Functieanalyse van middelengebruik. Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse. Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Functieanalyse van middelengebruik. Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse. Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017"

Emiel Verbeke
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Functieanalyse van middelengebruik Aanzet tot een gestructureerde middelen-analyse Luuk Heinsman, psychiater VP Zwolle 21 december 2017

2 Inhoud Wat is functie-analyse Functie-analyse van gedrag Functie-analyse van middelen Verslaving als ontwikkelingsstoornis Eisen aan functie-analyse 2.0 Aanzet Gestructureerde Middelenanalyse

3 Functie-analyse Toolkit LEDD: Begripsomschrijving In een functie-analyse wordt samen met een cliënt nagegaan hoe probleemgedrag (middelenmisbruik) ontstaat en wat het in stand houdt. Een functie-analyse neemt een belangrijke plek in een geïntegreerde behandeling van dubbele diagnose problematiek in. Vanuit een functie-analyse kan een behandelplan worden opgesteld of gewijzigd.

4 Kenmerken van goede uitvoering In een functie-analyse wordt er specifiek gedrag geplaatst binnen een bredere context, met alles wat aan het gedrag vooraf gaat en wat er op volgt. Bij een cognitieve functie-analyse komen daar de zelfopvattingen en de cognitieve schema s die iemand hanteert nog bij. Met behulp van een functieanalyse kan de cliënt in kaart brengen welke functies het middelengebruik heeft. De analyse kan gebruikt worden om te toetsen of zelfcontrole maatregelen werken of nieuwe zelfcontrole maatregelen opleveren. (..) een functie-analyse is uitgebreider en vraagt ook de 'vijf G's' vanuit de cognitieve gedragstherapie uit: Gebeurtenis Gedachten (automatische gedachten, deze bepalen onze gevoelens en dit leidt tot gedrag) Gevoelens (boos, bang, bedroefd, beschaamd en blij, vijf categorieën waarin alle gevoelens onder te brengen zijn) Gedrag Gevolgen

5 Relapse Prevention An Overview of Marlatt s Cognitive-Behavioral Model Mary E. Larimer, Ph.D., Rebekka S. Palmer, and G. Alan Marlatt, Ph.D. Alcohol Research & Health, 1999

8 Functie-analyse En de functie van het middel? Cocaïne, speed - ADHD Alcohol - Stemming, Angst Alcohol & opiaten - PTSD

9 Zelfmedicatiehypothese Cocaïne, speed - ADHD Alcohol - Angst, Stemming Alcohol, heroïne - Trauma Klinische ervaring die vaak meegenomen wordt in de functie-analyse van gedrag Tegenstrijdige onderzoeksbevindingen Zelfmedicatie kan een rol in de ontwikkeling van verslaving hebben

10 Perceived Drug Use Functions and Risk Reduction Practices Among High-Risk Nonmedical Users of Prescription Drugs Karol Silva, Aleksandar Kecojevic, and Stephen E. Lankenau, 2013 functional domains: - to change mood (e.g., to help you relax), - facilitate activity (e.g., to help you concentrate), - to manage effects of other substances (e.g., to improve the effects of other substances), - for physical effects (e.g., to help you stay awake), and - for social purposes (e.g., to help you lose your inhibitions;

11 Walking the fine line: Self-reported reasons for substance use in persons with severe mental illness H. PETTERSEN, T. RUUD, E. RAVNDAL, A. LANDHEIM, PhD, 2013 Reasons given for using substances were categorized as (a)controlling the symptoms of mental illness, (b) counteracting medication side effects, or (c) balancing the ambiguity. The conclusion is that the study findings mainly support secondary substance use models in explaining the comorbidity of SMI and substance use. However, there is some support for the traditional self-medication hypothesis (SMH), iatrogenic vulnerability, and the supersensitivity model.

12 Algemene risicofactoren op ontwikkelen van verslaving: Psychiatrische stoornis Eerder problematisch middelengebruik Familiaire belasting Trauma en verwaarlozing

13 1 Hypothesen verbanden psychiatrie/verslaving (v.d. Brink, 2001) Psychiatric Disorder Self medication Dependency 2 Dependency Chronic intoxication Withdrawal symptoms Psychiatric Disorder 3 Common Factor Psychiatric Disorder Dependency Dependency 4 Psychiatric Disorder Psychoplastia Psychiatric Disorder 5 Psychiatric Disorder Dependency

14 Huidige situatie - Functie-analyse is een gestructureerde (sociaalcognitieve) vorm van terugvalpreventie - Accent op sociale en cognitieve interventies - One size fits all Community Reinforcement Approach is een bewezen integrale cognitief-gedragsmatige behandeling die zich focust op het bekrachtigen van een alternatieve leefstijl die meer belonend is dan middelenmisbruik.

15 Maar Opkomst neuropsychologische concepten Brain stress systems in the amygdala and addiction, Koob, 2009

17 Stagering en Profilering van Verslavingsziekten Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research MATE Forum 2011 AMC Amsterdam 23 juni

18 Stagering en Neurobiologie van Verslaving Functie Hersenstructuren Neurotransmitters Beloning Anhedonie Disinhibitie Impulsiviteit Conditionering Craving Ventral Tegmental Area (VTA) Nucleus Accumbens (NcAcc) DLPFC ACC NcAcc (Ventral Striatum) Amygdala Thalamus Prefrontal Cortex (OFC, ACC) Endorphines ( -receptors) Dopamine Norepinephrine, 5HT GABA, Glutamate Dynorphines ( -receptors) Dopamine CRH Glutamate Naief Experimenteren Matig Gebruik Bingen Misbruik Schadelijk Gebruik Afhankelijkheid (craving) Importantie/ Salience OFC VMPFC Dopamine Gewoontevorming Putamen, NcCaudatus (Dorsal Striatum) Dopamine Verslaving (compulsief gebruik) Onthouding Locus Ceruleus Norepinephrine, CRH Glutamate Van Ree, 2002; de Vries and Schippenberg, 2002; Kreek et al, 2002; Van den Brink, 2006; Volkow, 2004; Koob and Volkow, 2010

19 TNM Systeem Verslaving ONCOLOGIE T = Tumor size N = Nodes M = Metastasis VERSLAVING Stadium stoornis Psychische/somatische comorbiditeit Sociaal dysfunctioneren G = Grade R = Resection Verslavend middel Reactie op (eerdere) behandeling c = clinical inform p = pathologist inform y = adjuvant therapy Klinische (fenotypische) informatie Endofenotypische/genetisch informatie Gecombineerde behandeling

20 TNM Verslaving T0 = asymptomatisch met risicocfactoren, bijv. begin gebruik op jonge leeftijd T1 = frequent bingen maar voldoet niet aan diagnose misbruik T2 = misbruik met patroon van overmatig en/of ongepast gebruik van middelen T3 = afhankelijkheid met hunkering en vaak tolerantie/onthouding T4 = verslaving met compulsief gebruik en verlies van positieve belevingen N0 = geen bijkomende psychiatrische of somatische pathologie N1 = lichte psychiatrische (angst/depressie) of somatische (SOA) problemen N2 = matig ernstige psychiatrische (ADHD) of somatische (HIV) problemen N3 = ernstige psychiatrische (psychose) of somatische (cirrhose) problemen N4 = zeer ernstige psychiatrische (dementie) of terminale somatische ziekte M0 = geen of milde sociale beperkingen M1 = matige of ernstige sociale problemen G1 = XTC, GHB, Ketamine, Khat / G2 = Cannabis, Benzodiazepine, Nicotine G3 = Alcohol, Cocaine, Heroine / G4 = Polydrugverslaving

21 En Addiction: A Disease of Self-Control Nora D. Volkow and Ruben Baler, 2013 Geert Dom: - Verslaving als stoornis in de zelfregulatie - Impulsiviteit - Farmacologische behandeling verslaving - Behandeling onderliggende psychopathologie: geode diagnostiek

22 Functieanalyse 2.0 Functieanalyse als basis voor therapeutische interventies aanvullen met huidige inzichten: 1. Verslaving als ontwikkelingsstoornis: herstelgericht behandelen afhankelijk van staggering en profilering 2. Relatie tot diagnostiek: externaliserend / internaliserend / psychotisch spectrum, behandel de bijkomende / onderliggende stoornis 3. Zelfregulatie, impulsiviteit, craving en motivatie zijn belangrijke uitgangspunten voor behandeling 4. Betrek de gevolgen van gebruik op neurocognitief en sociaal-maatschappelijk vlak bij de behandeling 5. Digitaal NB: Basis blijft het aanleren van cognitieve inzichten (terugvalpreventie) en vaardigheden, waarbij naast de basis van CRA, nieuwe inzichten ingepast moeten worden

23 Gestructureerde Middelenanalyse Stap 1 Sociaal gebruik Circumplexmodel van affect, Russell 1980 The Structure of Current Affect: Controversies and Emerging Consensus Lisa Feldman Barrett and James A. Russell, 1999 Reexamening the circumplex model of affect, Remington e.a., 2000

25 Stap 2 Afname DMQ-R (Drinking Motivation Questionnaire) 20 items: - Enhancement (lekker voelen, kick) - Coping (problemen vergeten) - Social (kunnen genieten) - Conformity (er bij horen)

26 Stap 3 Zelfregulatie en Impulsiviteit Risicofactoren zelfregulatie: - Spanningsregulatie - Emotieregulatie

30 Stap 4 Vragenlijsten voor impulsiviteit: Stop Signal Task - Gedragsinhibitie Delay Discounting Task - Besluitvorming Information Sampling Task Reflection Impulsivity (G. Dom)

31 Stap 5 Vragenlijsten voor craving: Obsessive Compulsive Drinking Scale, 1997, 16 items (evalueren voortgang craving in behandeling) Obsessive Compulsive Drug Use Scale (OCDUS) Desires for Drug Questionnaire (DDQ) (Time to Relaps Questionnaire (TRQ))

32 Stap 6 Vragenlijst motivatiestadium: Readiness to Change Questionnaire, Dutch Translation (rcq-d)

33 Stap 7 Verslaving en diagnostiek Life-chart als voorbeeld?

37 Als werkformulier?

38 Stap 8 Diagnostiek en ernst van de verslaving Afnemen MATE

Vergelijkbare documenten

Stagering en Profilering van Verslavingsziekten

Stagering en Profilering van Verslavingsziekten Wim van den Brink Academic Medical Center University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research MATE Forum 2011 AMC Amsterdam 23 juni Inhoudsopgave