Inhoud presenta5e. Epidemiology. Verslaving: recente neurobiologische inzichten en therapeu5sche implica5es.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inhoud presenta5e. Epidemiology. Verslaving: recente neurobiologische inzichten en therapeu5sche implica5es."

Transcriptie

1 Inhoud presenta5e Verslaving: recente neurobiologische inzichten en therapeu5sche implica5es. Introduc5on epidemiology Neurobiology Treatment Conclusions Geert Dom PC Broeders Alexianen, Boechout Universiteit Antwerpen (UA, UZA Neurobiologisch een poligene5sch bepaalde, progressieve hersenaandoening met een extreem heterogeen fenotype Risk Factors for Alcoholism or Drug Dependence GENETIC Specific genes G X E Interaction ENVIRONMENTAL Family, Peers Workplace Comorbidity Early onset Ini)a)e gebruik: - (Thuis) milieu - persoonlijkheid Pathogenese factoren? Transi'e verslaving: - Gene$sch - Neurobiologische kwetsbaarheid - Peer omgeving Epidemiology Substance use paqerns Dependence Use addic)on Toename gebruik en misbruik: - Peer groep - - gene5sch - - persoonlijkheidstrekken - Neurobiologisch o.m. decision making con)nua)on 1

2 Life5me Prevalence of Substance Use Disorders in NCS- R Substance Tobacco Drug Use, Drug Addicts and Treatment Total Popula5on: N = Regular Users year prevalence Addicts year prevalence Treated Addicts year prevalence Percentage in treatment minimal minimal Alcohol % Benzodiazepines minimal minimal Heroin (poly) % Cocaine (poly) > > % Cannabis ?? 3.000?? Kessler, R. C. et al. Arch Gen Psychiatry 2005;62: XTC ?? 300?? Burden of disease aqributable to alcohol and tobacco Epidemiologie: vaststellingen! Prevalen5e van middelenproblemen is hoog! Gevolgen middelenproblemen massaal Prevalen5e van middelenproblemen is laag! The World Health Report, WHO, Inhoud presenta5e Neural Circuitry Mediating the Activation of Goal-Directed Behavior Introduc5on epidemiology Neurobiology Treatment Conclusions CONTROL INHIBITORY CONTROL PFC SCC MOTIVATION/ DRIVE ACG NAcc Amy g Hipp VP REWARD MEMORY/ LEARNING 2

3 Neurobiologie Pathways to addic'on: Life- span developmental perspec5ve on e5ology of alcohol/drug use and abuse Addic$on = developmental disorder Premorbid vulnerability Start in early adolescence Addic5on progressive disorder Addic5on hypofunc5onality reward system Addic5on = Hypersensi5vity reward system Addic5on = hypofunc5onality self- control Externalizing: 1. Phenotype: symptom clustering Babor et al. (2003), Cloninger, Lesh,. 2. Family clustering 3. Genetic polymorphisms? 4. Endophenotypes Pathways to addic'on: Life- span developmental perspec5ve on e5ology of alcohol/drug use and abuse ``Inability/unwillingness or failure to inhibit behaviral impuses despite negative consequences 1. Phenotype: symptom clustering Babor et al. (2003), Cloninger, Lesh,. 2.?? 3.?? 4.?? Externalizing pathway -disinhibition - novelty/sensation seeking - Antisocial behavior - Impulsivity - Aggressiveness delinquency Externalizing: Internalizing Six Longitudinal studies ``des5ny MaQers`` Addic5on 103, S1, 2008 Childhood >>40 y. Genotype Behavioral undercontrol or impulsivity 1. Childhood behavioral control 2.Parental alcoholism 2. ADDICTION IS A DEVELOPMENTAL DISEASE % in each age group who develop firsttime cannabis use disorder Wong et al starts in adolescence and childhood 1.6% 1.4% 1.2% 1.0% Early age drinking 14y. 0.6% 0.8% 0.4% 0.2% Problem drinking in adolescence (Ellickson et al., 2003; Ferguson et al., 1994) Adult alcohol abuse or dependence (Pitkanen et al., 2005; York et al., 2004) 0.0% Age Age at cannabis use disorder as per DSM IV NIAAA National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions,

4 Neurobiologie Addic5on = developmental disorder Addic$on& Psychiatry = progressive disorder Addic5on hypofunc5onality reward system Addic5on = Hypersensi5vity reward system Addic5on = hypofunc5onality self- control Figure 4. The Three Stages of Addictiona aacute drug effects occur widely in dopamine terminal fields in the circuit shown in Figure 1. Neuroadaptations mediating the transition from recreational drug use to addiction endure for a finite period after discontinuation of repeated drug administration and initiate the changes in protein expression and function that emerge during withdrawal and underlie the behavioral characteristics of end-stage addiction, such as craving, relapse, and reduced ability to suppress drug seeking. Hersenfuncties, Hersenstructuren en Neurotransmitters Functies Structuren Neurotransmitters Initiatie Anhedonie Conditionering Craving Importantie Attentional Bias Gewoontevorming Disinhibitie Conflictregistratie Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcA) Nucleus Accumbens (Ventrale Striatum) Amygdala Thalamus Prefrontal Cortex (, ACC) Putamen, NcCaudatus (Dorsale Striatum) DLPFC ACC Endorfines (µ-receptors) Dopamine Dynofhines (κ-receptors) Dopamine CRH Glutamaat Dopamine Dopamine Noradrenaline, 5HT GABA, Glutamaat Neurobiologie Addic5on = developmental disorder Addic5on progressive disorder Addic$on hypofunc$onality reward system Addic5on = Hypersensi5vity reward system Addic5on = hypofunc5onality self- control Onthoudingssymptomen Locus Ceruleus (LC) Noradrenaline Glutamaat Van den Brink, 2005, 2006; Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Kosten and George, 2002; Koob, 2003 Natural Rewards Elevate Dopamine Levels" Drugs of Abuse 150" Engage Systems in the Motivation and 100" Pleasure Pathways 50" of the Brain 0" % of Basal DA Output" 200" FOOD" Empty" Box"Feeding" NAc shell 0" 60" 120" 180" Time (min)" DA Concentration (% Baseline)" 200" 150" 100" SEX" Female Present" Sample" 1" 2" 3" 4" 5" 6" 7" 8" Number" 15" 10" 5" 0" Copulation Frequency" Mounts" Intromissions" Ejaculations" Di Chiara et al., Neuroscience, 1999.! Fiorino and Phillips, J. Neuroscience, 1997.! 4

5 Effects of Drugs on Dopamine Release" % of Basal Release" 1100" 1000" 900" 800" 700" 600" 500" 400" 300" 200" 100" 0" Accumbens" AMPHETAMINE" DA" DOPAC" HVA" 0" 1" 2" 3" 4" 5 hr" Time After Amphetamine" % of Basal Release" 400" 300" 200" 100" 0" Accumbens" COCAINE" DA" DOPAC" HVA" 0" 1" 2" 3" 4" 5 hr" Time After Cocaine" Your Brain on Drugs Today" Front of Brain" Back of Brain" 1-2 Min" 3-4" 5-6" YELLOW shows places in brain where cocaine goes (striatum)" % of Basal Release" 250" 200" 150" 100" 0" 0" 1" 2" 3 hr" Time After Nicotine" NICOTINE" Accumbens" Caudate" % of Basal Release" 250" 200" 150" 100" 0" Accumbens" MORPHINE" Dose (mg/kg)" 0.5" 1.0" 2.5" 10" 0" 1" 2" 3" 4" 5hr" Time After Morphine" Di Chiara and Imperato, PNAS, 1988! 6-7" 7-8" 8-9" 9-10" 10-20" 20-30" Fowler et al., Synapse, 1989.! Dierenmodellen Eleva$ons in ICSS Reward Thresholds During Withdrawal Sure! Wanna look for some cheese with me? Allosta5c Change in Mood State associated with Transi5on to Drug Addic5on Adapted from: Koob GF and Le Moal M, Neuropsychopharmacology, 2001, 24:

6 DA D2 Receptor Availability Dopamine D2 Receptors are Lower in Addiction Beeldvormend onderzoek Cocaine Meth DA" DA" DA" DA" DA " DA " DA DA " DA " " DA" DA " DA " Reward Circuits Non-Drug Abuser Alcohol DA" DA" DA" DA" DA " DA" Heroin Control Addicted Reward Circuits Drug Abuser Effect of Cocaine Abuse on Dopamine D2 Receptors CRAVING INDUCTION IN A PET SETTING normal subject ΔCRAVING 5 N = Neutral Cocaine STIMULI Conditioned Association 2.5" 2.0" 1.5" cocaine abuser (1 month post) 1.0".5" cocaine abuser (4 months post) Nature Video Cocaine Video Childress et al., Am. J. Psychiatry, 1999! 0" Cocaine Craving: Population (Cocaine Users, Controls) x Film (cocaine, erotic) Neurobiologie Signal Intensity (AU) Cingulate Ant. Cing. Addic5on = developmental disorder Addic5on progressive disorder Addic5on hypofunc5onality reward system Addic5on = Hypersensi5vity reward system Addic$on = hypofunc$onality self- control Cocaine Film Erotic Film IFG Controls Cocaine Users Garavan et al., Am. J. Psychiatry,

7 Wat toont beeldvorming ivm PFC? Structurele beeldvorming Func5onele beeldvorming Metabolisme en receptor densiteit WiQe stof - verbindingsbanen Correlations Between D2 Receptors in Striatum and Brain Glucose Metabolism Inhibitory Control CG PreF Striatum Salience Attribution control cocaine abuser umol/100g/min umol/100gr/min r = 0.7, P < Cocaine Abusers METH Abusers 40 r = 0.7, P < DA D2 Receptors (Bmax/kd) Verslaving: een gebrek aan wilskracht om aan drugs te weerstaan. Een neurocogni5ef perspec5ef Neurocogni5ef onderzoek?aanwijzingen voor prefronatale stoornissen in zelfregula5e processen? Decision making Impulse controle o Motorische impulsiviteit o Perceptuele impulsiviteit Samen = gebrek aan wilskracht Wilskracht = Een combina)e van vasthoudendheid en zelf- discpline die iemand het mogelijk maakt om bepaalde dingen te doen ondanks de moeilijkheden die daarmee gepaard gaan. Het help ons opofferingen te verdragen met het oog op latere voordelen. Dom et al. (2005). British Journal Psychiatry 7

8 Decision making: Iowa Gambling task Circuits betrokken bij decision making CONTROL INHIBITORY CONTROL MOTIVATION/ DRIVE PFC SCC ACG NAcc Hipp VP REWARD Afwegen onmiddelijke voordelen versus..latere negatieve gevolgen Risico nemen Kick seeking Amy g MEMORY/ LEARNING Assessing circuitry implicated in tagging expectations with emotional significance Alc Dep Tabac Illicit Drug & PSA PG VMPFC ACC Amygdala/ Ventral Striatum Control > MA t-values MA > Control Hypoactivity in VMPFC Schizo frenis CD Behavioral self control or ``willpower`` Mesolimbic PFC executive Stress Adolescentie OCD MD BD London et al. ADHD ASP D BPD Boulemia Conclusion I" Non-Addicted Brain Addicted Brain Neurobiology Control Control Conclusions Saliency Drive NOT GO Saliency Drive GO Memory Memory Source: Adapted from Volkow et al., Neuropharmacology, 2004.! 8

9 Conclusion II: Addiction is a chronic medical disorder with the brain as a target organ! High Neurocognitieve stoornissen in zelfregulatie bij verslaving Impliciete cognitieve Inhibitie stoornissen veranderingen: Motorisch Herinneringen Verslaving Perceptueel Attentional Bias Controleverlies Prikkels en respons Gebruik Craving Ondanks negatieve gevolgen Control Cocaine Abuser Prefrontale regio GAC DLPC VMPfC Stoornis besluitvorming VMPfC Insua GAC Amygdala Mesolimbisch Amygdala Striatum NAc VTA Low Inhibitie processen Motivationele processen Healthy Heart Diseased Heart Sources: From the laboratories of Drs. N. Volkow and H. Schelbert Acute effecten Middelen gebruik Neurotoxische Gevolgen Chronisch Middelen gebruik Voorafbestaand stoornissen Inhibitie functies Gevolgen van Langdurig/intensief middelngebruik Toename importantie Neurotoxische Gevolgen Langdurig Middelen gebruik Vooraf bestaande Stoornissen Motivationele functies Neurocognitieve stoornissen bij verslaving en behandelimplicaties Verslavingsproblemen Therapeu5sche implica5es Stoornissen Impulscontrole Stoornissen Besluitvorming Stoornissen Impliciete cognitie Training Zelfcontrole vaardigheden Inspelen directe behoefte bevrediging Contingency strategieën CRA Attentional retraining Cue exposure (?) Behandeling <> onderliggende factor Ontwikkelingsstoornis: behavioral disinhibi5e pathway. Stoornis in de cogni5eve zelfregula5e: Impuls controle Besluitvorming <> directe behoeje Stoornis in het beloningssysteem Overma5ge aandacht Ongevoeligheid beloningssysteem Progressieve stoornis Schade door langdurig gebruik Ontwikkelingsstoornis: vroege interven5e 9

10 May Vol. 103 s1, Destiny Matters: Childhood and Adolescent Prediction of Adult Alcohol Use and Abuse in Six Multi-decade Longitudinal Studies Page Good Behavior Game (GBG): classroom behavior manegement used by teachers in first- and second grade classrooms.follow-up impact ages Intervention aimed to socialize children to student role and reduce aggressive, disruptive behaviors (antecedents of later SUD and ASPD). Hypthesis Design Childhood aggressive & Disruptive behavior Randomized first & second grade Alcohol A & D Drug A & D Regular smoking Continued disruptive behavior Pychiatric symptoms 6 GBG Classes = 238 Children 6 internal control classes = 169 Children ASPD Delinquency School failure Suicide ideation Depressive & anxiety The etiological question is: Is the specific antecedent of early aggressive, disruptive behavior part of the causal processes that lead to drug abuse/dependence or is it just a preceding early correlate? Answer: If the GBG can influence A&D outcome, this provides an argument for causal relationship. 2 year GBG implementation Results after 1 year = diminishment aggressive/disruptive behavior boys. Follow-up years Stoornissen in zelfregula5e Psychosociaal Alle `oude` interven5es: hervalpreven5e, func5e analyse, Impulse controle: DGT, training Delay discoun5ng: CM & CRA Farmacologisch An5- E (toparimaat) Cogni5ve enhancer: Methylfenidaat Modafinil dexamfetamine 10

11 AQen5onal bias Ongevoeligheid reward - anhedonie Psychosociaal AQen5onal retraining Farmacologisch Acamprosaat Naltrexone Subs5tu5e Methadone- boprenorfine S5mulan5a Psychosociaal S5mula5e CM & CRA? ACT / mindfullness Farmacologisch DA an5deprieva (e.g. bupropion) S5mulan5a: modafinil TCS Progressieve stoornis Belang van vroeg detec5e/behandeling Belang van langdurige behandeling Verslaving en Medicamenteuze Interven$es Medicatie Cocaineverslaving Nog geen bewezen- effec$ve medicamenteuze behandeling beschikbaar Veelbelovend Disulfiram Modafinil Topiramate/Baclofen/Tiagabine Naltrexone Rimonabant Varenicline Deep Brain Stimulation Verslaving en Neurofysiologische Interven$es 11

12 Neurobiologie en Biofeedback Repeated Reward Detection Threshold Disinhibition Attentional Bias Cue-Reactivity Craving BioFeedback Relapse Conflict Registration Conflictregistratie bij Cocaineverslaafden EEG Biofeedback en Verslaving Am J Drug Alcohol Abuse. 2005;31(3): ScoQ WC, Kaiser D, Othmer S, Sideroff SI Effects of an EEG biofeedback protocol on a mixed substance abusing popula$on. This study examined whether an EEG biofeedback protocol could improve outcome measures for a mixed substance abusing inpa5ent popula5on. METHOD: One hundred twenty- one volunteers undergoing an inpa5ent substance abuse program were randomly assigned to the EEG biofeedback or control group. EEG biofeedback included training in Beta and SMR to address aqen5onal variables, followed by an alpha- theta protocol. Subjects received a total of 40 to 50 biofeedback sessions. The control group received addi5onal 5me in treatment equivalent to experimental procedure 5me. The Test of Variables of AQen5on (TOVA), and MMPI, were administered with both tester and subject blind as to group placement to obtain unbiased baseline data. Treatment reten5on and abs5nence rates as well as psychometric and cogni5ve measures were compared. RESULTS: Experimental subjects remained in treatment significantly longer than the control group (p <0.005). Of the experimental subjects comple5ng the protocol, 77% were abs5nent at 12 months, compared to 44% for the controls. Experimental subjects demonstrated significant improvement on the TOVA (p<.005) ajer an average of 13 beta- SMR sessions. Following alpha- theta training, significant differences were noted on 5 of the 10 MMPI- 2 scales at the p<.005 level. CONCLUSION: This protocol enhanced treatment reten5on, variables of aqen5on, and abs5nence rates one year following treatment. Inderdaad toch enige keuze? Cogni5ve Control of Drug Craving Inhibits Brain Reward Regions in Cocaine Abusers Nora D. Volkow, et al. (Epub) Figure 1. Measures for self-reports of craving and for the Cocaine Craving Questionnaire and for the cardiovascular measures (heart rate, systolic and diastolic blood pressure) obtained prior to (lighter bars) and 30 minutes after initiation of the video (darker bars) or for the corresponding time period for the baseline. Craving measures were higher for cocaine-cue no inhibition (NI) than for cognitive inhibition (CI) or for the baseline condition whereas cardiovascular measures significantly increased for both NI and CI but not for baseline. *** p < 0.005, * p <

13 SPM results for the comparison of the cocaine- cue video with cogni5ve inhibi5on (CI) versus the cocaine- cue video with no- inhibi5on (NI) and loca5on of the ROI for the NAcc (red circles) and the medial (blue oval) shown for the contralateral hemisphere. The SPM showed significantly lower metabolism in right NAcc and right medial (m) in CI when compared with NI. Regression slope for the differences in metabolism between CI versus NI in right NAcc and in right inferior frontal cortex BA 44 (r = , p < 0.005). Volkow et al. conclude Cocaine abusers may retain some ability to inhibit craving. = toch wat keuze vrijheid?! Strengthening fronto- accumbal regula5on may be therapeu5cally beneficial. Neurobiologie en Hersenstimulatie Repeated Reward DBS rtms Detection Threshold Disinhibition Attentional Bias Cue-Reactivity Craving Relapse Conflict Registration Transcraniele Magnetische Stimulatie bij Cocaineverslaafden 13

14 Besluit Conclusies Vanuit neurobiologische oogpunt is verslaving een hersen aandoening met volgende kenmerken: Een ontwikkelingsstoornis Progressieve stoornis Pathogenese op drie poten: Stoornissen in de zelfregula5e Stoornissen thv van beloningsysteem Stoornissen tgv van middelen gebruik Behandeling moet zich enten op de pathogene5sche factoren. 14

(gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T)

(gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T) (gevangenis en heropvoeding) (volledig verbod) (persoonlijkheid) (behandeling gericht op abstinentie) (CGT, o.a. cue-exposure) (gecombineerde T) (biologische naar combinatie ) 4 1 Dierexperimentele studies

Nadere informatie

Neurobiologie van verslaving. R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet

Neurobiologie van verslaving. R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet Neurobiologie van verslaving R. Schipper Arts in opleiding tot psychiater GGNet Inhoud Inleiding Neuropsychologische concepten Neurobiologische concepten Genen en verslaving EPA en verslaving Inleiding

Nadere informatie

Stagering en Profilering van Verslavingsziekten

Stagering en Profilering van Verslavingsziekten Stagering en Profilering van Verslavingsziekten Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research MATE Forum 2011 AMC Amsterdam 23 juni Inhoudsopgave

Nadere informatie

Verslaving en impulsiviteit

Verslaving en impulsiviteit 22 oktober 2015 Verslaving en impulsiviteit Verschillende invalshoeken Dr Els Santens Verslaving als Chronische stoornis Duale procespathologie Verlies van controle = kernsymptoom Impulsiviteit: een veelzijdig

Nadere informatie

Neurobiologie, behandeling en nieuw onderzoek

Neurobiologie, behandeling en nieuw onderzoek Psychose en verslaving Neurobiologie, behandeling en nieuw onderzoek Nascholing te Oegstgeest 9 oktober 2008 Bas van der Hoorn b.van.der.hoorn@palier.nl Opbouw Inleiding, dubbele diagnose zorgprogramma

Nadere informatie

het dopaminerge beloningssysteem

het dopaminerge beloningssysteem het dopaminerge beloningssysteem 27/05/2016 51 mesolimbic DA system lekker eten zorgt voor DA afgifte 27/05/2016 52 Bassareo and Di Chiara, 1997 palatable food and dopamine why would some people overeat

Nadere informatie

De Neurobiologie van ADHD

De Neurobiologie van ADHD De Neurobiologie van ADHD ADHD: een dopaminerge of een noradrenerge stoornis? Dr.C.C. Kan, psychiater UMC St Radboud Nijmegen Waarom dopaminerge / noradrenerge hypothese? Psychofarmaca die heropname van

Nadere informatie

Functieanalyse van middelengebruik. Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse. Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017

Functieanalyse van middelengebruik. Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse. Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017 Functieanalyse van middelengebruik Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017 Inhoud Wat is functie-analyse Functie-analyse van gedrag Functie-analyse

Nadere informatie

Running head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD

Running head: OPVOEDSTIJL, EXTERNALISEREND PROLEEMGEDRAG EN ZELFBEELD 1 Opvoedstijl en Externaliserend Probleemgedrag en de Mediërende Rol van het Zelfbeeld bij Dak- en Thuisloze Jongeren in Utrecht Parenting Style and Externalizing Problem Behaviour and the Mediational

Nadere informatie

bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie of Children with a Severe Form of Dyslexia Ans van Velthoven

bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie of Children with a Severe Form of Dyslexia Ans van Velthoven Neuropsychologische Behandeling en Sociaal Emotioneel Welzijn bij Kinderen met een Ernstige Vorm van Dyslexie Neuropsychological Treatment and Social Emotional Well-being of Children with a Severe Form

Nadere informatie

28-3-2010. Structuur voordracht. HECHTING ALS MEDICIJN Studiedag VBP op 26 maart 2010 Rotterdam. Introductie. Neurobiologie. Bonding/ attachment

28-3-2010. Structuur voordracht. HECHTING ALS MEDICIJN Studiedag VBP op 26 maart 2010 Rotterdam. Introductie. Neurobiologie. Bonding/ attachment HECHTING ALS MEDICIJN Studiedag VBP op 26 maart 2010 Rotterdam Peter Geerlings, psychiater/ psychotherapeut Teaching Fellow VBP Email: peter.geerlings@xs4all.nl Structuur voordracht Introductie Neurobiologie

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van alcoholverslaving Hoe zit het met reductie van alcoholconsumptie?

Medicamenteuze behandeling van alcoholverslaving Hoe zit het met reductie van alcoholconsumptie? Medicamenteuze behandeling van alcoholverslaving Hoe zit het met reductie van alcoholconsumptie? Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research

Nadere informatie

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic

Nadere informatie

Nora Volkow, Director NIDA

Nora Volkow, Director NIDA APA TeleReview 2008 Verslaving Prof. dr. Wim van den Brink AMC, Amsterdam 8 mei 2008 Nora Volkow, Director NIDA Nora Volkow en Salience Shifting TAMAR TAMAR Inhoudsopgave Epidemiologie Neurobiologie van

Nadere informatie

Ter nagedachtenis aan. Nathan Azrin. 30 november maart Neurotoxicity NEUROTOXICITY

Ter nagedachtenis aan. Nathan Azrin. 30 november maart Neurotoxicity NEUROTOXICITY 4-6-213 Community Reinforcement Approach en de behandeling van comorbiditeit: wat zijn de opties? LEDD conferentie 4/6/213 De Eenhoorn Amersfoort Hendrik G. Roozen, Ph.D. Ter nagedachtenis aan Nathan Azrin

Nadere informatie

Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic Play Group Therapy for Children. with Internalizing Problems.

Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic Play Group Therapy for Children. with Internalizing Problems. Spelgroepbehandeling voor kinderen met internaliserende problemen De Effectiviteit van een Psychodynamische Spelgroepbehandeling bij Kinderen met Internaliserende Problemen. The Effectiveness of Psychodynamic

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk. gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen

Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk. gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen Executive and social cognitive functioning of mentally

Nadere informatie

Modererende Rol van Seksuele Gedachten. Moderating Role of Sexual Thoughts. C. Iftekaralikhan-Raghubardayal

Modererende Rol van Seksuele Gedachten. Moderating Role of Sexual Thoughts. C. Iftekaralikhan-Raghubardayal Running head: momentaan affect en seksueel verlangen bij vrouwen 1 De Samenhang Tussen Momentaan Affect en Seksueel Verlangen van Vrouwen en de Modererende Rol van Seksuele Gedachten The Association Between

Nadere informatie

De Relatie tussen het Adaptief en Cognitief Functioneren van Dak- en Thuisloze Jongeren en het Wel of Niet Hebben van een Psychiatrische Diagnose

De Relatie tussen het Adaptief en Cognitief Functioneren van Dak- en Thuisloze Jongeren en het Wel of Niet Hebben van een Psychiatrische Diagnose De Relatie tussen het Adaptief en Cognitief Functioneren van Dak- en Thuisloze Jongeren en het Wel of Niet Hebben van een Psychiatrische Diagnose The Relationship between Adaptive and Cognitive Functioning

Nadere informatie

en een Licht Verstandelijke Beperking Linda M. van Mourik

en een Licht Verstandelijke Beperking Linda M. van Mourik De Invloed van een Autoritatieve Opvoedstijl op Risicogedrag en de Mediërende Rol van de Hechtingsrelatie bij Adolescenten met een Autismespectrumstoornis en een Licht Verstandelijke Beperking The Influence

Nadere informatie

Tahnee Anne Jeanne Snelder. Open Universiteit

Tahnee Anne Jeanne Snelder. Open Universiteit Effecten van Gedragstherapie op Sociale Angst, Zelfgerichte Aandacht & Aandachtbias Effects of Behaviour Therapy on Social Anxiety, Self-Focused Attention & Attentional Bias Tahnee Anne Jeanne Snelder

Nadere informatie

Reductie alcoholgebruik kan effectief behandeldoel zijn: overzicht van medicamenteuze behandelingen. Wim van den Brink

Reductie alcoholgebruik kan effectief behandeldoel zijn: overzicht van medicamenteuze behandelingen. Wim van den Brink Reductie alcoholgebruik kan effectief behandeldoel zijn: overzicht van medicamenteuze behandelingen Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research

Nadere informatie

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:

Nadere informatie

Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme

Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effecten van contactgericht spelen en leren op de ouder-kindrelatie bij autisme Effects of Contact-oriented Play and Learning in the Relationship between parent and child with autism Kristel Stes Studentnummer:

Nadere informatie

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers

Nadere informatie

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen

Nadere informatie

Vertrouwen, Faalangst en Interpretatiebias bij. Kinderen

Vertrouwen, Faalangst en Interpretatiebias bij. Kinderen Vertrouwen, faalangst en interpretatiebias bij kinderen 1 Vertrouwen, Faalangst en Interpretatiebias bij Kinderen Trust, Fear of Negative Evaluation, Test Anxiety and Interpretationbias in Children. Tineke

Nadere informatie

Behandeleffecten. in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel. Treatment effects in. Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel

Behandeleffecten. in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel. Treatment effects in. Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel Behandeleffecten in Forensisch Psychiatrisch Center de Rooyse Wissel Treatment effects in Forensic Psychiatric Centre de Rooyse Wissel S. Daamen-Raes Eerste begeleider: Dr. W. Waterink Tweede begeleider:

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50 De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and

Nadere informatie

Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie. Marie-Anne Vanderhasselt

Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie. Marie-Anne Vanderhasselt Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie Marie-Anne Vanderhasselt Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R., Namur, V., Lotufo, P.A., Bensenor, Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R.,

Nadere informatie

DE ONRUST IN DE JEUGD PSYCHOPATHOLOGIE BIJ HET PUBERBREIN

DE ONRUST IN DE JEUGD PSYCHOPATHOLOGIE BIJ HET PUBERBREIN drs. Stephen Ebecilio DE ONRUST IN DE JEUGD PSYCHOPATHOLOGIE BIJ HET PUBERBREIN 4 juni 2015 Opvoedingstoolbox 2015 1 2 Periode van tweede rijpingsproces Adolescentie Vertraagde rijpingsproces Prefrontale

Nadere informatie

Chapter 3 Chapter 4 Chapter 5

Chapter 3 Chapter 4 Chapter 5 Chapter 6 Summary Due to a lack of prospective longitudinal data, hardly anything is known about the natural course of bipolar disorder. However, this information is important as it might provide us with

Nadere informatie

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety

Nadere informatie

Stress en Psychose 59 Noord. Stress and Psychosis 59 North. A.N.M. Busch

Stress en Psychose 59 Noord. Stress and Psychosis 59 North. A.N.M. Busch Stress en Psychose 59 Noord Stress and Psychosis 59 North A.N.M. Busch Prevalentie van Subklinische Psychotische Symptomen en de Associatie Met Stress en Sekse bij Noorse Psychologie Studenten Prevalence

Nadere informatie

De Relatie tussen Mindfulness en Psychopathologie: de Mediërende. Rol van Globale en Contingente Zelfwaardering

De Relatie tussen Mindfulness en Psychopathologie: de Mediërende. Rol van Globale en Contingente Zelfwaardering De Relatie tussen Mindfulness en Psychopathologie: de Mediërende Rol van Globale en Contingente Zelfwaardering The relation between Mindfulness and Psychopathology: the Mediating Role of Global and Contingent

Nadere informatie

Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten

Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten Verschil in Perceptie over Opvoeding tussen Ouders en Adolescenten en Alcoholgebruik van Adolescenten Difference in Perception about Parenting between Parents and Adolescents and Alcohol Use of Adolescents

Nadere informatie

Neurobiologie van verslaving. Dr. Peter Joostens

Neurobiologie van verslaving. Dr. Peter Joostens Neurobiologie van verslaving Dr. Peter Joostens Ilja Leonard Pfeijffer Gaat het je makkelijk af de La Chouffeaf te slaan? Meestal wel. In het begin was het heel erg moeilijk, nu af en toe. Het hangt van

Nadere informatie

Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit

Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit 1 Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit Nicola G. de Vries Open Universiteit Nicola G. de Vries Studentnummer 838995001 S71332 Onderzoekspracticum scriptieplan

Nadere informatie

Impulsiviteit en resilience: barsten of buigen? geert.dom@uantwerpen.be

Impulsiviteit en resilience: barsten of buigen? geert.dom@uantwerpen.be Impulsiviteit en resilience: barsten of buigen? geert.dom@uantwerpen.be Veerkracht Monitor Het meten van de mate van veerkracht onder de bevolking dr. Hans te Brake 3 april 2013, Ede Nederlands Congres

Nadere informatie

Cognitieve Bias Modificatie van Interpretatiebias bij Faalangstige Studenten

Cognitieve Bias Modificatie van Interpretatiebias bij Faalangstige Studenten CBM-I bij Faalangst in een Studentenpopulatie 1 Cognitieve Bias Modificatie van Interpretatiebias bij Faalangstige Studenten Cognitive Bias Modification of Interpretation Bias for Students with Test Anxiety

Nadere informatie

Verslaving aan Illegale drugs behandelingsaspecten. Anne Van Duyse Alumni geneeskunde 14 november 2018

Verslaving aan Illegale drugs behandelingsaspecten. Anne Van Duyse Alumni geneeskunde 14 november 2018 Verslaving aan Illegale drugs behandelingsaspecten Anne Van Duyse Alumni geneeskunde 14 november 2018 Visie op verslaving beïnvloedt behandelingswijzen Verschuiving van een moreel probleem naar een maatschappelijk

Nadere informatie

Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling

Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling Prof. Dr. K. Audenaert Hoogleraar Universiteit Gent Kliniekhoofd Volwassenen Psychiatrie UZ Gent Neurobiologie en suïcidaal gedrag

Nadere informatie

Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch

Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch Bottlenecks in Independent Learning: Self-Regulated Learning, Stress

Nadere informatie

Hechting en Psychose: Attachment and Psychosis:

Hechting en Psychose: Attachment and Psychosis: Hechting en Psychose: Bieden Hechtingskenmerken een Verklaring voor het Optreden van Psychotische Symptomen? Attachment and Psychosis: Can Attachment Characteristics Account for the Presence of Psychotic

Nadere informatie

Cognitieve Bias Modificatie van Interpretatiebias bij Faalangstige Studenten

Cognitieve Bias Modificatie van Interpretatiebias bij Faalangstige Studenten Cognitieve Bias Modificatie van Interpretatiebias bij Faalangstige Studenten Cognitive Bias Modification of Interpretation Bias in Students with Anxiety Janneke van den Heuvel Eerste begeleider: Tweede

Nadere informatie

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A.

Bent u gemotiveerd? L.E.J. Gerretsen Studentnummer: Eerste begeleider: prof. dr. L. Lechner Tweede begeleider: Dr. A. Bent u gemotiveerd? Een Experimenteel Onderzoek naar de Invloed van een op het Transtheoretisch Model Gebaseerde Interventie op de Compliance bij de Fysiotherapeutische Behandeling van Psychiatrische Patiënten

Nadere informatie

Alcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie

Alcoholgebruik en effecten tijdens adolescentie Dronken Jongeren 5 April 17 KNAW Symposium Ad Fundum Gevaar op korte termijn (coma, ongelukken) & op lange termijn Veranderingen in hersenen gebruik en effecten tijdens adolescentie Prof. dr. Reinout W.

Nadere informatie

Determinantenonderzoek naar Factoren waarmee een Actief Stoppen-met-Roken Beleid op Cardiologieverpleegafdelingen kan worden bevorderd

Determinantenonderzoek naar Factoren waarmee een Actief Stoppen-met-Roken Beleid op Cardiologieverpleegafdelingen kan worden bevorderd Determinantenonderzoek naar Factoren waarmee een Actief Stoppen-met-Roken Beleid op Cardiologieverpleegafdelingen kan worden bevorderd Determinant Study in to Factors that Facilitate a Active Smoking-cessation

Nadere informatie

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Gender Differences in Crying Frequency and Psychosocial Problems in Schoolgoing Children aged 6

Nadere informatie

Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5)

Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Hester A. Lijphart Eerste begeleider: Dr. E. Simon Tweede

Nadere informatie

Angstcommunicatie bij Kinderen: Pilotstudie naar (In)effectiviteit van een Interventie op Attitude, Intentie en. Consumptie van (On)Gezonde voeding

Angstcommunicatie bij Kinderen: Pilotstudie naar (In)effectiviteit van een Interventie op Attitude, Intentie en. Consumptie van (On)Gezonde voeding Angstcommunicatie bij Kinderen: Pilotstudie naar (In)effectiviteit van een Interventie op Attitude, Intentie en Consumptie van (On)Gezonde voeding Fear-arousing communication on Children: Pilot Study into

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -

Nadere informatie

Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?

Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla

Nadere informatie

Landelijk Diabetes Congres 2016

Landelijk Diabetes Congres 2016 Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder

Nadere informatie

Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het. Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met. een Psychotische Stoornis.

Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het. Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met. een Psychotische Stoornis. Het Effect van Assertive Community Treatment (ACT) op het Sociaal Functioneren van Langdurig Psychiatrische Patiënten met een Psychotische Stoornis. The Effect of Assertive Community Treatment (ACT) on

Nadere informatie

Het formuleren van actieplannen, implementatie intenties en noodplannen bij stoppen. met roken. cessation. Martine Krekt

Het formuleren van actieplannen, implementatie intenties en noodplannen bij stoppen. met roken. cessation. Martine Krekt Het formuleren van actieplannen, implementatie intenties en noodplannen bij stoppen met roken. Formulating action plans, implementation intentions and recovery plans in smoking cessation. Martine Krekt

Nadere informatie

Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel

Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Een onderzoek naar de invloed van cognitieve stijl, ziekte-inzicht, motivatie, IQ, opleiding,

Nadere informatie

Het Effect van Voortgangsfeedback aan Behandelaars op de Uitkomsten van Psychologische Behandelingen; een Pilot Onderzoek

Het Effect van Voortgangsfeedback aan Behandelaars op de Uitkomsten van Psychologische Behandelingen; een Pilot Onderzoek Het Effect van Voortgangsfeedback aan Behandelaars op de Uitkomsten van Psychologische Behandelingen; een Pilot Onderzoek The Effect of Progress Feedback to Therapists on Psychological Treatment Outcome;

Nadere informatie

Adherence aan HWO en meer bewegen

Adherence aan HWO en meer bewegen Adherence aan HWO en meer bewegen Een experimenteel onderzoek naar de effecten van het motivationele stadium van patiënten en de adherence aan huiswerkoefeningen (HWO) bij fysiotherapie en het meer bewegen.

Nadere informatie

Now is the Time for Reward! The Developmental Relationship Between Cognitive-Motivational Factors and Adolescent Substance Use T.

Now is the Time for Reward! The Developmental Relationship Between Cognitive-Motivational Factors and Adolescent Substance Use T. Now is the Time for Reward! The Developmental Relationship Between Cognitive-Motivational Factors and Adolescent Substance Use T. Janssen Summary in Dutch De algemene doelen van deze dissertatie waren

Nadere informatie

(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1

(SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 (SOCIALE) ANGST, GEPEST WORDEN EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 Psychologische Inflexibiliteit bij Kinderen: Invloed op de Relatie tussen en de Samenhang met Gepest worden en (Sociale) Angst Psychological

Nadere informatie

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en Bevlogenheid Emotional Labor, the Dutch Questionnaire on Emotional Labor and Engagement C.J. Heijkamp mei 2008 1 ste begeleider: dhr. dr.

Nadere informatie

Depressieve Klachten bij Adolescenten: Risicofactoren op School en de Invloed. van Geslacht, Coping, Opleiding en Sport

Depressieve Klachten bij Adolescenten: Risicofactoren op School en de Invloed. van Geslacht, Coping, Opleiding en Sport Depressieve Klachten bij Adolescenten: Risicofactoren op School en de Invloed van Geslacht, Coping, Opleiding en Sport Depressive Complaints in Adolescents: Risk Factors at School and the Influence of

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS Persoonskenmerken en ervaren lijden bij verslaving en PTSS 1 De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij Verslaafde Patiënten met PTSS The Relationship between Personality Traits and Suffering

Nadere informatie

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van het I-change Model The explanation of the physical activity of elderly by determinants of the I-change Model Hilbrand Kuit Eerste begeleider:

Nadere informatie

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen The Association between Daily Hassles, Negative Affect and the Influence of Physical Activity Petra van Straaten Eerste begeleider

Nadere informatie

de Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality

de Rol van Persoonlijkheid Eating: the Role of Personality De Relatie tussen Dagelijkse Stress en Emotioneel Eten: de Rol van Persoonlijkheid The Relationship between Daily Stress and Emotional Eating: the Role of Personality Arlette Nierich Open Universiteit

Nadere informatie

Question-Driven Sentence Fusion is a Well-Defined Task. But the Real Issue is: Does it matter?

Question-Driven Sentence Fusion is a Well-Defined Task. But the Real Issue is: Does it matter? Question-Driven Sentence Fusion is a Well-Defined Task. But the Real Issue is: Does it matter? Emiel Krahmer, Erwin Marsi & Paul van Pelt Site visit, Tilburg, November 8, 2007 Plan 1. Introduction: A short

Nadere informatie

Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie.

Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie. 0 Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie. Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve

Nadere informatie

Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca

Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca Anneke Goudriaan Bijzonder hoogleraar werkingsmechanismen en behandeling van verslaving / GZ-psycholoog Anneke.Goudriaan@arkin.nl

Nadere informatie

Motivationele oriëntatie bij sociale vergelijking: Wanneer, waarom en met wie vergelijken?

Motivationele oriëntatie bij sociale vergelijking: Wanneer, waarom en met wie vergelijken? Motivationele oriëntatie bij sociale vergelijking: Wanneer, waarom en met wie vergelijken? Motivational orientation in social comparison: When, Why en with whom to compare? Dirk J. van Os eerste begeleider:

Nadere informatie

Falende Interpretatie? De Samenhang van Faalangst met Interpretatiebias

Falende Interpretatie? De Samenhang van Faalangst met Interpretatiebias Falende Interpretatie? De Samenhang van Faalangst met Interpretatiebias Failing interpretation? The Relationship between Test Anxiety and Interpretation Bias Kornelis P.J. Schaaphok Eerste begeleider:

Nadere informatie

De Relatie tussen Betrokkenheid bij Pesten en Welbevinden en de Invloed van Sociale Steun en. Discrepantie

De Relatie tussen Betrokkenheid bij Pesten en Welbevinden en de Invloed van Sociale Steun en. Discrepantie De Relatie tussen Betrokkenheid bij Pesten en Welbevinden en de Invloed van Sociale Steun en Discrepantie The Relationship between Involvement in Bullying and Well-Being and the Influence of Social Support

Nadere informatie

De Relatie tussen Momentaan Affect en Seksueel Verlangen; de Modererende Rol van de Aanwezigheid van de Partner

De Relatie tussen Momentaan Affect en Seksueel Verlangen; de Modererende Rol van de Aanwezigheid van de Partner De Relatie tussen Momentaan Affect en Seksueel Verlangen; de Modererende Rol van de Aanwezigheid van de Partner The association between momentary affect and sexual desire: The moderating role of partner

Nadere informatie

De relatie tussen Zelfwaardering, Externe Attributie en Psychotische symptomen.

De relatie tussen Zelfwaardering, Externe Attributie en Psychotische symptomen. De relatie tussen Zelfwaardering, Externe Attributie en Psychotische symptomen. The association between Self-esteem, External Attribution and Psychotic symptoms. Mike van Kempen 851084784 Begeleider 1:

Nadere informatie

Ellen Vedel Maarten Merkx

Ellen Vedel Maarten Merkx Ellen Vedel Maarten Merkx Jellinek, Arkin ZZP VGCt, 12 april 2013 A) Onthouding, terugval en craving B) Tolerantie, onthouding en controleverlies C) Euforisch effect, craving en controleverlies D) Euforisch

Nadere informatie

De Behandeling van Alcoholproblemen Wat is Nieuw?

De Behandeling van Alcoholproblemen Wat is Nieuw? De Behandeling van Alcoholproblemen Wat is Nieuw? Wim van den Brink Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam VAD studiedag: Over alcohol, geen klein bier! Brussel, 25 november 2016 Potentiele

Nadere informatie

Verslavingsproblematiek

Verslavingsproblematiek Verslavingsproblematiek Prof dr Carlo Missant Ochtendkrans anesthesie vrijdag 10 08 2012 Verslaving: definitie Addiction Dependence Substance abuse The continued use of mood-altering substances or behaviors

Nadere informatie

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken

Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken 1 Hartpatiënten Stoppen met Roken De invloed van eigen effectiviteit, actieplannen en coping plannen op het stoppen met roken Smoking Cessation in Cardiac Patients Esther Kers-Cappon Begeleiding door:

Nadere informatie

BISEKSUALITEIT: DE ONZICHTBARE SOCIALE IDENTITEIT. Biseksualiteit: de Onzichtbare Sociale Identiteit met Zichtbare Gezondheidsgevolgen

BISEKSUALITEIT: DE ONZICHTBARE SOCIALE IDENTITEIT. Biseksualiteit: de Onzichtbare Sociale Identiteit met Zichtbare Gezondheidsgevolgen Biseksualiteit: de Onzichtbare Sociale Identiteit met Zichtbare Gezondheidsgevolgen Bisexuality: the Invisible Social Identity with Visible Health Consequences Maria Verbeek Eerste begeleidster: dr. N.

Nadere informatie

De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis.

De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis. De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis. The influence of resilience on the relationship between pain and psychological symptoms

Nadere informatie

De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie

De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een Vergelijking met Rusten in Liggende Positie The Effectiveness of a Mindfulness-based Body Scan: a Comparison with Quiet Rest in the Supine

Nadere informatie

Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer

Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer Met opmaak: Links: 3 cm, Rechts: 2 cm, Boven: 3 cm, Onder: 3 cm, Breedte: 21 cm, Hoogte: 29,7 cm Stigmatisering van Mensen met Keelkanker: de Rol van Mindfulness van de Waarnemer Stigmatisation of Persons

Nadere informatie

Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij

Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij Het verband tussen alledaagse stress en negatief affect bij mensen met een depressie en de rol van zelfwaardering daarbij Een vergelijking van een depressieve en een niet-depressieve groep met Experience-Sampling-Method

Nadere informatie

Running head: BREAKFAST, CONSCIENTIOUSNESS AND MENTAL HEALTH 1. The Role of Breakfast Diversity and Conscientiousness in Depression and Anxiety

Running head: BREAKFAST, CONSCIENTIOUSNESS AND MENTAL HEALTH 1. The Role of Breakfast Diversity and Conscientiousness in Depression and Anxiety Running head: BREAKFAST, CONSCIENTIOUSNESS AND MENTAL HEALTH 1 The Role of Breakfast Diversity and Conscientiousness in Depression and Anxiety De Rol van Gevarieerd Ontbijten en Consciëntieusheid in Angst

Nadere informatie

Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen

Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Onderzoek met het Virtuele Lab Social Cognition in Psychologically Healthy Adults Research with the Virtual Laboratory Anja I. Rebber Studentnummer: 838902147

Nadere informatie

De relatie tussen Stress Negatief Affect en Opvoedstijl. The relationship between Stress Negative Affect and Parenting Style

De relatie tussen Stress Negatief Affect en Opvoedstijl. The relationship between Stress Negative Affect and Parenting Style De relatie tussen Stress Negatief Affect en Opvoedstijl The relationship between Stress Negative Affect and Parenting Style Jenny Thielman 1 e begeleider: mw. dr. Esther Bakker 2 e begeleider: mw. dr.

Nadere informatie

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope

The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope The relationship between social support and loneliness and depressive symptoms in Turkish elderly: the mediating role of the ability to cope Een onderzoek naar de relatie tussen sociale steun en depressieve-

Nadere informatie

Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1. De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op

Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1. De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1 De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op Contingente Zelfwaardering en Depressieve Klachten. Tammasine Netteb Open

Nadere informatie

Het Effect van Cliëntgerichte Speltherapie op Internaliserende Problematiek bij. Kinderen: Affect als Moderator

Het Effect van Cliëntgerichte Speltherapie op Internaliserende Problematiek bij. Kinderen: Affect als Moderator 1 Het Effect van Cliëntgerichte Speltherapie op Internaliserende Problematiek bij Kinderen: Affect als Moderator The Effect of Client-Centered Play Therapy on Internalizing Problems of Children: Affect

Nadere informatie

Bridging the gap. Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving. Anneke Goudriaan

Bridging the gap. Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving. Anneke Goudriaan Bridging the gap Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving Anneke Goudriaan Bijzonder hoogleraar Werkingsmechanismen en behandeling van verslaving, GZ-psycholoog a.e.goudriaan@amc.uva.nl

Nadere informatie

Toxicomanie in België: prevalentie, kliniek en co-morbiditeit.

Toxicomanie in België: prevalentie, kliniek en co-morbiditeit. Toxicomanie in België: prevalentie, kliniek en co-morbiditeit. geert.dom@uantwerpen.be presentatie Inleiding Wat is verslaving? Prevalentie Gevolgen Co-morbiditeit Behandeling besluit presentatie Inleiding

Nadere informatie

18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie

18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie inhoud Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen Jongeren als doelgroep Burden of disease in praktijk Slot: New horizont Marijana Cvitan Sutterland psychiater OPZ Geel, Maart, 2016 Juridische grens

Nadere informatie

Running Head EXECUTIEVE FUNCTIES EN EXTERNALISEREND GEDRAG BIJ ADOLESCENTEN

Running Head EXECUTIEVE FUNCTIES EN EXTERNALISEREND GEDRAG BIJ ADOLESCENTEN 1 Zelf Gerapporteerde Alledaagse Executieve Functies en Externaliserende Gedragsproblemen bij Adolescenten in en buiten de Jeugdhulpverlening Self-reported Everyday Executive Functioning and Externalising

Nadere informatie

Global TV Canada s Pulse 2011

Global TV Canada s Pulse 2011 Global TV Canada s Pulse 2011 Winnipeg Nobody s Unpredictable Methodology These are the findings of an Ipsos Reid poll conducted between August 26 to September 1, 2011 on behalf of Global Television. For

Nadere informatie