Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking

Transcriptie

1 Het kan! Cognitieve gedragstherapie bij mensen met een verstandelijke beperking VGCT najaarscongres, november 2015 Sonja Schaffner & Endang Siebert-Rizzi

2 Vraag1: Wanneer spreek je van een verstandelijke beperking? a. IQ<90 b. IQ<85 c. IQ<70 d. IQ<55 2

3 Vraag 2: Hoeveel mensen met een verstandelijke beperking zijn er in Nederland? a b c. 1 miljoen d. 2,5 miljoen 3

4 Vraag 3: Wat zijn de mogelijkheden voor behandeling bij mensen met een verstandelijke beperking? a. Behandeling is beperkt mogelijk en dient zich met name op gedragscomponenten te richten b. Cognitieve gedragstherapie is mogelijk, mits er veel aanpassingen gedaan worden die afwijken van de protocollen c. Cognitieve gedragstherapie is mogelijk mits er een aantal aanpassingen gedaan worden aan de reguliere protocollen d. De reguliere protocollen kunnen gevolgd worden, mits er extra tijd voor uitgetrokken wordt 4

5 Prevalentie Ca. 15% van de bevolking heeft een IQ < 85 5

6 Verstandelijke beperking in Nederland inwoners IQ < 70: tot < IQ > 85: 2,2 miljoen (schatting van het sociaal cultureel planbureau) 6

7 Zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking Zwakbegaafdheid V-code IQ Wonen en werken in de maatschappij. Werken betaald in het vrije bedrijf, soms sociale werkvoorziening na lager onderwijs/ LOM school/praktijkschool. Zelfstandige woning meestal zonder ambulante woonbegeleiding. Onderhouden van relaties en gezin. Ontwikkelingsleeftijd vanaf 12 jaar Lichte verstandelijke beperking IQ 50/ beperkingen in adaptief functioneren Meestal geen diploma. MLK onderwijs en stages. Wonen meestal met 24-uurs begeleiding of steunpunt Maar lang niet altijd! Relaties onderhouden en opvoeden kinderen vaak moeilijk. Ontwikkelingsleeftijd 7-12 jaar 7

8 Zwakbegaafdheid en verstandelijke beperking Matige verstandelijke beperking IQ 35/40-50/55 + beperkingen in adaptief functioneren Niet in staat zelfstandig te functioneren. Zmlk onderwijs, dagbestedingsplek. 24 uurs begeleid wonen. Ontwikkelingsleeftijd 4 7 jaar Ernstige verstandelijke beperking IQ < 40 + beperkingen in adaptief functioneren Op vrijwel alle terreinen afhankelijk van anderen. Weinig tot niet in staat verbaal te communiceren. Verbale communicatie begrijpen vaak moeilijk. Ontwikkelingsleeftijd < 4 jaar. 8

9 Woordenschat Onderscheid feiten en ideeën Cognitief Abstract denken Besef van tijd Oorzaak gevolg 9

10 Afhankelijkheid Functioneren in groep Loyaliteit Sociale ontwikkeling Verantwoordelijk -heid Regels 10

11 Herkennen van emoties Onderscheiden van emoties Emotionele ontwikkeling Coping Uitstellen behoeften Impulsregulatie Frustratietolerantie 11

12 Zelfzorg Uitvoeren werktaken Eten koken Praktische vaardigheden Bediening van apparaten/ computer Zelfstandig reizen Omgaan met geld 12

13 Disharmonische/discrepante profielen Als de cognitieve ontwikkelingsleeftijd emotionele ontwikkelingsleeftijd sociale ontwikkelingsleeftijd praktische vaardigheden Hoog risico op overvraging (en soms ondervraging) Verhoogd risico op psychiatrische stoornissen Ca % van de volwassenen met een verstandelijke beperking heeft een psychiatrische stoornis 13

14 Hoe zien psychiatrische aandoeningen er bij mensen met een verstandelijke beperking uit? Klachten uiten zich anders Onderdiagnosticering Hoort bij de verstandelijke beperking Patiënt kan klachten moeilijker onder woorden brengen Comorbiditeit > psychiatrie én de verstandelijke beperking Diagnostic Manual-Intellectual Disability Syndromen Down Prader Willi VCF 14

15 Voorwaarden voor de behandeling Cognitieve gedragstherapie: IQ>55 Gedragstherapie: IQ<55 Stabiliteit in de sociale context Betrokkenheid van steunsysteem NB. Zoveel mogelijk aansluiten op de reguliere zorgprogramma s: CGT en farmacotherapie 15

16 Behandelprincipes bij mensen met een verstandelijke beperking Meer tijd nodig om nieuwe informatie eigen te maken tempo behandeling lager en meer herhaling Stappen richting verandering (exposure, gedragsexperimenten) moeten concreet worden uitgewerkt Mogelijkheden tot nemen eigen verantwoordelijkheid is meer beperkt. Aandacht voor beperkte generalisatie en transfer, omgeving nadrukkelijk bij behandeling betrekken Moeite met het zelfstandig uitvoeren van huiswerkopdrachten Opdrachten en tekst visueel ondersteunen Moeite hebben met registreren Aanpassen van taalgebruik Aansluiten op het sociaal emotioneel niveau 16

17 De ontwikkelingen in het land Toenemende erkenning Groeiend aantal behandelcentra Binnen VCGT tevens een aparte sectie voor mensen met een verstandelijke beperking Noodzaak ontwikkelen Er wordt nog beperkt met elkaar gedeeld 17

18 Waar is Kristal mee bezig? Al ontwikkeld DGT ERT Stabilisatie In ontwikkeling Pretherapie CGT Verschillende psycho-educatie modules voor de omgeving COMET Depressie Sociale fobie OCD Paniekstoornis ERT voor laag niveau (IQ<65) 18

19 Voorbeeld werkblad uit depressie protoccol 19

20 Effecten van de behandeling(1) Vanuit de wetenschap Over algemeen positieve effecten (Didden 2007, Schuiringa et al., 2009) Meta-anlyse studie Vereenooghe en Langdon, 2013: CGT redelijk effectief bij agressieproblematiek en depressie. Individuele therapie effectiever dan groepsbehandeling CGT is effectief in de behandeling van depressie bij mensen met een licht verstandelijke beperking (MacGillery & Kerschaw, 2015) Vanuit de praktijk klachtenreductie accepteren van klachten en daardoor minder last betere aanpassing omgeving

21 Effecten van de behandeling (2) Vanuit de praktijk zelfvertrouwen is toegenomen medicatie afname Patiënten rapporteren meer tevreden te zijn over hun leven (ORS en SRS) Aanbevelingen meer onderzoek naar effectiviteit veel pre-posttest en N=1 designs geen onomstotelijke conclusies Onderzoek naar de werkzame factoren Landelijk meer met elkaar delen 21

22 Vragen? 22