FIETSEN - TACTUS BOEK

Transcriptie

1 FIETSEN TACTUS BOEK FIETSEN - TACTUS BOEK TACTUS ROUTE Tactus Verslavingszorg Keulenstraat 3 Postbus AD Deventer Aan de binnenzijde van deze omslag vindt u de Tactus Routekaart. Dit is de inhoudsopgave van het boek.

2 TACTUS route Drankje op het terras Succesproject: SmartConnection 40 KM LEGENDA Even pauze. Tijd voor een boterham Dag 1 DAG 2 46 KM Beleidsperspectief Wetenschappelijke publicaties Tactus KM Regen, regen en nog eens regen Met het pontje naar Zeewolde 52 KM Tactus in cijfers Pauze. Genieten van het uitzicht 68 KM Boek lezen bij de molen 26 KM Wetenschappelijk: Sumid, onderzoek LVB-cliënten, interview met Marike van Dijk en Joanneke van der Nagel Stichting Vrienden van Tactus: KVO Reportage: Tactory Bikes Een heerlijk kopje koffie gedronken 20 KM Band lek 10 KM Geschiedenis 25 jaar arbeidsre-integratie 72 KM Organogram Colofon 74 KM Toel Het icht them ing us B oek a di t ja is j ar i ezel s fie insp f tsen verp anni. Fi laat ng. etse sen Het n is van is e A na onde en t Het a rweg o r cht Tact B do zijn a u fl o s e r me ggen ; door Boek nsel ; ee het is e i n jke land en r r o Tact ute. scha eisv us v p va ersl esti n Ta ag v in d g i ngen ctus an e agen. De. De en fi en d Onde etst hoof rout e pa rweg ocht d e g s i t l nanu ukke eidt gebe gaat mmer n zi urt lang kapo s j e n on s al r va zijn t, e derv le word n al kilo r vi erde les; en o m nden e t eld ntde e e r r s o. ntmo is w kt, etin ind etc. gen tege De fi p n, d laat etst e fie s, n ocht ts Tact i e uwe staa us e p t lekk n s y d m nade en at v bool nkt an h voor hebb aar de l en z clië even e he nten sweg el v, wa Moni van e n e t l ov ek P a l s je eree aus, SOV n e k r g omst rafis conc goed en.. ch o ept over. ntwe & vo rper rmge ving, Lo sser het Hier al pech onderweg Tact Ontmoeting met Ruud Rutten wind mee 06 KM INLEIDING: FIETSEN Dag 3 DAG 4 AFSTAND: 61 KM 1 KM IS IN WERKELIJKHEID 7 KM Vrienden bezoeken wind tegen TACTUS

3 FIETSEN TACTUS BOEK TACTUS ROUTE

4

5

6

7 DAG 1 Route Beneden Leeuwen - Warnsveld - Zutphen - Deventer - Apeldoorn Afstand 17 km

8 6 KM FIETSEN Door: Ruud Rutten, bestuurder Fietsen is het thema van dit Tactus Boek. Waarom? Omdat de fiets binnen Tactus symbool staat voor arbeid en dagbesteding. In de fietsenwerkplaats worden handen vuil gemaakt, zadels afgesteld en spaken gepoetst. Door te werken worden cliënten weer deel van de maatschappij. Dat levert ze respect, maar ook zelfrespect op. Eén op de drie cliënten ervaart tijdens ziekte en herstel een bepaalde mate van leegheid. Werk kan die leegte vullen en is daarmee een belangrijke schakel in het herstel. Het draagt ook bij aan het bestrijden van de negatieve eigenwaarde; zelfgemaakte producten bevorderen deze trots nog meer. TACTUS BOEK

9 7 KM De route langs de verschillende verhalen in dit boek is een tocht langs een selectie van hoogtepunten. De foto s ondersteunen deze verhalen; de Classic Bike van Tactory voert u als lezer mee langs de mensen en activiteiten die Tactus haar glans geven. In het boek vindt u allereerst een reportage over Tactory Bikes. In deze fietsfabriek in Deventer wordt gewerkt aan de mooiste fietsen. Maar belangrijker nog is dat mensen met een verslavingsverleden hier werken aan zichzelf. Cliënten zijn erg gebaat bij de regelmaat en structuur die een dergelijke voorziening biedt. Lees het verhaal en laat u rondleiden door de fietsenfabriek. Het succesverhaal van dit jaar gaat over SmartConnection. Dit unieke project is door Tactus vorig jaar in Nederland geïntroduceerd en begint stilaan vaste grond onder de voet te krijgen. Jongeren worden beloond voor het verantwoord omgaan met alcohol; het laat zien dat je niet altijd alcohol nodig hebt voor een leuke tijd. Met dit project slaat Tactus een andere weg in. De nadruk ligt niet op voorlichting over de risico s van alcohol, maar meer op de waardering voor het niet drinken van alcohol. Een positieve benadering van jongeren die kiezen om verantwoord te drinken. In het wetenschappelijk artikel leest u alles over hoe Tactus werk maakt van cliënten met een licht verstandelijke beperking. Deze groep is meer en beter in beeld. Hoogste tijd om de aard en omvang van gebruik binnen deze groep in kaart te brengen. Joanneke van der Nagel doet voor Tactus dit onderzoek samen met Marion Kiewik van Aveleijn, Marike van Dijk is coördinator van het onderzoek en Rianca den Ouden is projectleider LVB binnen Tactus. In het artikel vertellen ze over de noodzaak van beleid voor mensen met een lichte verstandelijke beperking, maar ook over de interventies die zijn ontwikkeld om deze groep te helpen. In ons historisch artikel tenslotte belichten we de ontstaansgeschiedenis van de arbeidsre-integratie binnen Tactus. Begonnen in de kelder aan de Brink in Deventer en langzaam gegroeid tot het volwaardig bedrijfsonderdeel dat Tactory nu is. Het merendeel van onze cliënten heeft moeite met het vinden en behouden van een baan. Tactory biedt voor deze mensen arbeid op verschillende niveaus: van tijdsbesteding tot terugkeer naar de arbeidsmarkt. En steeds eerder in de behandeling. Tactus heeft een rijke traditie in werk- en leerprojecten. Elk onderzoek toont aan dat arbeid, naast wonen, gezondheid en relaties, een belangrijke pijler is onder herstel. Tactus heeft al decennia lang aandacht voor dagbesteding en arbeidsre-integratie. Freule Henriette Hartsen, moeder van Tactus, zag huishoudelijk werk in het begin van de vorige eeuw al als onderdeel van een terugkeer naar de maatschappij. Dat denkbeeld is niet veranderd getuige de vele locaties van Tactory waar dagelijks honderden mensen komen. Spijtig is dan ook dat het voorgenomen kabinetsbeleid de dagvoorzieningen hard zal treffen. Elke euro is er één en keuzes maken is onvermijdelijk. Hoe verder weg van de kern van het zorgproces, hoe groter de kans dat er bezuinigd wordt. En dat terwijl veel cliënten hier de stap zetten naar een permanent herstel. Want afkicken is slechts het begin van het herstel. In dit Tactus Boek nemen we u mee langs een vooraf uitgestippelde route. Een route die voert langs onze vestigingen, bekende plekken en nieuwe ontdekkingen. Een reisverslag van een tocht door het landschap van Tactus. Fiets mee en beleef Tactus. Ruud Rutten, bestuurder TACTUS BOEK

10 8 KM

11 Net voor Warnsveld vloog de ketting eraf. Toen moest ik lopend door naar Deventer... 9 KM

12 Door: Yildiz Celie, freelance journalist Tactory Bikes bouwt top of the bill fietsen Boven het rolluik op een donkergrijs pand hangt een bord met de woorden Tactory arbeidsre-integratie. Een rode fiets in een trailer springt in het oog. Er staat een grote zilvergrijze bestelbus naast, met een enorm zwart logo van Tactory Bikes. Het is bedrijvig. In de Fietsfabriek staat een oranjebruine fiets op een voetstuk. Wij bouwen top of the bill fietsen, zegt Erik Burink. 10 KM Ooit begon Tactus in de kelder aan de Brink met zeven jongens. Daar werden fietsreparaties gedaan en oude stations- of politiebureaufietsen gesloopt. Van bruikbare onderdelen zette een enkeling een nieuwe tweedehands fiets in elkaar. In 2009 ontstond Tactory Bikes in Hengelo en Deventer. Sindsdien worden daar hoogwaardige fietsen gemaakt en verkocht. Er is plek voor ruim 80 deelnemers, waaronder op jaarbasis een tiental leerling-fietsenmakers. Tactory Bikes heeft een professionele webshop. Er wordt onderzocht of het mogelijk is op termijn een fysieke winkel te openen. TACTUS BOEK

13 De oranjebruine fiets op het voetstuk wordt door werkmeester Burink geïntroduceerd: Dit is DeViets. Een van onze eigen ontwerpen. Je koopt met deze modellen een fiets voor het leven. Een duurzame fiets en met een maatschappelijk relevant doel. Aan de overkant trekt een soort mountainbike met een donkergrijs matstalen frame de aandacht. De Norco. Een fietskoerier zou hiermee de stad kunnen doorkruisen. Er is een verschil met die Amerikaanse koerierfietsen. Deze heeft wel een rem. Anders gebeuren er ongelukken. We kunnen deze bestellen., zegt Burink. In tegenstelling tot de Norco wordt de oer-hollandse E-bike handgemaakt. Super kwaliteit, waarna Burink op het stalen frame wijst en de dikke spaken, die dubbel gebust zijn. De fiets heeft 28 versnellingen en is afgemonteerd met een Brooks leren zadel en handvatten. De duurste fiets is 3000 euro. Voor de echte kenners, deze is voorzien van een Rohloff versnellingsnaaf, Magura 33 HS hydrolische remmen, SON naafverlichting met LED, allemaal de beste onderdelen die er op de wereld te vinden zijn, het is het neusje van de zalm, een Bentley onder de fietsen. De losse onderdelen worden geproduceerd in Duitsland. Er mag natuurlijk geen krasje op komen. Eer de jongens met in elkaar zetten van een nieuwe fiets beginnen, moeten zij bewezen hebben dit te kunnen, omdat dit veel precisie vergt. Iedereen begint met kleine reparaties en het demonteren van opgekochte stationsfietsen voor oud-ijzer. Het verschil tussen aluminium en ijzer kent iedereen. Uiteindelijk begint een leerling-fietsenmaker met een ervaren leermeester aan een nieuwe fiets, vertelt Burink. Tactus of mensen met een taakstraf. Het kunnen ook mensen met een psychiatrische achtergrond zijn of met niet aangeboren hersenletsel. Daarnaast verzorgen we arbeidstoeleiding- en re-integratietrajecten voor diversen gemeenten en UWV. De mensen die geen scholing hebben, kunnen via Tactory een interne opleiding volgen bij het ROC. Zij gaan één dag naar school en werken twintig uur in de week. De fietstechniek opleiding is aangesloten bij Innovam. Niet iedereen heeft ambitie in de fietsenbranche, maar met dit werk kunnen de meeste mensen aan de slag in de techniek, licht Burink toe. 11 KM De deelnemers die bij Tactory Bikes werken, vinden op deze manier structuur om een nieuw bestaan op te bouwen. In het hele proces worden ze ondersteund. Iedereen krijgt een arbeidsadviseur. Dit traject is zoveel mogelijk gekoppeld aan een behandeling, geeft manager Arjan Hagens aan, terwijl hij naar de adviseur wijst. De mensen die hier komen werken, zijn niet alleen cliënten van TACTUS BOEK

14 12 KM Tactory breed Drie jaar geleden werd Tactory opgericht. De acht verschillende arbeids re-integratieplekken kregen binnen Tactus een eigen afdeling met een aparte identiteit. Er is veel onderzoek gedaan door onze projectleider Adri Hulshoff, voordat Tactory van de grond kon komen. Er waren allerlei losse projecten, zoals een fietsenwerkplaats en verschillende veegprojecten. We bedachten nieuwe concepten, zoals Tactory Bikes en de klussendiensten, zegt Hagens. In Deventer veranderde de oude werkplaats onder de kelder bij Tactus aan de Brink in Tactory Bikes op de Emdenstraat. De overige vestigingen van Tactory liggen verspreid in Overijssel en Gelderland. In Zenderen (bij Almelo) op de Vloedbelt zijn plekken in het hovenierswerk en bosbouw en daarnaast is er een hout- en metaalwerkplaats. In Zutphen en de Veluwe (de Paasheuvel) richt men zich op tuin- en terreinonderhoud. In andere plaatsen zoals Zwolle wordt gewerkt in en rondom het Tactus-hostel, waar zowel de buitenruimte wordt onderhouden als de binnenkant wordt schoongehouden, een experiment wat navolging zal krijgen in de Stedendriehoek en Twente. Drie jaar geleden werd het filiaal in Rekken opgericht, waar onder meer wordt gewerkt in een meubelwerkplaats waar (design-) tuinmeubelen worden gemaakt. Per jaar worden in Rekken nu honderden picknicktafels geproduceerd! Sinds dit jaar wordt er samengewerkt met designstudio Weltevree uit Arnhem, waarvoor nu onder andere de Fieldchair wordt geproduceerd. Een eerste opdracht is inmiddels geproduceerd voor een klant in Tokyo. Dit is voor de jongens echt fantastisch, vertelt Hagens. Arjan Hagens is manager bij Tactory Bikes. Hij is ruim vijf jaar werkzaam bij Tactus en sinds het begin bij Tactory betrokken. De dagbestedingen en het werk dragen aantoonbaar bij aan het herstel van cliënten. Om die reden worden de re-integratie en arbeidsmatige activiteiten een steeds belangrijker onderdeel binnen ons zorgaanbod. Tactory breed vinden ieder jaar tientallen mensen hun weg (terug) naar een betaalde baan. Ongeveer 40 procent van de cliënten die Tactus bedient heeft al een baan. Voor deze mensen is het zaak dat zij, als ze tenminste in de ziektewet zitten, zo snel mogelijk re-integreren in hun eigen baan. Slechts een kleine 20 procent van de cliënten, de mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt, komt op deze beschutte werkplekken terecht. Deze Tactory vestigingen zijn een middel en geen doel om mensen terug aan het werk te krijgen. Ik verbaas me soms als ik zie wat mensen ondanks een jarenlange verslaving blijken te kunnen. Sommigen lopen soms twintig jaar verdoofd rond door hun verslaving. Op het moment dat ze de drempel over zijn maken ze sprongen vooruit en dat draagt extra bij aan de motivatie om een ander leven op te bouwen. TACTUS BOEK

15 13 KM Erik Burink is werkbegeleider. Hij startte bij Tactus in de fietsenkelder Deventer vlak voordat de Tactory fietsfabriek werd geopend. Ik ben als fietsenmaker de productie van de fietsen gaan coördineren. Het is een komen en gaan van jongens. Soms is het wel eens jammer, want dan heb je net een goede en dan vindt diegene een baantje, aan de andere kant is dat natuurlijk de bedoeling. De meeste jongens die komen, hebben geen structuur en daarom wordt er twintig uur in een week gewerkt, op vaste dagen. Van maandag tot vrijdag van 9.00 tot uur of tot uur, ingepast in de behandeling en eventuele scholing. Ook hebben wij een broodmaaltijd, want sommige jongens hebben geen geld. Iedereen wordt geregistreerd. Als mensen regelmatig te laat komen, gaan we dit natrekken en vaak blijkt dat mensen niet goed slapen door de zorgen. Toch heeft iedereen een eigen verantwoordelijkheid, net zoals bij een werkgever. Ben je ziek, dan bel je af en als we na drie dagen niets horen, gaan we polshoogte nemen. De kans op terugval bestaat nu eenmaal. Hierover is dan ook nauw contact met de verantwoordelijk hulpverleners. TACTUS BOEK

16 14 KM Dankzij Tactory Bikes zat de ketting er in een handomdraai weer op. Ook werd m n fiets nog even gepoetst. Een geluk bij een ongeluk...

17 15 KM

18 16 KM Clienten Chris (32) wil graag weer aan het werk. Eerder verrichtte hij fabriekswerk in ploegendienst. Deze baan raakte hij kwijt en hij vond geen nieuw werk. Twaalf jaar was Chris verslaafd aan alcohol. Hij koos voor een klinische behandeling. Sinds een maand woont hij weer zelfstandig. Hij is trots op de behaalde resultaten. Rob (55) is geraakt door het leven. Hij werkte zesentwintig jaar met plezier bij een binderij, maar dit bedrijf ging failliet en hij vond geen nieuwe baan. Rob heeft een psychiatrisch probleem en een verslavingsprobleem. Zeven jaar geleden begon hij met zijn dagbesteding op Brink. Nu repareert hij als een van de weinige niet alleen fietsen, maar zet hij ook nieuwe fietsen in elkaar. Ik had tegenslag na tegenslag en op een gegeven moment ging het slechter met me dan ik zelf eigenlijk wilde. Ik besteedde het geld dat ik had aan mijn behoeften, zoals alcohol en wat drugs en niet aan de huur. Ik heb wel geluk gehad dat mijn ouders mij hebben gesteund, anders was ik mijn woning kwijtgeraakt. De dagbesteding is nuttig. De sfeer, de mensen. Ik ben er toch even uit en ik heb contact met anderen. Het belangrijkste vind ik dat je niet stil zit, zeker op het gebied van werk. Veelal bouwt iemand anders de fietsen, want ik doe eerlijk gezegd liever de reparaties. Dat heeft meer uitdaging voor me. Als alles nieuw is, werkt het gewoon. Bij reparaties heb ik het gevoel dat er meer uit mijn handen komt. Ik hoef ook nergens over na te denken. Ik ben erg op mijn gemak hier, maar ik vind het wel lastig als mensen plotseling weggaan, je werkte toch met ze samen. Edwin (40) probeert er het beste van te maken. Hij heeft een drugsverleden en hij zat veel gedetineerd. Hij zit in de schuldsanering en hij bouwde geen arbeidsverleden op. Hij volgt momenteel een forensisch traject voor tenderdelicten. Tot voor kort werd hij vanuit de kliniek met een taxibusje naar zijn dagbestedingslocatie gebracht, maar nu woont hij weer zelfstandig. De drugs en de criminaliteit, het brengt mij niks. Ik ben dat zat. Ik ben twee keer opgenomen geweest in het IMC in Zutphen. Een traject met begeleid wonen. De drugs en de criminaliteit, het brengt mij niks. Ik ben dat zat. Deze plek geeft mij voldoening. Ik ga hier zonder tegenzin naartoe. De structuur bevalt mij. Ik vind het leuk hier te werken, hoewel mijn interesse niet bij fietsen ligt, maar in de techniek. Ik leer nu nieuwe dingen. Ook voel ik geen prestatiedruk, maar stel dat er nu iets is, dan staan ze voor je klaar. TACTUS BOEK

19 Het belangrijkste vind ik dat je niet stil zit, zeker op het gebied van werk John Nijenhuis, werkbegeleider Tactory Bikes 17 KM TACTUS BOEK

20 18 KM

21 Lekker even een boekje gelezen bij de Molen van Deventer KM

22 Door: Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist arbeid loont De kelder in het pand aan de Brink kan worden gezien als de bakermat van de dagbesteding binnen Tactus. Hier werden in de jaren tachtig de eerste activiteiten van de grond getild. Sonja Tieks was nauw betrokken bij deze pionierstijd. Het nut van arbeid binnen een behandeling is onmiskenbaar: het geeft eigenwaarde aan de cliënt en zorgt voor regelmaat en structuur. Binnen Tactus is arbeid dan ook een belangrijke pijler onder herstel. Het inzicht is niet nieuw; In het begin van de twintigste eeuw waren er al initiatieven in deze richting. Het consultatiebureau voor alcoholisten wilde niet alleen onthouding, maar ook dat de voormalige dronkaard in ideëel en sociaal opzicht deelgenoot werd van de samenleving. Het consultatiebureau deed alle moeite om samen met de betrokkene schulden te saneren, betere huisvesting te zoeken en werkloze mannen aan het werk te helpen. Dat lukte in de meeste gevallen. [bron: Tactus in de tijd] Ook de moeder van Tactus, freule Henriëtte Hartsen, zag huishoudelijk werk al als onderdeel van een terugkeer naar de maatschappij. En in de tuin van het landhuis in Beekbergen werden destijds vruchten geteeld en kleinvee verzorgd in het kader van herstel. Het belang van arbeid voor cliënten wordt in veel onderzoeken onderstreept. Cliënten krijgen regelmaat en structuur in hun leven en de kans op terugval wordt aanmerkelijk kleiner. Binnen het CAD (Consultatiebureau Alcohol en Drugs) - voorloper van Tactus - werden in de jaren tachtig de eerste officiële stappen op het gebied van arbeidsre-integratie gezet. In de kelder onder het pand aan de Brink in Deventer werd de fietsenwerkplaats opgericht. De fiets staat binnen Tactus dan ook een beetje symbool voor arbeid. Maar eigenlijk deed de arbeidsrehabilitatie al eerder zijn intrede. Binnen het SDD (Stichting Drugshulpverlening Deventer) werden al veel maatschappelijke activiteiten georganiseerd. Dat ging van een modeshow tot houtbewerking, legt Sonja Tieks uit. Ze was sinds 1983 in dienst van het CAD en werd in 1992 coördinator bij de SDD en verhuisde later mee naar het IVS (Instelling Verslavingszorg Stedendriehoek) en Tactus. Als manager was ze verantwoordelijk voor de eerste stappen in arbeidsre-integratie. Binnen het IVS en later Tactus hebben we serieus werk gemaakt van arbeidsre-integratie. Er werden in die pionierstijd meerdere dingen uitgeprobeerd. Een kookavond op donderdag bijvoorbeeld liep heel goed. Tot de cliënten het zelf moesten organiseren; dat verliep een stuk minder. Het gaf ons het inzicht dat op het moment dat je je terugtrekt dingen heel moeizaam gaan. Je moet dus permanent op de achtergrond aanwezig zijn, aldus Tieks. 20 KM TACTUS BOEK

23 21 KM Veel initiatieven kwamen ook niet van de grond; tot het idee ontstond om fietsen te gaan repareren. Het was zo logisch: in een stad als Deventer met al haar studenten was altijd behoefte aan fietsen en reparaties. Bovendien werden veel fietsen gestolen. Die gestolen fietsen kwamen overigens niet bij ons; daar werd streng op gecontroleerd. De kelder in het pand aan de Brink werd het decor voor de eerste fietsenwerkplaats. Tieks: Die kelder stond leeg en was uitermate geschikt voor onze plannen. Toen ook de gemeente nog akkoord ging met een fietsen werkplaats, met de restrictie dat de middenstand niet in de weg zou worden gezeten, konden we van start. Later zijn vanuit diezelfde kelder ook weer kookactiviteiten gestart. Om voor de mensen die actief waren in de kelder gezellig samen dingen te doen vooral. De fietsenkelder van toen zou overigens niet passen in het heden. De bouwkundige staat van de kelder zou voor de arbeidsinspectie nu reden zijn het gebouw af te keuren. Destijds werd daar minder moeilijk over gedaan. De mogelijkheid voor cliënten om binnen het pand van Tactus arbeid te verrichten was een noviteit en dat zorgde voor aanloopproblemen. Mensen moesten duidelijk wennen aan het concept. Gebruik was bijvoorbeeld uit den boze; toch liep er regelmatig iemand met een glas bier in zijn hand naar binnen. Die werd hier direct op aangesproken en soms zelfs weggestuurd. In de beginperiode werden alleen reparaties uitgevoerd; na verloop van tijd werden ook fietsen verkocht. Het ging als een lopend vuurtje rond dat je bij Tactus goede fietsen voor weinig geld kon krijgen. De vraag Sonja Tieks TACTUS BOEK

24 22 KM steeg en daardoor werd de groep cliënten die in de werkplaats actief was, ook steeds groter. De mogelijkheid tot arbeid was voor veel cliënten een waardevolle aanvulling op de behandeling. Veel cliënten voelden de behoefte om wat te doen. Daarom werden andere werkprojecten op touw gezet. Daarbij werd ook gekeken of mensen door konden stromen naar werk buiten Tactus. Dat was natuurlijk in veel gevallen het mooiste scenario. Er werd door de consulent arbeidsintegratie nauw samengewerkt met de consulenten van het arbeidsen uitzendbureau. Om te kunnen voldoen aan de cliëntenbehoefte werden nieuwe initiatieven ontplooid. Zo is er bijvoorbeeld een veegploeg opgericht. Wat overigens niet zomaar ging. Het was knokken met de buurt; mensen wilden geen verslaafden in hun straat. Ons uitgangspunt is altijd geweest dat het om deelname aan de samenleving ging en dat we een ander beeld van verslaafden wilden realiseren. Dat kostte veel overleg met vertegenwoordigers uit de buurten, de wijkagent en vanuit onze kant controle op de doelgroep tijdens de werkzaamheden. Ook was hierover continue overleg met de gemeente. Zij dachten mee en regelden zaken waar zij bekwaam in waren, zoals het ophalen van het straatvuil door de vuilniswagen. Een dergelijk project is later ook in Zutphen gestart. We hadden destijds als verantwoordelijke wel korte lijnen met cliënt en buurt. Die directe contacten waren erg belangrijk om te weten wat er speelt, preventief op te treden bij mogelijke conflicten en onze doelstellingen te behalen door goed werk af te leveren, aldus Tieks. De fietsenwerkplaats ontwikkelde zich meer en meer en dat leverde na verloop van tijd problemen met de ruimte op. Er werd een doorgang gemaakt naar de kelder van het naastgelegen pand dat door Salland Verzekeringen van de IVS werd gehuurd. Dat was letterlijk en figuurlijk een doorbraak; het gaf heel goed de groei van de fietsenwerkplaats aan. Die groei stond aan de basis van het huidige aanbod op het gebied van arbeidsre-integratie. Ik denk dat we in die tijd vooral gezocht hebben naar een goede manier om cliënten weer eigenwaarde te laten ervaren. Dat geeft ze een steuntje in de rug op weg naar herstel. Het is gelukt om taboes te doorbreken. En daarmee de maatschappelijke beeldvorming rondom cliënten in positieve richting te veranderen. TACTUS BOEK

25 Niet alleen in Deventer is een fietsenwerkplaats met succes van de grond getild. Ook in Hengelo ontstond eind jaren 90 binnen het circuit Sociale Verslavingszorg een fietsenwerkplaats. De werkplaats was opgezet om te voorzien in de behoefte aan plekken voor dagbesteding van de vrij grote groep methadoncliënten in Hengelo. Veel cliënten kwamen vanuit hun woonplaats naar de werkplaats. Dat heeft er toe geleid dat er dagelijks vervoer geregeld werd om al die cliënten steeds op de goede plek te krijgen. Vanaf de eeuwwisseling kreeg de werkplaats ook erkenning als groepsproject voor taakgestraften, die uiteindelijk een steeds groter deel van de populatie zijn gaan uitmaken. Dat was de reden waarom rond 2005 het project onder gebracht werd bij het circuit Verslavingsreclassering. Bij het ontstaan van Tactory is het project uiteindelijk integraal deel uit gaan maken van het aanbod van dagbesteding, opleiding en beschutte werkplekken voor alle cliënten in het Twentse. Omdat het project te klein werd voor het grote aantal cliënten is rond 2006 gezocht naar andere werkzaamheden. Vanuit de behoefte om in de natuur te werken werd de groenvoorziening in het leven geroepen. Binnen Tactus is arbeidsre-integratie nog altijd een belangrijke pijler onder de behandeling. Tactory kent momenteel acht vestigingen en de werkzaamheden zijn divers: van hovenier tot fietsenmaker en van hout bewerken tot de veegploeg. Voor sommige cliënten is aanwezig zijn al voldoende, anderen halen een diploma en stromen door naar regulier werk. Uitgangspunt is dat iedereen kwaliteiten heeft, het is de kunst deze te benutten. In de Piet Roordakliniek (Forensische Verslavingskliniek) is arbeid en dagbesteding een belangrijk onderdeel in de behandeling. Een werkzaal in de kliniek is een goede plek om te oefenen met vaardigheden, zowel sociaal als praktisch. Arbeid is een belangrijk onderdeel van het zorgplan van de cliënt. Daarnaast is (de voorbereiding op) werk of dagbesteding een essentieel onderdeel van resocialisatie. Dit staat of valt met een goede plek om te wonen en een zinvolle dagbesteding. Juist bij cliënten waar terugval in middelen ook een terugval in delictgedrag kan veroorzaken. TACTUS BOEK KM

26 24 KM

27 25 KM DAG 2 Route Apeldoorn - HARDERWIJK - ALMERE - LELYSTAD Afstand 11 km

28 Jarno kijkt ietwat afwezig om zich heen in het kantoor. Het gesprek met de hulpverlener van Tactus vindt hij maar onzin. Af en toe een toeter roken is toch helemaal niet verkeerd? Wiet of zo daar moet hij niks van hebben, maar af en toe een speciaal sigaretje? Ach. Door: Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist Onderzoek naar cliënten met een LICHTE verstandelijke beperking Onderzoekers hebben een nieuw meetinstrument ontwikkeld om vast te stellen hoeveel mensen met een lichte verstandelijke beperking problematisch middelen gebruiken. En dat zijn er veel meer dan altijd werd aangenomen. Medewerkers van Tactus Verslavingszorg waren nauw betrokken bij de ontwikkeling van dit instrument: de SumID*-Q. Zie hier een klassiek voorbeeld van een misverstand dat kan ontstaan bij een gesprek over middelen met een LVB**-cliënt. Cliënten met een lichte verstandelijke beperking hebben andere benamingen voor middelen, legt onderzoeksassistent Marike van Dijk van Tactus uit. Geen joint dus, maar een speciale sigaret of toeter. Niet spacecake, maar cake van oma uit Amsterdam. En voor het woord dronken zijn zo al veertien al dan niet fraaie synoniemen. En daarmee heb je direct een idee hoe moeilijk het is deze mensen uit te vragen op dit onderwerp. Ze hebben niet alleen een heel andere kijk op middelen, maar geven er ook hun eigen benaming aan, aldus Van Dijk. Ze is namens Tactus actief in het langlopend SumID-onderzoek dat in kaart brengt hoe groot het aantal cliënten met een lichte verstandelijke beperking binnen de verslavingszorg is. Het onderzoek is in 2008 gestart en loopt nog ongeveer anderhalf jaar. In Nederland zijn ruim mensen in zorg vanwege een verstandelijke beperking. Door toenemende maatschappelijke participatie komt deze groep meer en meer in aanraking met criminaliteit, misbruik, maar ook gebruik van alcohol en/of drugs. Onderzoek laat zien dat jongeren met LVB op dezelfde leeftijd of zelfs soms jonger beginnen met gebruik van middelen dan normale jongeren. Daar komt dan nog bij dat mensen met LVB een hoger risico lopen op lichamelijke, psychische en sociale complicaties, legt Van Dijk uit. Problematisch gebruik van alcohol, cannabis of andere verslavende stoffen door mensen met een lichte verstandelijke beperking komt dus regelmatig voor. Hoeveel precies was echter nooit helemaal duidelijk. Tot voor kort. Met het nieuwe meetinstrument SumID-Q kan het gebruik van cliënten in kaart worden 26 KM TACTUS BOEK

29 gebracht, met een methode die is aangepast aan het niveau van de doelgroep. De eerste metingen geven aan dat het gebruik onder de doelgroep hoog is. Het is duidelijk dat er sprake is van zorgelijk gebruik onder cliënten van LVBinstellingen, aldus Van Dijk. Dankzij de SumID-Q kunnen we vaststellen hoe groot het probleem precies is en welke cliënten de grootste risico s lopen. Het onderzoek is groots opgezet. Maar liefst 500 cliënten van 20 instellingen uit het hele land werden geïnterviewd. Een klus die werd uitgevoerd door studenten en werkervaringsmensen uit de sector. De opzet van het onderzoek is om te komen tot een screening die het mogelijk maakt om op een prettige manier het gesprek over gebruik aan te gaan. 27 KM De verslavingszorg was altijd onvoldoende toegerust om LVB-cliënten met problematisch gebruik goed te begeleiden en te behandelen. Met het reguliere aanbod vallen LVB-cliënten buiten de boot. De gangbare vragenlijsten zijn te ingewikkeld; ze haken af door de vragen die gesteld worden. Cliënten met een LVB-achtergrond hebben ook een andere leerstijl en kunnen hun concentratie niet lang vasthouden. Bovendien hebben ze over het algemeen ook een andere manier van contactopbouw. Met de SumID-methode kunnen begeleiders van mensen met een lichte verstandelijke beperking op een prettige manier in gesprek gaan met een cliënt. Door met plaatjes te werken en stapsgewijs toe te werken naar het antwoord dat wordt gezocht, is de cliënt meer op zijn gemak. Door eerst ontspannen en op een neutrale manier te praten over een middel praat de cliënt eerder over het eigen gebruik, licht Joanneke van der Nagel, onderzoeker bij Tactus, toe. De SumID-Q is een vragenlijst die voor het SumID-epidemiologie onderzoek is ontwikkeld om het gebruik van middelen onder cliënten met LVB in Nederland in kaart te brengen. Naar aanleiding van de ervaringen in het onderzoek is ook een praktijkvariant van de lijst gemaakt. Daarmee kan de hulpverlener het gebruik van alcohol en drugs op een prettige wijze bespreekbaar maken. Het instrument is aangepast aan de mogelijkheden en beperkingen van de LVB-doelgroep en kan worden gebruikt door getrainde medewerkers. Er wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van afbeeldingen en pictogrammen. Daarnaast heeft het een rustige opbouw van neutrale naar meer beladen vragen. Cliënten kunnen daardoor ervaren dat ze open en eerlijk over gebruik kunnen praten. SumID Het SumID-onderzoek kent twee delen. Een deel dat onderzoekt hoe vaak verslaving voorkomt onder LVB (SumID-epidemiologie) en een deel dat mogelijke behandelmethoden (SumID-interventies) onderzoekt. Het epidemiologieonderzoek wordt verricht door Joanneke van der Nagel van Tactus, het interventieonderzoek door Marion Kiewik van Aveleijn. Tussen beide onderzoeken en de andere ontwikkelingen binnen Tactus bestaan de nodige dwarsverbanden. Onderzoek en praktijk vullen elkaar aan en profiteren optimaal van elkaar. * Substance Use and Misuse in Intellectual Disability ** LVB wordt geclassificeerd als een beperking van het intellectuele functioneren (IQ <70), met problemen in het aanpassingsvermogen. De beperkingen moeten vóór het achttiende levensjaar zijn ontstaan. Bij een IQ tussen de 70 en 85 spreekt men van zwakbegaafdheid. Het algehele functioneren van deze cliënten vertoont vaak sterke overeenkomsten met dat van cliënten met LVB, vandaar dat bij Tactus ook deze groep wordt meegenomen in programma s voor LVB. TACTUS BOEK

30 28 KM Plaatjes Het gebruik van plaatjes is essentieel onderdeel van SumID-Q. Marike: Door de middelen visueel te maken, is er veel herkenning. En als cliënten een middel niet herkennen, gaan we gauw door naar de volgende. De opzet van de lijst is aangepast aan de mogelijkheden en beperkingen van de doelgroep en maakt het mogelijk op een prettige manier systematisch het gesprek over gebruik aan te gaan. Veel basismateriaal was er niet. Er bleek nog niet veel onderzoek ter zijn gedaan naar LVB en gebruik. Wat er wel was is gebruikt als basis voor dit onderzoek. Waar veel gangbare onderzoeken te ingewikkeld zijn voor de doelgroep is bij SumID-Q alles in het werk gesteld om het onderzoek toegankelijk te maken. Dat betekent bijvoorbeeld het vermijden van moeilijke woorden. Vaak zeggen ze niet eens dat ze een woord in de vraagstelling niet begrijpen, maar proberen via een omweg toch een antwoord te geven. Dingen onthouden of van je gezicht aflezen. Ze verdoezelen heel slim dat ze niet zo slim zijn. De SumID-Q brengt een reeks aan informatie in kaart. Wat kent de cliënt aan psychoactieve stoffen? Wat weet hij/zij er van? Wordt er in zijn/haar omgeving gebruikt? Gebruikt de cliënt zelf? Wat zijn de gevolgen van gebruik en wat is de motivatie tot veranderen? Met de opzet van het interview kan op een open en prettige manier gebruik besproken worden. Daarmee wordt er een basis gelegd voor eventuele verdere diagnostiek, gespreksvoering, interventies en preventieve maatregelen. De SumID-Q is ontworpen om bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperking afgenomen te worden, maar blijkt ook voor jongeren of mensen met een iets lager of hoger niveau geschikt. De SumID-Q kan worden afgenomen door begeleiders en gedragsdeskundigen die een scholing in de SumID-Q hebben gevolgd. TACTUS BOEK

31 * Joanneke van der Nagel is co-auteur van het boek Iedereen gebruikt toch?, een handboek over LVB en verslaving. Het boek verschijnt eind Zerotolerance Joanneke van der Nagel is één van de hoofdonderzoekers van SumID-Q. Dat de problemen er zijn wisten we wel, maar hoe vaak? En nog belangrijker: hoe kunnen we oplossingen aandragen?, schetst Van der Nagel de doelstellingen. Het door ZonMw gefinancierde onderzoek kent een aantal voorlopige conclusies. Het blijkt dat de SumID-Q gebruik betrouwbaar kan meten: het gerapporteerde gebruik komt goed overeen met de sporen van gebruik die we in bijvoorbeeld urinemonsters maten. Een andere belangrijke bevinding is dat begeleiders in de verstandelijke gehandicaptenzorg niet goed kunnen inschatten of hun cliënten gebruiken. Hiermee wordt aangetoond dat het meerwaarde heeft om niet op indrukken af te gaan, maar met de cliënt zelf te praten over eventueel gebruik. Daarmee bewijst SumID-Q haar waarde als screeningsinstrument. We krijgen ook regelmatig te horen dat hulpverleners eindelijk eens op een positieve manier met de cliënt over middelen hebben kunnen praten. Er was duidelijk een behoefte. Uit het SumID-Q onderzoek blijkt dat LVB-cliënten eigenlijk alle middelen gebruiken die de rest van de bevolking ook gebruikt. Maar er zijn wel degelijk verschillen. De onderzoekspopulatie drinkt minder alcohol dan de reguliere gebruiker, maar rookt en blowt daarentegen wel meer. Met de ontwikkeling van SumID-Q wordt gehoor gegeven aan een dringende behoefte. Van der Nagel: Instellingen stonden te springen om een adequate screening, omdat ze worstelen met middelengebruik. Vaak hanteren ze een zerotolerance beleid, maar even vaak blijkt dit ook niet de oplossing. Met de SumID-Q kunnen ze op een makkelijke en duidelijke manier in gesprek met cliënten. Het onderzoek loopt dus nog anderhalf tot twee jaar. Het is de bedoeling elk half jaar een artikel te publiceren om aandacht te krijgen voor het onderzoek. En dat moet lukken, want het is wereldwijd het eerste onderzoek naar LVB-cliënten en gebruik van middelen. Intussen kan de SumID-Q al wel in de praktijk worden gebruikt: inmiddels zijn honderden medewerkers in de verstandelijk gehandicaptenzorg getraind het instrument af te nemen. Het SumID-onderzoek naar middelengebruik onder LVB-cliënten is de eerste aanzet geweest tot breder LVB-beleid binnen Tactus, dat momenteel volop in ontwikkeling is. Grofweg is de zorg voor LVB-cliënten binnen Tactus uit te splitsen in verschillende beleidsterreinen. Rianca den Ouden, beleidsmedewerker bij Tactus, legt uit: Ten eerste ontwikkelen we instrumenten om vroegtijdige signalering en screening bij LVB-cliënten te kunnen doen. Vervolgens is het van belang binnen de behandeling aangepast aanbod te realiseren. Dat geldt voor cognitieve therapie, medische begeleiding, klinische zorg en meer. Binnen de organisatie worden diverse mensen opgeleid om de juiste zorg te kunnen bieden; daarnaast wordt actief de samenwerking met LVB-instellingen gezocht. Tot slot is er aandacht voor onderzoek naar de effectiviteit van bestaande methoden en de zoektocht naar nieuwe methodieken. Den Ouden: In die laatste categorie is het SumID-onderzoek een goed voorbeeld. Dit onderzoek is in eerste instantie opgestart om frequentie van gebruik en risicofactoren in kaart te brengen. Maar, misschien nog belangrijker, het heeft daarnaast binnen Tactus een bewustwordingsproces op gang gebracht. 29 KM TACTUS BOEK

32 Al deze ontwikkelingen zijn een zegen voor mensen zoals Jarno. Mensen die de aansluiting net niet kunnen maken en net iets meer aandacht nodig hebben. Met Jarno gaat het ondertussen goed. De speciale sigaretten heeft hij afgezworen en oh ja, blowen doet hij ook niet meer. Marike van Dijk Minder Drank of Drugs Tactus Verslavingszorg en Aveleijn ontwikkelden samen de behandelmethode Minder Drank of Drugs voor cliënten met een lichte verstandelijke beperking. De behandelmethode bestaat uit twaalf groepsbijeenkomsten en twaalf individuele bijeenkomsten. In totaal meldden 34 mensen zich aan voor de behandeling Minder Drank of Drugs. Een aantal viel af, maar van 24 cliënten zijn de resultaten bekend: 41,7% van de deelnemers stopte helemaal met drank of drugs, 25% minderde zijn of haar gebruik en ongeveer 33% bleef net zoveel drugs en drank gebruiken als voor de aanmelding. Cliënten die de behandeling afmaakten, hebben een significant beter resultaat dan cliënten die de behandeling niet afmaakten. De behandelmethode is veel effectiever dan reguliere behandelingen in de verslavingszorg. Het is de eerste verslavingsbehandeling die goed aansluit bij de wensen en behoeften van cliënten met een lichte verstandelijke beperking. De behandelmethode wordt op een aantal punten nog aangescherpt. Dan komt in september de definitieve versie van de handleiding uit. Tactus gaat Minder Drank of Drugs opnemen in haar aanbod. De eerste nieuwe groepen staan zelfs alweer gepland. Uiteraard is het de bedoeling dat zoveel mogelijk verslavingszorginstellingen de nieuwe behandelmethode gaan gebruiken. 30 KM TACTUS BOEK

33 Joanneke van der Nagel 31 KM TACTUS BOEK

34 32 KM

35 Voor vertrek met het pontje nog even een korte wandeling door de haven van Harderwijk gemaakt KM

36 34 KM Wetenschappelijke publicaties Tactus Postel, M.G., De Haan, H.A., Ter Huurne, E.D., Van der Palen, J., Becker, E.S., De Jong, C.A.J. (2011). Attrition in Web-based Treatment for Problem Drinkers. Journal of Medical Internet Research, 13(4), e117. Van der Nagel, J.E.L., Den Ouden, R. (2011). Kleine Gids Jongeren en Verslaving. Alphen aan de Rijn: Kluwer ISBN Van der Nagel, J.E.L., Kiewik, M., Van Dijk, M., De Jong, C., Didden, R. (2011) Handleiding SumID-Q, Meetinstrument voor het in kaart brengen van Middelengebruik bij mensen met een lichte verstandelijke beperking, Deventer: Tactus ISBN Intersectorale werkgroep diagnostiek VB.ASS (2011). Diagnostiekrichtlijn voor mensen met een verstandelijke beperking en (vermoeden van) autisme spectrum stoornis. Deventer: Dimence Postel, M.G., De Haan, H.A., Ter Huurne, E.D., Becker, E.S., De Jong, C.A.J. (2011). Characteristics of problem drinkers in e-therapy versus face-to-face treatment. Am J Drug Alcohol Abuse, 37(6), Postel, M.G. (2011). Well Connected. Web-based Treatment for Problem Drinkers. Radboud University Nijmegen, Nijmegen. Van der Nagel, J.E.L., Kiewik, M., Buitelaar, J.K., & De Jong, C.A.J. (2011). Staff perspectives of substance use and misuse among adults with intellectual disabilities enrolled in Dutch disability services. Journal of Policies and Practices in Intellectual Disability, 8, Van der Nagel, J.E.L., Kiewik, M., Buitelaar, J.K., & De Jong, C.A.J. (2011). Staff perspectives of substance use and misuse among adults with intellectual disabilities enrolled in Dutch disability services. Journal of Policies and Practices in Intellectual Disability, 8, Korte, J., Pieterse, M.E., Postel, M.G., Van Hoof, J.J. (2012). Private peer group settings as an environmental determinant of alcohol use in Dutch adolescents: Results from a representative survey in the region of Twente. Health & Place, 18(4), Den Ouden, R., Kiewik, M., Van der Nagel, J.E.L. (2012). Handleiding minder drank of drugs, behandelmodule voor LVB-clienten met verslavingsproblemen. Deventer: Tactus. ISBN Van der Nagel, J.E.L., Trentelman, M.J., Kemna, L., Didden, R. (2012). Verstandelijke Beperking en Verslaving: comorbiditeit nog vaak onvoldoende onderkend, Nederlands tijdschrift voor Geneeskunde Van der Nagel, J.E.L., Kiewik, M., Didden, R. (2012). Iedereen gebruikt, toch? Handboek LVB en verslaving, Amsterdam: BOOM ISBN: TACTUS BOEK

37 Didden, R., Van der Nagel, J.E.L., Trentelman, M., Stolker, J.J. (2012) Verstandelijke beperking en comorbiditeit, In: Geïntegreerde behandeling dubbele diagnose, Utrecht: De Tijdstroom De Haan L., de Haan H. A., Olivier, B.; et al. (2012). Dutch student survey: reasons for energy drink consumption and mixing with alcohol. Alcoholism-clinical and experimental research Volume: 36 Special Issue: SI Supplement: 1 Pages: 287A-287A. Van der Nagel J.E.L. (2012). Psychiatrische stoornissen bij Verstandelijk Gehandicapten, In: IJ.D. Jüngen, J.A.M. Kerstens. Psychiatrie, serie Basiswerken Verpleging en Verzorging, Springer Media / Bohn Stafleu van Loghum. ISBN De Haan, H.A., Joosten, E., Wijdeveld, T., Boswinkel, P., Van der Palen J., De Jong, C.A.J. (2012). Alexithymia is not a stable personality trait in patients with substance use disorders. Psychiatry Res. [Epub ahead of print] Van Dijk, M., Van der Nagel, J.E.L., Den Ouden, R. (2012). Ergebnisse der niederländischen SumID-Studie, In: Normal berauscht? Geistige Behinderung und Sucht/Substanzmissbrauch, Forum Sucht, 44, Van Dijk, M., Van der Nagel, J.E.L., Den Ouden, R. (2012). Das Niederländische Ampelmodell Traffic light zur Beurteilung des Schweregrades eines Suchtproblems in der Praxis, In: Normal berauscht? Geistige Behinderung und Sucht/ Substanzmissbrauch, Forum Sucht, 44, De Jong, C.A.J., Kamal, R., Dijkstra, B.A., De Haan H.A. (2012) Gamma-hydroxybutyrate detoxification by titration and tapering. Eur Addict Res, 18(1):40-5. Vruwink, F.J., Noorthoorn, E.O., Nijman, H.L.I., Van Der Nagel, J.E.L., Hox, J.J., Mulder, C.L. (2012) Determinants of seclusion after aggression in psychiatric inpatients. Archives of Psychiatric Nursing, Vol 26, No 4, pp De Haan, H.A., Schellekens, A.F., Van der Palen, J., Verkes, R.J., Buitelaar, J.K., De Jong C.A.J. (2012). The level of alexithymia in alcohol-dependent patients does not influence outcomes after inpatient treatment. Am J Drug Alcohol Abuse, 38(4): KM De Haan, L., de Haan H. A., Olivier, B.; et al. (2012). Dutch student survey: alcohol and energy drink consumption, alcohol related consequences and risk taking. Alcoholism-clinical and experimental research volume: 36 special issue: si supplement: 1 pages: 54a-54a. TACTUS BOEK

38 36 KM Picknicken in het gras. Het leven is goed...

39 TACTUS BOEK KM

40

41 DAG 3 Route LELYSTAD - EMMELOORD - STEENWIJK - KAMPEN - ZWOLLE Afstand 9 km

42 40 KM SmartConnection is nu een jaar onderweg en uniek in Nederland. Bij SmartConnection verdienen jongeren punten door verantwoord te drinken. Deze punten ruilen ze vervolgens in voor mooie producten: van concertkaartjes tot rijlessen en van een smoothie tot een ipod. Jongeren krijgen zo een directe beloning voor gezond gedrag. Door: Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist Smart Connection Jongeren worden niet aangesproken op hun alcoholgebruik, maar juist beloond voor het niet drinken van alcohol. Tactus haalde het project SmartConnection naar Nederland. Fris drinken wordt weer leuk! SmartConnection laat zien dat je zonder je vol te gieten met sterke drank een vet feest kan hebben. Jongeren die op een verantwoorde manier drinken willen we uit de anonimiteit halen. Laten zien dat je niet altijd alcohol nodig hebt om een leuke tijd te hebben, verduidelijkt Arjan Lamslag, projectleider van SmartConnection. Het op een voetstuk plaatsen van niet-alcoholdrinkers moet een signaal zijn aan andere jongeren. Recent onderzoek wijst ook uit dat populaire jongeren die fris drinken een voorbeeld zijn voor leeftijdgenoten. SmartConnection werd deze zomer ingediend om als potentieel effectieve interventie in de landelijke databank te komen. Er is reeds gestart met een effectonderzoek. De focus ligt nu op het bereiken van zoveel mogelijk jongeren in de regio en het verkennen van de mogelijkheden voor (landelijke) implementatie in de toekomst. Het project leunt op vier pijlers: belonen, beïnvloeden van de omgeving, peers en de community. In het belonen hebben we een goede mix gevonden van kleine en grote cadeaus. Jongeren hebben zo de keus: de snelle beloning tegenover de uitdaging van de grote prijs. Ook pimpen we regelmatig een avond met een loterij of iets dergelijks. Het project richt zich op jongeren, maar ook de omgeving van deze jongeren wordt niet uit het oog verloren. We proberen waar mogelijk faciliteiten te creëren voor het niet gebruiken van alcohol. Goed voorbeeld is het café waar, mede door onze aanwezigheid, de prijs van frisdrank is verlaagd en zo goedkoper dan bier is geworden. Of het feit dat wij op sommige feesten de polsbandjes voor de leeftijd verstrekken. De peers zijn de jongeren die het uithangbord van SmartConnection vormen; zij gaan in gesprek met jongeren tijdens het uitgaan. Het team peers heeft een redelijk vaste bezetting gevonden. We hebben een groep van vijftien zeer gedreven peers; het zijn over het algemeen studenten van een jaar of twintig die TACTUS tactus BOEK ROUTE

43 Annemiek Woolthuis Jongeren die op een verantwoorde manier drinken willen we uit de anonimiteit halen. Arjan Lamslag 41 KM TACTUS BOEK

44 iets met thema alcohol hebben. Geen jongeren die allemaal tegen alcohol zijn, maar ze vinden net als wij dat het iets minder kan. De peers worden in het onderzoek ook genoemd als één van de sterke punten van het project. Het feit dat jongeren door leeftijdsgenoten worden aangesproken, en niet door volwassenen, spreekt erg aan. Na een jaar SmartConnection overheerst de tevredenheid. We waren aangenaam verrast hoe soepel het soms ging. Het vinden van gelegenheden bijvoorbeeld die bereid waren om alcoholvrije cocktails te verkopen. Vooraf hadden we gedacht dat het moeilijk zou zijn om de horeca mee te krijgen in het verhaal. Dit bleek totaal geen probleem te zijn. We waren meer dan welkom in discotheken en op festivals. We werden zelfs gezien als weer eens wat anders en er gebeurt weer eens wat. We zijn echt een aanvulling op het feestje. De horeca staat dus erg positief tegenover het initiatief. Een meevaller, aldus Annemiek Woolthuis. Ze is preventiewerker en ook erg actief betrokken bij het project. Sterker nog: enkele horecagelegenheden hebben vanaf dag één de gelegenheid geboden om het concept uit te proberen en waar nodig aan te passen. Het sterke punt van SmartConnection is volgens Lamslag dat het project zich richt op jongeren die al zogenaamd gewenst gedrag vertonen. Mensen moeten wennen aan het feit dat we geen voorlichting geven, maar ons richten op jongeren die niet drinken of nog geen keuze hebben gemaakt. We willen de vanzelfsprekendheid dat je als je 16 bent veel gaat drinken doorbreken: jongeren hebben een keuze. Woolthuis: Het gaat niet over minder drinken, we wijzen niet op de risico s van alcohol. We laten jongeren zien dat een feestje zonder alcohol ook leuk is. Daarbij is een aansprekend alcoholvrij alternatief een must; daarom werkt SmartConnection met alcoholvrije cocktails als Co-Co-cola en de Bojito. Jongeren zijn eerder geneigd te switchen als ze zien dat er een hip alcoholvrij alternatief is. Vanaf de eerste uitvoering tijdens de halve marathon in Zwolle is SmartConnection langzaam gaan groeien. Meer horeca sloot zich aan en de naam van het project wordt meer en meer bekend. We staan momenteel in een aantal vaste horecagelegenheden, verdeeld over de regio. Zodat jongeren ons tegenkomen en ook echt punten kunnen sparen. En we zijn op veel festivals te vinden. Zichtbaarheid is belangrijk; ook om onze naamsbekendheid te vergroten voor jongeren die nog niet deelnemen. Daarom zijn lokale partners ook zo belangrijk; die weten waar we moeten zijn en hebben de ingangen. Ook social media als Facebook en Twitter zijn belangrijke instrumenten in de zoektocht naar potentiële deelnemers. Andere instellingen voor verslavingszorg zijn zowel positief als nieuwsgierig. Ook zij moeten wennen aan het principe van SmartConnection. Maar als je het hebt uitgelegd zijn ze altijd enthousiast. Dat is mooi, want hoe meer organisaties mee gaan doen, hoe beter. Landelijke dekking is voor Lamslag echter nog niet aan de orde. Natuurlijk zou dat mooi zijn, maar we moeten het concept eerst lokaal goed voor elkaar hebben. Daarna gaan we verder kijken. De droom van een landelijke beweging blijft echter wel. Ook de politiek is in positieve zin verrast door SmartConnection. Woolthuis: We horen regelmatig dat ze het een innovatief project vinden. Anders dan anders. Het principe van belonen past binnen de huidige ideeën over gedragsverandering. Die gaan over empowerment en uitgaan van eigen kracht. Binnen de hele uitgaansscene is deze maatschappijbewuste en gezonde beweging waar te nemen. Ook het feit dat SmartConnection werkt met sponsoren spreekt politici aan. Mooi voorbeeld is de bar die we in Hardenberg hebben gekregen van een bouwbedrijf en bestickerd is door een reclamebureau. 42 KM TACTUS BOEK

45 Lamslag denkt dat het principe van belonen in de toekomst integreert in andere interventies. Meer projecten zullen dit idee als basis hebben. Daarnaast is het goed om langzaam op eigen benen te gaan staan. Een grote sponsor kan onze overlevingskansen drastisch doen toenemen. Nu SmartConnection meer en meer vorm begint te krijgen, is er af en toe al tijd om over de horizon te kijken. Dit concept verdient het om een groter bereik te krijgen. Niet alleen omdat het zo leuk en anders is, maar vooral omdat het resultaat heeft. We weten allemaal dat belonen beter werkt dan straffen En wij zijn met SmartConnection in staat om dit daadwerkelijk in de praktijk handen en voeten te geven. Jongeren zijn eerder geneigd te switchen als ze zien dat er een hip alcoholvrij alternatief is. 43 KM TACTUS tactus BOEK ROUTE

46 44 KM Even een drankje en een krantje lezen op het terras in Steenwijk...

47 45 KM

48 Door: Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist BELEIDSPERSPECTIEF Gastvrije zorg betekent medewerkers die denken als dienstverleners in plaats van zorgverleners 46 KM Goede en snelle hulp aan cliënten. Dat is waar het om draait en dat is wat Tactus nog meer gaat doen. De inrichting van zorgpaden is hierbij de belangrijkste stap. De cliënten van Tactus zijn divers. Van partners van verslaafden tot mensen met een lichte verstandelijke beperking. Van de succesvolle zakenvrouw tot de hardwerkende vader. Al deze mensen hebben een gemeenschappelijke factor: ze komen bij Tactus voor hulp en advies bij het overwinnen van hun verslaving. Elk met hun eigen specifieke kenmerken en problemen. Met het zorgpad bieden we een verzameling hulpmiddelen en methoden die de beste individuele behandeling voor een cliënt garandeert. De zorg is van oudsher georganiseerd op basis van specialisatie en ingericht volgens een afdelingsstructuur. In de nieuwe structuur wordt de zorg echter ingericht volgens specifieke zorgpaden voor specifieke doelgroepen. Zorg is zo een proces dat over grenzen van organisaties en disciplines heen gaat. In alle geledingen binnen Tactus wordt de nieuwe aanpak tastbaar. Zo gaan we in de kliniek modulair werken om meer structuur in het aanbod te krijgen, versmelten de internetbehandelingen en de reguliere behandelingen en gaan we de lichtere vormen van zorg nog laagdrempeliger aanbieden. Omdat we weten dat veel mensen in enige mate kampen met verslaving. Door tijdig in te grijpen kunnen we veel ellende voorkomen, aldus bestuurder Ruud Rutten. De inrichting van het nieuwe zorgmodel betekent ook een investering in het verbeteren van de zogenoemde therapietrouw. Rutten: Het is voor cliënten met verslavingsproblematiek erg belangrijk permanent te werken aan hun herstel. De kans op terugval is binnen deze groep echter erg groot. Daar moeten we alert op zijn. Gastvrij Om cliënten te binden aan hun behandeling is gastvrijheid binnen de zorg een belangrijk ingrediënt. Gastvrije zorg betekent medewerkers die denken als dienstverleners in plaats van zorgverleners. Het is een kwestie van de cliënt op zijn gemak stellen; net even meer doen dan alleen de zorgvraag. In het streven naar hospitality passen de trainingen Gastvrije zorg die door een externe partij worden gegeven binnen Tactus. Meten is weten. Dit aloude motto passen we binnen Tactus toe met de bedoeling kennis en kunde van teams en behandelaren te verbeteren. Daarbij is specifieke kennis van cliëntgroepen nodig. Door het afnemen van de MATE en ROM hebben we die informatie. En daarmee verbeteren we uiteindelijk ook onze zorg. Onze kennis maakt mensen beter. Daarom ook is er een uitgebreid scholingsaanbod voor medewerkers en willen we hen de kans geven zich te ontwikkelen. Werknemers die doen waar ze goed in zijn en wat ze leuk vinden, leveren uiteindelijk ook goede zorg aan de cliënt, legt Rutten uit. TACTUS BOEK

49 Gastvrije zorg betekent ook het creëren van goede faciliteiten. Beschikbaar zijn wanneer de cliënt dat wil en geen nee verkopen voor een afspraak. Cliënten met verslavingsproblematiek zijn vaak labiel in hun therapietrouw. Door de juiste voorwaarden te scheppen, binden we cliënten beter aan hun behandeling. Die aanpak stelt eisen aan huisvesting en gebouwen. De nieuwe zorgvisie zie je terug in de architectuur van gebouwen. Anderzijds zullen we gebouwen afstoten die niet voldoen aan de nieuwe eisen. Dit maakt ruimte voor flexibel werken. 47 KM De jeugdzorg en de AWBZ worden in de komende jaren geleidelijk aan overgeheveld naar de gemeentelijke overheid. Dat betekent dat de gemeente verantwoordelijk is voor regie en financiën. Rutten ziet kansen voor Tactus. Het geeft kansen om op een effectieve manier de balans tussen de specialistische en generale zorg te hervinden. Daarbij moet Tactus zich beroepen op haar unieke status als verslavingsspecialist. We hebben kennis en kunde in huis die andere organisaties niet hebben en waar behoefte aan is. De toekomst van de verslavingszorg is in grote mate afhankelijk van de politiek. Hoe het politieke landschap er uit gaat zien, is nog maar de vraag. We weten niet wat de toekomst brengt. Daarom is het van belang trouw te blijven aan onze visie. Daarmee creëren we een stabiele basis voor goede zorg. Tactus moet zich beroepen op haar unieke kennis en kunde TACTUS BOEK

50 48 KM Wat een weer! Schuilen onder de boom in Kampen...

51 49 KM

52

53 DAG 4 Route ZWOLLE - HARDENBERG - ALMELO - HENGELO - ENSCHEDE - REKKEN Afstand 24 km

54 52 KM TACTUS Klachtencommissie IN CIJFERS De heer L.T. Vogel Mevrouw N. van der Plas-Fitzpatrick Mevrouw F.H.W. Teekman De heer D.F.J. Hoekstra De heer D. Soykan De heer J. Vlug Mevrouw A. Stevens Mevrouw H.N. Doornwaard-Van der Plas De heer A.H. Doornberg voorzitter, rechter plv. voorzitter, oud-wethouder lid, rechter lid, arts en jurist lid, zelfstandig ondernemer, trainer en adviseur interculturalisatie lid, advocaat lid, psychiater ambtelijk secretaris van de commissie voor cliëntzaken personeelsadviseur, ambtelijk secretaris van de commissie voor medewerkerszaken TACTUS BOEK

55 Klachtenoverzicht Klachtzaken 53 KM 2010 Ingediend bi j de klachten commissie Ingediend bi j management en Raad van Bestuur Aantallen 2 18 Afhandelinge n 2010 Er zijn twee klachten rech tstreeks binn dit heeft in engekomen bij beide gevall de klachtenco en geleid to mmissie, ongegrond is t een hoorzi verklaard. Ov tt in g waarbij de er ige klachtza gekomen en do klacht ken zijn bij or hen afgeha het manageme ndeld naar te nt terecht vredenheid va n de klagers. Klachtzaken Aantal incidenten 2010 Aantal incidenten Klachtzaken, ingediend bi j de klachten Klachtzaken, commissie ingediend bi j management en Raad van Bestuur Aantallen 16 0 Afhandelinge n 2011 Er zijn 16 kl achten rechts treeks binnen Van deze klac gekomen bij hten zijn er de klachtenco 13 teruggelei mmissie. deel en daar d naar het be ook afgehand treffende be el d c.q. in beha dr klachtencomm ijfsonderndeling. Drie issie beoord klachten zijn eeld, waarva en een klacht n door de ee n kl acht deels ge ongegrond is grond is verk bevonden. De plaatsgevond laard beoordeling en in februa van de derde ri 2012, waar klacht heeft van de klacht deels gegron d is bevonden. TACTUS BOEK eldingen Incidentm akt n gema stappe e t o r ing er g verfijn 1 zijn ng en i l e k ctus) In 201 k a twi nten T dooron Incide g n an met de i a d l e e ehoeft MIT (M erne b t ld van de n e i g n t e i w, vanu aangez module r ook r de a o a o m D,. n ering elinge verbet ntwikk an de erne o ring v t e x v e e l r n a a doo e d r delijk atisee svrien m k o i t u u r a b r e ge de ge le is gen en e modu meldin beterd enten r d e i v c n e i an d an in heid v ontsta erom zicht en wed n i r e l e ding t m bet l a t n e word het aa gevend en is eiding l n e ï D e g omen. lden toegen het me t veel ijk na n staa l l e d o d o d r i r a onmi a n naar d e r s reage d en i e r t e e r m e r fo dequat g. r en a meldin snelle an de v g n i d i aanle

56 Personeelsgegevens Personeel 54 KM Aantal personeelsleden in loondienst per einde verslagjaar (koppen) Aantal personeelsleden in loondienst per einde verslagjaar (fte) Verzuimpercentage exclusief zwangerschap Aantal personeelsleden ingestroomd in het verslagjaar Instroompercentage Aantal personeelsleden uitgestroomd in het verslagjaar Uitstroompercentage 6,1% 77 6,8% ,5% 6% ,9% ,5% Scholing georganiseerd door Tactus in- en extern Interne scholing Interne scholing Aantal cursussen* Aantal cursisten* Externe scholing Externe scholing Aantal cursussen** Aantal cursisten** * Tactus besteedt veel aandacht aan opleiden. Het (directe) budgetbedrag voor opleiden bedraagt meer dan 2% van de totale loonkosten. ** Optelsom van Tactus Training & Advies en afdeling Opleidingen TACTUS BOEK

57 Instroom naar geslacht (percentage) alleen verslaafde cliënten 73,29% Aantal inschrijvingen per 31 december 74,2% ,71% 25,8% Totaal aantal cliënten in behandeling Totale instroom 5 jaar (grafiek) Cliëntgegevens Bron: User. Geen anonieme cliënten internetbehandeling meegenomen. 55 KM TACTUS BOEK

58 6 KM Even Hallo zeggen bij JusTact in Zwolle...

59 57 KM

60 Instroom naar middel alleen verslaafde cliënten * GHB werd in 2011 voor het eerst apart bijgehouden ** indien middel niet bekend verrekend in totaal percentage *** overig: eetproblemen, internet, games en seks 58 KM TACTUS BOEK

61 Instroom naar leeftijdscategorie (percentage) alleen verslaafde cliënten TACTUS BOEK KM

62 Productie Productie Aantal in verslagjaar geopende DBC s* Aantal in verslagjaar gesloten DBC s Aantal in verslagjaar geopende DBBC s** Aantal in verslagjaar gesloten DBBC s Aantal verzorgingsdagen inclusief kleinschalig wonen - waarvan verzorgingsdagen kleinschalig wonen (AWBZ)*** Aantal deeltijdbehandelingen in verslagjaar (ZVW)**** Aantal ambulante contacten in verslagjaar (ZVW en AWBZ) Aantal uren dagactiviteiten in verslagjaar (ZVW en AWBZ) Aantal verblijfsdagen Justitie Aantal behandelingen Justitie * Diagnose Behandeling Combinaties: is een weergave van alle zorgactiviteiten en verrichtingen die een cliënt doorloopt in de ggz gedurende een jaar. ** Diagnose Behandeling Beveiliging Combinaties: Om de aansluiting tussen de justitie- en ggz-instellingen te verbeteren en de geboden zorg en beveiliging beter te kunnen vergelijken neemt Justitie ook de financieringssystematiek van de ggz over. Binnen de ggz werkt men met Diagnose Behandeling Combinaties (DBC s). Voor de forensische zorg is daar nog een B van Beveiliging aan toegevoegd. *** Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten **** Zorgverzekeringswet Toelating intramurale capaciteit Tactus 60 KM TACTUS BOEK Toegelaten aantal plaatsen 359 waarvan: Grootschalig wonen Kleinschalig wonen

63 TACTUS BOEK KM

64 Productie Tactus Verslavingsreclasssering Productgroep ADVIES Vroeghulp Reclasseringsadvies beknopt op basis van Quick Scan Reclasseringsadvies beknopt zonder Quick Scan Reclasseringsadvies op basis van RISc voor TBS- of Penitentiaire Inrichting Reclasseringsadvies op basis van RISc + verdieping Reclasseringsadvies op basis van RISc Toeleiding zorg* KM Productgroep TOEZICHT Niveau 1 Niveau 2 met toeslag Penitentiair Programma Niveau 2 Niveau 3 (inclusief toeslag TBS) Toezicht norm 2010** Productgroep GEDRAGSINTERVENTIES Korte Leefstijltraining Leefstijltraining Oude gedragsinterventies Productgroep WERKSTRAFFEN*** Groepswerkstraf Individuele werkstraf *Toeleiding zorg Dit gaat om nieuwe zorgtoeleidingen. Hier worden bestaande zorgtrajecten niet in meegeteld, ook niet als deze in de praktijk voortgezet worden. **Toezicht norm 2010 Dit zijn toezichten die volgens oude normen zijn geteld als overgangsregeling naar de nieuwe werkwijze en normen. De nieuwe werkwijze betekent intensivering van contactfrequentie en specifieker opgelegde Justitiële Voorwaarden. ***Werkstraffen Werkstraffen worden bij de Verslavingsreclassering afgebouwd. Het ministerie heeft besloten deze onder te brengen bij Reclassering Nederland vanaf TACTUS BOEK

65 Toelichting productie Verslavingsreclassering Tactus Verslavingsreclassering heeft in 2011 een groei van 4% gerealiseerd op de productie. De begeleiding van cliënten door Tactus Verslavingsreclassering is gericht op het voorkomen van recidive door persoonsgerichte interventies. Deze interventies worden in een rapportage geadviseerd aan de Rechtbank. Wanneer de Rechtbank deze adviezen overneemt als bijzondere voorwaarden in een vonnis, worden deze vervolgens ook door Tactus Verslavingsreclassering uitgevoerd. Tactus Verslavingsreclassering begeleidt cliënten zodat zij in staat worden gesteld zich te houden aan deze bijzondere voorwaarden. Bij cliënten is er altijd sprake van middelenmisbruik in combinatie met delictgedrag. Dit betekent dat Tactus Verslavingsreclassering haar cliënten veelal toeleidt naar zorg, om zowel recidive in delictgedrag als ook het middelenmisbruik te beïnvloeden. Voor deze zorg wordt vaak gebruik gemaakt van andere zorgafdelingen van Tactus. Korte lijnen en regionale afstemming zijn de factoren die deze werkwijze tot een succes maken. Bijzonderheden 2011: Tactus Verslavingsreclassering wordt steeds vaker ingezet om toezicht te houden op cliënten met een TBS- dan wel PIJ-maatregel. Het wordt binnen de keten steeds duidelijker dat deze groep cliënten, naast psychiatrische problematiek ook een fors probleem met middelen heeft. Gezien de ernst van de problematiek en de mediagevoeligheid wordt er bij (dreigende) incidenten gebruik gemaakt van een landelijke 7 x 24-uurs achterwacht. Afstemming binnen de keten en binnen de zorg van Tactus is in deze van groot belang. Projecten: Naast de reguliere verslavingsreclasseringsproductie is er in Deventer en in Enschede Casemanagement voor veelplegers ingezet. Dit betreft ongeveer 100 cliënten. In samenwerking met Reclassering Nederland en de reclasseringsafdeling van het Leger des Heils zijn er in Enschede 199 gezinnen begeleid in het kader van huiselijk geweld. In Almere is er aan 58 cliënten, na ontslag uit detentie, nazorg geboden. 63 KM TACTUS BOEK

66 Jaarrekening ACTIVA Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Totaal vaste activa Vlottende activa Voorraden Onderhanden werk Vorderingen en overlopende activa Vorderingen uit hoofde van financieringstekort Liquide middelen Totaal vlottende activa Totaal activa Geconsolideerde balans per 31 december 2011 (na resultaatsbestemming) 31-dec dec-10 PASSIVA Eigen vermogen Kapitaal Collectief gefinancierd gebonden vermogen Niet collectief gefinancierd vrij vermogen Totaal eigen vermogen Voorzieningen Langlopende schulden Kortlopende schulden Schulden uit hoofde van financieringsoverschot Kortlopende schulden en overlopende passiva Totaal Passiva dec dec KM TACTUS BOEK

67 Geconsolideerde resultatenrekening over 2011 BEDRIJFSOPBRENGSTEN: Wettelijk budget voor aanvaardbare kosten Subsidies Overige bedrijfsopbrengsten Som der bedrijfsopbrengsten BEDRIJFSLASTEN: Personeelskosten Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa Overige bedrijfskosten Som der bedrijfslasten BEDRIJFSRESULTAAT Financiële baten en lasten RESULTAAT UIT GEWONE BEDRIJFSVOERING Resultaat Deelnemingen Het resultaat is als volgt verdeeld: Toevoeging/(onttrekking): Reserve aanvaardbare kosten Bestemmingsreserve egalisatie afschrijvingen RESULTAAT BOEKJAAR VÓÓR BELASTING RESULTAATBESTEMMING TACTUS BOEK KM

68 66 KM Een klein ommetje via Tactory in Zenderen...

69 67 KM

70 68 KM Stichting Vrienden van Tactus Steun kinderen van verslaafde ouders (KVO) Opgroeien in een gezin waar een van de ouders verslavingsproblemen heeft, is niet altijd even gemakkelijk. Op indringende wijze krijgen deze kinderen te maken met soms permanente gedragsveranderingen bij de ouder. Dit kan heel beangstigend zijn voor een kind. In zijn ogen kan de veilige thuissituatie opeens veranderen in een onveilige plek waar de sfeer onvoorspelbaar en chaotisch is. Bijvoorbeeld bij terugkomst uit school. Je weet nooit hoe en op welke manier je je ouder aan zult treffen. Kinderen durven om deze reden ook geen vrienden meer mee naar huis te nemen en er heerst voortdurend spanning in huis. Gevolgen voor de kinderen Slechte schoolprestaties, spijbelen, vroegtijdig school verlaten komen vaker voor bij deze kinderen. Veel van de kinderen hebben identiteitsproblemen. Hun hele leven heeft in het teken gestaan van die ene ouder en zij hebben niet geleerd om aan zichzelf te denken. Ze zijn gewend zich weg te cijferen en hebben moeite met het maken van keuzes. Dit heeft vooral te maken met het moeizame losmakingproces en de onduidelijkheid over de eigen identiteit. Kinderen van verslaafde ouders hebben een anderhalf maal zo grote kans om op volwassen leeftijd een psychische stoornis te krijgen (stemmingsstoornissen, angststoornissen en eetstoornissen) dan andere kinderen (50% tegen 30%). Voorts is er een verhoogd risico (vier tot zes keer grotere kans) om zelf een verslaving aan alcohol of drugs te ontwikkelen (Maguin, Zucker & Fitzgerald, 1994). Erfelijkheid bepaalt volgens sommigen mede de kwetsbaarheid, terwijl de familieomgeving of omgevingsinvloeden doorslaggevend zijn voor het drinkgedrag van kinderen van verslaafde ouders. Activiteiten Tactus vraagt aandacht voor de maatschappelijke participatie en integratie van kinderen van verslaafde ouders en organiseert voor de kinderen Doepraatgroepen, een jaarlijkse activiteitendag en een vakantieweek in Ommen. TACTUS BOEK

71 69 KM Miranda Velthuis, Orthopedagoog van Tactus Doneren Stichting Vrienden van Tactus Wilt u Kinderen van Verslaafde Ouders ondersteunen, stort uw bijdrage dan op bankrekeningnummer t.n.v. Stichting Vrienden van Tactus o.v.v. KVO sponsoring. We noemen u dan als sponsor in onze folders over KVO, op onze website en in het volgende Tactus Boek. Stichting Vrienden van Tactus Deze stichting is in 2002 opgericht en heeft zich ten doel gesteld gerichte financiële steun te verlenen aan de voorzieningen van Tactus Verslavingszorg alsmede aan de daarmee verbonden instellingen of activiteiten. Het gaat om investeringen op korte dan wel langere termijn die niet via het reguliere budget worden afgedekt. Ook is de stichting vaste uitgever van het jaarlijkse Tactus Boek. Sponsor 2012 In 2012 ontving Tactus 2.500,-- van Univé Oost voor de jaarlijkse KVOactiviteitendag. TACTUS BOEK

72 70 KM

73 Ja hoor...ben ik er bijna, is m n band lek KM

74 72 KM ORGANOGRAM TACTUS BOEK

75 TACTUS BOEK KM

76 74 KM COLOFON Het Tactus Boek wordt u aangeboden door de Stichting Vrienden van Tactus tekst Tactus Verslavingszorg Keulenstraat 3 Postbus AD DEVENTER fotografie Jeroen Florijn, Ewout Staartjes, Moric van der Meer, Shutterstock, Univé, Tactus-archief samenstelling en redactie Afdeling Communicatie Tactus, Deventer ontwerp SOV concept & vormgeving, Losser druk Graphic Improvements, Hengelo TACTUS BOEK

77 TACTUS BOEK KM