Toekomst Vervoer Op Maat. Onderzoeksverslag

Transcriptie

1 Toekomst Vervoer Op Maat Onderzoeksverslag Anja van de Boer Elma van Dongen December 2013 Rapport AvdB-MLV

2

3 Inhoud 1. Samenvatting Inleiding Vervoer op Maat Balans op maken Maatschappelijke ontwikkelingen Landelijke ontwikkelingen sociale domein Regionale ontwikkelingen Bevindingen interviews Vragenlijst voor gebruik van Vervoer op Maat Onderzoeksmethode Meetinstrument Respondenten Resultaten Vragenlijst voor potentiële gebruikers van Vervoer op Maat Onderzoeksmethode Meetinstrument Respondenten Resultaten Panelgesprekken Onderzoeksmethode Respondenten Gegevens Procedure Vraaganalyse-instrument Voorbereiding van de analyse Resultaten Onderzoeksvraag A Onderzoeksvraag A Onderzoeksvraag A Onderzoeksvraag A Onderzoeksvraag B Onderzoeksvraag B Onderzoeksvraag B Onderzoeksvraag C Onderzoeksvraag C Onderzoeksvraag C Financiële toekomst Aannames Scenario s Resultaten... 36

4 8. Conclusie Transdisciplinaire betekenisgeving en aanbevelingen Samenvatting transdisciplinaire bijeenkomst Aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1: Vragenlijst voor gebruikers van Vervoer op Maat Bijlage 2: Vragenlijst voor potentiële gebruikers van Vervoer op Maat Bijlage 3: Guide narratieve panelgesprekken Vervoer op Maat Bijlage 4: Financiële scenario s 0 tot en met Bijlage 5: Dankwoord Bijlage 6: Referenties... 61

5 1. Samenvatting Vervoer op Maat is heel belangrijk voor mij om toch ergens te kunnen komen Vervoer op Maat is drie jaar actief in de gemeente Heumen. Tijd om de balans op te maken. Door inzet van vragenlijsten, panelgesprekken en desk-research is de waarde van Vervoer op Maat voor gebruikers onderzocht. Tevens is onderzocht hoe Vervoer op Maat ook in de toekomst kan blijven voortbestaan. Uit dit onderzoek blijkt dat Vervoer op Maat wordt gewaardeerd door inwoners van de gemeente, betrokken vrijwilligers, betrokken professionals en de gemeente. Vervoer op Maat wordt gezien als een laagdrempelige vorm van vervoer. Ze biedt ondersteuning voor haar gebruikers om deel te kunnen nemen aan het maatschappelijke en sociale verkeer. De maatschappelijke ontwikkelingen die gaande zijn in het sociale domein zorgen ervoor dat er ook vooruit gekeken dient te worden. De verwachting is dat de vraag naar Vervoer op Maat gaat toenemen doordat mensen langer thuis blijven wonen en doordat het aantal 55+-ers in de gemeente Heumen de komende jaren stijgt. Daarnaast is de verwachting dat de vraag naar Vervoer op Maat veranderd doordat ontmoetingsactiviteiten steeds meer op buurtniveau zullen worden geboden. Als mensen aan dergelijke ontmoetingsactiviteiten deel willen nemen zal de duur van de rit georganiseerd door VOM korter worden. De dagbestedingsactiviteiten zullen echter niet dichter bij de mensen thuis plaats gaan vinden, waardoor de afstand naar de dagbestedingsactiviteiten ook in de komende jaren vergelijkbaar zal zijn. Om ook in de toekomst te kunnen blijven voortbestaan is het raadzaam om meer vrijwilligers bij het project te betrekken, contact met andere aanbieders van vervoer te zoeken, de informatieverschaffing te verfijnen en signalen van betrokkenen op te blijven pikken. Daarnaast kunnen er de komende jaren kosten bespaard worden als de bezettingsgraad tijdens ritten voor het groepsvervoer vergroot wordt. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 1

6 2 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

7 2. Inleiding 2.1 Vervoer op Maat Sinds eind 2010 rijdt Vervoer op Maat (VOM) in de gemeente Heumen. De rolstoeltoegankelijke taxibus rijdt op alle dagen van de week en biedt vervoer van deur tot deur en van kamer tot kamer. In de gemeente Heumen is VOM de enige vorm van vervoer waarbij mensen begeleiding ontvangen tot in de kamer van hun bestemming. De gemeente is verplicht dit te bieden vanuit de compensatieplicht vanuit de Wmo. Met name ouderen en mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking zijn gebaat bij de kamer tot kamer service die VOM biedt. De chauffeurs halen indien nodig de reizigers in hun woning op en ondersteunen met in- en uitstappen en met het dragen van bagage. Ook worden de reizigers, indien nodig, door de chauffeurs naar hun bestemmingsadres begeleid. In de ochtenden en middagen wordt VOM op werkdagen ingezet om mensen van en naar dagbestedingsactiviteiten te vervoeren. De overige tijd is VOM beschikbaar voor individuele ritten. Hierbij valt te denken aan ritten naar het ziekenhuis, revalidatiecentrum, winkelcentrum of kapper. VOM is inmiddels drie jaar actief. Om ook in de toekomst te kunnen blijven voortbestaan is het tijd om de balans op te maken. Wat gaat goed? Worden kansen uit de markt voldoende benut? Welke maatschappelijke ontwikkelingen raken VOM? Welke kansen zijn er om het gebruik te laten toenemen? 2.2 Balans op maken Om de balans op te maken hebben Stichting Malderburch en gemeente Heumen in samenwerking met Spectrum een projectplan opgesteld. Doel van dit project is het garanderen van een duurzame toekomst van VOM. Waarbij de nadruk met name komt te liggen op 1) het aantonen van de waarde van VOM voor deelnemers en het algemeen maatschappelijk belang, en 2) het in beeld brengen van de kansen en groeimogelijkheden voor de komende 5 jaar. De waarde en groeimogelijkheden van VOM zijn in beeld gebracht door een combinatie van diverse onderzoeksmethoden. Allereerst heeft Spectrum betrokkenen, waaronder een vrijwilliger en gebruiker van VOM, geïnterviewd (zie hoofdstuk 3). Vervolgens zijn in samenwerking met de KBO s en ouderenadviseurs vragenlijsten verspreid onder huidige gebruikers en potentiële gebruikers van VOM (zie hoofdstuk 4 en 5). Daarnaast hebben met de gebruikers van VOM panelgesprekken plaats gevonden (zie hoofdstuk 6). Tot slot zijn in samenwerking met de Cissonius Groep de financiële groeimogelijkheden in kaart gebracht (zie hoofdstuk 7). SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 3

8 4 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

9 3. Maatschappelijke ontwikkelingen 3.1 Landelijke ontwikkelingen sociale domein Er is in ons land een fundamentele transformatie gaande: de verzorgingsstaat gaat over in een participatiesamenleving. De burgers komen aan zet. De rol van de overheid transformeert zich naar het zorgen voor mensen naar zorgen dat mensen het zelf kunnen. Deze transformatie is al vele jaren gaande. De komende jaren zet de transformatie zich door met: de transitie van AWBZ-taken naar de Wmo en extramuralisering van de zorg de invoering van de Participatiewet de transitie van de Jeugdzorg Voor burgers betekent dit dat ze weer primair zelf verantwoordelijk worden: ze moeten bepaalde dingen doen en mogen andere dingen doen. Daarnaast worden ze geacht zo veel mogelijk zelf de regie te houden over hun eigen leven: ze bepalen wat ze willen. Tevens worden ze geacht hun eigen kracht te benutten: ze kennen hun eigen mogelijkheden en zetten die in. Tot slot wordt verwacht dat burgers zelfredzaam zijn: ze doen mee in de samenleving. Daarvoor is soms compensatie nodig: de overheid blijft een vangnet bieden. Om voorgaande te bereiken transformeert de overheid zich tot een faciliterende overheid: een overheid (deels uitbesteed aan professionals) die het mogelijk maakt dat burgers het zoveel mogelijk zelf doen. 3.2 Regionale ontwikkelingen Hoe nu verder? De Provincie besteedt de StadsRegio aan; de huidige concessie loopt tot en met De Provincie wil in samenspraak met de regio s komen tot nieuwe afspraken over de invulling en organisatie van het regionale aanvullende vervoer, waaronder de RegioTaxi. Daarbij wil de Provincie de verantwoordelijkheid voor de RegioTaxi primair bij de (regio)gemeenten neerleggen, zodat zij zowel verantwoordelijk worden voor het doelgroepenvervoer als de RegioTaxi. Deze keuze wordt onder andere ingegeven door de transities en de noodzaak tot bezuinigen (Statenbrief 2013). De huidige organisatie van de RegioTaxi zal daarmee in de toekomst (na 2016) veranderen. In dit kader is recent in de stadsregio Arnhem-Nijmegen een onderzoek afgerond. De stadsregio Anrhem Nijmegen staat immers voor het vraagstuk hoe het nu verder moet met de Stadsregiotaxi. Wordt er op korte termijn weer aanbesteed of blijft de huidige situatie het komend jaar bestaan? Het rapport Stadsregiotaxi. Hoe nu verder? probeert een antwoord te geven op die vraag. Samenwerking met Pluryn Vervoer op Maat heeft versterking gekregen van een bus van Pluryn. Er wordt intensief samengewerkt waarbij rijden met zorg voorop staat. De bus van Pluryn wordt s ochtends en s middags voor groepsvervoer ingezet. In overleg met Pluryn wordt bepaald hoeveel dagen in de week de bus van Pluryn naast VOM wordt ingezet. In augustus 2013 is op de woensdag gestart en momenteel versterkt Pluryn VOM drie dagen in de week. Volgend jaar juni loopt het leasecontract van de bus van Pluryn af. Er wordt tegen die tijd in overleg met Malderburch afgestemd over te nemen vervolgstappen. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 5

10 Werkgroep Dagbesteding Malderburch, gemeente Heumen, Dichterbij, Pluryn, KBO s, cliëntenorganisaties en het steunpunt vrijwilligerswerk maken deel uit van de werkgroep Dagbesteding. De werkgroep Dagbesteding is een pilot gestart om dagbesteding in de wijk te laten plaats vinden. Mogelijk biedt deze vorm van dagbesteding kansen voor de toekomst. De werkgroep is geinspireerd geraakt door het project Moj Venroj, waar niet uitgegaan wordt van een locatie maar van activiteiten in de wijk. 3.3 Bevindingen interviews Spectrum heeft een zestal interviews afgenomen met betrokkenen van VOM. Er is gesproken met een vrijwilliger van VOM, een gebruiker van VOM, de planner van VOM, de manager kwaliteit van Malderburch, een bestuurslid van een lokale KBO en de beleidsmedewerker welzijn en zorg van de gemeente Heumen. Opvallend was de eensgezindheid over de waarde van VOM. VOM wordt als een heel laagdrempelige vorm van vervoer bestempeld en de kracht van het project zit volgens de geïnterviewden eveneens in het lokale karakter. VOM biedt ouderen en mensen met een lichamelijk of geestelijke beperking de mogelijkheid te reizen. Daarnaast is ze ook voor de vrijwilligers heel waardevol. Zij zitten zich graag in voor de inwoners van de gemeente Heumen en vinden het heel prettig dat zij iets voor hun medemens kunnen betekenen. Over de associatie die mensen bij de bus van VOM hebben lopen de ideeën uiteen. Zo heeft de gebruikster ervaren dat haar buurtgenoten dachten dat de bus bij Malderburch hoort. De buurt was in de veronderstelling dat de gebruikster werd opgehaald om naar Malderburch te verhuizen. Andere geïnterviewden verwachten dat deze associatie niet zo sterk leeft. Zeker niet omdat de bus zoveel in de verschillende dorpen rijdt en op diverse adressen mensen ophaalt en afzet. Er leven verschillende ideeën over de mogelijkheid om het aantal gebruikers te vergroten. Zo wordt geopperd om vrijwilligers van de Zonnebloem VOM onder de aandacht te laten brengen. Zij komen immers bij kwetsbare en eenzame mensen thuis waar VOM ook een belangrijke rol voor kan spelen. Ook kan een intensievere samenwerking met Dichterbij en de Driestroom zorgen voor meer gebruikers van VOM. Er wordt door de geïnterviewden ook een kanttekening geplaatst bij het vergroten van het aantal gebruikers. Op het moment dat er dusdanig meer mensen gebruik willen gaan maken van VOM dat er een uitbreiding nodig is in het aantal bussen en vrijwilligers. Dan is het zaak om alles goed op elkaar af te blijven stemmen. De uitbreiding mag niet betekenen dat de kwaliteit achteruit gaat of dat het laagdrempelige karakter verloren gaat. Gezien de leeftijdsopbouw in de gemeente Heumen bestaat de verwachting dat de vraag naar VOM zal toenemen. Van mensen wordt verwacht dat zij langer zelfstandig thuis blijven wonen en voor veel mensen zullen door hun steeds hogere leeftijd de eigen mogelijkheden om van A naar B te komen afnemen. Op het moment dat ze niet meer zelf kunnen fietsen, autorijden of gebruik kunnen maken van het reguliere openbaar vervoer zal de vraag naar VOM toenemen. De verwachting is dat de vraag naar VOM veranderd als ontmoetingsactiviteiten steeds meer in de wijk worden aangeboden. Deze ontwikkeling zal de reisafstanden juist verkleinen en hiermee de vraag naar VOM. Hoe ontmoetingsactiviteiten en de dagbesteding er de komende jaren in de gemeente Heumen uit komen te zien is echter nog niet bekend. 6 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

11 4. Vragenlijst voor gebruikers van Vervoer op Maat 4.1 Onderzoeksmethode Meetinstrument Spectrum heeft een vragenlijst ontwikkeld voor gebruikers van Vervoer op Maat om de kwaliteit van de dienstverlening in kaart te brengen (zie bijlage 1). Daarnaast biedt de vragenlijst zicht op de maatschappelijke opbrengst van VOM. De vragenlijst bestaat uit twee delen. Deel 1 bestaat uit dertien vragen en is bedoeld voor alle gebruikers van VOM. Deel 2 bestaat uit drie vragen en is alleen bestemd voor mensen die VOM (ook) gebruiken voor individuele ritten Respondenten De vragenlijst is in april van dit jaar verspreid en in totaal zijn van de 56 vragenlijsten er 32 ingevuld 2. De respondenten maakten ten tijde van het uitzetten van de vragenlijst gebruik van VOM of hebben eind vorig jaar en/ of begin 2013 gebruik gemaakt van VOM. Er is gekozen om alleen de gebruikers te benaderen die relatief recent met VOM hebben gereisd. Zodoende kunnen er uitspraken gedaan worden over de huidige kwaliteit en opbrengst van het initiatief en blijven ervaringen van eerder (zoals tijdens de start van het initiatief) zoveel mogelijk buiten beschouwing. 4.2 Resultaten Type vervoer Van de 32 respondenten maken 14 mensen alleen gebruik van VOM voor individuele ritten en 15 mensen maken gebruik van het groepsvervoer om van en naar de dagbesteding te reizen. Daarnaast zijn er 3 mensen die zowel voor individuele ritten als voor groepsvervoer gebruik maken van VOM. Naast VOM maken de respondenten met name gebruik van de regiotaxi en van auto s gereden door familieleden, kennissen en vrienden. Een heel enkele keer wordt er gebruik gemaakt van het reguliere openbaar vervoer (lijnbussen en de trein). Voor 15 van de 18 respondenten die gebruik maken van het groepsvervoer wordt VOM als enige reismogelijkheid gezien om bij de dagbesteding te komen. Ervaringen De respondenten geven aan dat ze op heel diverse manieren voor het eerste in contact zijn gekomen met VOM, zie figuur 1. 1 Dit zijn ritten naar familie, ziekenhuis, winkelcentrum etc. Ritten van en naar dagbestedingsactiviteiten vallen daarentegen onder het groepsvervoer. 2 Er zijn in totaal 62 mensen die eind 2012 en/ of begin 2013 van VOM gebruik hebben gemaakt. Zes van deze mensen hebben een verstandelijke beperking waardoor ze niet in staat zijn deze vragenlijst in te vullen. Er zijn in totaal 56 vragenlijsten verspreid: 38 vragenlijsten zijn verstuurd naar mensen die gebruik maken van VOM voor individuele ritten en 18 vragenlijsten zijn verstuurd naar mensen die op basis van groepsvervoer gebruik maken van VOM. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 7

12 Figuur 1: informatiebron Pluryn 6% Vraagwijzer 6% Dagbesteding Malderburch 9% Dichterbij 9% Divers 13% Eigen netwerk 9% Folder van VOM 22% Thuiszorg 13% Regiodiek 13% Opvallend is het grote aantal respondenten dat als eerst via de folder van VOM kennis heeft genomen van het bestaan van VOM. Daarnaast spelen medewerkers van de thuiszorg en het huis aan huisblad Regiodiek een grote rol bij de bekendheid van VOM. De respondenten geven tevens aan dat de chauffeurs behulpzaam zijn, de bus van binnen schoon is en dat ze zich veilig voelen in de bus. Ook vinden de respondenten de sfeer in de bus goed. Over de haal- en brengtijden zijn de meningen lichtelijk verdeeld. De meeste respondenten zijn van mening dat VOM hen op tijd komt halen. Enkelen, met name de respondenten die gebruik maken van groepsvervoer, zijn echter van mening dat dit meestal niet het geval is. Ook over de bereikbaarheid van de planner zijn de meningen verdeeld. Het gros van de respondenten vindt dat de planner tussen 9.00 en telefonisch goed bereikbaar is. Bovendien vinden de meesten het tijdsvak van 2 uur waarin gebeld kan worden prima. Er zijn echter ook een aantal mensen die vinden dat de planner te kort bereikbaar is. Met name bij urgente gevallen, zoals een plotseling ziekenhuisbezoek, wordt betere bereikbaarheid van de planner gewenst. Over het algemeen is er begrip voor het feit dat er een dag van te voren gebeld moet worden om een afspraak te maken. Wel wordt hier ook door de respondenten aangemerkt dat ze het wenselijk vinden om hier voor bijzondere gevallen een uitzondering op te maken. De ervaringen van respondenten die VOM voor individuele ritten gebruiken over het inplannen van ritten zijn divers. Een rit kan niet altijd op de gewenste dag of het gewenste tijdstip plaatsvinden. De een heeft het idee dat dit komt doordat de bus s ochtends al vaak bezet is, terwijl de ander het juist wijt aan de beperkte reismogelijkheden die er vooral aan het eind van de middag zijn. Toch heeft bijna 30% de ervaring dat een gewenste rit uitgevoerd kan worden, dan wel dat er samen met de planner een oplossing bedacht wordt. Belang Voor ruim 83% van de respondenten die gebruik maken van het groepsvervoer wordt VOM als enige reismogelijkheid gezien om bij de dagbesteding te komen. De overige 17% ziet VOM als een aanvulling op ander vervoer waarvan ze gebruik maken. Zo komt een van de respondenten met VOM naar de dagbesteding en wordt de terugreis geregeld door de partner. Ook de respondenten die voor individuele ritten gebruik maken van VOM beamen dat VOM een ontlasting van hun partner is. VOM speelt eveneens een rol bij het onderhouden van sociale contacten. Het wordt door VOM mogelijk om familie, kennissen en vrienden te bezoeken, die met het reguliere openbare vervoer niet bereikt kunnen worden. Voor ruim 35% van de 8 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

13 respondenten die voor individuele ritten gebruik maken van VOM is VOM de mogelijkheid om zoveel mogelijk zelfstandig te ondernemen. Daarnaast biedt VOM voor 29% van de respondenten, die voor individuele ritten gebruik maken van VOM, de mogelijkheid om naar een bestemming, zoals het winkelcentrum, ziekenhuis, tandarts, kapper of fysiotherapeut, in de gemeente te komen. De respondenten kregen het scenario geschetst dat VOM niet meer zou bestaan. Welke gevolgen dit voor de respondenten heeft is weergegeven in figuur Vaker anderen om hulp vragen 13 Geen reismogelijkheid meer naar dagbesteding Figuur 2: belang van VOM 9 Met (regio)taxi reizen 7 7 Vaker alleen thuis Anders aantal respondenten Uit figuur 2 valt af te lezen dat respondenten vaker anderen om hulp gaan vragen als VOM niet meer bestaat. Ze moeten dan vaker familie of anderen uit hun netwerk vragen om te ondersteunen bij hun vervoersbehoefte. Voor respondenten die gebruik maken van VOM om van en naar dagbesteding te reizen betekent het wegvallen van VOM dat de dagbesteding onbereikbaar wordt. Zonder VOM kunnen ze niet meer bij de dagbesteding komen. Verder valt uit de figuur af te lezen dat op het moment dat VOM niet meer bestaat ruim een kwart (28,1%) van de respondenten met de (regio)taxi gaat reizen. Ook geeft ruim 1 op de 5 respondenten aan dat ze verwacht vaker alleen thuis te zitten. Toekomst De respondenten zien verschillende mogelijkheden om meer mensen gebruik te laten maken van VOM, zie figuur 3. De verwachting leeft dat er meer mensen met VOM gaan reizen als het aantal bestemmingen buiten de gemeente Heumen vergroot wordt. Momenteel is het mogelijk om, buiten de gemeente grenzen van Heumen, ook te reizen naar medische voorzieningen zoals de ziekenhuizen in Nijmegen en Dekkerswald in Groesbeek. Tevens biedt meer ruimte in de planning voor individuele ritten en ritten in het weekend kansen om meer mensen gebruik te laten maken van VOM. Het aanbod van reclame heeft volgens de respondenten ook mogelijk een positieve invloed op het aantal gebruikers van VOM. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 9

14 Bestemmingen buiten de gemeente Figuur 3: kansen voor meer gebruikers van VOM 13 Mogelijkheden voor individuele ritten Reclame Mogelijkheden in het weekend 8 Flexibelere tijden 7 Presentatie Het verruimen van de rijtijden leidt volgens een kwart van de respondenten ook tot een toename van het gebruik van VOM. Tot slot wordt ook het geven van een presentatie over VOM bij (zorg)instellingen als mogelijkheid gezien om meer mensen gebruik te laten maken van VOM. Het onderwerp lidmaatschap is ook aan de orde gekomen in de vragenlijst. In sommige gemeenten moeten mensen lid zijn om van de geboden vervoersdiensten gebruik te kunnen maken. Bij VOM is dit momenteel niet aan de orde en de meningen over een eventueel lidmaatschap zijn gepeild, zie figuur Figuur 4: ideeën ten aanzien van lidmaatschap Prima Prima, mits inkomensafhnkelijk Geen probleem Slecht idee Anders aantal respondenten De meerderheid (ruim 65%) van de respondenten kan zich vinden in een lidmaatschap. Een aantal geeft wel aan dat de bijdrage van het lidmaatschap wel afhankelijk moet zijn van het eigen inkomen. Eén op de acht respondenten vindt het een slecht idee om een lidmaatschap te verplichten. Als motivatie geven ze aan dat ze heel zelden gebruik maken van VOM en door 10 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

15 een lidmaatschap nog minder tot geen gebruik gaan maken van VOM. Eén respondent oppert het idee om geen lidmaatschap in te voeren, maar een systeem waarbij de kosten voor het gebruik van VOM samenhangen met de situatie waarvoor het vervoer wordt gebruikt. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 11

16 12 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

17 5. Vragenlijst voor potentiële gebruikers van Vervoer op Maat 5.1 Onderzoeksmethode Meetinstrument Spectrum heeft eveneens een vragenlijst ontwikkeld voor inwoners van de gemeente Heumen die geen gebruik maken van VOM (zie bijlage 2). De vragenlijst bestaat uit 8 stellingen, 10 meerkeuze vragen en 2 open vragen. De uitkomsten van de vragenlijst moet inzichtelijk maken waarom mensen (nog) geen gebruik maken van VOM en welk beeld er bestaat over VOM Respondenten De vragenlijst is in april van dit jaar verspreid door leden van de KBO s en in totaal zijn er 47 ingevulde vragenlijsten retour gekomen. De vragenlijsten zijn verspreid bij Zondag zo n Dag, Vraagwijzer en de vragenlijsten zijn uitgereikt aan individuen die in de doelgroep van VOM vallen maar er toch geen gebruik van maken. Van de 47 respondenten zijn er 42 lid van een KBO. 5.2 Resultaten Vervoer De 47 respondenten maken van verschillende vervoermiddelen gebruik. Zo verplaatst ruim 42% van de respondenten zich met een fiets. Ook maken de respondenten gebruik van auto s om zichzelf te verplaatsen. Auto s gereden door familie en kennissen of door hen zelf bestuurd. Van het scala aan openbaar vervoer wordt het meest gebruik gemaakt van de Buurtbus, gevolgd door de reguliere lijnbus en trein. Minder dan 5% van de respondenten maakt gebruik van de gewone taxi of van Valys. De Regiotaxi wordt momenteel door 12% van de respondenten ingezet om zich van A naar B te verplaatsen. De respondenten maken momenteel geen gebruik van VOM. Ruim 70% van de respondenten is of in staat om zelf nog met de fiets of auto erop uit te gaan of krijgt hulp van familie en kennissen. Bijna 20% kent VOM niet en maakt er mede daardoor geen gebruik van. De ideeën die de respondenten hebben over wat VOM kan betekenen voor haar gebruikers worden weergegeven in figuur 1. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 13

18 Figuur 1: betekenis VOM Vervoer van huis naar een bestemming in de gemeente Middel om contacten mee te kunnen onderhouden Mogelijkheid om meer zelfstandig te ondernemen Deelname aan activiteiten Uitkomst als zelfstandig reizen niet meer gaat aantal respondenten VOM wordt door potentiële gebruikers vooral gezien als middel om van A naar B te reizen binnen de gemeente. Ook bestaat onder de respondenten het idee dat VOM de mogelijkheid kan bieden om meer zelfstandig te ondernemen. VOM wordt niet zozeer (slechts door 14,9%) als uitkomst gezien als zelfstandig reizen geen optie meer is. In figuur 2 wordt weergegeven of de respondenten verwachten in de toekomst gebruik te gaan maken van VOM. Figuur 2: Verwachting over toekomstig gebruik VOM Nee 24% NA (geen antwoord) 6% Ja, af en toe 51% Ja, regelmatig 19% Opvallend is dat het gros van de respondenten verwacht in de toekomst gebruik te gaan maken van VOM. 70% verwacht, in meer of mindere mate, in de toekomst een beroep te gaan doen op VOM. 14 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

19 Bekendheid Dat de respondenten geen gebruik maken van VOM betekent niet automatisch dat ze VOM niet kennen. Ruim 80% kent VOM wel en bijna een kwart van de respondenten ziet VOM zelfs wekelijks rijden. De respondenten hebben via verschillende kanalen over VOM gehoord (zie figuur 3). 25 Figuur 3: Informatiebron Familie, vrienden en kennissen 1 2 Thuiszorg Regiodiek Nestor Folder VOM Anders aantal respondenten Voor de respondenten is de Nestor een heel belangrijke informatiebron 3. Daarnaast is de folder van VOM een belangrijke informatiebron, gevolgd door de Regiodiek en bekenden van de respondenten. De thuiszorg speelt momenteel maar een beperkte rol in het verspreiden van het bestaan van VOM. Beeldvorming In de vragenlijst hebben we de respondenten gevraagd naar het beeld dat zij bij VOM hebben. Het blijkt dat er nog veel onduidelijkheden zijn voor deze groep die geen gebruik maakt van VOM. Zo weet meer dan de helft niet dat VOM ook in het weekend rijdt, weet ruim 45% niet dat er een folder over VOM bestaat en is voor ruim 30% onbekend of er aan het gebruik van VOM ook kosten verbonden zijn. Respondenten zijn daarentegen goed op de hoogte van de mogelijkheid om VOM structureel (of met enige regelmaat) te gebruiken. Ook weet ruim 55% van de respondenten dat VOM niet alleen voor 55-plussers is bedoeld. Op de vraag wie er volgens de respondenten momenteel gebruik kunnen maken van VOM passeerden verschillende doelgroepen de revue (zie figuur 4). 3 Dit kan samenhangen met het feit dat 42 van 47 respondenten lid zijn van een KBO en door dit lidmaatschap de Nestor ontvangen. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 15

20 Figuur 4: mogelijke gebruikers VOM Alle inwoners gem. Heumen Deelnemers dagbesteding Malderburch 7 Inwoners gem. Heumen zonder rijbewijs Inwoners gem. Heumen met een lichamelijke beperking Inwoners gem. Heumen met een verstandelijke beperking Bewoners Malderburch Inwoners gem. Heumen boven 55+ aantal respondenten 16 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

21 6. Panelgesprekken 6.1 Onderzoeksmethode Respondenten De gebruikers van VOM is gevraagd of zij deel wilden nemen aan een persoonlijk vraaggesprek over VOM. In totaal hebben 12 mensen aangegeven dat zij hiertoe bereid waren. Tien van hen maken of maakten zelf gebruik van VOM en van twee respondenten heeft de partner gebruik gemaakt van VOM. De partners van deze twee respondenten waren zelf niet in staat om een gesprek aan te gaan, vandaar dat de partners deze taak op zich hebben genomen Gegevens 4 Met behulp van een open interviewmethode werden zogeheten narratieve gegevens verzameld. Narratieven zijn alle gegevens in proza, die niet voortkomen uit gesloten vragen of vragen die korte antwoorden vereisen. Ze gaan over biografische bijzonderheden van gebeurtenissen zoals ze verteld worden door degenen die ze hebben meegemaakt. Narratieven bevatten doorgaans een plot of ontwikkelingsverloop en een opeenvolging van voor de respondent betekenisvolle gebeurtenissen. Bij interviews gericht op narratieven is het dan ook van belang mensen uit te nodigen om te vertellen over hun ervaringen ten aanzien van een of enkele globale onderwerpen die de interviewer aan de orde wil stellen. In dit onderzoek ging het om de onderwerpen mobiliteit, zelfredzaamheid en welbevinden. Het is van belang dat de interviewer open vragen stelt en aan de hand van de antwoorden van de respondent doorvraagt om hem of haar uit te nodigen meer te vertellen. Hierbij probeert de interviewer zo weinig mogelijk te sturen gedurende het gesprek, met als uitzondering de startvraag. Een dergelijke startvraag wordt ook wel SQUIN genoemd, een zogeheten Single QUestion Inducing Narratives (Wengraf, 2001). De startvraag in dit onderzoek luidde: Kunt u vertellen hoe u zich in het dagelijks leven buitenshuis verplaatst of beweegt?. De interviewguide (zie bijlage 3) bevatte naast de startvraag tevens suggesties voor doorvragen. In de voorbereiding van het gesprek gaf de respondent expliciet toestemming tot het maken van een geluidsopname met behulp van een voice-recorder, een privacyclausule en een verklaring van informed consent. In de narratieve analyse worden de onderzoekseenheden gevormd door de narratieven, te weten interviewfragmenten van een hanteerbare, maar voldoende elementaire omvang. Criterium voor de segmentering van de transcripties (het plaatsen van scheidingen tussen fragmenten) is dat de resulterende narratieven inhoudelijk coherente stukken vormen. Er wordt dus gezocht naar betekenisvolle patronen in de verzameling narratieven; de interviews worden doorgaans niet bekeken als betekenisvolle eenheden. Ook leent het instrument zich minder voor generalisatie van de steekproef naar de populatie van respondenten, omdat het immers gaat om het verkrijgen van inzicht in de betekenissen en perspectieven van de vertellers. Representativiteit van de resultaten in statistische zin zal dus altijd beperkt zijn. 4 Deels ontleend aan Kenniscentrum Han Sociaal, lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 17

22 6.1.3 Procedure 5 Om de benodigde gegevens te kunnen verzamelen zijn de volgende stappen gevolgd: 1. De gebruikers van VOM hebben een vragenlijst ontvangen (zie hoofdstuk 2). Op deze vragenlijst konden zij aangeven deel te willen nemen aan een panelgesprek. Aanvullend zijn de gebruikers van VOM middels een brief benaderd voor een panelgesprek. In totaal hebben 12 respondenten aan de panelgesprekken deelgenomen; 2. De gebruikers VOM die zich hebben aangemeld voor een panelgesprek zijn telefonisch benaderd voor deelname door een interviewer van Spectrum; 3. Beide interviewers van Spectrum hebben een training in de toepassing van de narratieve onderzoeksmethode gevolgd; 4. De panelgesprekken werden bij Malderburch gehouden waarbij de respondenten in groepjes variërend van 2 tot en met 4 deelnemers werden geïnterviewd. Eén gesprek heeft echter plaatsgevonden met maar één respondent. Tijdens de gesprekken hebben de interviewers gebruik gemaakt van een interviewguide waarin voorbereiding, globale topics, en afronding van het gesprek als protocol is opgenomen (zie bijlage 3). De verklaring van toestemming is opgenomen op de audio-opname. Omdat er een audio-opname werd gemaakt en uitwerking van het gesprek pas achteraf geschiedde waren interviewers in staat om zich volledig te concentreren op het voeren van het interview en op het luisteren naar de respondent; 5. De gespreksopnames zijn letterlijk uitgeschreven (getranscribeerd), waarbij ook tekst van de interviewer is opgenomen, weergegeven tussen vierkante haken ([ ]) zodat het onderscheid tussen respondent en interviewer goed zichtbaar is. Hierna is de interviewtekst gesplitst in fragmenten de zogeheten narratieven; 6. De narratieven werden vervolgens ingevoegd in een Excel-format met het codeersysteem voor de verdere narratieve analyse Vraaganalyse-instrument 6 Het instrument bevat drie categorieënsystemen, of clusters van categorieën. Deze categorieën van onderwerpen worden niet gebruikt als vragenlijst voor de respondent (tijdens de dataverzameling), maar als richtlijn voor het coderen (na de dataverzameling). Het gaat om de volgende drie categorieën: 1. Het inhoudsdomeinen over kwaliteit van leven (WAT). 2. De radius of schaal waar de geïnterviewde, van dichtbij of veraf, spreekt. Ook wel aangeduid als het perspectief van de spreker (WIE). 3. De wijze waarop de geïnterviewde iets vertelt (HOE). Het eerste categorieënsysteem betreft inhoudsdomeinen voor kwaliteit van leven, oftewel categorieën van het WAT : waar gaat de opmerking van de respondent over? Deze inhoudsdomeinen zijn met name gebaseerd op de levensdomeinen van Schalock en Begab (1990), de classificatie van het menselijk functioneren ICF (WHO, 2001). De categorieën van het WAT staan opgesomd in Figuur 1. Het tweede systeem gaat over de radius of schaal waar de geïnterviewde, van dichtbij tot veraf, over spreekt, ook wel aangeduid als het perspectief van de spreker, en de rollen van spreker of andere actanten in de narratieven. Dit zijn de categorieën van het WIE (zie Figuur 2). 5 Deels ontleend aan Kenniscentrum Han Sociaal, lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief. 6 Ontleend aan Kenniscentrum Han Sociaal, lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief. 18 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

23 Tenslotte bevat het derde systeem categorieën van de kwaliteit of de modus van het WAT, namelijk het HOE (zie Figuur 3): is de respondent er tevreden over of juist niet, biedt de respondent iets aan anderen aan, of heeft de respondent zelf juist een behoefte, ziet de respondent het als een probleem en zo ja welke oplossing ziet de respondent daarvoor? Met deze indeling geven we aan of de onderwerpen die de respondent noemenswaardig vindt, keuzes, zorgen of discussiepunten weerspiegelen. Daarnaast wordt ook het gebruik van stijlfiguren geanalyseerd. Hoe probeert iemand zijn verhaal te verduidelijken? Dit laatste aspect biedt meerwaarde omdat juist in de wijze waarop iemand zijn taal kiest informatie besloten kan zitten die niet in de woorden zelf tot uitdrukking komt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het gebruik van clichématige uitdrukkingen om commentaar te geven op pijnlijke zaken of taboes (bijvoorbeeld: ja zo is dat nu eenmaal, je hebt het er maar mee te doen, maar ja dood gaan we allemaal ). Categorieën van het WAT De categorieën geven aan binnen welk domein van de kwaliteit van leven het onderwerp van het narratief valt. In feite geeft deze categorie weer waarover de respondent spreekt. Figuur 1: Categorieën van het wat WAT Categorielabel Omschrijving 1 Fysieke omgeving 2 Toegankelijkheid 3 Bereikbaarheid 4 Sociale relaties Fysieke omgeving betreft alle fysieke aspecten in de omgeving van een geïnterviewde, bijvoorbeeld voorzieningen of obstakels IN een woning, huisvesting of gebouw (fysieke toegankelijkheid, grote van een woning, aanwezigheid badkamer, drempels, etc.), staat van de woning, obstakels in een straat of bijvoorbeeld het groen of riolering in een wijk. Toegankelijkheid van voorzieningen gaat over de vraag in hoeverre iedereen recht heeft op of van een product of vorm van dienstverlening gebruik kan maken. Bv. over de wijze waarop klanten worden ontvangen door baliepersoneel, of ze worden bijgestaan bij het invullen van formulieren aan de hand van een duidelijke handleiding, enzovoort. Het gaat hier om figuurlijke bereikbaarheid. Bereikbaarheid betreft de geografische ligging of afstand tot gebouwen, voorzieningen of activiteiten, alsmede de vervoersmogelijkheden om hier te komen. Het gaat hier om letterlijke (fysieke) bereikbaarheid. Sociale relaties betreft de sociale samenhang, controle, contacten, of mensen iets voor elkaar over hebben en vertrouwen tussen mensen binnen één huis (familie en vrienden), in een straat (buren) of een wijk (alle mensen met wie men een sociale relatie kan hebben). Tevens valt hieronder het gevoel van mensen er bij te horen of de aan- of afwezigheid van een sociaal netwerk. Alles wat tussen mensen gebeurt en als betekenisvol wordt gezien kan hier onder vallen. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 19

24 WAT Categorielabel Omschrijving 5 6 Welbevinden: somatisch Welbevinden: psychisch Onder somatisch welbevinden wordt verstaan de uitingen ten aanzien van de fysieke gezondheid en de lichamelijke situatie van de geïnterviewden. Onder psychisch welbevinden wordt verstaan de uitingen ten aanzien van de psychische en emotionele (stemmings-)gesteldheid van de geïnterviewden. 7 Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid betreft de mate van (on-)afhankelijkheid van zorg, service, ondersteuning, begeleiding, of voorzieningen ten behoeve van beperkingen in het persoonlijke welbevinden. Bijvoorbeeld ondersteuning door mantelzorg, professionele zorg, een boodschappenservice, buurttaxi, strijkwasservice of een aanpassing van een woning of een rolstoel. 8 Financieel en materieel Concrete of gevoelsmatige uitingen over de financiële en materiële situatie van de geïnterviewde of zijn/haar omgeving. Hieronder kunnen vallen inkomen, uitkeringen, subsidies, persoonsgebonden budget en materiële bezittingen (zoals een scootmobiel). 9 Zingeving Zingeving betekent het zoeken naar of toewijzen van zin, bedoeling of doel van of aan het leven, grote gebeurtenissen of activiteiten in het leven. Hieronder vallen ook uitspraken over levenshouding. Bijvoorbeeld praktisering van een religie, lidmaatschap van een vrijwilligersorganisatie, coping van life events, levensmotto s Gemeenschapsactivi teiten Culturele voorzieningen Commerciële voorzieningen Zorg- en dienstverlening Gemeenschapsactiviteiten zijn alle (georganiseerde) activiteiten welke in een gemeenschap worden georganiseerd en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten (Bingo, Kaarten, Fanfare, Volkstuin, activiteiten in een buurthuis, wandeltochten, etc.). Culturele activiteiten of deelname aan cultuur. (zoals bibliotheek, filmhuis, museum, galerie, et cetera) Commerciële voorzieningen zijn dagelijkse voorzieningen in het maatschappelijk verkeer die commerciële diensten of producten aanbieden zoals winkels en banken. Zorg- en dienstverlening gaat over diensten of producten die ingrijpen in aspecten van gezondheid en ziekte. Hieronder wordt verstaan lichamelijke zowel als geestelijke gezondheidszorg alsook aanverwante paramedische of alternatieve diensten (zoals bijv. homeopathie) 14 Veiligheid Veiligheid betekent zowel algemene gevoelens van veiligheid en/of angst als ook specifieke aspecten van veiligheid zoals verkeersveiligheid, criminaliteit, (in)stabiele, (on)voorspelbare omgeving of (on)veilig fysieke inrichting van de woonomgeving. 15 Persoonlijke Ontwikkeling Onderwijs, cursussen, vrijwilligerswerk, beroeps- en vrijetijdsactiviteiten, omgaan met technologie welke de 20 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

25 WAT Categorielabel Omschrijving geïnterviewde onderneemt of doet in het kader van de persoonlijke ontwikkeling. 16 Autonomie Autonomie heeft betrekking op de ervaren mogelijkheden van mensen om eigen beslissingen in vrijheid te kunnen nemen (keuzevrijheid, zelfbeschikking). 17 Biografische informatie De respondent gaat in op biografische en persoonlijke informatie zoals leeftijd, aantal kinderen, achtergrondinformatie over het verleden, hoe lang in X woonachtig. 18 Overig Alles wat door de geïnterviewde gezegd wordt, wat niet geplaatst kan worden in de hierboven genoemde categorieën Categorieën van het WIE Hierbij wordt onderscheiden vanuit welk perspectief het WAT moet worden geïnterpreteerd. De eerste vier rijen gaan over het ruimtelijk perspectief. Woning, straat, complex/groep en wijk kunnen gezien worden als schaalniveaus, de nabijheid van waar de respondenten het over hebben. De volgende vier rijen gaan over de verteller en het vertelniveau. Door de inbedding van taaluitingen in narratieve teksten ontstaan verschillende vertelniveaus. De verteller haalt immers anderen aan, die op hun beurt weer een ander kunnen citeren. Daarnaast is de identiteit van degene die spreekt van belang. Er zijn vertellers die niet alleen als verteller optreden, maar tevens zelf deel uitmaken van het verhaal; dat is zeker bij narratieve interviews het geval. Dit onderscheid wordt aangegeven met de categorieën eigen, naasten, groep en derden. De auteur van de tekst is altijd de respondent zelf, deze vertelt immers. De respondent kan echter fungeren als verteller van zijn eigen of andermans verhaal. Ten aanzien van de categorieën 1,2,3 en 4: het gaat hier om het perspectief, vanuit welke positie spreekt de verteller. Ten aanzien van de categorieën 5,6,7 en 8 het gaat hier om de relationele aspecten, presenteert de verteller zichzelf als de centrale figuur (primaire verteller), of een naaste of een derde (secundaire verteller). Ten aanzien van de categorieën 9 t/m 14: deze labels geven de rolinvulling van de verteller weer, welke kenmerken worden het centrale personage toegedicht. Figuur 2: Categorieën van het wie WIE Categorielabel Omschrijving 1 Woning Eigen woning, wooneenheid 2 Straat 3 Complex/ groep 4 Wijk Straat, omvat verscheidene wooneenheden ook op te vatten als gang of galerij in een flat/complex Malderburch, ook op te vatten als de (dagbestedings)activiteiten die in Malderburch plaatsvinden. Wijk, omvat verscheidene straten ook op te vatten als buurt of complex 5 Eigen De geïnterviewde spreekt over/namens zichzelf 6 Naasten De geïnterviewde spreekt over/namens directe familie en buren, goede vrienden SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 21

26 WIE Categorielabel Omschrijving 7 Groep 8 Derden 9 Machthebber 10 Onderdaan 11 Helper De geïnterviewde spreekt over/namens een of meerdere huidige of mogelijke gebruikers van Vervoer op Maat. De geïnterviewde spreekt over/namens een abstracte ander, zoals jongeren, cliënten of allochtonen, niet-bewoners, of een concrete ander zoals een professional, een buurtbewoner, vrijwilliger De persoon vanuit wie gesproken wordt heeft invloed over (zaken in) de eigen situatie De persoon vanuit wie gesproken wordt heeft geen of weinig invloed over (zaken in) de eigen situatie De persoon vanuit wie gesproken wordt helpt of ondersteunt een ander 12 Tegenstander De persoon vanuit wie gesproken wordt werkt een ander tegen 13 Actief 14 Passief De persoon vanuit wie gesproken wordt neemt initiatief, komt in beweging of handelt De persoon vanuit wie gesproken wordt laat het initiatief bij anderen, staat stil of staat buiten de handeling Categorieën van het HOE. Voor de analyse van het HOE is van belang op welke wijze iemand een uitspraak doet. Het gaat hierbij om wat ook wel genoemd wordt de focalisatie van het narratief, oftewel: hoe wordt de inhoud in beeld gebracht door de verteller? Dit kan zowel gaan over de mening van de respondent over het WAT, maar ook over de wijze waarop de taal vorm gegeven wordt in termen van stijlfiguren en idioom. Bij de eerste twee categorieën gaat het om positieve dan wel negatieve geladenheid of emoties, opgevat als positieve dan wel negatieve kwalificaties van het wat. Bij de categorieën vraag vs. aanbod, probleem vs. oplossing, betrokken vs. neutraal en conflict vs. harmonie is bepalend hoe iemand het wat ziet. Dit zijn zogeheten dichotome paren, maar dit sluit evenwel niet uit dat beide termen van een paar tegelijk van toepassing zijn op een narratief. De laatste vijf categorieën gaan in op de diverse stijlfiguren die mensen hanteren om hun verhaal kracht bij te zetten, en geven inzicht in het gebruik van de taal (dit is met name van belang omdat hier letterlijk iets anders wordt gezegd dan eigenlijk wordt bedoeld, zoals bij spot, bijv. nou dat is lekker! ). 22 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

27 Figuur 3: Categorieën van het hoe HOE Categorielabel Omschrijving 1 Tevreden 2 Ontevreden de geïnterviewde geeft een positieve kwalificatie over het wat, of is tevreden over de kwaliteit van het wat, vindt het wat waardevol, is trots op het wat, heeft sympathie voor het wat de geïnterviewde geeft een negatieve kwalificatie over het wat, of is niet tevreden over de kwaliteit van het wat, hecht geen waarde aan het wat, schaamt zich voor het wat, heeft een afkeer voor het wat 3 Aanbod de geïnterviewde biedt zelf het wat aan, heeft iets bij te dragen 4 Vraag 5 Probleem 6 Oplossing 7 Betrokken 8 Neutraal 9 Conflict 10 Harmonie 11 Beeldspraak 12 Overdrijving de geïnterviewde heeft behoefte aan het wat vraagt ernaar of ervaart het wat als een gemis de geïnterviewde beschouwt het wat als een probleem, of problematiseert een situatie de geïnterviewde ziet het wat als een oplossing, of oppert een oplossingsrichting de geïnterviewde geeft blijk van persoonlijke of emotionele binding met het wat (zowel positief als negatief) de geïnterviewde geeft geen blijk van betrokkenheid dan wel emotionele binding met het wat, spreekt op zakelijke wijze over het wat de geïnterviewde spreekt over sterk tegengestelde standpunten of frictie tussen betrokken personen of gebeurtenissen de geïnterviewde spreekt over met elkaar overeenstemmende standpunten of kwalificaties van personen of gebeurtenissen of is het met anderen eens De geïnterviewde probeert zijn verhaal te verduidelijken door een vergelijking te maken met iets anders Om het verhaal kracht bij te zetten maakt de geïnterviewde gebruik van overdrijving 13 Cliché De geïnterviewde gebruikt afgezaagde uitdrukkingen 14 Cynisme 15 Ironie De geïnterviewde gebruikt een verbitterde vorm van spot om wat duidelijk te maken De geïnterviewde gebruikt een milde vorm van spot, niet kwetsend bedoeld SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 23

28 6.1.5 Voorbereiding van de analyse De transcriptie staat toe dat de letterlijke uitspraken van respondenten te allen tijde in de analyse zichtbaar blijven. In de initiële fase is dan ook geen datareductie uitgevoerd. Ook zijn codes voor respondenten en regelnummers toegevoegd zodat de gesprekscontext van individuele narratieven steeds terug te halen is. Uitgangspunt is dat pas achteraf blijkt welke betekenis bepaalde opmerkingen van de respondent hebben, waar deze op het eerste gezicht wellicht niet relevant leken. Tenslotte stelt deze wijze van registratie de onderzoekers in staat de kwaliteit van de gehouden interviews te beoordelen. De narratieven zijn door de onderzoeksgroep gecodeerd in het codeerformat van het vraaganalyse-instrument (zie Figuur 4 voor een impressie en de Figuren 1, 2 en 3 voor de codeercategorieën). In de analyse werden drie fasen onderscheiden (Wester en Peters, 2004): a) exploreren van de onderzoeksvragen; b) specificeren en reduceren van de gegevens: identificeren van thema s; c) integreren: verbanden tussen de thema s uitwerken in patronen. Deze fasering resulteert in een iteratief interpretatieproces: telkens staat dezelfde inhoud centraal maar op verschillende niveaus van abstractie. De analyseprocedure vormt daarmee de eigenlijke patroonherkenningsactiviteit: door telkens sets van narratieven in overweging te nemen en te interpreteren zal de onderzoeker steeds meer grip krijgen op de meest betekenisvolle aspecten van de totale gegevensset. Deze aspecten leiden tot de geformuleerde vraagpatronen. Hierbij helpen vragen als: Welke zorgen, keuzes, onderwerpen, discussiepunten worden in deze narratieven genoemd? Wat valt er op? Zijn er thema s te zien? Ontstaan er nieuwe vragen? Wat zijn de belangrijkste thema s? En zijn er verbanden tussen de thema s? Deze interpretatiefase start met het zogeheten vragen stellen aan de data, waarbij de onderzoeksvragen als startpunt fungeren en beantwoord worden, waarna overstijgend wordt gezocht naar een adequate conceptualisering van de vraagpatronen. 6.2 Resultaten Hieronder wordt ingegaan op de resultaten van de narratieve analyse per onderzoeksvraag. Van belang voor de interpretatie van de resultaten is het gegeven dat het gaat om verzamelde betekenisinhouden die niet noodzakelijkerwijs een statistisch representatief beeld geven van de groep respondenten. Het gaat om patronen in de inhoud van de narratieven, waarbij verschillende narratieve structuren inhoudelijk best inconsistent met elkaar kunnen zijn. Ze vormen echter een weerslag van de steekproef aan verhalen die we aantreffen in de uitspraken van deze groep cliënten Onderzoeksvraag A1: Hoe kijken mensen aan tegen de bereikbaarheid van voorzieningen? Voor de respondenten die zelf nog mobiel zijn, zijn voorzieningen binnen de gemeente over het algemeen goed te bereiken. Zij zijn zelf in staat om te fietsen, nemen de scootmobiel of gaan lopend naar bijvoorbeeld het winkelcentrum of een ontmoetingsactiviteit. De afstand van het woonadres tot de voorzieningen is bepalend in de mogelijkheid om zelfstandig naar de voorzieningen te reizen. Voor de respondenten die minder mobiel zijn biedt VOM een goede uitkomst om binnen de gemeente naar diverse voorzieningen te reizen: Ja ik kan namelijk niet fietsen op het moment en, ja, omdat ik al heel lang ziek ben en nog geen kracht heb. Dus ik heb m wel nodig in Malden, in de gemeente, omdat ik niet fiets en dat is heel belangrijk voor mij om toch ergens te kunnen komen. En daarom vind ik het fijn dat dat kan met VOM 7. 7 De citaten zijn cursief weergegeven. Om de citaten leesbaar te houden zijn woorden zoals uhh en ahh weggelaten. De inhoud van de citaten is gelijk gebleven. 24 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

29 Tijdens de groepsgesprekken wordt er veel gesproken over bezoeken aan het Canisius- Wilhelmina Ziekenhuis (CWZ), het UMC St. Radboud en het UCCZ Dekkerswald. Beide ziekenhuizen en het expertisecentrum UCCZ Dekkerswald bevinden zich buiten de gemeente grenzen. Het CWZ en het UMC St. Radboud zijn gevestigd in Nijmegen en UCCZ Dekkerswald bevindt zich in Groesbeek. De respondenten die nog in staat zijn om met eigen vervoer of regulier busvervoer te reizen benutten die mogelijkheid zoveel mogelijk. Doordat er voor de respondenten vaak geen rechtstreekse verbinding is naar de ziekenhuizen en het expertisecentrum is het voor respondenten die afhankelijk zijn van een rollator geen optie om met het reguliere busvervoer te gaan. Ook wordt met name de dienstregeling s avonds als beperking gezien om met het reguliere busvervoer te reizen: Weet u, dat wij in het dorp Heumen helemaal niet de mogelijkheid hebben om naar het CWZ of naar het Radboud ziekenhuis te gaan s avonds Je kunt niet terug. Je kunt er nog komen, maar terug kun je niet. Voor respondenten die minder mobiel zijn en die door hun woonplaats beperkt gebruik kunnen maken van het reguliere busvervoer biedt VOM de mogelijkheid om bij de gewenste zorgvoorziening te komen. Familie en vrienden spelen ook een rol in het bereiken van diverse voorzieningen. Respondenten vinden het aan de ene kant erg fijn dat familie bereid is mee te gaan naar bijvoorbeeld een doktersbezoek: Want ik heb een dochter in Deventer, nou die komt mij halen om naar de dokters te brengen hoor. Ja, ja. Ze waarderen de moeite en hebben met name in het ziekenhuis ook tijdens een consult steun aan de familieleden en vrienden. Aan de andere kant voelen sommige respondenten zich ook bezwaard om voor vervoersvragen familie of vrienden te vragen. Ze willen liever niet teveel afhankelijk zijn van anderen. Uiteindelijk kunnen respondenten altijd een regulier taxibedrijf bellen om vervoer naar de gewenste voorziening of activiteit te regelen. Aan deze optie zit wel een kostenplaatje verbonden. Naast dit kostenplaatje missen respondenten een koppeling tussen de reguliere taxi, regiotaxi en VOM. Er zijn voldoende mogelijkheden om voorzieningen te bereiken, het vergt van de respondenten alleen wel de capaciteit om vervoer te kunnen regelen. Zeker als een vorm van vervoer (bijvoorbeeld VOM) niet beschikbaar is, wordt niet automatisch een ander type vervoer (bijvoorbeeld Regiotaxi) aangeraden of ingeschakeld. Dit moeten de respondenten allemaal zelf regelen. Kenmerkende uitspraken En wij gingen elke week naar de markt in Nijmegen op de fiets, toen we daar woonden. Maar ja, dat kan allemaal niet meer. Nou, wij gaan dan meestal met de auto, zolang als het nog kan. En als er dan iets aparts was, dan zegt Berend van ik ga wel mee. En als het slecht weer was, jij hoeft niet naar het ziekenhuis te rijden, ik kom, ik pik jou op, dus dat is wel heerlijk, hoor. Kenmerkende uitspraken over VOM Ze zijn heel enthousiast en allemaal, die ik spreek. Hè, want we gebruiken heel veel die taxi, hè, voor ziekenhuisbezoek en zo binnenkort weer. Ik loop al twee jaar, rij ik met die taxi, dus het is echt niet zo, dat ik echt klachten heb. Nou ja, dat je er helemaal van op aan kon. Hij reed, kwam op tijd en en in het ziekenhuis ook, ik wil zo en zo laat gehaald worden dan, dan was dat ook. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 25

30 6.2.2 Onderzoeksvraag A2: Wat zeggen mensen over de aanwezigheid/ toegankelijkheid van vervoermiddelen? Bij de verhalen die de respondenten vertellen over hun eigen vervoermiddelen komen een drietal elementen herhaaldelijk naar voren: verminderde mobiliteit, mate van vrijheid en bezorgd zijn. Respondenten vertellen over fysieke achteruitgang waar ze mee te maken krijgen door ziekte en ouderdom. Door de toename van fysieke beperkingen is het voor de respondenten niet altijd meer mogelijk om gebruik te blijven maken van eigen vervoer: Want ja, moeilijk lopen, het werd steeds erger en de caravan de deur uit gedaan. Mijn vrouw heeft nog de auto weggedaan, waar ik mee reed. Respondenten die zelf nog over een auto beschikken of waarvan de partner nog over een auto beschikt ervaren doorgaans grote reisvrijheid. Ze kunnen zelf bepalen waar ze heen gaan en wanneer ze er op uit trekken. Ook het bezit van een scootmobiel, rollator en (elektrische) fietsen zorgen ervoor dat respondenten erop uit kunnen trekken: En daarbij heb ik van Gemeente Heumen een scootmobiel gekregen, waar ik nou bijna tienduizend kilometer mee gereden heb.. Ja, ik ga veel op stap, heel veel, heel veel. Naast het plezier die eigen vervoermiddelen met zich mee brengen worden er door de respondenten ook een aantal kanttekeningen geplaatst. Zo zorgt een rollator niet voor de garantie dat men zich stabiel kan voortbewegen. Er is oefening nodig om met een rollator over weg te kunnen en dan nog komt het voor dat men met een rollator valt. De wetenschap dat men kan vallen met een rollator zorgt bij sommige respondenten voor extra voorzichtigheid en bezorgdheid. Respondenten zijn soms eveneens bezorgd over opnieuw toegekende rijbewijzen aan hun partner. Aan de ene kant biedt dit de mogelijkheid om er samen in de auto op uit te trekken. Aan de andere kant roept het vragen op als is het wel verstandig om mijn partner om achter het stuur te laten kruipen? en is het wel veilig om samen de weg op te gaan? En een heel andere zorg die tijdens de groepsgesprekken naar voren kwam is de twijfel over het efficiënt omgaan met gelden bij het beschikbaar stellen van scootmobielen. Soms beschikken respondenten nog over een goed functionerende scootmobiel, maar krijgen ze toch een nieuwe scootmobiel toegewezen. Naast eigen vervoermiddelen wordt er veel gesproken over collectief (openbaar) vervoer. Terugkerende elementen bij de narratieven over de aanwezigheid/ toegankelijkheid van deze vervoermiddelen zijn: onduidelijkheden, rechten en kosten. Voor respondenten is lang niet altijd duidelijk wat er mogelijk is met de verschillende typen van collectief vervoer. Respondenten vragen bijvoorbeeld naar de mogelijke bestemmingen van VOM: Je kunt niet bijvoorbeeld naar de kinderen gaan of de kleinkinderen, die in Nijmegen wonen, dan kan niet, hè?. Er worden verschillende situaties geschetst waarbij respondenten graag telefonisch contact zouden willen hebben met de chauffeur of planner van VOM. De chauffeurs zijn echter helemaal niet bereikbaar en de planner is op werkdagen alleen tussen 9.00 en bereikbaar. Op het moment dat een afspraak in het ziekenhuis uitloopt kunnen de respondenten de chauffeurs hiervan niet op de hoogte stellen. Dit heeft tot gevolg dat de chauffeur voor niets naar het ziekenhuis rijdt. Respondenten zouden het ook prettig vinden om contact met de chauffeur of een andere betrokkene van VOM op te kunnen nemen over (onvoorziene) veranderingen in de planning: Je kunt dus naar het ziekenhuis gaan en je zit op de taxi te wachten en die komt niet. En dan is een van de mankementen is, dat je ze niet bereiken kunt 26 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

31 van, wat is er loos. Als je eens kunt bellen en ze zeggen, oh ja, we hebben een lekke band of zo, dan weet je het tenminste. Bovendien zorgt onbekendheid met de verschillende typen collectief vervoer er voor dat respondenten er niet voor kiezen. Sommige respondenten hebben nog nooit van de buurtbus gehoord. Anderen hebben juist negatieve verhalen van mensen om hen heen gehoord en kiezen daarom niet voor een bepaalde vorm van vervoer: Gek hè? Dat, dat trok me niet, omdat ik er zoveel klachten van ze hoorde. De ervaringen van anderen spelen een belangrijke rol bij de keuze voor vervoer. Ook de eigen ervaringen hebben een doorslaggevende functie. In dit kader vertelt een respondent het volgende over de regiotaxi: Ja, maar ja, daar heb ik nog nooit mee gereisd. Het tweede element dat bij collectief vervoer naar voren kwam zijn de rechten die respondenten al dan niet hebben. Respondenten zijn erg tevreden dat het ook in de late avonduren mogelijk is om met Valys te reizen. Ook al ben je de enige die een bepaalde route af moet leggen, dan heb je daar als pashouder gewoon recht op. Er bestaat wel verwarring over het aantal beschikbare kilometers die de respondenten met Valys af mogen leggen. De rechten lijken voor alle mensen met een mobiliteitsbeperking gelijk, ongeacht de zwaarte van de beperking: Nee, maar ja, soms kun je niet meer krijgen, als die man die dan echt niks kan. Ja, ik vind die, die komt het eerder toe, dat 'ie ze krijgt als wij. [Ja, ja, precies.] Die man heeft kinderverlamming gehad en... Volgens de respondenten mag daar best onderscheid in gemaakt worden. Tot slot zijn kosten ook een terugkerend onderwerp in de verhalen over de toegankelijkheid van vervoermiddelen. Het is immers altijd mogelijk om een regulier taxi bedrijf te bellen, maar daar zit wel een kostenplaatje aan vast. Ook bij de keuze voor de regiotaxi komen de hoge kosten aan de orde: Maar ja, ik vind het allemaal zo, ik vind de regiotaxi, vind ik eigenlijk veel te duur. Want als wij samen met de regiotaxi gaan en wij moeten dan op en neer naar het Radboudziekenhuis. Dat kost ons vierentwintig euro. Dat is nog duur, ja! Kenmerkende uitspraken En waar moet je langs, die buurtbus, moet je die hier bij het huis ook bestellen of zijn dat aparte nummers? Wij hadden, ik had dus natuurlijk een indicatie, omdat mijn man dus dan ziek was, hadden we allebei een indicatie dus, dat we gebruik konden maken van de regiotaxi. [Ja, oké.] En dat wilde ik ook, want ik had er een hekel aan om echt in het donker te rijden en als het glad was. Dus dan kon ik daar mooi gebruik van maken. En toen is Valys mij komen halen, helemaal alleen, dan denk ik, kost dat niks. En hij zette mij ook nog voor de deur weg. Ja, wij zijn vertrouwd met die fietsen. Als je die lang genoeg hebt en je weet hoe je ermee om moet gaan, ja, dan kun je niets mooiers hebben, hoor. [Nee.] Dan kun je echt niks mooiers hebben. Nou, ik wist het eigenlijk niet goed hoe ik het aan moest pakken. Ik denk, ik ga naar Vraagwijzer toe. Ben ik naar Vraagwijzer gegaan en ja, die mevrouw wist eigenlijk niet helemaal zo goed, maar die gaf me een foldertje mee. En toen ging ik vragen hoe het in elkaar zat, dat mijn man daar en daar zat, of ik daar ook voor in aanmerking kwam. En toen wist die mevrouw dat niet zo goed, gaf ze me een foldertje mee en toen stond daarin, ze reden ook naar de verpleeghuizen. Maar als ik dan terug moet, hoe, hoe kom ik dan terug? Met de regiotaxi? SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 27

32 6.2.3 Onderzoeksvraag A3: Welke ervaringen beschrijven mensen ten aanzien van mobiliteit? Respondenten vertellen veel over ervaringen die ze zelf beleefd hebben. Ook vertellen ze over ervaringen waarover ze van anderen gehoord hebben. Ervaringen waarover verteld wordt zijn heel uiteenlopend: ze vinden dichtbij huis plaats of juist ver weg, ze zijn positief of juist negatief, ze gaan over problemen of juist over mogelijke oplossingen, enzovoort. Respondenten vertellen over fysieke beperkingen waar ze mee te maken hebben (gehad). Deze beperkingen zorgen ervoor dat de keus voor vervoermiddelen steeds beperkter wordt. Afnemend zicht of spierkracht zorgt er bijvoorbeeld voor dat respondenten niet meer zelf een auto kunnen besturen. Ook zorgt het zelf meemaken van een auto ongeluk ervoor dat er angst ontstaat om een auto te besturen. Een dergelijke ervaring betekent dat er heel resoluut van de een op andere dag geen gebruik meer wordt gemaakt van de auto: toen denk ik, nee ik durf het niet meer. Na een ongeluk ben je onzeker. En dat was ik eigenlijk nooit. Dit heeft voor degene die niet meer durft te rijden gevolgen, maar ook voor zijn of haar partner en omgeving. Om zichzelf of anderen te kunnen blijven verplaatsen moeten er andere oplossingen bedacht worden. Respondenten die nog wel over een rijbewijs en durf beschikken zijn content met de vrijheid die het rijden in een auto biedt. Afhankelijk zijn van stokken of een rollator betekent dat reizen met regulier openbaar vervoer een steeds grotere uitdaging wordt. De lage instap die reguliere bussen over het algemeen hebben maakt instappen met stokken of een rollator mogelijk. Er moet echter wel van en naar de bushalte gelopen worden en daar komen respondenten nog al eens hindernissen tegen: ik zou het liefste met die bussen gaan want ze komen op tijd, er is een lage instap. Ja. En ik zeg altijd, voor stap ik dan in, ik heb ook zo'n kaart dus het gaat vlug. Dus die neem ik ook mee, daar ben ik héél tevreden over. Maar als ik moet lopen daarna, dit is een omgeving die ik niet goed ken, en hij stopt dan niet natuurlijk vlak voor zo'n..., dan is dat een beetje moeilijker. En als het druk is, dan is het ook moeilijk. Het gebruik van een rollator betekent niet automatisch dat men zich op straat stabiel kan voortbewegen: met de rollator val ik soms zelfs nog. In een reguliere bus heeft een respondent ook een pijnlijke ervaring opgedaan: Nee, want ik deed..., één keer ging ik erin en toen zag die chauffeur me blijkbaar niet, want het was van achteren hè, je moet achter zo'n auto openen. Oh ja. En toen begon hij al te rijden en toen ving een meisje, ving mij op. [Oh.] Oh jee. En dat had hij niet gezien. En als ik voorin ga, dan zeg ik altijd, niet rijden hè voordat ik zit, want anders val ik. [Ja.] Dus dan doen ze dat ook wel. Ja, ze kunnen het niet altijd..., en daarom heb ik een beetje angst met die rollator, want je bent natuurlijk wat langer bezig en misschien zien ze dat niet, of ze hebben het ook druk en ze moeten dikwijls rijden. Dus, maar dat is alweer een tijdje geleden en toen durfde ik een hele tijd niet meer. Respondenten hebben zowel positieve als negatieve ervaringen met VOM. Positief zijn respondenten vooral over de behulpzame chauffeurs en over de mogelijkheid om voor korte afstanden gebruik te maken van VOM. Zeker als het niet meer lukt om zelf te fietsen of lopen, biedt VOM de uitgelezen mogelijkheid om bij de kapper, winkels en dergelijke in de gemeente te komen. Negatieve ervaringen met betrekking tot VOM gaan met name over het niet kunnen bereiken van de chauffeur. Respondenten hebben daar wel een oplossing voor: Maar dat lijkt mij, als ik het zo hoor wel op te lossen, als je die chauffeurs instrueert om een mobiele telefoon bij zich te hebben en je krijgt het getal door, dan moet dat kunnen. 28 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

33 Op het moment dat een afspraak langer duurt dan verwacht of er zijn andere onvoorziene omstandigheden dan maakt een mobiele telefoon het mogelijkheid om met de chauffeur te overleggen. Hiermee wordt voorkomen dat een chauffeur voor niets ergens naar toe rijdt en is VOM beschikbaar voor een eventueel andere reiziger. Een mobiele telefoon biedt ook uitkomsten bij situaties waar tevergeefs op VOM gewacht wordt: Ja, en ik zat daar en ik had geen telefoonnummer en ik had m'n deur dichtgetrokken, want ik dacht, ze komen me zo halen. En wij hebben dan nog een portaaltje met geen verwarming, ik was door en door... Toen heeft mijn buurvrouw gezegd. ik breng je wel even. Ja. Ervaringen over het vastzetten van rollators en rolstoelen in VOM zijn verschillend. Sommige respondenten zijn erg tevreden over de manier waarop rollators vastgezet worden in de bus. Anderen vinden dat de chauffeurs zich er makkelijk van af maken met lawaai en onveilige situaties tot gevolg: Ik zeg altijd, het lijkt wel of we in een afgeteerd busje zitten. Ja. Het rammelt altijd. Maar dat is denk ik wel door die rolstoelen. Ja. Die achterin staan. Ja, toch wel... Oh, als 'ie dan bij Heumen.. Dan hoor je het wel, dan hoor je die rollators, die staan wel vast met, met spankabels, hè, maar dat is veel werk. En dan laten ze meestal, hangen ze dingen nou maar neer en zo. Kenmerkende uitspraken over verschillende vervoermiddelen VOM: Ja, het is zoals het is, hij is verantwoordelijk. Ja. En dan kan je wel zeggen, ja die man die heeft die gordel vastgezet, maar zo werkt dat niet. Nee. Het is zijn verantwoording. Ja, daarom, daar letten ze echt op. (...? 0:34:50 praten door elkaar) Ja, ja. Ook dat, die rollator die wordt echt goed vastgezet. Ja, oh geweldig. Maar ze had ook een en al lof, ja, en over die chauffeurs ook, want laten we eerlijk zijn, het zijn allemaal vrijwilligers. [Ja.] Maar het zijn ook wel eigen mensen, die kiezen met heel hun hart ervoor. Dat kun je goed merken. Fiets: Maar ik fiets dus momenteel, ik denk, tien, elf kilometer en die scootmobiel gaat niet harder als zeven, acht kilometer. Dus die gaat veel te langzaam. Ja, want ik heb tot m'n tachtigste, heb ik nog gewoon gefietst op mijn gewone fiets. Trein: Want ik wil toch met de trein gaan reizen, want het is alleen Heerenveen, moet ik twee keer overstappen. Dat vind ik teveel. Scootmobiel: Ja. En toen ineens deed 'ie het niet meer. Oh, ik zie me nog, alle mensen kijken jongens.eindelijk kwam de politiewagen erlangs hoor, die kwam zowaar, mijn wagen is stuk, ik zeg, ik weet niet wat het is. Nou, zegt 'ie, je accu is leeg. En dat had ik niet gezien. Ja, dan moet 'ie weer helemaal opgeladen worden. Dat duurt ook weer een paar uur zeker wel drie, misschien wel zes uur. Regiotaxi: Die ging ook met zo'n Regiotaxi systeem maar die had precies hetzelfde probleem als mevrouw XX, of het was slecht weer of het regende, wat ook gebeurde dat de chauffeur de weg niet wist. Ik begrijp er niks van want ik heb zelf een navigatie in de auto en die dingen hebben SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 29

34 allemaal een navigatiesysteem. Maar dan liep het helemaal verkeerd. En dan, de tijd afspraak was ronduit slecht. Valys We hebben het een keer gedaan naar Zeeland. [Ja.] Toen werden we 's morgens om half acht opge-, half acht opgehaald. Ik heb het ook gedaan. En we waren om half vier, waren we op de plaats van bestemming. [En, en hoe kan het, dat u zo eh, dat u zolang...?] Dat was Van der Wielen. [Ja.] Het busje, ten eerste zo n ongemakkelijk rotbusje was dat. Daar zat je helemaal op elkaar en de buschauffeur, ik heb niks tegen geestelijk gehandicapte kinderen hier in Cuijk..Ja, dat doet er niet toe. Die moesten ze ophalen. [Ja.] Eéntje moest er naar Zoetermeer. [Ja.] En twee moesten er naar Rotterdam. Grote En dat was eentje die werd op een gegeven moment, die werd ziek, die moest overgeven. Nou, die wou dan graag voorin zitten. Nou ja, dat kon dan. Nou, het was een ellende. Ja. Een bonk ellende Onderzoeksvraag A4: Wat is de rol van mobiliteit bij sociale relaties? Respondenten vertellen in de groepsgesprekken veel over relaties. Dat geeft aan hoe belangrijk die sociale relaties voor hen zijn. De rol van mobiliteit bij sociale relaties is tweeledig. Allereerst biedt vervoer de mogelijkheid om anderen te ontmoeten: twee keer in de week doet ie aan jeu de boules..dat doet ie met de fiets. dat vind ie prachtig. Sommigen vinden het lastig om vervoer te regelen. Ze willen anderen bijvoorbeeld niet tot last zijn, krijgen stress van al het regelwerk dat er bij komt kijken of zijn onbekend met bepaalde vormen van vervoer: En waarom pak je dan de regiotaxi niet? Ja, maar ja, ik heb, daar heb ik nog nooit mee gereisd. Waar de een stress krijgt van het regelen van vervoer, is het voor de ander een routineklus: Dat doe ik zelf ja, ik regel alles, want er is niemand die het voor mij kan regelen. Niet over eigen vervoer beschikken betekent voor de een weinig buiten komen, terwijl er volgens een ander altijd wel oplossingen te vinden zijn om ergens te komen: ja, je moet toch proberen er eens eruit te gaan. Misschien een buurvrouw ofzo, die ook een.?. Het belang dat gehecht wordt aan de mogelijkheid om anderen te ontmoeten blijkt ook uit de opvatting dat er voor iedereen, ook voor mensen die volledig afhankelijk zijn van aangepast vervoer, voldoende mogelijkheden moeten zijn om anderen op te zoeken of te ontmoeten. Respondenten zijn verbaasd over het vaststaand aantal kilometers voor Valys: iemand die echt invalide is, waarom geven ze die niet meer kilometers. Daarnaast worden de respondenten ondersteund door familie, vrienden en kennissen om vervoer te regelen. Het netwerk van de respondenten biedt regelmatig de oplossing bij behoefte aan vervoer: kijk, en ach bij ons, als het helemaal moet, komt m n dochter me halen. Respondenten zijn dankbaar dat hun netwerk zo behulpzaam is als het aankomt op het verzorgen van vervoer. Het is vooral fijn om mensen uit het netwerk, die ondersteunen bij vervoer, geografisch dicht in de buurt te hebben. Worden afstanden groter dan vinden respondenten het bezwaarlijk om om hulp te vragen. Kenmerkende uitspraken Ja, naar vrienden ook, dat regelen we gewoon ook met de kinderen. In geval van nood, dan roep ik m'n dochter en die woont in Nijmegen. En dan komt die of d'r man komt. En sinds kort hebben we ook al een kleinkind met een rijbewijs dus die kan ook nog komen. Ik wil maar zeggen, als je een goede band met je familie hebt, dan lukken zoveel dingen nog. 30 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

35 "Ik heb nou het geluk dat die schoonmoeder, die woont in Mook en die neemt niet, die rijdt nu nog, die is veel jonger als ik. Dus die haalt mij dan op en dan gaan we samen. Kijk, die mensen hebben het echt nodig, die hebben het echt nodig. Ja. Kijk, en ach bij ons, als het helemaal moet, komt m'n dochter me halen. Dus daar gaan we ook nog regelmatig naartoe. Jawel, dat houden we allemaal een beetje bij. Nee, wat dat betreft we vereenzamen gelukkig nog niet. Gelukkig niet Onderzoeksvraag B1: Hoe wordt de eigen autonomie/regie ervaren? In de verhalen over de eigen autonomie/regie komen een drietal onderwerpen herhaaldelijk terug: afhankelijkheid, acceptatie en oplossingen. De respondenten voelen zich in verschillende situaties sterk afhankelijk van anderen. Zo zijn mensen die vervoer geregeld hebben afhankelijk of de vervoerder ze wel komt halen en hoe laat dat is. De meeste respondenten hebben zelf de ervaring of van anderen gehoord dat het aangevraagde vervoer te laat of juist te vroeg kwam: nou en ik heb het al drie, vier keer, altijd te laat, veel meer te laat, te vroeg ook wel eens. Dan moest je om kwart voor elf klaar staan, ze kwamen me om tien uur al halen. Ook voelen de respondenten zich in verschillende situaties afhankelijk van de gemeente. Dit speelt bij de vraag naar een grotere batterij voor de scootmobiel en ook bij het al dan niet in aanmerking komen voor een aanleunwoning: bij Vraagwijzer vroegen ze bent u van plan om te gaan verhuizen? Ik zeg, nou mijn man zou best ergens gelijkvloers willen wonen. Ja, maar oh nee daar komt u niet voor in aanmerking, zeggen ze. Daarnaast voelen de respondenten zich erg afhankelijk van de regels die gelden om van Valys gebruik te kunnen maken. Er wordt niet gekeken naar individuele behoeften en wensen van de klant. Iedereen die in aanmerking komt om van Valys gebruik te maken krijgt dezelfde hoeveelheid aan kilometers op jaarbasis. Of je kinderen nou in Friesland wonen of om de hoek, dat speelt geen rol bij de toekenning van het aantal kilometers. Ook je lichamelijke situatie speelt hierbij volgens de respondenten geen rol: kijk, die mensen hebben het echt nodig, die hebben het echt nodig. Ja, kijk en ach bij ons, als het helemaal moet, dan komt mijn dochter me halen. De respondenten accepteren dat hun eigen regie afneemt naarmate ze ouder worden. Dit is niet altijd even makkelijk, maar op een gegeven moment wordt het gewoon minder en dat moet je accepteren: op een gegeven moment is het over. Hè, dat is moeilijk, maar moet je accepteren. Daarnaast komen er tijdens de panelgesprekken ook een aantal oplossingen naar voren waardoor de eigen regie langer kan blijven bestaan. Zo kan dagverzorging van de partner er voor zorgen dat de thuisblijvende partner meer vrijheid krijgt en weer meer autonoom kan handelen. Een andere oplossing die genoemd wordt is het laten bezorgen van boodschappen: ik los dat anders op, ik stuur een fax naar de winkel, Derks is dat. En die bezorgt het vrijdags, een keer in de week Onderzoeksvraag B2: Wat vertellen mensen over hun zelfredzaamheid? Ook over zelfredzaamheid is tijdens de panelgesprekken het nodige gezegd. Hier komen de uitersten afhankelijk zijn van en het ervaren van vrijheid meermaals naar voren. De respondenten zijn afhankelijk van familie, vrienden, bekenden en van VOM om vervoerd te worden. Zelf zijn ze niet meer in staat om van a naar b te komen, waardoor de hulp van anderen ingezet moet worden. Ook zijn een aantal respondenten afhankelijk van een rollator of scootmobiel. Zonder de rollator of scootmobiel kunnen zij de straat niet op. Daarnaast zijn mensen ook afhankelijk van verzorgend personeel: ik had een eigen kamer, een eigen bed en ik moet er s nachts zo dikwijls ui en ik kon niet bij het licht, dat licht zat daar. Toen ben ik gaan brullen, ze hebben me niet gehoord, heb ik gestampt, ze hebben me niet gehoord. En toen SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 31

36 kwamen ze naderhand, hoorden ze mij dan, waarom bel je niet? Ik zeg, ja, daar kan ik echt niet bij, hing aan het plafon dat touwtje. En dan voel je je eigen zo eenzaam en zo verlaten. Daarentegen ervaren een aantal respondenten ook grote vrijheid. Zij beschikken nog over een eigen auto of fiets waar ze mee op pad kunnen: we kunnen nog samen fietsen, we kunnen ons nog verplaatsen, ja leuke ritjes rijden. Tot slot biedt ook een scootmobiel met een grote batterij veel vrijheid. Het biedt de mogelijkheid om verder dan alleen het eigen huis te komen Onderzoeksvraag B3: Wat vertellen mensen over hun eigen kwetsbaarheden ten aanzien van vervoer? De respondenten spreken in het kader van hun eigen kwetsbaarheden ten aanzien van vervoer over diverse vervoersmogelijkheden: Valys,de Regiotaxi, de reguliere bus, VOM en de scootmobiel. Terugkerende elementen bij narratieven over VOM zijn de beperkte contactmogelijkheden en onduidelijkheden over de mogelijkheden van VOM. Op het moment dat VOM niet op de afgesproken tijd/ plaats komt, kunnen de gebruikers geen contact opnemen met iemand die betrokken is bij VOM: Dat je buiten die tijd van negen tot elf niemand echt kunt bereiken, die iets voor jou daar dan over kan regelen. Dat vind ik een groot probleem. Gebruikers vinden het ook problematisch dat er onvoldoende bekend is over de mogelijkheden en onmogelijkheden van VOM: Ik denk dat het een probleem is, dat Vervoer op Maat niet duidelijk maakt wat er wel en niet kan. Een ander terugkerend element in hetgeen respondenten vertellen over hun eigen kwetsbaarheden ten aanzien van vervoer is angst. De een heeft angst om zelfstandig de weg op te gaan met een scootmobiel en de ander heeft angst te weinig tijd te krijgen om neer te strijken op een van de passagiersstoelen. Eigen ervaringen spelen duidelijk mee in de angst om gebruik te maken van vervoersmiddelen: Eén keer ging ik erin en toen zag die chauffeur me blijkbaar niet, want het was van achteren hè, je moet achter zo'n auto openen. Oh ja. En toen begon hij al te rijden en toen ving een meisje, ving mij op.maar dat is alweer een tijdje geleden en toen durfde ik een hele tijd niet meer. Bij de narratieven over Valys en de Regiotaxi klinkt expliciet door dat de ritten erg lang duren: Dat hebben wij wel gehad, dat ze anderhalf uur omrijden, terwijl er dan na twintig minuten, een half uur al op de plaats van bestemming geweest zou zijn. Kijk en dat vind ik. De respondenten hebben geen invloed op de duur van de ritten en de een vindt dit kwalijk, terwijl een ander hier begrip voor heeft: je moet toch geven en nemen. Kenmerkende uitspraken over VOM Je kunt dan niemand bellen. Je kunt hier naartoe bellen, maar ja, dan is hier niemand. Die taxi is hier niet. Toen heb ik één keer een telefoonnummer gekregen van de chauffeur, die toen dienst had, maar die nam niet op. Ja, dan sta je daar. Maar daar zitten heel wat beperkingen aan, die ik niet kende, maar ik vind, die moet je van tevoren wel kennen. En nou moet ik zeggen, ik ben heel erg tevreden zoals het is, alleen je hebt gelijk, je moet dan inderdaad dus de chauffeur kunnen spreken. Dat is de enige manier Onderzoeksvraag C1: Wat zeggen mensen over hun deelname aan het maatschappelijke en sociale verkeer? Over het algemeen nemen mensen graag deel aan activiteiten zoals jeu de boules of kaarten. Sommige respondenten zijn zelf actief (geweest) in het oprichten van een clubje. Dit kost veelal veel energie, maar levert daarentegen veel gezelligheid en dankbaarheid op: Ja, dat heb ik ook gedaan. In Heumen naast de protestante kerk heb je een mooi stukje grond en dat is een 32 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

37 parkeerplaats voor auto's voor de terp, dat is een gebouw waar je dus tentoonstellingen hebt en noem maar op. Daar heb ik een tekening van gemaakt, een plattegrondje met een paar doorsnedes en een paar foto's erbij met die kerk erbij. Denk ik, een frans idee, joh, het is prachtig om daar een Jeu de Boules baan van te maken, een gedeelte.. En als de kermis komt, dat is niet erg, dan maken we wel wat... Dus ik ben ermee naar de gemeente geweest, ik heb het aangereikt, toen zeggen ze, ja, wie betaalt dat? Ik zeg, ja, ik niet, ik zeg, maar dat kost toch bijna niks, echt niet. Nee, dan ga maar naar die sportvelden hier in Heumen, naar de sluis toe, daar zijn sportvelden en daar, ga daar maar een stukje grond zoeken om te spelen. En dus, ja, en ik moest dan mensen bij elkaar krijgen, nou, die kreeg ik echt wel, ouderen en jongeren, want dat is best een leuke sport, hoor, Pentanque of Jeu de Boules. Niet iedereen heeft evenveel behoefte om deel te nemen aan sociale activiteiten. Ze nemen alleen deel als ze er zelf zin in hebben. Deelname moet een vrije keus blijven vinden zij. De respondenten vertellen over de verschillende vervoermiddelen die ze inzetten om deel te kunnen nemen aan het maatschappelijke en sociale verkeer. Zo worden de rollator en fiets bijvoorbeeld ingezet om bij de jeu de boules te komen en wordt een scootmobiel ingezet om boodschappen te doen en anderen te ontmoeten. Deelname aan het maatschappelijke en sociale verkeer wordt als lastiger ervaren als men een lichamelijke beperking heeft. Ondersteuning vanuit het eigen netwerk zorgt er voor dat mensen alsnog bij de door hen gewenste activiteiten en voorzieningen kunnen komen. Hulp vragen blijft echter lastig: men voelt zich snel bezwaard Onderzoeksvraag C2: Hoe ervaren mensen hun sociale relaties? Er wordt door de respondenten met veel lof over hun sociale relaties gesproken. Thema s die herhaaldelijk terug komen zijn ondersteuning, gezelligheid en wederkerigheid. De respondenten ontvangen veel steun van hun familie, vrienden en bekenden. Ze gaan mee naar ziekenhuisafspraken, zorgen ervoor dat de respondenten worden opgehaald voor familiebijeenkomsten en ze helpen bij het organiseren van vervoer naar andere afspraken/ bestemmingen: sinds kort hebben we ook al een kleinkind met een rijbewijs dus die kan ook nog komen. De respondenten zijn hun sociale netwerk erg dankbaar voor alle steun die ze geven. Soms voelen de respondenten zich, met name richting hun kinderen, bezwaard. Hun kinderen leggen soms lange afstanden af om mee te kunnen naar een bepaalde afspraak. Dit heeft de respondenten meermaals in vraagverlegenheid gebracht. Daarnaast brengen sociale relaties veel gezelligheid met zich mee. De respondenten vinden het over het algemeen prettig om in gezelschap van hun naasten te zijn. Ze vinden het ook belangrijk om hun sociale contacten goed te onderhouden. Het ontmoeten van anderen kost energie, maar brengt veel gezelligheid en vreugde met zich mee. Op het moment dat het niet meer mogelijk is om anderen te ontmoeten zullen mensen zich eenzamer gaan voelen: jawel, dat houden we allemaal een beetje bij. Nee wat dat betreft vereenzamen we gelukkig nog niet. Tot slot is ook wederkerigheid herhaaldelijk naar voren gekomen. Een sociale relatie blijft in stand doordat ze wederkerig is. Zo vertelde een respondent dat zij vroeger veel op haar kleinkinderen had gepast en op die manier haar kinderen ontlastte. Momenteel doen haar kinderen veel voor haar terug. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 33

38 Onderzoeksvraag C3: Wat is de rol van mobiliteit in het welzijn van cliënten? De respondenten vertellen veel over de rol van mobiliteit in relatie tot hun welzijn. Er wordt met name veel gesproken over de rol van mobiliteit in relatie tot hun sociale welbevinden en geestelijke welbevinden. Ook wordt de rol van mobiliteit in beperkte mate in relatie gebracht met lichamelijk welbevinden. Over de rol van mobiliteit in relatie tot het sociale welbevinden zeggen de respondenten dat beschikken over eigen vervoer het over algemeen makkelijker maakt om sociale contacten te onderhouden. Ook VOM biedt mensen de mogelijkheid om ergens te komen, waar de mensen graag naar toe willen. Passende en beschikbare vervoermogelijkheden zorgen er voor dat mensen zich kunnen mengen in het sociale verkeer. Over de rol van mobiliteit in relatie tot het geestelijke welbevinden wordt minstens zo veel gesproken. De Regio Taxi en buren fungeren regelmatig als achterwacht en dat is voor velen een geruststellende gedachte: dat we gebruik konden maken van de Regio Taxi, en dat wilde ik ook, want ik had er een hekel aan om in het donker te rijden en als het glad was. Dus dan kon ik daar mooi gebruik van maken. Er wordt ook dankbaarheid uitgesproken. Men is dankbaar dat VOM bestaat en dat er zoveel vrijwilligers zijn die zich inzetten voor VOM: het zijn vrijwilligers en die mensen die doen d r best. Daar neem ik mijn petje ook voor af. Verminderde mobiliteit zorgt niet zelden voor het gevoel van eenzaamheid en angst: ik ben daar trouwens bang in, ja, als mijn dochter rijdt, dan denk ik al dat ik er uit val. Want je zit niet vast hè? Nee we zijn in Brugge geweest, kinderen met de rolstoel mee, maar ik heb er meer verdriet van, ik ben gewoon angstig. De rol van mobiliteit bij lichamelijk welbevinden zit hem er met name in dat mensen die afhankelijk zijn van een scootmobiel of rollator positieve energie halen uit het feit dat het ze gelukt is om ergens te komen. Ondanks lichamelijke achteruitgang lukt het ze om er op uit te gaan. Ze zijn blij dat dergelijke voorzieningen bestaan om hun lichamelijke beperkingen mee te compenseren. 34 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

39 7. Financiële toekomst Tot op heden is de bijdrage van Malderburch een sluitpost geweest op de begroting en exploitatierekening van VOM. Door deze sluitpost waren de lasten en baten in evenwicht. De vraag is nu of dit in de toekomst wel mogelijk blijft. Immers, de zorginstellingen hebben vanaf 2013 te maken met forse bezuinigingen vanuit het Rijk op de budgetten. De normbedragen voor het vervoer zijn fors gedaald. Daarnaast vindt per 2015 een decentralisatie plaats van de AWBZ naar de gemeenten. De vraag is welke financiële consequenties de bezuinigingen en de decentralisatie van de AWBZ hebben op de toekomstige exploitatierekeningen van VOM. Rekening houdend met een groeiende vraag naar het VOM dat vanaf 21 augustus 2013 heeft geleid tot tijdelijk gebruik van een bus van Pluryn. In dit hoofdstuk worden de verwachte financiële consequenties in beeld gebracht. De financiële consequenties zijn door Cissonius Groep in beeld gebracht. Zij hebben drie scenario s naast elkaar gezet. Om deze scenario s uit te kunnen werken heeft de Cissonius Groep een aantal aannames gedaan. 7.1 Aannames De volgende aannames zijn gebruikt voor het berekenen van de toekomstige lasten: Personeelskosten: Voor de planning van ritten en het coördineren van vrijwilligers zijn personeelskosten in de exploitatierekening 2011 en 2012 opgenomen. Aangenomen is dat deze personeelskosten met jaarlijks 2% stijgen. Dit geldt ook voor de kosten van de overhead. De bijdrage aan de vrijwilligers blijft jaarlijks op hetzelfde niveau. Vervoerskosten (exclusief de kosten per kilometer voor de bus van Pluryn): Aangenomen wordt dat de taxibus jaarlijks in 6 jaar lineair wordt afgeschreven. Voor de aanschaf van een nieuwe taxibus wordt aangenomen dat de aanschafkosten van een taxibus jaarlijks stijgen met 2%. De andere vervoerskosten zijn voor 2013 op basis van 2011 en 2012 geschat en vervolgens vanaf 2014 jaarlijks met 3% geïndexeerd. Kosten per kilometer bus van Pluryn: Vanaf 21 augustus jl. wordt een bus van Pluryn ingezet voor het groepsvervoer. Het gebruik van deze bus wordt betaald op basis van gereden kilometers. Er zijn voor deze studie echter geen kilometers van deze ritten bekend. Aangenomen wordt dat deze kosten per rit gelijk is aan de vervoerskosten per rit van de taxibus. Algemene kosten: Deze kosten zijn voor 2013 op basis van 2011 en 2012 geschat en vervolgens vanaf 2014 jaarlijks met 2% geïndexeerd. De volgende aannames zijn gebruikt voor het berekenen van de toekomstige baten: Bijdrage gemeente Heumen: Aangenomen wordt dat de gemeente Heumen jaarlijks aan Vervoer op Maat zal blijven bijdragen. Bijdrage Malderburch: Malderburch wordt dit jaar geconfronteerd met bezuinigingen. Deze bezuinigingen leiden er toe dat het budget van Malderburch voor de extramurale cliënten, die gebruik maken van Vervoer op Maat, vanaf 2013 lager is dan Malderburch voorheen aan Vervoer op Maat als een sluitpost heeft bijgedragen. Vanaf 2013 wordt aangenomen dat Malderburch alleen de budgetten op basis van normbedragen beschikbaar stelt. En dat de budgetten van Malderburch vanaf 2015 worden overgedragen aan de gemeente Heumen en deze budgetten beschikbaar stelt aan Vervoer op Maat. Tevens wordt aangenomen dat de SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 35

40 normbedragen voor het vervoer van en naar dagbestedingen vanaf 2015 jaarlijks met 5% toenemen. Bijdrage reizigers/ cliënten: Door de vergrijzing in de gemeente Heumen wordt aangenomen dat het aantal reizigers en dus ook het aantal ritten van het individuele vervoer met jaarlijks 3% toenemen. Daarnaast wordt rekening gehouden met het feit dat vanaf 2014 de eigen bijdrage van reizigers van het individuele vervoer jaarlijks met 5% stijgt (afgerond naar boven met 0,10 i.v.m. afrekenen). Als laatste wordt aangenomen dat het aantal cliënten van het groepsvervoer in 2013 en 2014 met 10% stijgt vanwege een verwachte extramuralisering van intramurale cliënten met ZZP 3 en 4. Deze aanname heeft zowel invloed op de lasten als op de baten. 7.2 Scenario s Op basis van deze aannames is scenario 0 doorgerekend. Scenario 0 is een scenario met als uitgangspunt de bovengenoemde aannames en kengetallen die zijn herleid uit de beschikbaar gestelde gegevens. Vervolgens zijn twee scenario s doorgerekend die leiden tot lagere kosten voor het groepsvervoer. Het groepsvervoer zijn namelijk vaste ritten op vaste tijdstippen die leiden tot een hoge vereiste capaciteit gedurende bepaalde periodes/ tijdstippen van de dag. Deze hoge capaciteit leidt tot relatief hoge kosten voor Vervoer op Maat. De volgende scenario s zijn doorgerekend: Scenario 1: In scenario 0 is gebleken dat op dit moment 23 cliënten gemiddeld elk 2,4 dagen per week dagbesteding afnemen. In scenario 1 wordt gerekend met 2 dagen dagbesteding. Dit leidt er toe dat minder gebruik wordt gemaakt van de bus van Pluryn maar dit leidt ook tot een lager beschikbaar budget voor Malderburch en vanaf 2015 voor de gemeente Heumen. Scenario 2: In scenario 0 is uitgegaan van een combinatiegraad voor het groepsvervoer van 4 cliënten per taxibus. In scenario 2 wordt gerekend met een combinatiegraad van 6 cliënten per taxibus. Ook met dit scenario wordt minder of geen gebruik meer gemaakt van de bus van Pluryn, maar blijft in tegenstelling tot scenario 1, het beschikbaar budget voor Malderburch en voor de gemeente Heumen (vanaf 2015) gehandhaafd. 7.3 Resultaten In bijlage 4 zijn de resultaten van de scenario s weergegeven. In bijlage 4 is te zien dat voor scenario 0 het exploitatietekort oploopt naar ca ,- in 2014 en langzaam wat terugloopt naar een exploitatietekort van ca ,-. De afname van het aantal dagen per week dagbesteding per cliënt van gemiddeld 2,4 naar 2 leidt jaarlijks per saldo tot een besparing van ca in 2014 tot ca ,- in 2020 (scenario1). Het verhogen van een combinatiegraad van gemiddeld 4,3 naar 6 cliënten per taxibus leidt jaarlijks per saldo tot een besparing van ca ,- in 2014 en ca ,- in 2020 (scenario 2). Het verhogen van de combinatiegraad leidt mogelijk tot langere reistijden en langere ritten. Het effect van langere ritten op de vervoerskosten is in scenario 2 niet meegenomen. Met name het verhogen van de combinatiegraad leidt tot forse besparingen en zelfs vanaf 2019 tot exploitatieoverschotten. Er zijn uiteraard ook nog andere maatregelen die het toekomstig exploitatiesaldo positief kunnen beïnvloeden, maar zijn vooralsnog niet kwantitatief te maken. 36 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

41 8. Conclusie VOM is drie jaar actief in de gemeente Heumen. VOM biedt vervoer van kamer tot kamer en wordt gewaardeerd door inwoners van de gemeente, betrokken vrijwilligers, betrokken professionals en de gemeente. Gebruikers van VOM voelen zich veilig in de bus, vinden dat er een goede sfeer in de bus heerst en zijn tevreden over de behulpzaamheid van de chauffeurs. Het belang van deze laagdrempelige vorm van vervoer wordt door alle betrokken partijen erkend. De resultaten uit dit onderzoek leiden overstijgend tot een aantal centrale thema s (als voorlopers van patronen). Om deze centrale thema s te beschrijven kunnen we een beeld schetsen door voor elk van de thema s een logica op te stellen in termen van wat mensen eisen, wensen, nodig hebben en kunnen bijdragen. Deze afbeelding van de patronen in de set narratieven noemen we een behoeftelogica. De centrale thema s betreffen: ik organiseer vervoer het liefst zelf, er op uit gaan, vervoerbehoeften zijn dynamisch en in relatie met anderen zijn. Vraagpatroon 1: Ik organiseer vervoer het liefst zelf Zo lang ik iets zelf kan, doe ik dat ook graag zelf Hulp vragen wordt nog al eens als bezwaarlijk ervaren Vraagt veel organisatietalent Acceptatie dat bij een hogere leeftijd de eigen regie/ keuzemogelijkheden afnemen Ik organiseer vervoer het liefst zelf Eis Wens Nodig hebben Bijdragen Zelfstandig kunnen handelen in de samenleving Anderen niet tot last zijn; zo lang mogelijk zelf de regie houden Overzicht van vervoersmogelijkheden; vertrouwen; ondersteuning bij hulp vragen; voldoende contactmogelijkheden Accepteren dat regie afneemt; blijvende inzet Mensen organiseren vervoer het liefst zelf. Ze willen zelfstandig kunnen handelen in de samenleving. De wensen die achter dit vraagpatroon schuilen zijn 1) anderen niet tot last willen zijn en 2) zo lang mogelijk zelfredzaam zijn. Anderen om hulp vragen bij het organiseren van vervoer wordt nog al eens als bezwaarlijk ervaren. Met name over kinderen wordt gezegd dat die zelf al een volle agenda hebben en de respondenten willen dan niet ook nog eens met hun vervoersvragen beslag leggen op die volle agenda s. Om vervoer zelf te kunnen regelen hebben mensen een aantal dingen nodig. Heel belangrijk is een goed overzicht van bestaande vervoermogelijkheden. Door de folder van VOM en de Regiodiek komen veel mensen in aanraking met VOM. Er zijn echter veel onduidelijkheden over de verschillende vormen van collectief vervoer zoals VOM, Regio Taxi en Valys. Het vraagt van de mensen dan ook veel organisatietalent om uit te zoeken welk vervoer ze wanneer kunnen inschakelen. Daarnaast hebben mensen het vertrouwen nodig dat ze het nog best zelf kunnen regelen. Hierbij kan (tijdelijke) ondersteuning bij het vragen van hulp dit vertrouwen in eigen kunnen stimuleren. Tot slot hebben mensen voldoende contactmogelijkheden nodig om vervoer zelf te kunnen regelen. Momenteel is VOM op werkdagen van bereikbaar. Met name bij uitloop van SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 37

42 ziekenhuisbezoek en acute situaties is betere bereikbaarheid van planner of chauffeur gewenst. Het liefst willen gebruikers de mogelijkheid hebben om zelf contact op te nemen met de chauffeur. Zo wordt voorkomen dat de chauffeur onnodig naar het ziekenhuis rijdt (als een afspraak uitloopt) en kan overlegd worden met de chauffeur of een last-minute rit in de dagplanning ingepast kan worden. Om vervoer zo lang mogelijk zelf te kunnen organiseren kunnen de mensen zelf ook iets bijdragen. Allereerst is dat blijvende inzet tonen. Geïnteresseerd blijven in de mogelijkheden die er zijn en actief het eigen netwerk benaderen om samen de mogelijkheden door te nemen. Daarnaast is het van belang dat men accepteert dat bij een hogere leeftijd de eigen regie/ keuzemogelijkheden afnemen. Vraagpatroon 2: Er op uit gaan Er is behoefte aan het bezoeken van voorzieningen (zoals bijvoorbeeld ziekenhuis en winkels) Mensen zijn zelf actief in het organiseren van clubjes, dit kost sommigen echter veel energie Deelname aan sociale activiteiten moet een vrije keus blijven Er op uit gaan Eis Wens Nodig hebben Bijdragen Deelname aan maatschappelijk verkeer Voorzieningen en sociale activiteiten kunnen bereiken Kennis van vervoermogelijkheden; interesse; Actieve inzet blijven tonen voor sociale activiteiten; ervaringen delen Deelname aan het maatschappelijk verkeer is bij vraagpatroon 2 de eis die door de mensen wordt gesteld. Deelname aan het maatschappelijk (en sociaal) verkeer wordt als zeer waardevol ervaren. Mensen willen er op uit kunnen gaan: voorzieningen en sociale activiteiten kunnen bereiken. Respondenten zijn positief over de mogelijkheid om voor korte afstanden gebruik te kunnen maken van VOM. Dit biedt ze de mogelijkheid om in hun directe omgeving naar winkels, apotheek, ziekenhuis en sociale activiteiten te gaan. Om er daadwerkelijk op uit te gaan moet men wel weten welke mogelijkheden er zijn om er op uit te trekken. Oftewel welke vervoermogelijkheden heb ik om bijvoorbeeld naar het ziekenhuis te gaan en welke mogelijkheden heb ik als ik naar de winkels in het centrum van Malden wil. De wil om voorzieningen en sociale activiteiten te bezoeken komt voort uit interesse in deze voorzieningen en activiteiten. Niet bij iedereen leeft dezelfde wens. Zo is de een meer gesteld op het zelf aanschaffen van zijn of haar boodschappen dan de ander, die boodschappen thuis laat bezorgen. De wil om frequent deel te nemen aan sociale activiteiten verschilt eveneens van persoon tot persoon. De respondenten zijn het erover eens dat je zelf moet kunnen kiezen of je deelneemt of niet. Voor degenen die behoefte hebben aan deelname aan dergelijke activiteiten moet het vervolgens ook mogelijk zijn om er te komen. Er is voor de mensen zelf ook een rol weggelegd om er zoveel mogelijk op uit te kunnen gaan. Allereerst is dit actieve inzet tonen voor sociale activiteiten. Dit kan bijvoorbeeld door zelf activiteiten te organiseren en anderen hiervoor uit te nodigen. Daarnaast is het delen van ervaringen belangrijk om er op uit te blijven gaan. Anderen vertellen over voorzieningen en activiteiten en de mogelijkheden die er zijn daar te komen, kan er voor zorgen dat anderen er ook meer op uit gaan. 38 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

43 Vraagpatroon 3: Vervoerbehoeften zijn dynamisch Behoefte aan ondersteuning bij vervoer kan van tijdelijke aard zijn Wat passend vervoer is hangt af van de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de mensen Bezit van eigen vervoer (zoals bijvoorbeeld een scootmobiel) is niet automatisch de oplossing om er zelf op uit te kunnen Vervoerbehoeften zijn dynamisch Eis Wens Nodig hebben Bijdragen Flexibele vervoersmogelijkheden Gebruik kunnen maken van passend vervoer Mogelijkheden om vervoer te testen; kennis van vervoermogelijkheden Blijven communiceren en evalueren Het derde vraagpatroon is vervoerbehoeften zijn dynamisch. Hieronder wordt verstaan dat mensen over de tijd wisselende vervoerbehoeften kunnen hebben. Zo kan iemand bijvoorbeeld door een (tijdelijke) lichamelijk ziekte geen gebruik maken van het reguliere openbare vervoer. Door de ziekte ontstaat tijdelijk een andere vervoerbehoefte. VOM kan dan een rol spelen. Flexibele vervoermogelijkheden zijn dan ook de eis van mensen. Mensen willen graag gebruik kunnen maken van passend vervoer. Wat passend vervoer is hangt af van de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de mensen. Zo kan een scootmobiel of rollator voor de een veel vrijheid bieden en levert een scootmobiel of rollator bij de ander angst op. Angst om te verdwalen, angst om onvoldoende zichtbaar te zijn in het verkeer of angst om te vallen. Het bezit van eigen vervoer is dan ook niet automatisch de oplossing om er meer zelf op uit te kunnen. Het bezit van een eigen auto of fiets (en die ook nog kunnen gebruiken) geeft vaak het gevoel van veel vrijheid. Maar men is zich ervan bewust dat het gebruik van een auto of fiets, zeker bij een hoge leeftijd, zijn einde kent. Om er achter te komen wat passend vervoer is moet er de mogelijkheid komen om vervoer te testen. Dit kan individueel gebeuren, maar ook met ondersteuning van bijvoorbeeld een vrijwilliger of iemand uit het eigen netwerk. Daarnaast is ook bij dit vraagpatroon heel belangrijk dat men kennis heeft van de verschillende vervoermogelijkheden. Aan kennis ontbreekt het momenteel nog. Aanbieders van vervoer kunnen hierin nog winst behalen door duidelijk te maken wat ze aanbieden en onder welke condities. Daarbij is er ook voor de mensen zelf weer een rol weggelegd. Zij kunnen bijdragen door te blijven communiceren en evalueren. Op het moment dat zij een andere behoefte krijgen, moeten zij die zelf aan de buitenwereld kenbaar maken. Ook als zij negatieve ervaringen hebben is het van belang dat hier over gesproken wordt, zodat het vervoer dusdanig ingericht kan worden dat het wel passend is. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 39

44 Vraagpatroon 4: In relatie met anderen zijn Sociale contacten onderhouden is belangrijk Sociale contacten onderhouden kost energie Sociale contacten ondersteunen vaak bij het regelen van vervoer In relatie met anderen Eis Wens Nodig hebben Bijdragen Deelname aan sociaal verkeer Anderen kunnen ontmoeten Energie; sociaal netwerk; ondersteuning bij vervoer Betrokkenheid bij anderen Tot slot wordt er veel waarde gehecht aan het deelnemen aan het sociale verkeer. Men vindt het heel belangrijk om sociale contacten te onderhouden. Om anderen te kunnen ontmoeten heeft men een drietal aspecten nodig. Allereerst is dat energie. Het onderhouden van contacten kost energie. Hierbij werkt lichamelijke achteruitgang vaak beperkend. Daarnaast moet men over een sociaal netwerk beschikken. Dit netwerk kan bestaan uit familie, vrienden, buren en andere bekenden. Het aangaan van nieuwe contacten kost ook energie. Men moet dan investeren om elkaar te leren kennen. Tot slot hebben sommigen ondersteuning nodig bij het regelen van vervoer. Om iemand uit het sociale netwerk in bijvoorbeeld een ander dorp op te zoeken is het van belang dat men daar ook heen kan reizen. Het sociale netwerk speelt hier ook vaak een rol in. Niet alleen is het sociale netwerk nodig om met anderen in contact te zijn, ze biedt ook vaak ondersteuning om vervoer van en naar sociale contacten te ondersteunen/ begeleiden. Zo kan een buurvrouw of buurman bijvoorbeeld als chauffeur optreden om zijn of haar buren bij vrienden af te zetten. Om in relatie met anderen te zijn en blijven is het van belang dat men betrokken blijft bij anderen. Door geïnteresseerd te zijn in anderen en door een ander zoveel mogelijk binnen de eigen mogelijkheden te ondersteunen. 40 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

45 9. Transdisciplinaire betekenisgeving en aanbevelingen In de vraagpatronenmethodiek noemen we de onderzoeksresultaten formeel pas vraagpatronen als deze gevalideerd zijn in een transdisciplinair gesprek waarbij in ieder geval ook (vertegenwoordigers) van de respondenten hun mening over de conclusies hebben kunnen geven. De functie van dit transdisciplinaire gesprek is tweeledig. Enerzijds zorgt het samen bespreken van de resultaten voor member checking en gedeelde betekenisgeving omtrent de gevonden patronen (Regeer en Bunders, 2008). Door de patronen samen te duiden hebben betrokkenen de gelegenheid om onduidelijkheden toe te lichten of om toelichting te vragen en wordt een extra check op de validiteit van de resultaten uitgevoerd. Anderzijds zorgt de aanwezigheid van zoveel mogelijk (typen) betrokkenen ervoor dat de in de bijeenkomst geconstateerde zaken al meteen uitzicht bieden op concrete actiepunten met draagvlak onder belanghebbenden: als men toch bij elkaar zit kan meteen worden afgesproken wie welk thema oppikt. Dit vereist echter wel dat betrokkenen ofwel een (al dan niet beperkt) mandaat hebben om tot actie over te gaan of duidelijkheid kunnen geven over tot hoever hun mandaat strekt. In het geheel wordt de bijeenkomst zo in een lerend perspectief geplaatst, hetgeen noodzakelijk is om tot daadwerkelijke ontwikkeling van zorg- en dienstverlening te komen (Jansen & Van Biene, 2010; 2011). 9.1 Samenvatting transdisciplinaire bijeenkomst De bijeenkomst vond plaats op 4 november 2013 in Malderburch te Malden. Er waren rond de 25 deelnemers aanwezig, waaronder gebruikers van VOM, vrijwilligers van VOM en afgevaardigden van de gemeente Heumen, Provincie Gelderland, Malderburch en Pluryn. Tijdens de bijeenkomst zijn allereerst de maatschappelijke ontwikkelingen die in het sociale domein gaande zijn toegelicht. Aangevuld met lokale en regionale ontwikkelingen die gaande zijn. Daarna zijn de resultaten van de uitgezette vragenlijsten toegelicht. Vervolgens is de narratieve onderzoeksmethode aan bod gekomen, evenals de resultaten die voortgekomen zijn uit de gevoerde panelgesprekken. Deze resultaten zijn uiteengezet aan de hand van de thema s Mobiliteit, Zelfredzaamheid en Welbevinden. Vervolgens zijn de 4 behoeftelogica s gepresenteerd: 1. Ik organiseer vervoer het liefst zelf 2. Er op uit gaan 3. Vervoerbehoeften zijn dynamisch 4. In relatie met anderen Met de aanwezige respondenten van de panelgesprekken zijn we in dialoog gegaan. Waarbij de vraag centraal stond: (h)erkent u deze vraag/ behoeftelogica? Tijdens het presenteren van alle vier de vragen (behoeftelogica s) werd er door de aanwezigen flink geknikt. De behoeftelogica s waren voor de aanwezige respondenten heel herkenbaar. Tegelijkertijd borrelden er verhalen en wensen op. Zo gaf een van de respondenten bij de eerste behoefte logica aan dat informatie over VOM meer en vaker gepubliceerd moet worden. Zorg er voor dat je de folder naar de mensen brengt en niet alleen afwacht totdat mensen de folder hebben gevonden. Het is immers juist voor de mensen die momenteel weinig buiten de deur komen moeilijk om op plekken te komen waar de folders liggen. Een ander gaf aan dat de bereikbaarheid van de planner en chauffeurs toch echt een probleem is. Zeker bij noodgevallen. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 41

46 Dat er op vrijdag al gebeld moet worden voor een rit in het weekend of op maandag wordt door een van de aanwezigen als lastig ervaren. Na deze bespreking van de resultaten zijn we in drie subgroepen uiteen gegaan. Bij de behoeftelogica s ik organiseer vervoer het liefst zelf, er op uit gaan en vervoerbehoeften zijn dynamisch zijn initiatieven bedacht. Bij deze initiatieven is geformuleerd wie welke bijdrage levert om het initiatief succesvol te kunnen uitvoeren. Er was een grote betrokkenheid onder de deelnemers en er zijn een heel aantal initiatieven geopperd. De opbrengst van de subgroepen: Laat burgers mee lezen bij het maken van een nieuwe folders, zo wordt meteen duidelijk of de folder duidelijk is. Zet VOM in als boodschappen bus, waarbij de plaatselijke ondernemers betalen voor het vervoer van en naar de winkels. Geef chauffeurs meer vrijheden om te bepalen of ze iemand alsnog bij bijvoorbeeld een ziekenhuis op kunnen halen of niet. Dit met name in het geval als een ziekenhuis bezoek uit is gelopen en de mensen niet op de afgesproken tijd maar later opgehaald willen worden. Het is dan aan de chauffeur om te bepalen of het haalbaar is om op een later tijdstip nog naar het ziekenhuis te rijden. Verspreid de nieuwe folder van VOM via de Nestor. Neem actuele informatie op in de infoklapper van Malderburch, zodat naast potentiële gebruikers ook familieleden goed op de hoogte zijn van (de mogelijkheden van) VOM. Plaats informatie over VOM in Burchtijdingen en de Wijkrant. Vergroot het reisgebied en de keuze van tijden voor individuele ritten. Maak helder voor wie VOM precies bedoeld is. Zet VOM op de kaart. Over deze initiatieven zijn tijdens de bijeenkomst afspraken gemaakt. Verschillende partijen zijn aan de slag om de initiatieven in de praktijk uit te gaan voeren. Aan de deelnemende partijen is gevraagd een terugkoppeling te geven aan Malderburch zodat Malderburch op de hoogte blijft van de vorderingen. Met de KBO s is al overleg geweest om de folder van VOM via de Nestor te verspreiden. De KBO s staan hier positief tegenover en begin 2014 worden zo n 1050 folders via de Nestor verspreid. Ook komt er informatie over VOM in de Regiodiek. Dit zal in december 2013 plaatsvinden. Vier weken later komt er wederom informatie in de Regiodiek te staan. Daarnaast vindt er op 27 maart 2014 een werkconferentie plaats waarbij VOM ook op de agenda staat. Bij de werkconferentie zijn gemeente, provincie Gelderland, regioraden en diverse organisaties aanwezig. Tijdens de werkconferentie wordt er ingegaan op de acties die er sinds de bijeenkomst van 4 november 2013 zijn uitgezet. Daarnaast wordt besproken welke rol de verschillende aanwezigen op zich kunnen nemen om VOM ook in de toekomst goed te laten functioneren. Uitgangspunt is om met z n allen de verantwoordelijkheid voor dit bijzondere project te delen. 9.2 Aanbevelingen VOM is een gewaardeerd initiatief. In deze paragraaf zetten we een aantal aanbevelingen uiteen zodat VOM ook in de toekomst goed kan blijven functioneren. 1. Vergroot en verfijn de informatieverschaffing rondom VOM Het is van belang om (potentiële) gebruikers goed te informeren over het bestaan van VOM en de mogelijkheden die VOM te bieden heeft. Het is nodig om frequent informatie te delen via 42 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

47 kanalen als Regiodiek, Nestor, Wijkracht, Burchtijdingen en de eigen informatiemap van Malderburch. De informa-tie dient up to date te zijn. Zorg bij het vernieuwen van informatie rondom VOM dat dit via alle kanalen wordt uitgezet. Betrek bij het verschaffen van informatie ook gebruikers. Zij kunnen meedenken over de volledigheid en begrijpelijkheid van de teksten. Uit dit onderzoek blijkt dat de folder van VOM een belangrijke informatiebron is. Zorg ervoor dat de folder op diverse plekken zichtbaar aanwezig is en houdt bij of er voldoende voorraad is. Overweeg om de folder jaarlijks of tweejaarlijks huis aan huis te verspreiden, zodat alle inwoners bereikt worden. 2. Zoek contact met Regio Taxi en Valys om tot een communicatieplan te komen Momenteel is er veel onduidelijkheid over wanneer welke vorm van vervoer ingezet kan worden. Voor velen roept de beschikbare informatie veel vragen op. Door in gesprek te gaan met Regio Taxi en Valys kan er een gezamenlijk communicatieplan komen. Dit plan moet er voor zorgen dat mensen weten waar ze terecht kunnen. Dit zorgt ervoor dat mensen niet meer afhaken vervoer te gebruiken doordat de informatie die momenteel op ze afkomt als een groot doolhof wordt ervaren. Wellicht kunnen er ook afspraken gemaakt worden in dit communicatieplan over doorverwijzing onderling: hoe dit voor de gebruiker zo eenvoudig en snel mogelijk te laten verlopen, zodat die niet ervaart van het kastje naar de muur gestuurd te worden. Maak eventueel ook afspraken met andere vervoerders over het signaleren van knelpunten en hoe deze gezamenlijk op te lossen. 3. Zoek contact met Vrijwillige Hulpdienst om elkaar te versterken Door de aanvulling van de bus van Pluryn op VOM kan beter aan de vraag naar groepsvervoer voldaan worden. Echter, het onderzoek wijst uit dat er ook meer vraag is naar individuele ritten dan waar nu aan voldaan kan worden. Samenwerking met de Vrijwillige Hulpdienst kan hier een uitkomst bieden. Individuele ritten die nu, door een volle planning, niet uitgevoerd kunnen worden kunnen met inzet van vrijwilligers opgevangen worden. Deze vrijwilligers kunnen met inzet van eigen auto s individuele ritten uitvoeren. Ook kunnen zij ingezet worden om de terugreis vanuit het ziekenhuis te regelen. De ervaring is dat afspraken in het ziekenhuis veelvuldig uitlopen. Op het moment dat de cliënt in het ziekenhuis klaar is kan hij/ zij de dienstdoende vrijwilliger bellen. Dit voorkomt onnodig rijden van VOM van en naar het ziekenhuis. 4. Vergroot de inzet van vrijwilligers Ondersteuning bij het regelen van vervoer wordt door velen als wenselijk gezien. Hulp vragen is echter moeilijk. Ook hier kan de inzet van vrijwilligers uitkomst bieden. De vrijwilligers kunnen ingezet worden als vraagbaak. Mensen kunnen bellen of langsgaan bij de vrijwilliger met al hun vervoersvragen. Over VOM, maar ook over andere vervoermogelijkheden. Ook kunnen vrijwilligers ondersteunen bij het vergroten van het vertrouwen van de mensen. Zij kunnen ondersteunen bij het bellen naar bijvoorbeeld de Regio Taxi en zij kunnen eens mee reizen als dit als spannend wordt ervaren. 5. Blijf signalen oppikken De betrokkenheid bij VOM is groot onder gebruikers, vrijwilligers en professionals. Het is van belang om in gesprek te blijven met de betrokken partijen. Onlangs is het signaal opgepikt dat het wenselijk is om een van de chauffeurs te betrekken bij het maken van de planningen. Dit signaal is inmiddels al omgezet tot actie. Blijf dergelijke signalen ook in de toekomst oppikken. Hierbij kan het helpen om jaarlijks/ tweejaarlijks een Klant Tevredenheids Onderzoek (KTO) uit te voeren. Malderburch kan dit zelf oppakken door gebruikers van VOM te bevragen naar hun SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 43

48 ervaringen met VOM. Een KTO kan ook in samenwerking met bijvoorbeeld studenten van de Hogeschool Arnhem Nijmegen uitgevoerd worden of kan uitbesteed worden aan een onderzoeksbureau zoals bijvoorbeeld Spectrum. 6. Ga in gesprek over bereikbaarheid De bereikbaarheid van planner en chauffeurs laat momenteel te wensen over. Overweeg of de bereikbaarheid aangepast moet worden. Betrek hierbij ook de chauffeurs. Willen zij in de bus gebeld kunnen worden door gebruikers? Een andere vraag die daarbij gesteld dient te worden is of de bereikbaarheid van de planner in urenaantal vergroot kan worden. Ook hier kan aan inzet van vrijwilligers gedacht worden. 7. Vergroot de bezettingsgraad bij het groepsvervoer Bezuinigingen zijn aan de orde van de dag, ook in het vervoer. Om VOM ook in de toekomst te kunnen blijven betalen is het raadzaam de bezettingsgraad bij het groepsvervoer te vergroten. Doordat er meer mensen tegelijkertijd van de bus gebruik maken, dalen de kosten voor het groepsvervoer. De huidige subsidie vanuit de gemeente blijft echter noodzakelijk. Daarnaast is financiële ondersteuning vanaf 2015 door de gemeente vereist. 8. Alternatieve financiering Bij de financiering van VOM is het raadzaam zowel de inkomsten als de uitgaven onder de loep te nemen. Bij andere, soortgelijke vervoersprojecten worden inkomsten gegenereerd uit lidmaatschap, donateurschap en sponsoren. Uit dit onderzoek blijkt dat de respondenten positief staan tegenover een lidmaatschap. De betrokkenheid onder de inwoners van Heumen bij VOM is tijdens het onderzoek groot gebleken. Dit kan betekenen dat er mensen bereid zijn om donateur te worden van VOM. Er kan gekozen worden voor een vrij te besteden bedrag en er kan overwogen worden om mensen voor een x bedrag per jaar donateur te laten worden. Daarnaast kunnen sponsoren inkomsten genereren. Ga samen met lokale ondernemers in gesprek of zij willen sponsoren en onder welke condities (bijvoorbeeld reclame op de bus, wekelijks de winkel bezoeken met een aantal reizigers etc.). Deze inkomsten zullen gezien de grootte van de gemeente Heumen echter onvoldoende zijn om de huidige subsidie van de gemeente te kunnen dekken. Wel kunnen zij een goede aanvulling zijn op de financiële balans van VOM. (Ter illustratie: een lidmaatschap van 15,00 per persoon per jaar bij het huidig aantal gebruikers van 60 -groepsvervoer niet meegerekend- levert 900,00 op.) Daarnaast is het zinvol te bekijken of de uitgaven verminderd kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld door jaarlijks de afschrijving van de bus te baseren op een bus van een paar jaar oud in plaats van op een gloednieuwe bus. 9. Combineer creatief Wees creatief bij de inzet van bestaand materiaal. Naast de bus van Pluryn kan ook de auto van de klussendienst ingezet worden. De klussendienstauto is geschikt om niet rolstoelgebonden individuen te vervoeren en zij kan met name tijdens de middag ritten van het groepsvervoer uitkomst bieden voor individuen die naar medische voorzieningen willen. Er is een spanningsveld tussen de ritten van het groepsvervoer en ruimte voor individuele ritten. Dit spanningsveld zal ook in de toekomst blijven bestaan. Houd in de gaten welke consequenties het doorvoeren van veranderingen voor beide type vervoersritten zijn en zorg ervoor dat er geen verdringing plaats gaat vinden. Hierbij telkens in het achterhoofd houdende wat is wenselijk en wat is haalbaar? Het uiterlijk van de klussendienst kan eenvoudig herkenbaar gemaakt worden voor de gebruikers als zijnde onderdeel van VOM door een magnetisch bord met VOM, wij rijden met 44 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

49 zorg op de zijkant van de auto te bevestigen. Mogelijk zijn er andere organisaties die ook over materiaal beschikken die (een gedeelte van de dag) stilstaan. De werkconferentie van 27 maart 2014 is een mooie gelegenheid om te peilen welk materieel er in de regio is en waar er verbindingen gemaakt kunnen worden, zodat beschikbaar materiaal optimaal benut wordt. Het is goed om de constructie van de klussendienst auto bij deze werkconferentie in gedachten te houden (constructie van gedeelde verantwoordelijkheid en verdeling van aanschafkosten). Mogelijk is er ook voor vervoer een duurzame constructie te bedenken waarbij meerdere partners betrokken zijn. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 45

50 46 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

51 10. Bijlagen 10.1 Bijlage 1: Vragenlijst voor gebruikers van Vervoer op Maat Deel Waarvoor gebruikt u Vervoer op Maat? Individuele ritten (u belt naar Vervoer op Maat om bijvoorbeeld op ziekenhuisbezoek te gaan of om boodschappen te doen) Groepsvervoer (wordt georganiseerd om bijvoorbeeld van en naar dagbesteding te reizen) Beide: individuele ritten én groepsvervoer 1.2. Op welke manier heeft u voor het eerst van Vervoer op Maat gehoord? Via familie/ vrienden/ kennissen Via de huisarts Via de thuiszorg Via de krant Regiodiek Via Nestor Via de folder van Vervoer op Maat Via Dichterbij Via Pluryn Anders, namelijk Maakt u naast Vervoer op Maat ook nog gebruik van ander vervoer? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Ja, de regiotaxi Ja, de reguliere bus Ja, de gewone taxi Ja, de trein Ja, de buurtbus Ja, auto van familie/ kennissen Nee SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 47

52 1.4 Wat betekent Vervoer op Maat voor u? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Vervoer van huis naar een bestemming in de gemeente, bv. een winkel Een middel om contacten te kunnen onderhouden met familie of vrienden De mogelijkheid om zoveel mogelijk zelfstandig er op uit te gaan De enige mogelijkheid om bij dagbesteding te komen Een handige aanvulling op ander vervoer waar ik gebruik van maak Anders, namelijk Raadt u Vervoer op Maat aan anderen aan? Ja, dat doe ik heel af en toe Ja, dat doe ik regelmatig Nee, dat heb ik nog niet gedaan Nee, dat ga ik ook niet doen 1.6 Als Vervoer op Maat er niet meer is dan? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) moet ik vaker familie of kennissen om hulp vragen kan ik niet meer zelfstandig wonen kan ik niet bij de dagbesteding komen ga ik met de regiotaxi reizen laat ik mijn boodschappen thuis bezorgen onderhoud ik mijn sociale contacten via de telefoon zit ik vaker alleen thuis anders, namelijk Sommige inwoners van de gemeente Heumen maken geen gebruik van Vervoer op Maat, terwijl het voor hen wel geschikt is. Wie kunnen er volgens u meer gebruik gaan maken van Vervoer op Maat? Mensen met een verstandelijke beperking Mensen met een lichamelijke beperking Oudere mensen die niet naar een bushalte kunnen lopen Mensen die werkzaam zijn op een sociale werkplaats Kinderen die naar speciaal onderwijs gaan Anders, namelijk Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

53 1.8 Wat moet er volgens u gebeuren om meer mensen gebruik te laten maken van Vervoer op Maat? Meer reclame Een presentatie over Vervoer op Maat bij (zorg)instellingen Er moet meer tijd vrij komen in de planning voor individuele ritten Flexibelere tijden (bijvoorbeeld s avonds ook na 20.00u) Meer mogelijkheden voor ritten in het weekend Meer mogelijkheden om Vervoer op Maat ook te gebruiken voor bestemmingen buiten de gemeente Heumen, zoals verpleeghuizen of familie Anders, namelijk Vervoer op Maat rijdt voor verschillende mensen. Ze rijdt voor ouderen en voor mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. Wat vindt u ervan dat verschillende mensen soms tegelijkertijd in de bus zitten? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Geen probleem Gezellig Niet prettig Begrijpelijk Onbegrijpelijk 1.10 In sommige gemeenten moeten mensen lid zijn van de organisaties die vervoer op maat aanbiedt als ze er gebruik van willen maken. Wellicht kan een lidmaatschap de manier zijn om te garanderen dat Vervoer op Maat in de gemeente Heumen ook in de toekomst kan blijven bestaan. Wat zou u van een lidmaatschap vinden? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Dat vind ik prima Dat vind ik prima, mits de hoogte van het lidmaatschapbedrag afhankelijk is van mijn inkomen Dat vind ik geen probleem Dat vind ik een slecht idee Dan ga ik geen gebruik meer maken van Vervoer op Maat Dan ga ik minder gebruik maken van Vervoer op Maat Anders, namelijk Bent u lid van een KBO? Ja Nee SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 49

54 1.12 Wilt u bij onderstaande stellingen het hokje aankruisen dat het best uw mening benadert? De antwoordmogelijkheden zijn: 1= u bent het eens met de stelling 2= u ben het meer eens met de stelling dan oneens 3= u bent het meer oneens met de stelling dan eens 4= u bent het oneens met de stelling Bij de laatste drie stellingen is het ook mogelijk om te kiezen voor antwoordmogelijkheid 5= niet van toepassing. Stellingen 1. Mee eens 2. Meer eens dan oneens 3. Meer oneens dan eens De chauffeurs zijn behulpzaam De bus komt mij op tijd halen De bus rijdt zo kort mogelijke routes De sfeer in de bus is goed De bus is van binnen schoon Ik voel me veilig in de bus Vervoer op Maat is voor ouderen boven de 55 jaar in de gemeente Heumen 4. Mee oneens Stellingen De planner is tussen 9.00 en telefonisch goed bereikbaar Van 9.00 tot uur de mogelijkheid hebben om te bellen is voor mij lang genoeg De folder van Vervoer op Maat spreekt mij aan 1. Mee eens 2. Meer eens dan oneens 3. Meer oneens dan eens 4. Mee oneens 5. Niet van toepassing 1.13 Bent u bereid deel te nemen aan een persoonlijk vraaggesprek over Vervoer op Maat? Dit gesprek duurt maximaal een uur. Als u hieraan deel wilt nemen kunt u het antwoordstrookje op de laatste pagina in vullen. Wij zullen ervoor zorgen dat de antwoordstrookjes apart verwerkt worden, zodat de antwoorden die u in deze vragenlijst gegeven heeft anoniem blijven. 50 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

55 De volgende vragen (deel 2) hoeven alleen ingevuld te worden als u Vervoer op Maat gebruikt voor individuele ritten zoals bijvoorbeeld voor ziekenhuisbezoek of het doen van boodschappen. Maakt u alleen gebruik van Vervoer op Maat voor groepsvervoer (om bijvoorbeeld van en naar dagbesteding te reizen) dan willen we u bij deze hartelijk danken voor uw inzet. Deel Kunt u gebruik maken van Vervoer op Maat wanneer u dat uitkomt? Als ik bel dan kan het altijd Als ik bel kunnen we meestal wel een oplossing bedenken Niet altijd, vooral s ochtends is de bus al bezet Niet altijd, vooral aan het eind van de middag is de bus al bezet 2.2 Wat doet u als u geen gebruik kunt maken van Vervoer op Maat op een door u gewenst tijdstip? dan vraag ik iemand uit mijn familie of kennissenkring om mij te rijden dan probeer ik op een ander tijdstip of een andere dag van Vervoer op Maat gebruik te maken dan ga ik met de regiotaxi anders, namelijk Wat vindt u ervan dat u een dag van te voren moet bellen om een afspraak te maken? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Prima; het is voor mij geen probleem om 1 dag van te voren te bellen Begrijpelijk; ik snap dat er tijd nodig is om de planning te kunnen maken Lastig; ik wil ook graag op de dag zelf kunnen bellen Dit is het einde van de vragenlijst. Wij willen u bij deze hartelijk danken voor uw inzet. ANTWOORDSTROOK Wilt u uw gegevens invullen als u bereid bent om deel te nemen aan een persoonlijk gesprek over Vervoer op Maat? Wij nemen dan in april of mei contact met u op. Naam: Telefoonnummer: SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 51

56 10.2 Bijlage 2: Vragenlijst voor mensen die nu (nog) geen gebruik maken van VOM 1. Wilt u bij onderstaande stellingen het hokje aankruisen dat volgens u juist is? 1= de stelling is waar 2= de stelling is niet waar 3= u weet het antwoord niet Stellingen 1. Waar 2. Niet waar Vervoer op Maat is alleen voor oude mensen Om gebruik te kunnen maken van Vervoer op Maat moet je lid zijn Er bestaat een folder over Vervoer op Maat Vervoer op Maat rijdt ook in het weekend Mensen kunnen Vervoer op Maat tijdelijk gebruiken De kosten van Vervoer op Maat zijn mij bekend Vervoer op Maat is gratis te gebruiken 3. Weet ik niet Mensen kunnen Vervoer op Maat regelmatig gebruiken 2. Ziet u de bus van Vervoer op Maat wel eens rijden? Ja, dagelijks Ja, wekelijks Ja, maandelijks Nee 3. Heeft u wel eens van Vervoer op Maat gehoord of er over gelezen? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Ja, via familie/ vrienden/ kennissen Ja, via de huisarts Ja, via de thuiszorg Ja, via de krant Regiodiek Ja, via Nestor Ja, via de folder van Vervoer op Maat Ja, via Nee 52 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

57 4. Wie kunnen volgens u gebruik maken van Vervoer op Maat? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Alle inwoners van de gemeente Heumen, zowel jong als oud Mensen die voor dagbesteding naar Malderburch toe gaan Inwoners van de gemeente Heumen zonder rijbewijs Inwoners van de gemeente Heumen met een lichamelijke beperking Inwoners van de gemeente Heumen met een verstandelijke beperking Mensen die in Malderburch wonen Inwoners van de gemeente Heumen die ouder zijn dan 55 jaar Geen idee Anders, namelijk Van welk vervoer maakt u momenteel gebruik? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) De regiotaxi De reguliere bus De gewone taxi De trein De buurtbus Auto van familie/ kennissen Fiets Anders, namelijk Vervoer op Maat is bedoeld voor alle ouderen vanaf 55 jaar, die in de gemeente Heumen wonen. Ook is Vervoer op Maat toegankelijk voor inwoners met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Wat kan Vervoer op Maat voor u betekenen? (u mag meerdere antwoorden aankruisen) Vervoer van huis naar een bestemming in de gemeente, bv. een winkel Een middel om contacten te kunnen onderhouden De mogelijkheid bieden om meer zelfstandig te ondernemen Deelname aan activiteiten Niets, ik red me uitstekend zonder Vervoer op Maat Anders, namelijk Wat maakt dat u geen gebruik maakt van Vervoer op Maat? Ik ken Vervoer op Maat niet Ik krijg hulp van familie en kennissen als ik ergens naar toe moet reizen Ik heb negatieve verhalen gehoord over Vervoer op Maat Ik behoor niet tot de doelgroep ( de doelgroep zijn inwoners van de gemeente Heumen vanaf 55 jaar of met een lichamelijke/ verstandelijke beperking) Ik word liever niet in een dergelijke bus gezien De kosten Ik weet niet hoe ik me kan aanmelden voor een rit met Vervoer op Maat Anders, namelijk SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 53

58 8. Verwacht u in de toekomst gebruik te gaan maken van Vervoer op Maat? Ja, af en toe Ja, regelmatig Nee 9. Om gebruik te maken van Vervoer op Maat moet u een dag van te voren bellen om een afspraak te maken. Weerhoudt dit u er momenteel van om gebruik te maken van Vervoer op Maat? Ja, ik wil ook op de dag zelf kunnen bellen Nee, dat is voor mij geen reden om Vervoer op Maat niet te gebruiken 10. Hebben anderen u Vervoer op Maat al eens aangeraden? Ja, het is mij één keer aangeraden Ja, het is mij al meerdere keren aangeraden Nee, het is mij niet aangeraden 11. Wilt u in de toekomst gebruik gaan maken van Vervoer op Maat? (wilt u zo vriendelijk zijn om de zin af te maken) Ja, als Nee, omdat Bent u lid van een KBO? Ja Nee 13. Heeft u nog een laatste opmerking of tip? Dit is het einde van de vragenlijst. Wij willen u bij deze hartelijk danken voor uw inzet. 54 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

59 10.3 Bijlage 3: Guide narratieve panelgesprekken Vervoer op Maat De topics en vragen in deze panelguide dienen ter ondersteuning van de gespreksleider en niet als strict uit te voeren protocol. De nadruk moet liggen op de dialoog en het inhoudelijke gesprek. De gespreksleider zorgt voor: - Gespreksleiding - Tijdsbewaking - Veiligheidsbewaking - Centraal stellen van de vragen - Neutraal blijven NB: GRAAG NIET TE VAAK DE TERM Vervoer op maat GEBRUIKEN MAAR Verplaatsen/ bewegen buitenshuis in het dagelijks leven. Introduceer het gesprek met de onderstaande informatie en vragen. Houd de aangegeven volgorde aan. Intro Procedure gesprek Aangeven dat de gegevens anoniem en vertrouwelijk worden verwerkt Als de respondent wil stoppen Kort jezelf introduceren en korte informatie over de onderzoeksopdracht. Wij zijn blij dat u deel wilt nemen aan dit panel en hiervoor de tijd wilt nemen. In het gesprek gaan we in op wat u als bewoner van Heumen wilt vertellen over hoe u zich in het dagelijks leven buitenshuis verplaatst/ beweegt. Het doel van dit gesprek is dat we met wat u en anderen ons vertellen achterhalen wat de effecten van vervoersmogelijkheden (zoals openbaar vervoer, Vervoer op Maat etc) zijn op de samenleving in Heumen. Als het goed is, hebt u telefonisch al informatie ontvangen. Klopt dat? Hebt u nog vragen hierover? Ik zal u zo dadelijk een beginvraag stellen. Haakt u maar in als u iets wilt vertellen. Als u iets wilt aanvullen op wat een ander zegt, doet u dat dan gerust. Probeer wel om niet door elkaar heen te praten, ik zal in de gaten houden of iedereen aan bod komt. Ongeveer 10 minuten voor het einde zal ik toewerken naar een afronding. Tenslotte zal ik u de gelegenheid geven om even te reageren op hoe het vandaag is gegaan. Is het u helder hoe we te werk gaan? Bij het uitwerken van de gegevens wordt uw naam niet opgeslagen of bewaard. Zo kan niemand achterhalen wat u gezegd hebt. De dingen die u ons vertelt zullen alleen voor dit project worden gebruikt en zijn dus niet herleidbaar tot personen. U kunt dus vrijuit spreken. Als u tijdens het interview besluit dat u niet meer verder wilt, dan kunt u dat uiteraard aangeven. U kunt dan het gesprek verlaten. SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 55

60 Vertellen dat het gesprek op band wordt opgenomen We hebben een voicerecorder bij ons zodat dit gesprek kan worden opgenomen. Dit zorgt er ook voor dat wij nu niet veel hoeven op te schrijven. Het zal later worden uitgeschreven, en we kunnen dan terugzoeken wat er ook weer is gezegd. Zoals ik net gezegd heb gaan wij vertrouwelijk om met wat u zegt en zorgen wij ervoor dat u anoniem blijft. Vanuit de wet is voorgeschreven dat we u om toestemming moeten vragen als we gebruikmaken van een voicerecorder. Daarom vraag ik u zo meteen, als de recorder loopt, of u toestemming geeft dat dit gesprek wordt opgenomen. Vindt u het goed dat dit gesprek wordt opgenomen op band? Introducerende vragen Voorstelrondje / opwarmvraag Ik stel voor dat we eerst beginnen met een voorstelrondje en dat u bijvoorbeeld kort vertelt wat u plezierig vindt aan het wonen in de gemeente Heumen. Zullen we bij u beginnen? HOOFDVRAAG (=centrale startvraag) Kunt u eens vertellen over hoe u zich in het dagelijks leven buitenshuis verplaatst/ beweegt? Evt. aansluiters bij de Wat u maar wilt vertellen wordt gewaardeerd. hoofdvraag Kunt u eens ingaan op de plaatsen waar u buitenshuis zoal bent? En hoe komt u daar? Kunt u een situatie/ bestemming beschrijven waarbij vervoer lastig was? Kunt u eens vertellen hoe dat dan gaat? Kent u ervaringen van anderen met vervoer? Zoek in het verhaal aanknopingspunten door te vragen Door vraagmogelijkheden: U noemt (.), kun u dat toelichten? U hebt net (.) gezegd. Kunt u dat verduidelijken? Het is mij opgevallen dat ( ). Wat bedoelt u daarmee? Kunt u een situatie beschrijven waarin dat gebeurde? Wordt dat door de anderen herkend? Kunt u een voorbeeld geven? Wat zijn uw ervaringen daarbij? Wat voor gevoel geeft u dat? Hoe denkt u daarover? Heb ik het goed begrepen dat.? NB: Wat goed werkt om narratieven op te halen is doorvragen op concretisering naar situaties, gebeurtenissen, en voorvallen! 56 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

61 Afsluiting gesprek Wilt u nog iets toevoegen aan dit gesprek? Zijn er nog dingen die niet aan bod zijn gekomen in het gesprek maar die u wel belangrijk vindt om te vermelden? Hoe hebt u het gesprek ervaren? Uitleggen wat het vervolg zal zijn Bedanken voor het interview Een telefoonnummer achterlaten voor als er nog vragen zijn Dit gesprek zal letterlijk uitgetypt worden. Er zal ook een kort verslag van dit gesprek worden gemaakt, dat zal u worden toegestuurd. Ik wil u graag bedanken voor uw tijd en uw deelname aan het gesprek. Ik hoop dat u het gevoel hebt dat u uw verhaal hebt kunnen vertellen en dat er naar uw verhaal is geluisterd. Als u nog vragen hebt, kunt u terecht bij Anja van de Boer. Haar contactgegevens vindt u op het visitekaartje/ de website van Spectrum. (a.van.de.boer@spectrum-gelderland.nl, , kijken bij medewerkers) SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 57

62 10.4 Bijlage 4: Financiële scenario s 0 tot en met 2 58 Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag SPECTRUM, partner met elan

63 SPECTRUM, partner met elan Toekomst vervoer op maat, onderzoeksverslag 59