noodmaatregelen Aanvullingen functie-analyse Omgaan met trek 4-2 Programma

Nadere informatie

PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid

PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid PET-scan onderzoek en alcoholafhankelijkheid Dr. H. Peuskens Dr. J. Ceccarini Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen Verslaving: een hersenziekte Verslaving: een hersenziekte Joris Snaet PET:

Nadere informatie

Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan

Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan Ouderen en verslaving Dick van Etten Verpleegkundig Specialist GGZ Centrum Maliebaan U moet de bakens verzetten en noch sterke drank, noch bier meer gebruiken: houdt u aan een matig gebruik van een redelijke

Nadere informatie

Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht

Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht Max de Leeuw, psychiater en senior onderzoeker GGZ Rivierduinen/LUMC KenBiS, 17 juni 2016 Leiden Inhoud Emotieverwerking Werkgeheugen Beloning Eerstegraads

Nadere informatie

DE ONRUST IN DE JEUGD PSYCHOPATHOLOGIE BIJ HET PUBERBREIN

DE ONRUST IN DE JEUGD PSYCHOPATHOLOGIE BIJ HET PUBERBREIN drs. Stephen Ebecilio DE ONRUST IN DE JEUGD PSYCHOPATHOLOGIE BIJ HET PUBERBREIN 4 juni 2015 Opvoedingstoolbox 2015 1 2 Periode van tweede rijpingsproces Adolescentie Vertraagde rijpingsproces Prefrontale

Nadere informatie

Nederlandse samenva ng

Nederlandse samenva ng Nederlandse samenva ng Vast In Een Cirkel: hersenscanonderzoek naar cognitieve controle in de obsessievecompulsieve stoornis. De obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) is een invaliderend psychiatrisch

Nadere informatie

Geïntegreerde behandeling voor patiënten met Autisme spectrum stoornisen (ASS) en comorbide verslavingsproblematiek

Geïntegreerde behandeling voor patiënten met Autisme spectrum stoornisen (ASS) en comorbide verslavingsproblematiek Geïntegreerde behandeling voor patiënten met Autisme spectrum stoornisen (ASS) en comorbide verslavingsproblematiek Een innovatieve behandeling met TOPGGZ erkenning Linda Kronenberg & Hendrikje Bloemert

Nadere informatie

Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans

Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans Mathilde Descheemaeker Adriaan Spruyt Dirk Hermans Experimentele psychopathologie Op zoek naar de psychologische processen die een rol spelen bij het ontstaan, in stand houden en terugval van psychopathologie

Nadere informatie

Het verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong

Het verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Het verlichte brein als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Postdoctoral Research Fellow Institute of Psychiatry King s College London De grootte van het risico hangt samen met de mate van gebruik,

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift gaat over de oorzaken van het vóórkomen van symptomen van autisme spectrum stoornissen (ASD) bij kinderen met een aandachtstekort stoornis

Nadere informatie

het dopaminerge beloningssysteem

het dopaminerge beloningssysteem het dopaminerge beloningssysteem 27/05/2016 51 mesolimbic DA system lekker eten zorgt voor DA afgifte 27/05/2016 52 Bassareo and Di Chiara, 1997 palatable food and dopamine why would some people overeat

Nadere informatie

VMDB 15-06-2013. Arnold Scholten Psycholoog Brijder Verslavingszorg

VMDB 15-06-2013. Arnold Scholten Psycholoog Brijder Verslavingszorg VMDB 15-06-2013 Arnold Scholten Psycholoog Brijder Verslavingszorg DUBBELE DIAGNOSE Psychiatrische Stoornis + middelenproblematiek Er bestaat wederzijdse beïnvloeding Prognose is minder goed Afzonderlijke

Nadere informatie

Congres 01-04-2009. lex pull 23-03-2009 1

Congres 01-04-2009. lex pull 23-03-2009 1 ADHD EN VERSLAVING Congres 01-04-2009 lex pull 23-03-2009 1 ADHD EN VERSLAVING PREVALENTIE VERKLARINGSMODELLEN DIAGNOSTIEK BEHANDELING lex pull 23-03-2009 2 prevalentie 8-Tal studies SUD bij ADHD: Life-time

Nadere informatie

De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten.

De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten. De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten. Joanneke van der Nagel, psychiater, Tactus Verslavingszorg, Enschede Pieter-Jan Carpentier, psychiater, Reinier van Arkel groep, s-hertogenbosch

Nadere informatie

Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen

Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen Van DSM-IV naar DSM-5 Sietske Dellbrügge JACQUELINE HOVENS Denken over verslaving Moreel model Heropvoedingskampen Farmacologisch model Drankbestrijding Symptomatisch

Nadere informatie

Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid

Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid Onderzoek naar werkzaamheid schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis en alcoholafhankelijkheid presentatie ESPRi Symposium 26-11-2015 Michiel Boog, klinisch psycholoog, psychotherapeut Titel:

Nadere informatie

Cannabis. Van frequent naar afhankelijk gebruik

Cannabis. Van frequent naar afhankelijk gebruik Improving Mental Health by Sharing Knowledge Cannabis Van frequent naar afhankelijk gebruik CanDepgroep Peggy van der Pol Margriet van Laar Ron de Graaf Nienke Liebregts Wim van den Brink Dirk Korf Frequent

Nadere informatie

Inhoud. deel i de omvang en aard van het probleem 19. Voorwoord 1 1

Inhoud. deel i de omvang en aard van het probleem 19. Voorwoord 1 1 Voorwoord 1 1 deel i de omvang en aard van het probleem 19 1 Psychiatrische comorbiditeit van verslaving in relatie tot criminaliteit 2 1 Arne Popma, Eric Blaauw, Erwin Bijlsma 1.1 Inleiding 2 2 1.2 Psychiatrische

Nadere informatie

Moving the brain: Neuroimaging motivational changes of deep brain stimulation in obsessive-compulsive disorder Figee, M.

Moving the brain: Neuroimaging motivational changes of deep brain stimulation in obsessive-compulsive disorder Figee, M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Moving the brain: Neuroimaging motivational changes of deep brain stimulation in obsessive-compulsive disorder Figee, M. Link to publication Citation for published

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20223 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20223 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20223 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Spijker, Anne Titia Title: Cortisol exposure, cognition and clinical course of

Nadere informatie