Hersenstichting Nederland. Hersenen en verslaving

Transcriptie

1 Hersenstichting Nederland Hersenen en verslaving

2 1 Hersenen en verslaving Veel mensen gebruiken wel één of meer verslavende stoffen zoals alcohol, tabak of koffie. Maar wanneer is iemand nu verslaafd? En wat gebeurt er in de hersenen als er sprake is van een verslaving? gebruiken. Er zijn ook mensen die zich ongelukkig voelen en hierdoor naar drugs grijpen. Dit kan leiden tot (overmatig) gebruik van verslavende stoffen. Er bestaan verschillende soorten verslaving. Iemand kan verslaafd zijn aan een stof (bijvoorbeeld nicotine) of iemand kan verslaafd zijn aan een bepaalde vorm van gedrag (zoals gokken of gamen). Verslaving komt vaker voor dan gedacht. Bijna iedereen kent wel iemand die rookt, drinkt of niet kan stoppen met eten. Maar het is niet zo dat u meteen verslaafd raakt als u een keer een joint rookt of een glaasje wijn drinkt. Hoe kan het dan dat sommige mensen wel verslaafd raken en anderen niet? Iemand is verslaafd als deze persoon voortdurend verlangt naar de stof of de handeling (hunkering) en de controle over het gebruik of het gedrag is kwijtgeraakt. Hierdoor lijdt het dagelijkse leven onder zijn gedrag, met grote gevolgen. Een verslaafde heeft steeds meer van het middel nodig om hetzelfde effect te bereiken. Dit wordt tolerantie genoemd. Als het verslavende middel niet wordt gebruikt, treden er ontwenningsverschijnselen op. Verslaving en de hersenen Bij verslaving spelen de hersenen een grote rol. Drugs (waar ook alcohol en nicotine bij horen) hebben namelijk rechtstreeks invloed op de hersenen. In de hersenen staan zenuwcellen met elkaar in contact via boodschapperstoffen; de neurotransmitters. Er bestaan verschillende soorten neurotransmitters die een zenuwcel kan uitscheiden. Na de uitscheiding gaan de neurotransmitters naar de aangrenzende zenuwcel. Enkele voorbeelden van neurotransmitters zijn dopamine, serotonine, adrenaline en endorfine. Drugs kunnen invloed uitoefenen op de werking van zowel de zenuwcellen zelf als de neurotransmitters. Elke drug heeft zijn eigen specifieke werking (bijvoorbeeld stimulerend of verdovend) en invloed op verschillende neurotransmittersystemen. Wel hebben alle drugs invloed op dopamine. Dopamine is een stof die betrokken is bij aandacht, genot en motivatie en hoort bij het beloningssysteem van de hersenen. Door de aanmaak van dopamine voelen we ons tevreden en beloond. Door het gebruik van drugs komt er in de hersenen meer dopamine vrij. Hierdoor voelen veel drugsgebruikers zich goed. Dit fijne gevoel willen ze vaker ervaren en dus gaan drugsgebruikers vaker De neurotransmitters bevinden zich in blaasjes in de zenuwcel. Bij activering van deze zenuwcel worden de neurotransmitters uitgescheiden uit de blaasjes om naar de volgende zenuwcel te gaan. Soorten drugs De verschillende soorten drugs kunnen worden ingedeeld in de volgende categorieën: Verdovende middelen werken bewustzijnsverlagend. Deze middelen veroorzaken een rustig en ontspannen gevoel. Voorbeelden zijn alcohol, slaapmiddelen, GHB en heroïne. Stimulerende middelen geven energie. Deze middelen veroorzaken een alert en energiek gevoel. Voorbeelden zijn cafeïne (koffie, energiedrankjes), nicotine (tabak), XTC, cocaïne en amfetamine (speed). Bewustzijnsveranderende middelen geven de gebruiker een andere belevenis van de wereld. Voorbeelden zijn cannabis (wiet/hasj), LSD en paddo s. Deze indeling is niet voor alle drugs makkelijk te maken. Zo heeft XTC bijvoorbeeld niet alleen een stimulerend effect, maar verandert ook de waarneming van een persoon en is cannabis zowel verdovend als bewustzijnsveranderend. De verschillende soorten drugs hebben ieder een andere werking in de hersenen, maar allemaal effect op dopamine. Verslaafd Als mensen vaak verslavende middelen gebruiken, verandert er iets in de hersenen. Elk middel heeft een specifieke werking in de hersenen, maar bij alle drugs is dopamine betrokken. Het beloningssysteem in de

3 2 hersenen wordt steeds minder gevoelig voor dopamine. Een normale hoeveelheid dopamine geeft niet meer hetzelfde effect bij verslaafden. Het gevoel dat de drugs veroorzaakt is dus minder sterk dan bij de eerste keer. Om hetzelfde fijne gevoel weer terug te krijgen, moeten verslaafden dus steeds méér gebruiken. De hersenen worden hierdoor weer minder gevoelig voor dopamine, waardoor er wéér meer gebruikt moet worden. Zo komen ze in een zich steeds herhalend patroon. Dit terugkerend patroon is voor een verslaafde moeilijk te doorbreken. De verslaafde blijft naar de drugs verlangen, om maar gelukkig te zijn. Dit verlangen naar het verslavende middel heet hunkering. Gebruikers die niet verslaafd zijn kunnen het patroon wel gemakkelijk doorbreken. Betrokken hersengebieden bij verslaving prefrontale cortex nucleus accumbens De zenuwcellen waar verslavende middelen de meeste invloed op hebben, liggen in verschillende hersengebieden. Deze hersengebieden hebben ieder hun eigen functie. Deze functies kunnen het gedrag verklaren dat mensen vertonen als ze drugs hebben gebruikt. Eén van de meest betrokken hersengebieden is de nucleus accumbens. Dit deel van de hersenen speelt een belangrijke rol bij plezier, maar is ook betrokken bij angst en agressie. In het gebied waarin de nucleus accumbens zich bevindt zijn veel dopaminereceptoren aanwezig. Na drugsgebruik gaat hierdoor de hoeveelheid dopamine in dit hersengebied omhoog. Hierdoor worden de effecten van de nucleus accumbens versterkt en kunnen mensen extra vrolijk worden maar ook agressief. Agressie kan ook optreden door remming van het controlesysteem. Het controlesysteem in het voorste deel van de hersenen (prefrontale cortex) houdt normaal het agressief en impulsief gedrag onder controle. Door drugsgebruik functioneert het controlesysteem minder goed en worden verslaafden impulsiever. Gedragsverslavingen Naast verslaafd zijn aan middelen, kunnen mensen ook verslaafd raken aan bijvoorbeeld gokken en gamen en misschien ook wel aan eten of seks. Deze verslavingen worden gedragsverslavingen genoemd. Bij een gedragsverslaving worden er geen drugs ingenomen. Het gevoel dat gedragsverslaafde mensen krijgen, wordt veroorzaakt door de handeling die ze uitvoeren en door de verwachting en de opwinding die daarbij ontstaan. Ook dan komt er dopamine vrij in de hersenen. Het beloningscentrum in de hersenen wordt dan dus indirect gestimuleerd. Mensen die gedragsverslaafd zijn, willen in veel gevallen afleiding zoeken van hun echte leven. Elke keer als zij de handeling verrichten komt dopamine vrij. Het fijne gevoel dat hierbij ontstaat, is verslavend. Doordat er regelmatig dopamine vrijkomt is het verslavende proces vergelijkbaar met een drugsverslaving. Daarom zijn ook bepaalde gedragsverslavingen de laatste jaren erkend als een ziekte. Mensen die gedragsverslaafd zijn, hebben een vergelijkbare drang tot herhaling, verlies van controle, en tolerantie als drugsverslaafden. Waardoor raakt iemand verslaafd? De kans op verslaving wordt door verschillende factoren beïnvloed. Het is hierdoor erg moeilijk te voorspellen of iemand wel of niet verslaafd raakt. De belangrijkste oorzaken van verslaving zijn: Soort drugs; afhankelijkheid treedt in verschillende mate op bij de verschillende middelen. Zo zijn heroïne en nicotine bij veel mensen al na enkele keren verslavend, terwijl cannabis minder verslavend is. Dit komt doordat drugs zoals heroïne het beloningssysteem sterker beïnvloeden. Dit is dan ook sterker verslavend. Genetische factoren; erfelijke factoren spelen waarschijnlijk voor 40-60% een rol bij de ontwikkeling van een verslaving. Welke genen (stukjes DNA) precies een rol spelen is nog niet volledig duidelijk. Omgevingsfactoren; de omgeving en jeugd van een persoon spelen mee in de kans om een verslaving te ontwikkelen. Ook ingrijpende gebeurtenissen en stress kunnen een oorzaak zijn. Zo hebben jongeren met psychische problemen een grotere kans om verslaafd te raken. Gevolgen Verslavende middelen hebben een direct effect op de hersenen met als gevolg hunkering en controleverlies. Door deze veranderingen in de hersenen is het moeilijk om af te kicken en vol te houden. Bovendien

4 3 kan langdurig, overmatig gebruik van middelen leiden tot schade aan bepaalde zenuwcellen, waardoor het nog moeilijker wordt om te stoppen of te minderen met het gebruik. Als men ineens stopt met het gebruiken van drugs kan dit zelfs gevaarlijk zijn omdat er ontwenningsverschijnselen op kunnen treden. Ontwenningsverschijnselen, ook wel onthoudingsverschijnselen genoemd, verschillen sterk per gebruikt middel. Zo kunnen de verschijnselen slechts beperkt of vervelend zijn, maar ook erg gevaarlijk. De symptomen variëren van slechte concentratie (na bijvoorbeeld stoppen met roken) tot epileptische aanvallen en delirium tremens (na stoppen met GHB of alcohol). Als de ontwenningsverschijnselen sterk zijn, is het moeilijker om af te kicken; dit kan de verslaving in stand houden. Niet alleen lichamelijk zijn de gevolgen van een verslaving groot. Ook financiële en sociale gevolgen spelen vaak een rol bij een verslaving. Zo verliezen mensen hun baan of wordt hun relatie verbroken. Cijfers Soort drug Aantal verslaafden in Nederland Alcohol Tabak Cannabis/wiet Cocaïne Heroïne Gokken Gamen Het aantal tabakgebruikers is de afgelopen jaren wel flink afgenomen. Zo rookte in 1970 nog 59% van de bevolking terwijl dat in 2009 nog maar 24.5% was. Bron: Jellinek, Tips Gebruik drugs niet als afleiding. Voor het oplossen van problemen is alcohol- of drugsgebruik nooit de oplossing! Wees bewust van de keuzes die u maakt, zoals welke drugs u gebruikt. Als u een verslaving vermoedt, neem contact op met uw huisarts. Aandoeningen en verslaving Er zijn steeds meer aanwijzingen dat jongeren met ADHD en/of een gedragsstoornis meer risico lopen om verslaafd te raken. Mensen met ADHD zijn erg impulsief en hebben een motivatie- en beloningssysteem dat minder goed functioneert. Hierdoor proberen jongeren met ADHD vaker op jonge leeftijd drugs uit. Daarnaast kunnen mensen met ADHD verslaafd raken doordat ze drugs als medicatie gaan gebruiken. Veel drugs verminderen de symptomen van ADHD. Doordat ze zichzelf moeilijker kunnen corrigeren, raken mensen met ADHD eerder verslaafd. Drugs kunnen ook aandoeningen veroorzaken. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat cannabis de oorzaak kan zijn van het verergeren van schizofrenie. Dit komt doordat cannabis verwardheid en hallucinaties kan oproepen. In het onderzoek vertoonden cannabisgebruikers met schizofrenie meestal ergere symptomen dan niet-gebruikers. Meer informatie Ook voor advies en hulp bij afkicken. Kennisinstituut dat onderzoek doet o.a. naar verslaving. Expertcentrum; voor vragen over verslaving en behandelingen. Met dank aan prof. dr. Wim van den Brink, van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam en Jurriaan Witteman MSc. van Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP), die aan de totstandkoming van deze folder hebben meegewerkt.

5 Hersenstichting Nederland De Hersenstichting wil actief bijdragen aan gezonde hersenen. Hoe meer we van de hersenen begrijpen, hoe beter we ze gezond kunnen houden. Daarom laten we wetenschappelijk onderzoek doen, voeren we innovatieve projecten uit en dragen we bij aan goede patiëntenzorg. Folders en brochures Bij de Hersenstichting zijn de volgende uitgaven over hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Folder Depressie Brochure Puberhersenen in ontwikkeling Zorgwijzer Partners Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven op Gezonde hersenen zijn van levensbelang, maar vrijwel iedereen krijgt ooit in zijn leven te maken met een hersenaandoening. Per jaar komen er mensen met een hersenziekte bij. Bijna een half miljoen mensen in Nederland kampen met blijvende ernstige gevolgen. Ook familie en vrienden worden hierdoor getroffen. Dat moet stoppen. En het kán stoppen. De Hersenstichting is ervan overtuigd dat we in de toekomst hersenziekten kunnen genezen en onze hersenen gezond kunnen houden. Hersenstichting Nederland Postbus 191, 2501 CD Den Haag, IBAN: NL18 INGB Geef om je hersenen. Steun de Hersenstichting. Bestelbon Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven op Onderstaande uitgaven vindt u wellicht interessant en kunt u met deze bon bestellen: Depressie gratis Bon invullen in blokletters s.v.p. Naam: Adres: Postcode + woonplaats: Telefoonnummer: Puberhersenen in ontwikkeling 2,00 5,00 Uitgaven worden met een acceptgiro toegestuurd; genoemde prijzen zijn exclusief porto- en administratiekosten. M/V Foto s: Shutterstock en Fotolia maart 2014 Vul in, knip uit en stuur op naar: Hersenstichting Nederland Antwoordnummer WB Den Haag (postzegel hoeft niet, mag wel)