Cognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of?

Transcriptie

1 Cognitieve gedragstherapie bij autisme "Het resultaat telt, de weg er naar toe nog meer! Behandelmethodieken bij ontwikkelingsstoornissen." GGNet, Apeldoorn, 27 juni 2013 Caroline Schuurman gz-psycholoog, cognitief gedragstherapeut, senior schematherapeut 2 Uitingsvormen autisme Psycho-sociale problemen Relatie met zelf Zeer divers Beïnvloed door: Ontwikkelingsniveau Cognitief profiel Systeem en omgeving Copingstijlen Comorbiditeit Autisme Sociale interactie Communicatie Stereotype patronen Verbeelding Prikkelverwerking Piekeren Perfectionisme Arrogantie Uitstelgedrag Inactief zijn Anders voelen Relatie met ander Gepest worden Uitgelachen Verlieservaringen Gezien als onwil Geen sociale steun Afgewezen Negatief zelfbeeld Sociaal isolement Chronische stress Depressie Angststoornis Relatie met wereld Onvoorspelbaar Wantrouwen Onveilig Onrechtvaardig Buitengesloten Eigen wereld 3 Autisme? Coping? Of? Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van autismespectrumstoornissen bij volwassenen Detailgericht Zwart-wit denken Perfectionisme Preoccupaties Passiviteit Sociale isolatie Vermijding Obsessies Handvatten om zelf vorm te geven aan leven en te leren omgaan met kwetsbaarheden Voorlichting over stoornis Ondersteuning systeem en in onderwijs, vrije tijd, wonen, werk en relaties Behandeling zintuiglijke overgevoeligheden Behandeling comorbiditeit 5 1

2 Behandeling comorbiditeit Multidisciplinaire aanpak Bestaande richtlijnen als basis Praktijk: gebruik geprotocolleerde behandelingen mogelijk, mits aangepast aan ASS Bij volwassenen met een ASS is comorbiditeit (bijvoorbeeld angst- en stemmingsstoornissen of ADHD) eerder regel dan uitzondering (Hofvander et al., 2009). Cognitieve stherapie (CGT) Psychische problemen komen voort uit de wijze waarop iemand informatie verwerkt en interpreteert Effectiviteit bewezen voor diverse psychische klachten (Multidisciplinaire Richtlijn Angst en Depressie, tweede revisie, 2012) CGT bij autisme Cognitieve processen bij mensen met autisme verlopen afwijkend Cognitief gedragstherapeutisch model Sluit aan bij cognitieve stijl Logisch karakter Opbouw in elementen Samenhang analyseren Informatie geeft houvast 9 10 Indicaties Indicaties Acceptatieproblemen Problemen in omgaan met ASS Piekeren Belemmerende pre-occupaties Spanning en emotieregulatieproblemen Problemen rond zelfbeeld en zelfstandigheid Comorbide AS I problematiek (angst, dwang, depressie etc.) Voorzichtig bij Basisbehoeften niet vervuld Snel overspoeld raken Heel concreet denken Onvoldoende verandermogelijkheden Onvoldoende stabiliteit, crisis Erg associatief denken, verstrikt raken in eigen redenaties Geen ingang tot het probleem Behandelprogramma Autisme kun je niet genezen Wel beter leren omgaan met autisme Protocollair behandelprogramma Volwassenen en adolescenten Beschreven voor groep Individuele therapie 12 2

3 Doel behandelprogramma Verminderen van klachten Vergroten van coping-vaardigheden en zelfregulatie om comorbide stoornissen te voorkomen Bevorderen van constructief gedrag en zelfacceptatie Leren van strategieën om tekorten te compenseren die niet kunnen worden veranderd Autismevriendelijk Eerst overzicht bieden Visualiseren Uitleggen geven over functie Zorg voor samenhang Tempo aanpassen Doorvragen naar inhoudelijke betekenis Concrete afspraken Brugpersoon Brugpersoon Elementen behandelprogramma Coaching beschikbaar gedurende de levensloop Generalisatie bevorderen Oefenen Toepassen Psychoeducatie G-schema gevolg Doelen Affectieve educatie Stresshantering Copingstrategieën Psycho-educatie Acceptatie is een rouwproces Onderkennen, verwerken en aanvaarden Psycho-educatie aan omgeving Eigen ervaringen Balans Dynamische balans Aanvaarden beperkingen en ontwikkelen Normaal functioneren en anders mogen zijn Overprikkeling en te weinig stimulans Werk en vrije tijd Afwisseling en voorspelbaarheid Controle en loslaten Erbij horen en terugtrekken

4 CGT-model: gebeurtenis Teveel werelden tegelijk aan Context Rol omgeving Passende ondersteuning Negatieve omstandigheden Positieve omstandigheden 22 CGT-model: gevoel Aandacht voor emoties Basisemoties worden vaak wel herkend Overspoeld raken - negeren - niet herkennen Expliciet aandacht geven aan ervaren emoties Affectieve educatie

5 Affectieve educatie CGT-model: gedachten Welke emoties er zijn Hoe komen ze tot uiting Welke signalen belangrijk herkennen Welke nuances van emoties Waarom van emoties Hoe met emoties omgaan Autisme en denkpatronen CGT-model: gedrag Socratische dialoog Visueel-analoge schalen Slogans Metaforen Experiëntiële technieken Competentieanalyse Vaardigheden leren Probleemoplossingvaardigheden Ontspanningstechnieken Flashcards Sociale verhalen Rollenspelen sexperimenten protectieve factoren stressoren TAKEN veerkracht VAARDIGHEDEN psychopathologie 29 5

6 Uitvoering programma Individuele intake Zes, maximaal acht deelnemers 13 groepsbijeenkomsten Anderhalf uur Eén keer per twee weken Individueel eindgesprek Twee terugkombijeenkomsten met de groep 32 Verdeling over bijeenkomsten In begin meer structuur Steeds meer ruimte voor uitwisseling Elementen: psycho-educatie, G-schema, affectieve educatie, stresshantering en probleemoplossen komen tijdens verschillende bijeenkomsten terug Afsluiten met toekomst en overwinnen van moeilijkheden Evaluatie programma - + Weinig tijd nieuwe vaardigheden te Verbanden zien oefenen Leren afstand nemen Meer zicht op autisme Acute vragen: afwijken van agenda Bevordert acceptatie Passende brugpersoon organiseren Bewustwording spanning soms moeilijk Ontspanning werkt Generalisatieproblemen Makkelijker praten over emoties Herkennen problemen Zelfkennis neemt toe 33 Initiatief leren nemen 34 Aanpassingen Groepsbehandeling in combinatie met individuele behandeling Cursussen voor hulpverleners GITP/PAO CGT bij autisme Trainer Ondersteunen opdrachten Netwerk in kaart brengen Brugpersoon/levenscoach Terugvalsignaleringsplan RINO Utrecht Emotieregulatie en stressmanagement met CGT bij mensen met ASS 35 6

7 Tot slot Niet alleen gedrag en cognities, maar juist ook aandacht voor emoties Aandacht voor sterke kanten en kwaliteiten deze kwaliteiten inzetten binnen behandeling Zowel bij behandeling ASS als comorbide stoornissen rekening houden met specifieke beperkingen en wijze van informatieverwerking Hulpverleners verdiepen zich in hoe ASS bij iemand tot uiting komt 7