TACTIQ: LICHTE VERSTANDELIJKE BEPERKING BIJ MENSEN MET EEN VERSLAVING

Transcriptie

1 TACTIQ: LICHTE VERSTANDELIJKE BEPERKING BIJ MENSEN MET EEN VERSLAVING Marike van Dijk a, b * Joanneke E.L. VanDerNagel a, b Boukje A.G. Dijkstra b, c Robert Didden d, e Haan a, b Cor A.J. de Jong b Hein de a Tactus Addiction Treatment, Keulenstraat 3, 7418 ET Deventer, The Netherlands b Nijmegen Institute for Scientist-Practitioners in Addiction, Radboud University Nijmegen, P.O. Box 6909, 6503 GK Nijmegen, The Netherlands C Novadic-Kentron Addiction Care Network, 5260 AE Vught, The Netherlands d Trajectum, P.O. Box 40012, 8004 DA Zwolle, The Netherlands e Behavioural Science Institute, Radboud University Nijmegen, P.O. Box 9104, 6500 HE Nijmegen, The Netherlands Corresponderend auteur: Marike van Dijk, MSc. Keulenstraat 3, 7514 ET Deventer Marike.vandijk@tactus.nl Telefoon: Samenvatting Cognitieve en adaptieve beperkingen bemoeilijken een verslavingsbehandeling voor cliënten met een LVB (Licht Verstandelijke Beperking). Het is onduidelijk hoeveel mensen met een LVB worden behandeld in de verslavingszorg. Dit komt mede doordat de LVB vaak niet (tijdig) herkend wordt. De WAIS-III-R, HASI en de MoCA zijn afgenomen bij patiënten in twee verslavingsklinieken (N=120). Hieruit blijkt dat 35% van de patiënten een IQ < 85 heeft. Vanwege de hogere sensitiviteit vergeleken met de HASI wordt de MoCA als IQ-screener geadviseerd. Waarom dit onderzoek? Mensen met een Licht Verstandelijke Beperking (LVB, IQ tussen 50 en 85, DSM IV-TR) vormen een risicogroep voor verslaving (Van Duijvenbode et al 2015). De behandeling van verslaving wordt bij deze doelgroep gecompliceerd door de cognitieve en adaptieve beperkingen die bij de LVB horen. De beperkingen bemoeilijken het begrijpen van behandelconcepten en compliceren het 1

2 hulpverleningscontact (Chapman & Wu, 2012, VanDerNagel, Kiewik & Didden 2013), waardoor de behandeling niet aansluit op de behoeften van de groep LVB- patiënten. In de literatuur wordt gesuggereerd dat de beperkingen hierdoor bijdragen aan een moeizame toegang tot verslavingszorg, problematisch verlopende behandeltrajecten en voortijdige uitval uit de behandeling (Brorson et al., 2013; Copersino, 2009; Slayter, 2010; Teichner et al., 2002; VanDerNagel, Kiewik & Didden, 2013). Om patiënten met LVB een behandeling te bieden die past bij hun beperkingen is een vroegtijdige detectie van de LVB van groot belang (To et al., 2014). Helaas wordt een LVB vaak slecht of helemaal niet herkend (Blume, Davis & Schmaling, 1999). Daardoor wordt gedrag passend bij de LVB gezien als non-compliance (Ruf, 1999) of worden LVB-patiënten overvraagd tijdens een verslavingsbehandeling. In dit onderzoek richten we ons op de prevalentie en screening van de LVB bij patiënten in de verslavingszorg om uiteindelijk patiënten met een LVB een aan hun mogelijkheden en beperkingen aangepaste verslavingsbehandeling te kunnen bieden. Hoe is het onderzoek uitgevoerd? In een kliniek voor kortdurende verslavingsbehandeling en een forensische verslavingskliniek in Oost- Nederland is gedurende 1 jaar bij elke patiënt de WAIS-III-R afgenomen (N=120, gemiddelde leeftijd 40.8 jaar, 72% man), waarbij het enige inclusiecriterium een aaneensluitend verblijf van tenminste 14 dagen was, zodat patiënten abstinent waren en geen last hadden van ontwenning. Van de 139 patiënten zijn 19 patiënten geëxcludeerd vanwege ernstige psychopathologische of somatische symptomen of omdat zij niet wensten te participeren aan het onderzoek. De meeste patiënten gebruikten alcohol problematisch (78%), cocaïne en cannabis gebruik kwamen even vaak voor (40%) en 73% gebruikten meer dan één middel. Frequentie en hoeveelheid van gebruik in de laatste 30 dagen werden uitgevraagd met het eerste deel van de MATE (Measurement of Addiction for Triage and Evaluation), waarbij de cut-off scores uit de MATE handleiding werden aangehouden om problematisch gebruik te definiëren (Schippers, Broekman & Buchholz, 2011). IQ werd gemeten met de WAIS-III-R, een veel gebruikte intelligentietest. Uit buitenlands onderzoek blijkt dat de betrouwbaarheid en validiteit van de WAIS-III-R goed tot excellent is in een verslavingspopulatie (Ryan et al., 2000; Saklofske et al., 2000). Eenzelfde betrouwbaarheid is ook gevonden in een Nederlandse studie in de GGZ (Van der Heijden et al., 2013). Afname duurde anderhalf tot twee uur en werd uitgevoerd door een psycholoog of een psychodiagnostisch 2

3 medewerker. De scores op de 13 subtests komen uit in een totaal IQ (TIQ), dat weer bestaat uit een verbaal IQ (VIQ) en een performaal IQ (PIQ). Om een laag IQ vroegtijdig te screenen zijn een tweetal cognitieve screeners getest met de WAIS-III-R IQ-gegevens als gouden standaard. De Hayes Ability Screening Index (HASI) en de Montreal Cognitive Assessement (MoCA) zijn korte en gebruiksvriendelijke screeners die cognitieve domeinen als aandachtspanne, visuospatiële vaardigheden, oriëntatie en korte termijn geheugen meten. Beide zijn gevalideerd in een klinische verslavingspopulatie: de MoCA in een Amerikaans studie (Copersino, 2009) en de HASI in een Vlaamse studie (To et al., 2015). De MoCA heeft meer aandacht voor verbaliteit en test ook het uitgestelde geheugen. De WAIS-III-R en de cognitieve screeners werden 2 tot 6 weken na intake afgenomen. Wat hebben we gevonden? Van alle patiënten bleek 35% een IQ lager dan 85 te hebben, 2.4% zelfs lager dan 70. Met een score van 85 als afkappunt bleek de HASI met name specifiek (.88) en beperkt sensitief (.48). Met een score van 26 als afkappunt bleek de MoCA hoog sensitief (.83) en beperkt specifiek (.59). Wat betekent dit voor de praktijk? Een aanzienlijk deel van de klinische populatie in de kortdurende opnamekliniek voor mensen met verslaving en van de populatie binnen de Forensische verslavingskliniek heeft een IQ lager dan 85, wat in Nederland wordt gezien als de LVB-grenswaarde. Het gebruik van een IQ-screener wordt sterk geadviseerd om de positief gescreende patiënten tijdig door te kunnen verwijzen voor vervolgdiagnostiek met bijvoorbeeld de WAIS. Wanneer er uit vervolgonderzoek een IQ lager dan 85 blijkt moet deze patiënten zo snel mogelijk een aangepaste verslavingsbehandeling worden geboden. Hierbij is de MoCA een geschiktere IQ-screener gebleken dan de HASI, omdat de MoCA de patiënten met een IQ lager dan 85 beter detecteert. Dankbetuiging Dit onderzoek is te danken aan het enthousiasme en de inzet van Tactus medewerkers Ingrid Suelmann en Maaike Groeneveld. René Lummen en Michele Ruyten hebben de onderzoekers in de gelegenheid gesteld om dit project te initiëren. Dit onderzoek is niet WMO-plichtig en heeft derhalve geen Medisch ethische toetsing aangevraagd. 3

4 Referenties Brorson, H.H., Arnevik, E.A., Rand-Hendriksen, K., & Duckert, F. (2013). Drop-out from addiction treatment: A systematic review of risk factors. Clinical Psychology Review 33 (2013) Blume, A.W., Davis J.M., & Schmaling K.B. (1999). Neurocognitive Dysfunction in Dually-Diagnosed patients: a potential roadblock to Motivating Behavior Change. Journal of psychoactive drugs, 31 (2), Chapman, S. L. C., & Wu, L. T. (2012). Substance abuse among individuals with intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 33, Copersino, M. L., Fals-Steward, W., Fitzmaurice, G., Schretlen, D. J., Sokoloff, J., & Weiss, R. D. (2009). Rapid cognitive screening of patients with substance disorder. Experimental and Clinical Psychopharmacology, 17, Ruf, G. (1999). Addiction treatment for people with mental retardation and learning disabilities: Why we need specialized services. NADD newsletter (3(2)). Kingston, NY: NADD Press. Ryan, J.J., Arb, J.D., & Kreiner D.S. (2000). Reliability of the WAIS-III subtests. Indexes, and IQs in individuals with substance abuse disorders. Assessment, 7 (2), Saklofske, D.H., Hildebrand, D.K., & Gorsuch, R.L. (2000). Replication of the factor structure of the Wechsler Adult Intelligence Scale Third Edition with a Canadian sample. Psychological Assessment, 12, Schippers, G.M., Broekman, T.G., & Buchholz, A. (2011). MATE 2.1. Handleiding & protocol. Nederlandse bewerking: G. M. Schippers & T. G. Broekman. Nijmegen: Bêta Boeken. Slayter, E.M. (2010); Disparities in Access to Substance Abuse Treatment among People with Intellectual Disabilities and Serious Mental Health. Health & Social Work, 35 (1), Teichner, G., Horner,M. D., Roitzsch, J. C., Herron, J., & Thevos, A. (2002). Substance abuse treatment outcomes for cognitively impaired and intact outpatients. Addictive Behaviors, 27(5), To, W.T., Vanheule, S., Vanderplasschen, W., Audenaert, K., & Vandevelde S. (2015). Screening for intellectual disability in persons with a substance abuse problem: Exploring the validity of the Hayes Ability Screening Index in a Dutch-speaking sample. Research in Developmental Disabilities 36 (2015)

5 Vandernagel, J.E.L., Kiewik, M., Didden, R. (2013). Iedereen gebruikt toch? Verslaving bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Uitgeverij Boom, Amsterdam, ISBN Van der Heijden, P., van den Bos, P., Mol, B., & R.P.C. Kessels (2013). Structural Validity of the Dutch- Language Version of the WAIS-III in a Psychiatric Sample. Applies Neuropsychology Adult, (1), VanDuijvenbode, N, VanDerNagel, J.E.L, Didden, R., Engels, R.C.M.E, Buitelaar, J.K., Kiewik, M., DeJong, C.A.D. (2015). Substance use disorders in individuals with mild to borderline intellectual disability: Current status and future directions. Research in Developmental Disabilities 38 (2015) Personalia Marike van Dijk is onderzoekspycholoog bij Tactus en buitenpromovendus bij het NISPA. Bij Tactus houdt zij zich bezig met het ontwikkelen en implementeren van LVB behandelingen en beleid. Haar onderzoek gaat over prevalentie en screening van LVB in verslavingszorg 5