LVB en verslaving Een (on)beperkte relatie

Transcriptie

1 LVB en verslaving Een (on)beperkte relatie Brijder Verslavingszorg Inholland, Lectoraat GGZ-verpleegkunde Simone Bakker Koos de Haan Scholing, Advies en Projecten Ede 12 juni 2013

2 2

3 Agenda 1. Kenmerken LVB 2. LVB en Sociale verslavingszorg 3. Aanpassingen in de Leefstijltraining-PLUS 3

4 LVB LVB specifieke kenmerken Bijkomende problematiek Komen tot uiting in Leiden tot IQ Beperkt Sociaal Aanpassingsvermogen + Leerproblemen Psychiatrische Stoornis Medischorganische Problemen Problemen in gezin en sociale context Ernstige Gedragsproblemen Langdurige behoefte aan ondersteuning VGN/VOBC,

5 Beperkt leren en denken Problemen LVB Beperkte sociale aanpassing 5

6 WERKGEHEUGEN Kortetermijngeheugen Verbaal Visueel-ruimtelijk Langetermijngeheugen 6

7 Beperkende factoren LVB (1) In leren en denken Beperkingen in het intellectueel functioneren: Moeite met abstracte begrippen Moeite met abstract redeneren Denken is veelal concreet en minder snel Beperkingen in informatieverwerking: Denkprocessen verlopen langzamer, mogelijk a.g.v. beperking van werkgeheugen Minder goed ontwikkeld verbale kortetermijngeheugen Beperking in executieve functies, metacognitie en in generalisatie van kennis 7

8 Beperkt leren en denken Problemen LVB Beperkte sociale aanpassing 8

9 Beperkende factoren LVB (2) In sociale aanpassing Beperkte zelfcontrole } Beperkte impulscontrole } }à problemen in sociale } omgang Kwetsbare sociaal emotionele ontwikkeling; vaak disharmonisch ontwikkelingsprofiel Complexe sociale situaties moeilijk te overzien Moeilijk staande houden Moeite met gebruik basale infrastructuren 9

10 Beperkt leren en denken Problemen LVB Beperkte sociale aanpassing Neiging zelf over schatting Overschatting omgeving Omgevingsstressoren. (seksueel) Misbruik. Werkeloosheid. Fragiel sociaal netwerk 10

11 Vraag 1 Hoeveel LVB ers zijn er in Nederland? 1. ± ± ±

12 Prevalentie LVB (1) LVB - IQ 50 70: lichte verstandelijke beperking 2003: ± ± helft IQ < 50 ± helft IQ > 50, maar <70 12

13 Prevalentie LVB (2) 2012 (CPB): ± helft IQ < 50 ± helft IQ > 50, maar <70 IQ ± ± ± ±

14 IQ standaardnormaal verdeling 14

15 Prevalentie LVB (3) Uitgaande van IQ standaardnormaalverdeling IQ IQ (NVGZ, 1995) 15

16 Vraag 2 Hoeveel LVB ers zijn er in de Maatschappelijke opvang? 1. ± 10% 2. ± 20% 3. ± 50% 16

17 Vraag 3 Hoeveel % LVB ers is er in justitieel kader? 17

18 Justitieel kader 35 45% (Spaans, 2005; Brand & Van den Hurk, 2008 in Van Nieuwenhuijzen, 2010) 18

19 Vraag 4 Hoeveel LVB ers hebben volgens het SCP bijkomende problematiek, waaronder middelenmisbruik? 19

20 LVB LVB specifieke kenmerken Bijkomende problematiek Komen tot uiting in Leiden tot IQ Beperkt Sociaal Aanpassingsvermogen + Leerproblemen Psychiatrische Stoornis Medischorganische Problemen Problemen in gezin en sociale context Ernstige Gedragsproblemen Langdurige behoefte aan ondersteuning VGN/VOBC,

21 Bijkomende problematiek Enkele honderdduizenden (SCP, 2010) 21

22 Relatie Sociale verslavingszorg en LVB? YES 22

23 Leefstijltraining-PLUS Achtergronden en verantwoording Inholland, Lectoraat GGZ-verpleegkunde Koos de Haan

24 Uit het veld Wat ging vooraf? LVB en middelen(misbruik), een probleem Geen passende begeleiding en behandeling Lectoraat GGZ-verpleegkunde Praktijkgericht onderzoek Ontwikkeling richtlijnen en interventies Subsidie aanvraag 24

25 Leefstijltraining-PLUS 25

26 Fase 1 Probleembeschrijving en probleemanalyse Leefstijltraining-PLUS 26

27 Samenwerkingspartners Leefstijltraining-PLUS 27

28 Fase 2 Ontwikkeling en pilot Leefstijltraining-PLUS 28

29 Leefstijltrainingen (1) Vier in totaal Twee individueel Twee groep Twee licht Twee zwaar 29

30 Leefstijltraining-PLUS 30

31 Leefstijltrainingen (2) Vorm van cognitieve gedragstherapie Cognitieve therapie Gedragstherapie Gericht op Analyse Controle Interventies Sociale vaardigheidstraining Zelfcontroletraining 31

32 LVB Cognitieve beperkingen en beperkingen specifieke cognitieve functies Leefstijltraining-PLUS 32

33 Belangrijkste verandering Gedragstherapeutische principes Cognitieve principes Leefstijltraining-PLUS 33

34 Aanpassingen (1) Leefstijltraining-PLUS 34

35 Actoren Cliënt Behandelaar Verslavingszorg Persoonlijk Begeleider VG Netwerk indien aanwezig en mogelijk Gedragswetenschapper VG 35

36 De voorbereiding De stappen van de voorbereiding:

37 Aanpassingen (2) Cognitief Kunnen Sociaal-emotioneel Aankunnen Leefstijltraining-PLUS 37

38 Aanpassingen (3) Leefstijltraining-PLUS 38

39 Aanpassingen (4) Leefstijltraining-PLUS 39

40 Thema 1: Mijn gebruik Oefeningen voor thuis Bijhouden van gebruik

41

42 Aanpassingen (5) Performaal Verbaal Leefstijltraining-PLUS 42

43

44

45

46

47

48 Thema 2: Wat weet ik? Bespreekbaarheid staat centraal

49 Aanpassingen (6) Leefstijltraining-PLUS 49

50 Samenvatting aanpassingen Structurering Kortere sessies Kleine stappen Herhaling Beeldend materiaal Attitude SAMEN Transfer: toepassing van geleerde kennis en vaardigheden in het dagelijks leven Generalisatie: toepassing van besproken en geoefende situaties in nieuwe situaties 50

51 Bevestiging Bijna alle aanpassingen worden bevestigd in de Richtlijn Effectieve Interventies LVB (2011) 51

52 Leefstijltraining-PLUS 52

53 Materialen Leefstijltraining LVB Handleiding Werkbladen Alcohol Blowen Cocaïne Gamen en Internet Online module Verantwoording TRIP spel Voor- en nadelen kaartjes Implementatiehandleiding 53

54 Alle materialen zijn te vinden op:

55 En nu een cliënt aan het woord! Videofragment

56 56

57 Prevalentie LVB en misbruik (1) Politiek: enige honderden Hulpverlening: duizenden Internationaal onderzoek: Lager dan bij algemene bevolking 0,5 2% substance related disorder 2 10% bij zelfstandig wonen (Sturmey et al., 2003) 26% triple diagnose bij zwakbegaafden (Strain, 1993) 57

58 Prevalentie LVB en gebruik (1) Onderzoek Nederland (1) Steenhuis en Van der Poel (2009) - 32,1% (N=81) drinkt doordeweeks - 76,5% in het weekeinde - Zonder 24-uurs begeleiding drinken vaker 58

59 Vraag 2 Gebruiken LVB jongeren meer of minder soft drugs dan de algemene bevolking? 59

60 Prevalentie LVB en gebruik (2) Steenhuis en Van der Poel (2009) ± 50% ooit softdrugs ± 33% afgelopen 12 maanden (recent gebruiker) Ooit Recent Algemeen LVG 60

61 Vraag 3 Maken meer of minder dan 30% van de SGLVB ers misbruik van middelen? 61

62 Prevalentie LVB en misbruik (2) Onderzoek Nederland (2) Didden et al. (2009) - 46% van 39 cliënten met ernstige gedragsproblematiek en emotionele problemen op speciale unit misbruikt alcohol en/of drugs 62

63 Prevalentie LVB en misbruik (3) Onderzoek Nederland (3) SGLVG, Tenneij en Koot (2007) - 42% (N=201) middelenmisbruik voorafgaand aan opname in de Borg instellingen - 21% As I diagnose middelenafhankelijkheid, bij mannen 3 keer vaker (p=.03) - Bij persoonlijkheidsstoornissen vaker problematisch gebruik (63-37%) - Bij indexdelict vaker sprake van middelenafhankelijkheid 63

64 Prevalentie LVB en misbruik (4) Voorlopige conclusie Middelenmisbruik > 2% Middelenmisbruik > enkele honderden 64

65 Prevalentie LVB en misbruik (5) Prevalentie hoog bij Psychiatrische en gedragsstoornissen Delinquentie Dak- en thuislozen Neemt toe bij Hoger cognitief niveau Hogere leeftijd (> 22 jaar) Psychiatrische stoornis (3x hoger) Zelfstandig wonen (8x hoger) (Edgerton, 1987; Sturmey et al., 2003) 65

66 Ideeën voor de aanpak 66

67 Structurele aanpak volgens stoplichtmodel Groen: niet-gebruiker, wel risicogroep Oranje: experimenteel tot risicovol gebruik Rood: problematisch middelengebruik tot middelenafhankelijkheid

68 Visie op middelengebruik Integraal middelenbeleid Preventie Selectieve preventie Behandeling Niet-gebruik aanmoedigen door vergroten kennis en vaardigheden Voorlichting aan jongeren Ouderbijeenkomsten Signaleren en begeleiden experimenteer gebruik Voorlichting op maat Signaleren en begeleiden problematisch gebruik Deskundigheidsbevordering medewerkers Signaleren misbruik en toeleiden naar behandeling Behandelaanbod Op basis van: Open en Alert, handboek implementatie

69 Herkenning Preventie Selectieve preventie 69

70 Algemene signalen (1) Concentratieproblemen Sterk wisselende emoties en gedragingen Prestaties omlaag Verlies en/of verandering van vrienden Afspraken niet nakomen Verwaarlozing van vroegere hobby s Vermijden van contact, afwezig, sociaal isolement 70

71 Algemene signalen (2) Verminderde zelfzorg en zorg voor huishouden Verslechterde gezondheid (lichamelijk en/ of psychisch) Maandagochtend dip (di/woe) Blauwe plekken, (vele) ongelukjes Financiële problemen Nalatigheid bij afspraken 71

72 Signalen LVB (1) Na vertrek late dienst verandert het gedrag Ander gedrag rondom betaaldag Te weinig geld voor boodschappen Politiecontacten Stoere verhalen vertellen over gebruik (gerelateerde zaken) Anders opstellen tov begeleiding, ouders en/of voogd 72

73 Signalen LVB (2) Wel contact willen, maar begeleiders en/ of familie niet binnenlaten in woning Eerder of vaker vragen naar medicatie in beheer van begeleiding Afzetten tegen LVB zijn, overschreeuwen van negatief zelfbeeld, vaak gepaard met stoer uiterlijk en stoere taal 73

74 Begeleiding Algemene en specifieke kennis middelen Bereidwillige houding (willen/durven zien) Open communicatie over middelen Hulpmiddelen Voorlichtingsmateriaal Zonder flauwekul Trimbosinstituut TRIPspel Trimbos-instituut Steffie.nl Wat cliënt zelf aandraagt 74

75 Valkuilen begeleiding Het mag gewoon niet Betutteling: het is niet goed voor je Door de vingers zien Alleen nadelen bespreken Schrikken van verhaal cliënt Klaarstaan met je mening Te snel reageren op het verhaal van cliënt 75

76 Projecten Trimbos-instituut Preventie Selectieve preventie NISPA Twee promotie- Trajecten 1. Screening 2. Toetsing interventies Novadic-Kentron Kliniek en ambulante Kernteams ism VG De Borg Trajectum Hoeve Boschoord Gespecialiseerd Intramuraal Verslavings Programma LVB 76

77 77

78 78

79