MIDDELENGEBRUIK BIJ MENSEN MET EEN LICHTE VERSTANDELIJKE BEPERKING

Transcriptie

1 MIDDELENGEBRUIK BIJ MENSEN MET EEN LICHTE VERSTANDELIJKE BEPERKING Joanne E.L. VanDerNagel 1,2,3, Marion Kiewik 1,3, Marike Van Dijk 1,2, Robert Didden 4, Jan K. Buitelaar 5, Cor A.J. de Jong 1 In C. A. J. de Jong, H. A. de Haan, B. A. G. Dijkstra, & A. F. A. Schellekens (Eds.), Verslaving anders bekijken (pp ). Nijmegen: NISPA. 1 Nijmegen Institute for Scientist-Practitioners in Addiction (NISPA) 2 Tactus 3 Aveleijn 4 Trajectum 5 Centre for Evidence-based Medicine, Radboud University Medical Centre Corresponding auteur: Joanne E.L. VanDerNagel Raiffeisenstraat AM Enschede j.vandernagel@tactus.nl +31(0)

2 Samenvatting Hoewel ook mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB) psychoactieve stoffen gebruiken, is er weinig bekend over (problematisch) middelengebruik in deze doelgroep. In het project Substance use and misuse in Intellectual Disability (SumID) wordt in het SumIDepidemiology project de prevalentie en risicofactoren van (problematisch) middelengebruik onder LVB op verschillende manieren in kaart gebracht. Waarom doen we dit onderzoek? Net als iedereen komen ook mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB, IQ 50-85) in aanraking met alcohol en andere drugs. Zij vormen een risicogroep voor problematisch gebruik omdat zij meer risicofactoren hebben zoals een lage sociaal economische status, gedrags- en psychiatrische problemen, gebrekkige copingvaardigheden en problemen op het gebied van werk, dagbesteding en financiën. Daarbij zorgt (problematisch) gebruik vaak voor interactieproblemen met mede-cliënten of begeleiders in de LVB zorg. In de literatuur blijken de schattingen van de prevalentie van (problematisch) middelengebruik onder mensen met LVB nogal uiteen te lopen. Hier zijn meerdere oorzaken voor. Het niet systematisch screenen op gebruik levert een onderschatting van de aard en omvang van de problematiek op. Daarnaast zijn meetmethoden en definitie van de doelgroep belangrijke factoren. Middelengebruik komt bijvoorbeeld relatief veel voor onder mensen met zwakbegaafdheid (IQ 70-85), een groep die in Nederland wel, maar in veel andere landen niet tot de LVB doelgroep gerekend wordt. Daarnaast komt gebruik net als bij mensen zonder LVB - meer voor onder individuen met forensische of psychiatrische problematiek. Alles bij elkaar genomen lijkt er op basis van de internationale literatuur geen eenduidig beeld te schetsen van de prevalentie van LVB en (problematisch) middelengebruik. In een verkennend onderzoek onder Nederlandse LVB instellingen gaven stafleden aan dat zo n 4% van hun cliënten problematisch alcoholgebruiker is en zo n 5% in de problemen komt door gebruik van cannabis. Opvallend is dat ook hier de schattingen per instelling erg uiteen liepen, en dat daarnaast de handelingsverlegenheid en gebrek aan behandelperspectief groot was. Toch stond tot 2007 het thema middelengebruik of verslaving onder LVB nauwelijks op de agenda. Zowel in de verslavingszorg als LVB zorg werd niet gescreend op deze vorm van comorbiditeit, en het ontbrak aan een aan de doelgroep aangepast zorgaanbod. Hierdoor bleef veel gebruik onder deze doelgroep onontdekt, totdat de problemen uit de hand liepen.

3 Deze hiaten in de zorg waren aanleiding voor Tactus en Aveleijn om in samenwerking met het NISPA het Substance use and misuse in Intellectual Disability (SumID) project te starten. Een van de onderdelen in het SumID project is SumID-epidemiology: het in kaart brengen van de prevalentie en risicofactoren onder cliënten van LVB instellingen. Hoe hebben we dit onderzoek uitgevoerd? In SumID-epidemiology werd middelengebruik onder cliënten van LVB instellingen op verschillende manieren in kaart gebracht. We deden een literatuurstudie naar de comorbiditeit van LVB en verslaving en hoe deze gemeten kan worden, hielden een enquête onder medewerkers van LVB instellingen, vergeleken databases van patiënten uit verslavingsen LVB zorg, en voerden een grootschalig onderzoek uit onder cliënten van LVB instellingen in Nederland. Hiertoe werd een nieuwe vragenlijst (de SumID-Q) ontwikkeld. Met deze lijst wordt eerst onderzocht welke middelen (tabak, alcohol, cannabis, stimulantia en overige middelen) de cliënt kent, waarna op de voor de cliënt bekende middelen wordt doorgevraagd met kennis- en attitude vragen, vragen naar gebruik in de omgeving van de cliënt en pas dan het gebruik van de cliënt zelf. Met deze geleidelijke opbouw van het gesprek van neutrale vragen (bijvoorbeeld naar kennis van de effecten van middelen) naar meer beladen vragen (over gebruik door de patiënt) en het ondersteunend gebruik van plaatjes van middelen en symbolen wordt het praten over gebruik makkelijker gemaakt. Wat hebben we gevonden? De SumID-Q blijkt goed bruikbaar om het gebruik van cliënten met LVB in kaart te brengen. De deelnemers aan het onderzoek blijken zowel legale als illegale middelen te gebruiken. Gebruik komt conform het beeld in de algemene populatie voor onder zowel mannen als (zij het in mindere mate) vrouwen en is te vinden bij cliënten van alle soorten woonvoorzieningen. Het percentage gebruikers van alcohol is onder deelnemers aan het onderzoek wat lager dan in gemiddeld onder Nederlandse volwassenen, maar het tabak en cannabisgebruik komt in die vergelijking juist vaker voor bij mensen met een LVB. Ook is er een groep cliënten met een LVB die middelen als cocaïne, XTC, speed, GHB en heroïne gebruikt. Bij ruim 20% van de onderzochte cliënten zijn er duidelijke aanwijzingen voor problematisch alcohol- en/of druggebruik. Aan de andere kant zijn er onder de populatie cliënten met een LVB ook veel geheelonthouders.

4 Wat betekent dit voor de praktijk? In dit onderzoek werd bevestigd dat in tegenstelling tot wat velen nog steeds geloven mensen met een LVB allerhande middelen gebruiken. Met de SumID-Q is er een bruikbaar instrument voor LVB instellingen om cliënten te screenen op gebruik. Dit zou om tijdige hulpverlening mogelijk te maken het best systematisch kunnen gebeuren. Dankbetuiging Dit onderzoek was mogelijk door de steun en deelname van talloze cliënten, hun begeleiders en instellingen, Tactus verslavingszorg, Aveleijn, en de inzet van tientallen onderzoeksmedewerkers en studenten van de Universiteit Twente en Saxion. Het SumIDepidemiology onderzoek werd gefinancierd door ZonMW (dossiernummers en ), en getoetst door de METC Twente (ABR NL ). Referenties Marike van Dijk, Joanneke van der Nagel, Rianca den Ouden (2012), Ergebnisse der niederländischen SumID-Studie, In: Normal berauscht? Geistige Behinderung und Sucht/Substanzmissbrauch, Forum Sucht, 44, Duijvenbode, N. v., VanDerNagel, J. E. L., Didden, R., Engels, R. C. M. E., Buitelaar, J. K., Kiewik, M., & Jong, C. A. J. (2015). Substance use disorders in individuals with mild to borderline intellectual disability: Current status and future directions. Research in developmental disabilities. Koster, R. A., Alffenaar, J.-W. C., Greijdanus, B., VanDerNagel, J. E. L., & Uges, D. R. A. (2014). Application of sweat patch screening for 16 drugs and metabolites using a fast and highly selective LC-MS/MS method. Therapeutic Drug monitoring, 36(1), Koster RA, Alffenaar JWC, Greijdanus B, VanDerNagel, JEL, Uges, RA,. (2014) Fast and highly selective LC-MS/MS screening for THC and 16 other abused drugs and metabolites in human hair to monitor patients for drug abuse. Therapeutic Drug Monitoring, 36(2): VanDerNagel, J.E.L., Kiewik, M., Buitelaar, J.K., & Jong, C.A.J. de (2011a). Staff perspectives of substance use and misuse among adults with intellectual disabilities enrolled in Dutch disability services. Journal of Policies and Practices in Intellectual Disability, 8,

5 VanDerNagel, J.E.L., Kiewik, M., Dijk, M. van, Jong, C.A.J. de, & Didden, R. (2011b). Handleiding SumID-Q, Meetinstrument voor het in kaart brengen van Middelengebruik bij mensen met een lichte verstandelijke beperking [Manual of the SumID-Q. An instrument to assess substance use in individuals with a mild intellectual disability]. Deventer, the Netherlands: Tactus. VanDerNagel, J.E.L., Kemna, L.E.M, & Didden, R. (2013a). Substance use among persons with mild intellectual disability: approaches to screening and interviewing. NADD Bulletin, 16, VanDerNagel, J.E.L., Kemna, L., Trentelman, M.J., Didden, R. (2013b) Middelengebruik bij cliënten met een verstandelijke beperking, Methode voor het signaleren en bespreken. Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde; 157:A5668 VanDerNagel, J.E.L., Kiewik, M., Postel, M.G., Dijk, M. van, Didden, R., Buitelaar, J.K., & Jong, C.A.J. de (2014). Capture Recapture Estimation of the Prevalence of Mild Intellectual Disability and Substance Use Disorder. Research in Developmental Disabilities, 35, VanDerNagel, J., Duijvenbode, N. van, Trentelman, M., & Didden, R. (2014). Middelengebruik en delictgedrag bij forensische cliënten met een licht verstandelijke beperking [Substance use and offending behaviour among forensic clients with mild intellectual disability]. Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan mensen met verstandelijke beperkingen, 4,