Nederlands Tijdschrift voor Behavioral Medicine
|
|
- Guus Smets
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Nederlands Tijdschrift voor Behavioral Medicine
2 .
3 Voor u ligt weer een thema nummer van het Nederlands Tijdschrift voor Behavioral Medicine. Dit keer over iets dat u allen bent geweest en waar u wellicht nog dagelijks mee te maken heeft, privé dan wel professioneel: de adolescent. Misschien denkt u met weemoed terug aan deze mooie levensfase, waarin de wereld nog aan uw voeten lag. Wellicht ook bent u blij die periode nooit meer mee te hoeven maken. Het spreekwoord luidt dan wel: ʻWie de jeugd heeft, heeft de toekomstʼ, maar als adolescent heb je vaak nog geen idee wat je met die toekomst aan moet. Bovendien kan het ʻvolwassen wordenʼ nog lastiger zijn wanneer je aanhoudend moe bent of last hebt van een blijvende darmontsteking, een eetstoornis, diabetes of chronische pijn. Adolescenten kunnen zelf ook moeilijk zijn, zeker in het geval er sprake is van antisociaal gedrag. Weten wij wel wat we met deze adolescenten aanmoeten? Over de meest voorkomende aandoeningen bij adolescenten in Nederland is nog weinig bekend. Het is nog wachten op de resultaten van een onderzoek dat momenteel wordt uitgevoerd door het NIVEL. Wel zijn er voor adolescenten verschillende nieuwe trainingen en behandelmethodes ontwikkeld en onderzocht. Die hebben gemeen dat ze allen in meer of mindere mate gebaseerd zijn op de cognitieve gedragstherapie en vaak een aansprekende titel hebben meegekregen. Zo is er een cognitief therapeutische training voor chronische pijn: ʻVan pijn lijden naar pijn leidenʼ. In dit nummer kunt u lezen over de inhoud en het effect van deze training. De auteur zal ook een presentatie houden op het congres Kwalivaderen (georganiseerd door de NBMF i.s.m. sectie Revalidatie van het NIP) dat 11 en 12 november plaats vindt. In De Bascule in Amsterdam is ervaring opgedaan met een nieuwe en veelbelovende behandeling van anorexia nervosa: ʻDe Mandometer methodeʼ. Kenmerkend aan deze methode, die is ontwikkeld in Zweden, is dat de focus niet zozeer ligt op hoe de eetstoornis is ontstaan, maar vooral op het weer leren eten met behulp van gedragsmatige technieken en biofeedback. Om goed te leren omgaan met een chronische ziekte is in het Emma Kinderziekenhuis AMC het cursusprogramma ʻOp Koersʼ ontwikkeld en in het VUMC is er het programma ʻDiaquestʼ voor adolescenten met diabetes. Het Roessingh, revalidatie centrum in Enschede heeft ook aandacht voor de toepassing van hun behandeling van chronische vermoeidheid bij adolescenten. Zo bezien lijkt het erop dat er bij de begeleiding wel voldoende rekening gehouden wordt met specifieke adolescenten problematiek. En dat is maar goed ook, want deze jeugd zal waarschijnlijk mede zorgen voor onze toekomst! Ten slotte wil ik u erop attenderen dat dit jaar traditiegetrouw weer wordt afgesloten met de NBMF jaardag op 16 dec. Het voorlopige programma vindt u op de achterkant, maar ik kan u vast verklappen dat de key-note lezing ʻDe fysiologie van Medisch Onverklaarde Klachtenʼ dit jaar verzorgd zal worden door een bekende, namelijk onze columnist Lorenz van Doornen.
4 Antisociaal gedrag van jongeren vormt zowel op individueel als maatschappelijk niveau een serieus probleem. Het algemeen sociaal functioneren van deze kinderen is vaak matig tot slecht en bovendien hebben ze een verhoogd risico voor een reeks van ernstige sociale en psychische problemen op volwassen leeftijd (Maughan en Rutter, 2000). Internationale studies tonen daarnaast aan dat jongeren met chronische antisociale gedragsproblemen de samenleving gemiddeld tien keer meer kosten, ondermeer aan hulpverlening en justitiële bemoeienis, dan jongeren zonder dergelijke problemen. Vanuit de internationale literatuur komen steeds meer signalen dat bij jongeren met antisociale gedragsproblemen, naast een aantal bekende psychosociale kenmerken, sprake is van specifieke neurobiologische kenmerken (Raine, 2002). Binnen dit groeiende veld van biologisch onderzoek naar antisociaal gedrag gaat veel aandacht uit naar biologische systemen die stress en arousal reguleren. De twee belangrijkste systemen zijn daarbij de Hypothalamus-Hypofyse- Bijnier as (of in de Angelsaksische literatuur Hypothalumus-Pituitary-Adrenal axis; HPA-as) en het Autonome Zenuwstelsel (Autonomic Nervous System; ANS). Deze systemen worden veelal bestudeerd vanuit de low arousal theory. Deze theorie gaat er vanuit dat een laag arousal (ʻactivatieʼ) niveau samenhangt met fearlessness (ʻweinig angstig zijnʼ) en/of het zoeken naar sensatie, om het arousal- of activatieniveau op een ʻnormaalʼ of ʻoptimaalʼ niveau te brengen. Doorgeredeneerd zouden individuen met een laag arousal niveau vaker antisociaal gedrag vertonen omdat ze minder angstig zijn en meer sensatie zoeken. In overeenstemming met deze theorie werd in antisociale populaties vrij consequent een lagere hartslagfrequentie gevonden dan bij controle-groepen (Ortiz en Raine, 2004). De resultaten van studies naar de relatie tussen HPA-as activiteit en antisociaal gedrag zijn tot op heden echter minder eenduidig. Activiteit van deze as kan worden gemeten aan de hand van concentraties van het eindproduct cortisol in speeksel. Bij volwassenen werd, in lijn met de low arousal theory, vrij consequent een negatief verband gevonden tussen cortisol-spiegels en de mate van antisociaal gedrag. Bij kinderen en jongeren werden in een aantal studies lage cortisol-spiegels bij kinderen met antisociale gedragsproblemen gerapporteerd, terwijl andere studies geen of zelfs een omgekeerd verband vonden. Een aantal methodologische problemen zouden hier mede voor verantwoordelijk kunnen zijn. Ten eerste hebben cortisol-spiegels een uitgesproken dag-nacht ritme, met een piek na het opstaan (cortisol awakening response; CAR) en langzaam afnemende spiegels over de rest van de dag. In studies werd tot nu toe meestal slechts een enkel monster genomen, zodat niet kon worden gekeken naar verloop van cortisol-spiegels over de dag. Andere studies hadden geen vast tijdstip waarop monsters werden afgenomen. Ten tweede werd tot nu toe slechts weinig onderzoek gedaan naar veranderingen in cortisol-spiegels tijdens stress. De twee studies die dit wel deden vergeleken klinisch opgenomen kinderen met anti-
5 sociale gedragproblemen met een normale controle-groep en vonden een lagere cortisol response in de groep met antisociale gedragsproblemen (Van Goozen, 2000). Vanuit deze studies was het echter nog niet duidelijk of dit alleen geldt voor de specifieke groep van klinisch opgenomen kinderen of ook voor andere groepen kinderen met antisociale gedragsproblemen. Met deze hiaten in de literatuur in het achterhoofd werd gedurende de afgelopen vier jaar een onderzoek uitgevoerd op de afdeling voor kinder- en jeugdpsychiatrie van het Vumc in Amsterdam. Om een niet klinisch opgenomen groep van adolescenten met in ernst variërende antisociale gedragsproblemen te rekruteren, werden ruim tot 14-jarige jongens en hun ouders benaderd via Bureau Halt. Bij deze instantie worden jongeren vanaf 12 jaar aangemeld voor een taakstraf, na het begaan van een licht delict zoals bijvoorbeeld winkeldiefstal, vernieling, of eenvoudige mishandeling. Binnen de groep Halt jongens werd er een indeling gemaakt in jongens met (Halt+) en zonder (Halt-) een psychiatrische gedragsstoornis. Ook werd een normale controle-groep (NC) gerekruteerd van jongens die nog nooit met de politie in aanraking waren geweest én geen psychiatrische stoornis hadden. Als onderdeel van dit onderzoek werden twee deelstudies uitgevoerd. In de eerste studie werden speeksel-monsters verzameld van alle jongens op 6 momenten over de dag. De eerste drie meetmomenten waren bij het opstaan, een half uur later en weer een half uur later. De laatste drie monsters werden om uur, uur en uur afgenomen. Zo konden voor het eerst de bovengenoemde cortisol-ochtendpiek (CAR) alsook veranderingen in cortisol-spiegels over de dag in kaart worden gebracht en worden gerelateerd aan antisociale gedragsproblemen. Uit de voorlopige analyses kwam naar voren dat de groep jongens die een delict had gepleegd én een psychiatrische gedragsstoornis had (Halt+), in vergelijking met de NC groep, lagere cortisolspiegels had in het eerste uur na ontwaken, terwijl hun cortisol-spiegels vervolgens minder snel daalden over de dag. De cortisol-spiegels van de subgroep van Halt jongens zonder psychiatrische gedragsstoornis lagen tussen die van de twee andere groepen in maar het verschil was nergens significant. In de tweede studie werd de reactie op stress onderzocht bij dezelfde drie subgroepen. Alle deelnemers kwamen rond dezelfde tijd ʼs middags naar het instituut voor het invullen van een aantal vragenlijsten en kregen na drie kwartier onverwacht de opdracht om voor een onbekend publiek, bestaande uit drie psychologen achter een spiegelwand, een spreekbeurt te houden. Iedereen kreeg 10 minuten voorbereidingstijd en moest vervolgens over een onderwerp naar keuze 5 minuten lang praten. Zoʼn spreekbeurt wordt ook wel een Public Speaking Task (Kudielka, 2004) genoemd. Speeksel-monsters werden zowel vooraf (rust) als achteraf (stress) genomen. Om te controleren hoe het ANS reageerde op deze situatie werd ook de hartslag gemeten en alle proefpersonen moesten meerdere keren een lijstje invullen met vragen over hoe ze zich voelden. De voorlopige analyses lieten zien dat de Halt+ groep een verminderde toename in zowel cortisol als hartslag frequentie hadden in vergelijking met de controlegroep. Voorzichtig samenvattend lijken de twee deelstudies binnen het huidige onderzoek de bestaande literatuur op twee punten aan te vullen: namelijk dat het verband tussen cortisol en antisociaal gedrag bij mannelijke adolescenten afhankelijk is van het tijdstip van de dag waarop cortisol wordt gemeten, en de omstandigheden waaronder dit gebeurd (rust versus stress). De voorlopige
6 resultaten wijzen in de richting van een verstoorde HPA-as activiteit in een niet klinisch opgenomen onderzoeksgroep van delinquente jongens, maar alleen bij hen met een psychiatrische gedragsstoornis. Vervolgstudies zouden zich nu onder andere moeten richten op de belangrijke vraag wat de oorzaak is van verschillen tussen groepen in HPA-as activiteit. Naast een eventuele erfelijk bepaalde aanleg, zou een mogelijke verklaring kunnen worden gevonden in vroege jeugdervaringen. Zo bestaat er reeds evidentie dat vroege negatieve levenservaringen de werking van de HPA-as kunnen beïnvloeden. Deze vraag en de vraag hoe de gevonden biologische verschillen verband houden met de verdere ontwikkeling zijn het onderwerp van onderzoek in een geplande vervolgstudie. Meer kennis van de samenhang tussen biologische factoren en antisociaal gedrag zou het inzicht in de ontstaansmechanismen van ernstig antisociaal gedrag op kinderleeftijd kunnen vergroten. Dit leidt hopelijk tot een uitbreiding van de tot op heden beperkte mogelijkheden voor preventie en behandeling van deze kwetsbare groep jongeren.
7 Vanaf 2000 heeft de pijndivisie van het Roessingh, centrum voor revalidatie, een interdisciplinair klinisch revalidatieprogramma bij het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) (www. pijnrevalidatie.nl). In de loop der jaren bleken adolescenten niet altijd even goed te profiteren van deze behandeling omdat dit programma een sterk appèl doet op praktische en emotionele zelfstandigheid. We onderscheiden enerzijds kwetsbaarheids- en luxerende factoren, die het ontstaan van vermoeidheidsklachten destijds kunnen verklaren en anderzijds onderhoudende factoren die de klachten nu in stand houden. De oorzaak of oorzaken van chronische vermoeidheid zijn niet bekend en ook niet meer te achterhalen, aangezien het begin van de vermoeidheid per definitie ten minste zes maanden eerder ligt. Somatische attributies, lage zelfeffectiviteit, een laag activiteitenniveau en een sterke gerichtheid op lichamelijke sensaties zijn factoren die de klachten in stand houden. Sterke somatische attributies zorgen voor een laag activiteitenniveau en een laag activiteitenniveau houdt vermoeidheid en beperkingen in stand. Het gericht zijn op lichamelijke sensaties en daaruit voortvloeiende irrationele cognities over herstel, heeft een negatieve invloed op zowel de vermoeidheid als op de beperkingen (Bleijenberg, 2001). In de groepsbehandeling wordt met cognitieve gedragstherapie aangegrepen op deze onderhoudende factoren. Er wordt gestreefd naar systematische opbouw van fysiek, mentaal en sociaal functioneren door middel van ʻgraded activityʼ, waarbij het belasting-belastbaarheids- model een handvat biedt (Winter, 1992). Deelnemers werken aan hun persoonlijke doelstellingen. Een jonge vrouw bij wie op negentienjarige leeftijd CVS is gediagnosticeerd, wordt door haar huisarts naar het revalidatiecentrum verwezen. De vermoeidheidsklachten bestaan al sinds ze zeventien jaar was. Eerdere behandelingen, psychotherapeutisch en farmacologisch, in verband met depressieve klachten en vermoeidheid hebben onvoldoende resultaat opgeleverd. Op het moment van de intake (begin 2004) is zij niet depressief. Tijdens de middelbare school had ze veel rug- en hoofdpijnklachten die succesvol werden behandeld. Sinds de middelbare school heeft deze jonge vrouw last van een perfectionistische instelling en faalangst. Ze voelt zich niet alleen onzeker over haar prestaties, maar ook over zichzelf, haar fysieke mogelijkheden, haar toekomst en zelfs over haar bestaan. In de omgang met derden is ze subassertief. Moeilijke situaties gaat ze liever uit de weg.
8 Na de door haar als zwaar ervaren middelbare school periode begint ze aan de sociale academie. Ze gaat op zichzelf wonen. Ze maakt zich veel zorgen om haar vader die overspannen thuis is. Ze krijgt de ziekte van Pfeiffer (1998). Na verloop van tijd wordt haar geadviseerd om met de opleiding te stoppen. Niet alleen vanwege de vermoeidheidsklachten, maar ook omdat ze te jong wordt bevonden. Na aanvang van de vermoeidheidsklachten ontstaan ook depressieve klachten. Gedurende een aantal jaren wordt zij daarvoor door diverse disciplines behandeld. Nadat zij zelf de behandelingen heeft stop gezet voelt ze zich opgewekter maar blijft erg vermoeid. Ze is teleurgesteld in hulpverleners. Na een jaar werken en een mislukte poging tot het volgen van een nieuwe opleiding gaat ze weer bij haar ouders inwonen. Haar ouders zijn erg zorgzaam en bezorgd. De vermoeidheidsklachten zijn nog steeds aanwezig. Ze heeft haar leven zoveel mogelijk aan haar klachten aangepast. Zo volgt ze een aantal uren per dag de PABO, haar derde vervolgopleiding. Daarnaast voelt ze zich beperkt in het uitvoeren van de gewone dagelijkse dingen en in haar sociale contacten. Bij de intakegesprekken verwacht ze de oplossing van hulpverleners. Er is sprake van weinig zelfeffectiviteit en sterke lichamelijke attributies. Na een tekenbeet is er geen ziekte van Lyme bij haar vastgesteld, maar ze vermoedt dat er toch een verband is met haar vermoeidheidsklachten. Haar activiteitenniveau is wisselend actief, waarbij periodes van overactiviteit afgewisseld worden met periodes van inactiviteit. Belemmerende gedachten dat elke activiteit of inspanning gepaard zal gaan met klachtentoename weerhouden haar inmiddels van verdere opbouw van activiteiten. De revalidante komt samen met haar moeder naar de intakegesprekken. Ze twijfelt of ze zelf invloed op haar klachten kan uitoefenen en is huiverig om de behandeling aan te gaan door haar eerdere teleurstellende ervaringen in de hulpverlening. Ze krijgt informatie over het behandelprogramma en bedenktijd. Een week later geeft ze aan bereid te zijn te werken aan gedragsverandering met als doel herstel van functioneren. Haar eerste doel wordt het opbouwen van haar fysieke activiteitenniveau in combinatie met een goede afwisseling tussen fysieke en mentale activiteiten en rustmomenten. Haar fysieke belastbaarheid bouwt ze systematisch op door middel van fietsen en zwemmen. Daarnaast brengt ze een relatief vaste structuur aan in het opstaan en naar bed gaan en weet dat ook vast te houden. De revalidatie-arts beantwoordt haar vragen rondom de ziekte van Lyme. Deze informatie voorkomt dat ze haar klachten aan de ziekte van Lyme blijft toeschrijven. Door in haar sociale omgeving en ook op school duidelijkheid te verschaffen over haar mogelijkheden en beperkingen haalt ze veel spanning bij zichzelf weg, waardoor ze beter kan functioneren. De schaamte die ze aanvankelijk had over haar beperkingen verdwijnt. Ze leert om anderen meer te betrekken door hulp te vragen en meer van zichzelf bloot te geven. Door toepassing van fysieke oefeningen, ontspanningstechnieken, ergonomische principes lukt het haar om activiteiten met minder energie uit te voeren en langer vol te houden. Ze leert keuzes maken, zoals lopen of fietsen, opleiding wel of niet continueren, meer leuke en minder verplichte activiteiten doen op een
9 dag. Op school maakt ze afspraken om een stage te kunnen realiseren. Belemmerende gedachten als ʻIk moet het goed doen.ʼ of ʻAls ik te veel doe stort ik weer in.ʼ blijven regelmatig de kop op steken. Ze kan deze gedachten wel steeds beter in banen leiden door er helpende gedachten van te maken: ʻAls ik niet te lang achter elkaar door ga, stort ik ook niet inʼ. Ondanks deze positieve gedragsveranderingen blijven de vermoeidheidsklachten, zij het gelijkmatiger en met minder pieken en dalen (subjectieve vermoeidheid gemeten met de CIS daalt van 47 naar 41). De fysieke opbouw stagneert. Cruciaal lijkt dat de vermoeidheidsklachten, ondanks alle positieve gedragsveranderingen, voortduren doordat de normale ontwikkelingstaken van adolescenten niet afgerond worden. De klachten zijn begonnen op 17 jaar, een leeftijd waarop iemand zich normaal gesproken tot jong volwassene gaat ontwikkelen. In plaats van zich los te maken van het gezin raken adolescenten met ernstige vermoeidheidsklachten afhankelijk van hun ouders. In plaats van er bij te horen vormen ze een uitzondering in de peer-group. Uitgaan, sociale contacten, opleiding, sporten, hobbyʼs - nodig om een eigen identiteit te vormen - kunnen niet of nauwelijks worden gerealiseerd. De adolescentiefase wordt als het ware vertraagd of uitgesteld. Bovendien ontstaat na verloop van tijd de angst dat deze achterstand nooit meer is in te halen. Leeftijdsgenoten zijn hen voorbij gestreefd op het gebieden als opleiding en werk, intieme relaties, identiteitsontwikkeling en autonomie. Deze jongeren missen de aansluiting en toekomstperspectief. Bovenstaande impliceert dat tijdens de behandeling van adolescenten met CVS expliciet aandacht besteed moet worden aan de rol van de ouders, de schoolkeuze en de contacten met leeftijdgenoten, zodat de adolescent alsnog de mogelijkheid krijgt om op eigen benen te leren staan en zich te ontwikkelen tot volwassene, die ze qua leeftijd al verondersteld wordt te zijn. Het actief betrekken van de ouders, het onderwijs en eventueel leeftijdsgenoten bij de behandeling vormt een noodzakelijke aanvulling op het huidige bestaande programma voor volwassenen. De in de casus beschreven jonge vrouw heeft hierin inmiddels individuele begeleiding gezocht.
10 Josje, vijftien jaar, weet het niet meer als ze uitgemergeld opgenomen wordt op de tiener afdeling van het AMC. Ze weegt nog 29 kilo (Body Mass Index van nog geen twaalf) en wordt geheel beheerst door haar anorexia nervosa: ze kan niet eten, ze kan niet drinken, ze moet bewegen en ze moet studeren. Als het niet gaat zoals het moet, automutileert ze. Omdat ze niets kan eten en uitgedroogd is wordt gestart met sondevoeding. Deze accepteert ze vanuit het idee dat ze het nu niet zelf hoeft te doen. Tegelijkertijd wordt gestart met het oefenen van het eten en drinken. Haar ouders zijn geschokt, voelen zich machteloos en vragen begeleiding bij het herstel van hun dochter. Besloten wordt haar aan te melden bij het mandometercentrum van De Bascule. Anorexia nervosa kenmerkt zich door extreem gewichtsverlies, angst om aan te komen, vertekend lichaamsbeeld en amenorroe. Vaak is er sprake van compensatoire gedragingen zoals veel bewegen en purgeren. Anorexia nervosa staat bekend als een stoornis met een hoge chroniciteit (twintig procent van de patiënten wordt chronisch) en een hoge mortaliteit (vijf procent) (Steinhausen, 2002). Maar gelukkig hebben jongere patiënten een iets betere prognose. Sinds november 2004 worden bij De Bascule jongeren met een eetstoornis behandeld volgens de mandometermethode in een semi-residentiële setting. Deze behandelvorm is ontwikkeld door het Karolinska instituut in Stockholm en laat zich het best omschrijven als een gedragsmatige behandeling met biofeedback elementen. Het focus van de behandeling ligt niet op ʻachterliggende problematiekʼ maar op weer leren eten, leren rust nemen en tenslotte weer meedoen aan het maatschappelijke leven. De symptomen van anorexia nervosa worden gezien als de onderhoudende factoren die behandeling behoeven. Psychiatrische symptomen (angsten, depressie en obsessies) verdwijnen tenslotte bij het normaliseren van het eten en gewicht. De pijlers van de behandeling zijn: 1. Training van eten en verzadigingsgevoel door middel van de mandometer. ʻMandoʼ betekent: ik eet. De mandometer is een weegschaal, waarop een bord gezet kan worden, die aan een kleine computer (PDA) is verbonden. Hiermee kan de patiënt op het beeldscherm haar eetvorderingen volgen: de eetsnelheid van de patiënt wordt tegelijkertijd met haar verzadigingsgevoel door de computer weergegeven en afgezet tegen twee ideaal curven, namelijk de ideale lineaire lijn van eten in grammen per minuut voor deze patiënt en de normaal waardes van de verzadi-
11 gingscurve. Anorexia patiënten moeten leren sneller en meer te eten en hun verzadigingsgevoel leren herkennen. 2. Hyperthermie door hoge temperatuur in rustkamer tot 40 graden Celsius en/of door batterijen verwarmde jackets, die patiënten naar eigen inzicht mogen gebruiken. Warmte zorgt voor relaxatie en vermindering van bewegingsdrang. 3. Beperking bewegingsactiviteit. 4. Herstel sociale activiteiten zoals vrienden, gezin en school. De programmaʼs zijn individueel gericht. Iedere patiënt is gekoppeld aan een casemanager die vooral motiverende technieken toepast en in overleg met de patiënte haar trainingsschema vastlegt en zorgdraagt voor de overdracht naar de thuissituatie. In de eerste publicatie (Bergh e.a., 2002) over de mandometermethode wordt een gecontroleerde behandelstudie (met wachtlijstconditie) beschreven met 32 patiënten, en een open studie (zonder controlegroep) met 168 patiënten. In de gecontroleerde studie verbeteren veertien van de zestien patiënten volledig tegenover één van de zestien patiënten in de wachtlijstconditie. In de open studie wordt een zelfde resultaat gemeld: 75 % verbetert, maar zeven procent valt in de jaren daarna (vijf jaar) terug. Gemiddeld doen patiënten er veertien maanden over om geheel te verbeteren. Zij voldoen dan niet meer aan de DSM-IV criteria voor anorexia nervosa of boulimia nervosa, behoudens de amenorroe. Niet alleen de eetproblemen verdwijnen, ook alle angsten, obsessies en depressieve symptomen. Er blijkt geen verschil in resultaten tussen de verschillende categorieën eetstoornis patiënten. Na de intake dag besluiten Josje en haar ouders tot behandeling waarbij met Josje een voor haar acceptabele gewichtstoename afgesproken wordt (eerste maal tot 34 kg). Gedurende de behandeling weet ze niet hoeveel ze aankomt totdat ze een halve kilo onder het afgesproken gewicht zit, waarna opnieuw een te bereiken gewicht afgesproken wordt. Er wordt een voedingschema en rustschema opgesteld. Josje start met eten op de mandometer met een minimale hoeveelheid van 50 gr in 30 minuten. Bij de eerste hap geeft ze al aan 100% verzadigd te zijn. De sondevoeding kan geleidelijk afgebouwd worden en na enkele weken komt ze van thuis uit naar het centrum. Het eten gebeurt of individueel met een casemanager in het eetlab of op de groep, afhankelijk van de vooruitgang die ze boekt. Josje kost het grote moeite zich te houden aan de afspraken, ze beweegt als niemand kijkt, ze laat de sonde weglopen en heeft enkele keren gebraakt. Met toezicht houdt ze zich aan de afspraken. Thuis is moeder bij alle eetmomenten, vader wordt niet geduld bij het eten. Het eten met de mandometer geeft haar zekerheid. Ze eet aanvankelijk zeer traag, maar dit wordt langzaam opgevoerd. Ouders worden gecoacht vanuit de ervaringen op de groep door de casemanager en de psychologe. Elk moment tussen de maaltijden en rust momenten probeert Josje aan school te werken want ze moet over. Nadat dit ook het geval blijkt te zijn kan ze wat meer rust nemen. Nu zes maanden later eet ze een redelijk normale hoeveelheid in een normaal tempo, 300gr in achttien minuten. Ondertussen komt ze geleidelijk aan in gewicht, van 29 naar 40 kg (BMI zestien), is het automutileren gestopt, en zien we een duidelijke verbetering van stemming, obsessies en angsten (gemeten met een vragenlijst) tot onder een klinische grens. Ze gaat drie dagen
12 per week naar school waarna ze naar het centrum komt, de andere dagen is ze er full time. De verwachting is dat ze nog geruime tijd nodig heeft om te genezen, haar hoofd zit nog vol anorectische gedachten, maar zelf zegt ze: ik ga heus niet meer afvallen, daarvoor zijn andere dingen veel te belangrijk. Sinds de start, nu negen maanden geleden, van het mandometercentrum van De Bascule zijn er zestien patiënten in behandeling gekomen (drie met boulimia nervosa, dertien met anorexia nervosa). Twee hiervan zijn in remissie. Alle AN patiënten komen goed aan in gewicht behoudens één patiënte die een terugval had na twee maanden met de behandeling te zijn gestopt in verband met familie bezoek in Australië. Ook de voorspelling van de daling van obsessies, angsten en depressie met het in gewicht aankomen zien we binnen onze patiënten groep. Deze hoopvol stemmende ontwikkelingen gaan we het komend jaar wetenschappelijk onderbouwen door middel van een vergelijkend onderzoek met de afdeling eetstoornissen jeugd van Rintveld/Altrecht te Zeist.
13
Eetstoornissen. Mellisa van der Linden
Eetstoornissen Mellisa van der Linden Inhoud Hoofdstuk 1: Wat houdt een eetstoornis in? Hoofdstuk 2: Welke eetstoornissen zijn er? Hoofdstuk 3: Wat zijn bekende oorzaken voor een eetstoornis? Hoofdstuk
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieGewoon moe of toch niet zo gewoon?
LATER voor LATER Gewoon moe of toch niet zo gewoon? Jacqueline Loonen Guido Haex 31-10-2015 Gewoon moe? Wat is vermoeidheid? Vermoeidheid is een subjectief gevoel. Bij gezonde personen is vermoeidheid
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
Nadere informatieChronische pijn en chronische vermoeidheid bij jongeren Reigerbos
Chronische pijn en chronische vermoeidheid bij jongeren Reigerbos Chronische pijn en chronische vermoeidheid bij jongeren. Ik werd eindelijk serieus genomen. Revalidatiecentrum voor kinderen en jeugd Reigerbos,
Nadere informatieIntakeprocedure IKK Onderzoek Kosten Hoe kom je bij Novaru m terecht? Nazorggroep Novarum ANOrexIA NervOsA Nabehandeling
ANOrexIA NervOsA ANOrexIA NervOsA Wat is anorexia nervosa? Mensen met anorexia eten zo weinig, dat ze extreem mager worden. Vaak zijn ze ernstig ondervoed. Maar al zijn ze vel over been, toch zien ze in
Nadere informatieBehandelprogramma chronische pijn. Almere
Behandelprogramma chronische pijn Almere Voor wie is het behandelprogramma zinvol? Als eerdere behandelingen zoals fysiotherapie of een operatie niet geholpen hebben komen mensen met chronische pijn vaak
Nadere informatieBack2Basic. Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging
Back2Basic Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging Inleiding Chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging zijn pijnklachten
Nadere informatieBehandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners
Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Afdeling revalidatie mca.nl Inhoudsopgave Wat is chronische pijn en vermoeidheid? 3 Chronische pijn en vermoeidheid bij tieners 4 Rustig aan of toch
Nadere informatieMensen met boulimia hebben vaak een normaal basisgewicht, en kunnen. Herken je de volgende verschijnselen bij jezelf? Dan kan het zijn dat je
BOulImIa NerVOsa BOulImIa NerVOsa Wat is boulimia nervosa? Boulimia nervosa houdt in dat je regelmatig flinke eetbuien hebt waarbij je de controle lijkt te verliezen. Tegelijkertijd ben je bang voor overgewicht.
Nadere informatieEen depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen
Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieEetstoornissen DSM-5. Leonieke Terpstra & Maartje Snoek
Eetstoornissen DSM-5 Leonieke Terpstra & Maartje Snoek VOXVOTE Voelt u zichzelf te dik? Probeert u daar (soms) wat aan te doen (lijnen)? Heeft u een eetstoornis (gehad)? 2/3 van de vrouwen wil afvallen
Nadere informatieSportief bewegen na kanker. Kanker
Sportief bewegen na kanker Kanker Sportief bewegen na kanker...................................... Bewegen: goed en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid en is nog
Nadere informatieENERGIEK. Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen
ENERGIEK Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen Achtergrond Bewegen is goed, voor iedereen! Dat is wat u vaak hoort en ziet in de media. En het is waar, bewegen houdt ons fit en
Nadere informatieDenk jij dat je. vastloopt tijdens. je studie?
Denk jij dat je vastloopt tijdens je studie? Soms loopt het leven niet zoals jij zou willen. Misschien ben je somber, twijfel je erover wie je bent, loopt het niet zo met contacten of worstel je met je
Nadere informatieDr. Greta Noordenbos, Klinische Psychologie, Universiteit Leiden
Na een vlotgeschreven en informatief eerste hoofdstuk van Els Verheyen waarin de belangrijkste kenmerken, gevolgen en behandelingen van eetstoornissen worden behandeld, gaat Karolien Selhorst uitvoerig
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatieHeb ik een eetstoornis?
Heb ik een eetstoornis? Heb ik een eetstoornis? Eten is voor veel mensen belangrijk: het is gezellig, lekker en een centraal moment van de dag. Ook geeft het de broodnodige energie. Soms eten we wat minder,
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatiehoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen
Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,
Nadere informatieNeurobiologische achtergronden van agressie
Neurobiologische achtergronden van agressie Studiedag EFCAP 2010 arne popma vumc, academische afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie 1 2 boodschap om mee naar huis te nemen biologische factoren alleen kunnen
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieEen goede behandeling. begint bij de juiste diagnose. Gewichtstoename is te vergelijken met koorts
Een goede behandeling begint bij de juiste diagnose U zou heel raar staan te kijken als u bij uw huisarts binnenkwam en uw arts zei, nog voor u ging zitten: U krijgt van mij een ontstekingsremmer, zonder
Nadere informatieVermoeidheid bij een neurologische aandoening
Vermoeidheid bij een neurologische aandoening Vermoeidheid is een algemeen verschijnsel bij verschillende neurologische aandoeningen. Vermoeidheid komt bijvoorbeeld veel voor na een beroerte, bij multiple
Nadere informatieOncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER
Oncologische revalidatie REVALIDEREN BIJ KANKER ONCOLOGISCHE REVALIDATIE De ziekte kanker kan grote gevolgen hebben. Tijdens en na de behandeling kunt u last krijgen van allerlei klachten. Uw conditie
Nadere informatieAngst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest
Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,
Nadere informatieSamenvatting. Opvoeding en thuis omgeving als aangrijpingspunten in de preventie van overgewicht bij kinderen: resultaten van de ChecKid studie
Opvoeding en thuis omgeving als aangrijpingspunten in de preventie van overgewicht bij kinderen: resultaten van de ChecKid studie Overgewicht is een snel groeiend wereldwijd probleem en is geassocieerd
Nadere informatieIs de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat?
Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat? Hans Knoop Marianne Heins Gijs Bleijenberg CGT leidt tot een afname van klachten % patienten dat geen of duidelijk minder
Nadere informatieCVS, CHRONISCHE PIJN EN ANDERE FUNCTIONELE KLACHTEN
CVS, CHRONISCHE PIJN EN ANDERE FUNCTIONELE KLACHTEN DR. E.J. SULKERS, KINDERARTS ADRZ Symposium Nehalennia, 11 april 2013 MOEHEID KAN EEN SYMPTOOM ZIJN VAN EEN: - infectieziekte; - orgaanziekte (hart,
Nadere informatieHoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum
Hoe blijf ik (psychisch) gezond?! Simone Traa Klinisch psycholoog psychotherapeut Medische Psychologie, Máxima Medisch Centrum Inhoud Definitie gezond Biopsychosociaal model Psychische gezondheid Stress
Nadere informatiewww.dok018.nl info@dok018.nl Carly van Velzen en Gert Dedel
www.dok018.nl info@dok018.nl Do s en Don ts bij funcconele klachten! Welke reacces zijn gewenst bij terugkeer op school. Opdracht Wanneer herken je een jongere met chronische pijn of vermoeidheid? Bedenk
Nadere informatieHerstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010
Herstel en Balans De rol van de psycholoog Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Kanker zet je leven op zijn kop 1 Kanker, gevolgen voor de patiënt Heftige emoties. Verlies van controle
Nadere informatieHerken je de volgende verschijnselen bij jezelf? Dan kan het zijn dat er sprake is van een eetbuistoornis.
EEtbuIstOOrNIs EEtbuIstOOrNIs Wat is een eetbuistoornis? Een eetbuistoornis wordt ook wel Binge Eating Disorder (BED) genoemd. Mensen met een eetbuistoornis hebben regelmatig onbedwingbare en hevige eetbuien
Nadere informatieZorgprogramma Angststoornissen
Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieDiabetes & Eetstoornissen Een uiterst gevaarlijke combinatie. Prof. Dr. M. Vervaet - Universiteit Gent - Centrum voor Eetstoornissen
Diabetes & Eetstoornissen Een uiterst gevaarlijke combinatie Prof. Dr. M. Vervaet - Universiteit Gent - Centrum voor Eetstoornissen GEZOND EN ZIEK Lichamelijke Gezondheid Diabetes: somatische aandoening
Nadere informatie) amarum ( DGT vs CGT behandeling bij BED - II
DGT vs CGT behandeling bij BED - II Het weglaten van verstoorde lichaamsbeleving is een omissie in de DSM-V criteria voor eetbuistoornissen. Elke Wezenberg VGCT 2015 Stelling voor de zaal: Het is toch
Nadere informatieZELFINVULLIJST DEPRESSIEVE SYMPTOMEN (INVENTORY OF DEPRESSIVE SYMPTOMATOLOGY: IDS-SR) 1 (In te vullen door patiënt)
ZELFINVULLIJST DEPRESSIEVE SYMPTOMEN (INVENTORY OF DEPRESSIVE SYMPTOMATOLOGY: IDS-SR) 1 (In te vullen door patiënt) Naam:.. Datum: - - Kruis bij elke vraag het antwoord aan dat de afgelopen zeven dagen
Nadere informatieRichtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017) 2. Introductie slaapproblemen Deze introductie beschrijft de definitie van slaapproblemen en slaapstoornissen, de prevalentie en de gevolgen
Nadere informatieINLEIDING (7 pp.) Katelijne Van Hoeck, VWVJ
INLEIDING (7 pp.) Katelijne Van Hoeck, VWVJ & BASISTEKST VAN SIGNAAL NAAR ZORG : EEN AANBEVELING VOOR DE DETECTIE VAN EET- EN GEWICHTSPROBLEMEN (19 pp.) VWVJ en vzw Eetexpert Schematisch traject van signaal
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatieAltijd moe... Jochem Verdonk
Altijd moe... Jochem Verdonk Onderwerpen Wat is ME/CVS? Soorten vermoeidheid Gevolgen vermoeidheid Omgaan met vermoeidheid Leven met vermoeidheid Tips Wat is ME/CVS? ME: Myalgische Encefalomyelitis myalgisch:
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod
Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod U bent niet de enige Een op de tien Nederlanders heeft te maken met een persoonlijkheidsstoornis of heeft trekken hiervan. De Riagg Maastricht is gespecialiseerd
Nadere informatieSportief bewegen met een depressie. Depressie
Sportief bewegen met een depressie Depressie Sportief bewegen met een depressie...................................... Bewegen: gezond en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieEen depressie. PuntP kan u helpen. groep: volwassenen
Een depressie PuntP kan u helpen groep: volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit
Nadere informatieCombipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie
Sophia Kinderziekenhuis U bent doorverwezen naar de combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie om te onderzoeken of u extra hulp kunt gebruiken bij de omgang met uw kind. In deze folder leest u
Nadere informatieSamen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog,
Samen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog, Deventer Ziekenhuis Ingeborg Visser, GZ-psycholoog i.o. tot
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting
NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich
Nadere informatieZou u hier een pasfoto kunnen plakken? Naam :
AANMELDVRAGENLIJST VOLWASSENEN PERSOONSGEGEVENS Zou u hier een pasfoto kunnen plakken? Naam : Geboortedatum : Nationaliteit : Adres : Postcode en woonplaats : BSN : Telefoonnummer(s) : E-mailadres : Huidige
Nadere informatieSamen eetproblemen aanpakken in Rotterdam. Helpt u mee?
Samen eetproblemen aanpakken in Rotterdam. Helpt u mee? voor mensen met een eetprobleem en hun naasten Eetproblematiek in cijfers Helaas komen eetproblemen en -stoornissen nog steeds veel voor in Nederland
Nadere informatieDenkt u. dat u mentaal. vastloopt?
Denkt u dat u mentaal vastloopt? Wat is Denk? Het leven kan veel van u vragen. Soms misschien teveel. Zeker als u langdurig onder druk staat of een tegenslag te verwerken krijgt. U heeft bijvoorbeeld al
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieVermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht
Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen
Nadere informatieChronische pijn. Locatie Arnhem
Chronische pijn Locatie Arnhem Chronische pijn We spreken van chronische pijn als pijnklachten langer dan zes maanden blijven bestaan. De pijn kan in verschillende delen van het lichaam voorkomen. Soms
Nadere informatieRevant, de kracht tot ontwikkeling!
Neurologische revalidatie Hartrevalidatie Revalidatie bij complex chronisch longfalen Oncologische revalidatie Kind- en jeugdrevalidatie Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen Arm-, hand- en polsrevalidatie
Nadere informatieDieet Vertrouwd Dichtbij
Gezond eten en leven Dieet Vertrouwd Dichtbij Ik eet bewuster en beweeg meer. Maar wel op een manier die bij mij past. Weer lekker in je vel Verantwoord en lekker eten gaan heel goed samen. Dat is het
Nadere informatieRevalidatieprogramma
Revalidatiegeneeskunde Revalidatieprogramma Chronische pijn Deze folder geeft u algemene informatie over revalidatie bij chronische pijn. Uiteraard komt de folder niet in plaats van een gesprek met uw
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Nachtmerrie. www.kinderneurologie.eu
Nachtmerrie Wat is een nachtmerrie? Een nachtmerrie is een slaapprobleem waarbij kinderen of volwassenen plotseling wakker worden nadat ze heel eng gedroomd hebben en deze droom nog heel goed kunnen herinneren.
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) 142 In dit proefschrift is de rol van de gezinscontext bij probleemgedrag in de adolescentie onderzocht. We hebben hierbij expliciet gefocust op het samenspel met andere factoren uit
Nadere informatieIs cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie?
Nijmeegs Kenniscentrum Is cognitive gedragstherapie voor het chronisch vermoeidheidssyndroom ook effectief als groepstherapie? Jan-Frederic Wiborg, Jose van Bussel, Agaat van Dijk, Gijs Bleijenberg, Hans
Nadere informatieBehandeling & Diagnostiek
Behandeling & Diagnostiek Inhoud Voorwoord Wat doet de GGZ Groep? Werkwijze Wanneer kan de GGZ Groep u helpen? Wanneer kan de GGZ Groep u niet helpen? Diagnostiek Werkwijze Kwaliteit Vergoeding Tot slot
Nadere informatieLange termijn functioneren en participatie bij jongeren met chronische pijn en vermoeidheid. Tessa Westendorp
Lange termijn functioneren en participatie bij jongeren met chronische pijn en vermoeidheid Tessa Westendorp 24 januari 2014 Hoofdthema s binnen mijn onderzoek: Revalidatiebehandeling Jongeren met chronisch
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatieOndersteunende zorg voor mensen met kanker
Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties
Nadere informatieWaarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt genetische aanleg voor sportgedrag een rol? Hoe hangt sportgedrag samen met geestelijke
Nadere informatiePsychosomatiek Eikenboom
specialistische geestelijke gezondheidszorg informatie voor patiënten en verwijzers Psychosomatiek Eikenboom Er zijn mensen, die jarenlang tobben met lichamelijke klachten waarvoor artsen geen afdoende
Nadere informatieGrip op je Depressie. Cursus voor mensen met depressieve klachten
Grip op je Depressie Cursus voor mensen met depressieve klachten In deze folder vindt u informatie over de cursus Grip op je Depressie, die verzorgd wordt door de afdeling Medische Psychologie van het
Nadere informatieAcademie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw. Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak
1 Academie voor Integratieve en Humanistische Psychologie en Psychotherapie vzw Zelfdoding: Signalen, mythen en aanpak Masterclass Amsterdam NAP Stefaan Boel 11 januari 2017 2 3 4 Zelfdoding is een permanente
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieInleiding. (leerlingbegeleider op een vmbo-school)
9 1 Inleiding Er was eens een meisje Zij klopte op mijn deur. Ik deed open en zij zei: Ik heb een eetprobleem. Kom binnen, zei ik, wat moedig dat je hier komt om hulp te vragen. Dat is de eerste stap.
Nadere informatieWaar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie
Waar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie De collegezaal zat 31 januari vol met zo n 55 geïnteresseerden die benieuwd zijn naar de voorlopige resultaten van SPOT-NF1.
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 11. Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15
Inhoud Voorwoord 11 Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15 1 Kenmerken van eetstoornissen 17 1 Inleiding 17 2 Criteria voor anorexia nervosa 17 Wat zijn de criteria voor
Nadere informatieCliënteninformatie. Pijnrevalidatie. Voor mensen met chronische pijnklachten en chronische vermoeidheid
Cliënteninformatie P Pijnrevalidatie Voor mensen met chronische pijnklachten en chronische vermoeidheid Pijnrevalidatie Heeft u chronische pijn- of vermoeidheidsklachten en heeft u daarvoor alle mogelijke
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en discussie
Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit
Nadere informatieOmgaan met chronische verm index:omgaan met chronische verm index :39 Pagina. Voorwoord 13
Inhoud Voorwoord 13 1 Wat is er aan de hand? 17 Twee typerende voorbeelden 17 Vermoeidheid 19 Vermoeidheid als een nuttig signaal 19 Vermoeidheid en stress 20 Vermoeidheid bij een ziekte 20 Vermoeidheid
Nadere informatie1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun
Thea Brouwer 1. Introductie 2. Feiten over vermoeidheid 3. Persoonlijke ervaringsverhaal 4. Tips en adviezen 5. Hulp en steun Ervaringsdeskundige kanker en vermoeidheid Nederlandse Federatie van Kankerpatiënten
Nadere informatieVermoeidheid bij MPD
Vermoeidheid bij MPD Landelijke contactmiddag MPD Stichting, 10-10-2009 -van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant Toon Hermans Huis Amersfoort Welke verschijnselen? Gevoelens van totale
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieOnderhuids. Workshop Zelfverwonding en Eetstoornissen. 9 december 2005
Onderhuids Workshop Zelfverwonding en Eetstoornissen 9 december 005 Voorstellen ZieZo Eetstoornissen Ervaringsverhaal Vragenlijst zelfbeschadiging en Eetstoornissen Vragen José Geertsema Ellen Spanjers
Nadere informatieVrijwilliger. worden bij anbn?
Vrijwilliger worden bij anbn? Samen op weg naar herstel bij eetstoornissen Je hebt een eetstoornis (gehad) of jouw familielid of naaste heeft een eetstoornis (gehad) en je wil iets doen met met jouw ervaringen...
Nadere informatiePsychosociale begeleiding
Borstkliniek Voorkempen Psychosociale begeleiding Borstkliniek Voorkempen Sofie Eelen psychologe AZ St Jozef Malle 9-12-2008 1 Diagnose van kanker Schokkende gebeurtenis Roept verschillende gevoelens en
Nadere informatiePsychisch of Psychiatrie? 12-06-2012
Wat is een psychische stoornis? Een psychische stoornis is een patroon van denken, voelen en gedrag dat binnen de geldende cultuur ongebruikelijk is. Het patroon veroorzaakt last bij de persoon zelf en/of
Nadere informatieleven met vermoeidheid omgaan met de gevolgen van een beroerte
leven met vermoeidheid omgaan met de gevolgen van een beroerte CVA Cerebro Vasculair Accident is de medische term voor een ongeluk in de vaten van de hersenen. In het dagelijks taalgebruik heet een CVA
Nadere informatieBEWEGEN BIJ KANKER 17041
BEWEGEN BIJ KANKER 17041 Inleiding De ziekte kanker, maar ook de behandeling, zoals chemotherapie, operatie, bestraling en hormonale therapie, kunnen aanleiding geven tot langdurige vermoeidheid en conditieverlies.
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 11. Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15
Inhoud Voorwoord 11 Inleiding 13 Wat vindt u in dit boek? 14 Voor wie is dit boek bedoeld? 15 1 Kenmerken van eetstoornissen 17 1 Inleiding 17 2 Criteria voor anorexia nervosa 17 Wat zijn de criteria voor
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder
Nadere informatieNiet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid. Jeugd en Gezin Gooi en Vechtstreek
Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat is ongeveer een derde van ons hele leven. Er zijn wel verschillen in de behoefte aan slaap. Waar de
Nadere informatieInformatie voor patiënten
Informatie voor patiënten gegeneraliseerde angststoornis: wat is dat precies? Bij u is na de intakeprocedure de diagnose gegeneraliseerde angststoornis gesteld. Om deze diagnose te kunnen krijgen moet
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieWie ben ik? MIJN LEVENSVERHAAL Een ontdekkingsreis naar mezelf. Janny Beernink, GZ-Psycholoog VGGNet In samenwerking met Universiteit Twente
Wie ben ik? MIJN LEVENSVERHAAL Een ontdekkingsreis naar mezelf Janny Beernink, GZ-Psycholoog VGGNet In samenwerking met Universiteit Twente Aanleiding Behoefte aan effectieve behandelprogramma s Reguliere
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatieChapter 9 CHAPTER 9. Samenvatting
CHAPTER 9 Samenvatting 115 Kanker en behandelingen voor kanker kunnen grote invloed hebben op de lichamelijke gezondheid en het psychisch functioneren van mensen. Er is veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit
Nadere informatieInformatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht
Informatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht De Nederlandse Obesitas Kliniek, het centrum voor patiënten met morbide obesitas De Nederlandse Obesitas Kliniek (NOK) is hét centrum van
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieFunctionele diagnostiek bij langdurige eetstoornissen
Functionele diagnostiek bij langdurige eetstoornissen OP BASIS VAN ICF MARIETA VERHOEVEN VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST I.O. COGNITIEF GEDRAGSTHERAPEUTISCH WERKER VGCT Ernstige en langdurige eetstoornis Definitie
Nadere informatie