Neurobiologische achtergronden van agressie

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Neurobiologische achtergronden van agressie"

Elisabeth Willems
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Neurobiologische achtergronden van agressie Studiedag EFCAP 2010 arne popma vumc, academische afdeling kinderen jeugdpsychiatrie 1

2 2

3 boodschap om mee naar huis te nemen biologische factoren alleen kunnen antisociaal gedrag bij jeugdigen niet verklaren, maar: biologische factoren kunnen wel bijdragen aan ons begrip van onderliggende mechanismen van antisociaal gedrag en daarmee wellicht aan toekomstige uitbreiding van diagnostiek- en behandelmogelijkheden 3

kunnen wel bijdragen aan ons begrip van onderliggende mechanismen van antisociaal

4 GENETICS ENVIRONMENT Biological risks BASIC PROCESSES RISK FACTORS Social risks BIOSOCIAL INTERACTION BIOSOCIAL INTERACTION Biological Protective Social Protective ANTISOCIAL BEHAVIOR OUTCOME Raine (2002) 4

INTERACTION BIOSOCIAL INTERACTION Biological

5 1,25 1 Composite index of antisocial behavior (z-scores) 0,75 0,5 0,25 0-0,25-0,5 none probable severe Childhood maltreatment Low MAOA High MAOA Caspi et al ,25 1 Composite index of antisocial behavior (z-scores) 0,75 0,5 0,25 0-0,25-0,5 none probable severe Childhood maltreatment Low MAOA High MAOA Caspi et al

6 1,25 Composite index of antisocial behavior (z-scores) 1 0,75 0,5 0,25 Low MAOA 0 High MAOA -0,25-0,5 none probable severe Childhood maltreatment Caspi et al

7 beeldvormend onderzoek nog weinig studies bij kinderen/adolescenten - gebrek aan empathie (amygdala, anterior insular cortex) - gebrek aan emotieregulatie (orbitofrontal cortex, anterior cingulate cortex) - gebrek aan aandacht Kruesi et al. 2004; Sterzer et al. 2005; Sterzer et al. 2007; Finger et al. 2008; Newman et al

(orbitofrontal cortex, anterior cingulate cortex) - gebrek aan aandacht Kruesi et

8 Het Hypothalamus Hypofyse Bijnier systeem STRESS Hypothalamus (CRH) Hypofyse (ACTH) Bijnier cortisol 8

9 arousal theory underarousal fearlessness sensation seeking (zuckermann,1977) (raine, 1993) biological parameters onderzoekspopulatie jaar oude jongens die vanwege een delict naar bureau halt werden gestuurd in amsterdam (winkeldiefstal, vandalisme, aggressie) normale controles gematched op leeftijd, ses, ethniciteit, IQ Studie 1 Popma et al

delict naar bureau halt werden gestuurd in amsterdam (winkeldiefstal, vandalisme,

10 onderzoekspopulatie DP+ DP- NC subgroepen: diversion project met DBD: diversion project zonder DBD: controles: DBD = oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD) óf gedragsstoornis (CD) Studie 1 Popma et al cortisol dagcurve het meten van cortisol spiegels in speeksel - in het eerste uur na ontwaken: the cortisol awakening response (CAR) - gedurende de dag Studie 1 Popma et al

11 cortisol dagcurve 14 cortisol (nmol/l) NC (n = 32) DP- (n = 61) DP+ (n = 20) 2 0 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 time Studie 1 Popma et al cortisol dagcurve 14 cortisol (nmol/l) NC (n = 32) DP- (n = 61) DP+ (n = 20) 2 0 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 time Studie 1 Popma et al

12 cortisol dagcurve 14 cortisol (nmol/l) NC (n = 32) DP- (n = 61) DP+ (n = 20) 2 0 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 time Studie 1 Popma et al psychosociale stresstest initial resting period psychosocial stress test post-test resting period t = -50 min t = -25 t = 0 t = 10 t = 15 t = 35 t = 55 t =75 HR and SCL saliva saliva saliva saliva saliva saliva saliva nms 1 nms nms nms nms nms nms 1 Von Zerssennegative mood scale Studie 2 Popma et al

2007 psychosociale stresstest initial resting period psychosocial stress test post-test resting period t = -50 min t = -25 t = 0 t

13 psychosociale stresstest cortisol 4 3,5 3 cortisol (nmol/l) 2,5 2 1,5 1 0,5 prepare speaking NC (n = 30) DBD- (n = 45) DBD+ (n = 21) time Studie 2 Popma et al psychosociale stresstest cortisol 4 3,5 3 cortisol (nmol/l) 2,5 2 1,5 1 0,5 prepare speaking NC (n = 30) DBD- (n = 45) DBD+ (n = 21) time Studie 2 Popma et al

14 90 psychosociale stresstest hartslag NC (n = 30) DBD- (n = 49) DBD+ (n = 21) heartrate (bpm) prepare speaking time Studie 2 Popma et al psychosociale stresstest negatief affect 5 4 negative mood 3 2 NC (n = 30) DBD- (n = 50) DBD+ (n = 22) 1 prepare speaking time Studie 2 Popma et al

2007 psychosociale stresstest negatief affect 5 4 negative mood 3 2 NC (n = 30) DBD- (n = 50) DBD+ (n

15 GENETICS Biological risks ENVIRONMENT Social risks BASIC PROCESSES RISK FACTORS BIOSOCIAL INTERACTION BIOSOCIAL INTERACTION Biological Protective Social Protective ANTISOCIAL BEHAVIOR OUTCOME Raine (2002) GENETICS Biological risks ENVIRONMENT Social risks BASIC PROCESSES RISK FACTORS BIOSOCIAL INTERACTION BIOSOCIAL INTERACTION Biological Protective Social Protective ANTISOCIAL BEHAVIOR OUTCOME Diagnostic identification Treatment options Risk assessment Treatment evaluation FORENSIC ASSESSMENT Popma & Raine (2006): Will future forensic assessment be neurobiological? 15

identification Treatment options Risk assessment Treatment evaluation FORENSIC ASSESSMENT Popma & Raine (2006): Will future forensic assessment

16 repercussies voor de klinische praktijk psychiatrisch onderzoek 1) diagnostische identificatie 2) aanknopingspunten voor behandeling bieden 3) risico taxatie 4) behandel evaluatie Grisso & Zimring 2004 repercussies voor de klinische praktijk diagnostiek - nieuwe diagnostische middelen b.v. psychopathie: lage hartslag reactiviteit - specificiteit van diagnoses verhogen b.v. subtypes agressie op basis neurobiologie 16

repercussies voor de klinische praktijk diagnostiek - nieuwe diagnostische middelen b.v. psychopathie: lage hartslag reactiviteit - specificiteit van diagnoses verhogen b.

17 repercussies voor de klinische praktijk behandeling - hogere specificiteit behandeling b.v. prolactine spiegels voorspellen effect antidepressiva b.v. lage cortisol reactiviteit voorspelt effect gedragstherapie Porter et al. 2003; Van de Wiel et al repercussies voor de klinische praktijk behandeling - nieuwe behandelmogelijkheden: zowel farmacologisch als niet-farmacologisch b.v. methylfenidate: meer arousal minder agressie b.v. gedragstherapie: normalisering cortisol dagcurve b.v. preventief programma: hogere arousal minder agressie Connor 2002; Fisher & Stoolmiller 2007; Raine et al

2004 repercussies voor de klinische praktijk behandeling - nieuwe behandelmogelijkheden: zowel farmacologisch als niet-farmacologisch b.v. methylfenidate: meer arousal minder agressie b.

18 repercussies voor de klinische praktijk risico taxatie meten biologische parameters om recidive te voorspellen? b.v. EEG activiatiepatroon voorspelt relapse cocainegebruik b.v. cortisol voorspelt relapse depressie Prichep et al. 2002; Appelhof et al repercussies voor de klinische praktijk behandelevaluatie meten van biologische parameters om behandeleffectiviteit te evalueren? b.v. cortisol normalisering geassocieerd met afname agressie Fisher & Stoolmiller 2002; Brotman et al

2007 repercussies voor de klinische praktijk behandelevaluatie meten van biologische parameters om behandeleffectiviteit te

19 toekomstig onderzoek - onderzoek bij jongere kinderen - longitudinale studies: voorspelling, veranderlijkheid - neuro-imaging - interactie biologie en omgeving Fisher & Stoolmiller 2002 boodschap om mee naar huis te nemen biologische factoren alleen kunnen antisociaal gedrag bij jeugdigen niet verklaren, maar: biologische factoren kunnen wel bijdragen aan ons begrip van onderliggende mechanismen van antisociaal gedrag en daarmee wellicht aan toekomstige uitbreiding van diagnostiek- en behandelmogelijkheden 19

antisociaal gedrag bij jeugdigen niet verklaren, maar: biologische factoren kunnen wel bijdragen aan ons begrip van

20 Discussie 20

Vergelijkbare documenten

Neurobiologie, criminaliteit en strafrecht. SWR 27 september 2014. Arne Popma

Neurobiologie, criminaliteit en strafrecht SWR 27 september 2014 Arne Popma Interactie in ontwikkeling en onderzoek van antisociaal gedrag Moran Cohn / Arne Popma Interactie in ontwikkeling en onderzoek