Samen sterk voor leefbaarheid. Onderzoek naar de behoeften en bijdragen van inwoners uit Keijenborg en Velswijk

Transcriptie

1 Onderzoek naar de behoeften en bijdragen van inwoners uit Keijenborg en Velswijk

2 Colofon Nijmegen, 19 februari 2014 Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief, Kenniscentrum HAN SOCIAAL, Centre of Expertise Krachtige Kernen, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Auteurs: Daniëlle Damoiseaux MSc. Drs. Maria van Erp Dr. Erik Jansen Met dank aan: Studentonderzoekers Bodhy Altena, Danique Dappers, Lincy van Diesen, Katharina Dressen, Milou van Elk, Yvonne de Feijter, Tom Helmig, Michaela Heyer, Sosan Parwiz, interviewers Deborah van Duijne, Eva Morrenhof, Esther Tuinman, Janice van Hal, Erin Klomp en medewerkers van Spectrum Anja van de Boer en Elma van Dongen. Dit is een onderzoeks- en adviesrapport in opdracht van Zorgcoöperatie Bronckhorst UA, mede mogelijk gemaakt door het Kennisnetwerk Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen, Provincie Gelderland.

3 Inhoudsopgave Conclusies Inleiding Methode van onderzoek Resultaten leefbaarheid Wonen Voorzieningen Welzijn Zorg Onderwijs en (vrijwilligers)werk Resultaten verleden, heden, toekomst Vraagpatronen: overstijgende inzichten Transdisciplinaire betekenisgeving en aanbevelingen Referenties Bijlage 1 Interviewguide Bijlage 2 Analysesets Bijlage 3 Onderzoeksgroep Bijlage 4 Verslag transdisciplinaire bijeenkomst over de onderzoeksresultaten... 38

4 Conclusies In Keijenborg en omgeving zijn door middel van open interviews verhalen verzameld van burgers van Keijenborg en Velswijk met als doel het achterhalen van hun vraagpatronen als groep inwoners. Een vraagpatroon bevat de overkoepelende thema s uit individuele interviewgesprekken, de samenhang in vragen, behoeften en redeneringen (Van Biene et al., 2008). De resultaten van het onderzoek zijn gebaseerd op interviews met 59 inwoners die door middel van een stratificatieprocedure zijn geselecteerd uit verschillende leeftijdsgroepen. De verhalen van inwoners hebben door toepassing van een speciaal voor dit doel ontwikkelde narratieve analysemethode geresulteerd in de identificatie van onderstaande vraagpatronen. Deze vraagpatronen zijn in een transdisciplinaire bijeenkomst van (geïnterviewde) inwoners, professionals, beleidsmakers en externe relaties en andere betrokkenen besproken op herkenning, erkenning en adressering van de kwesties. In deze bijeenkomst zijn de aanwezigen gezamenlijk gekomen tot in onderstaande tabellen vermelde handelingsmogelijkheden. De vraagpatronen In de analyse is inzicht verkregen in de volgende vraagpatronen die terugkomen in de verhalen van inwoners: 1. Oost, west, Keijenborg best 2. Alles bij de hand 3. Samen op pad 4. Zo lang het zelf kan 5. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst In de transdisciplinaire bijeenkomst zijn deze vraagpatronen besproken met de deelnemers en uitgewerkt als een mogelijke handelingsstrategie. In het overzicht worden steeds de verschillende perspectieven van de handelingsstrategie weergegeven. Vraagpatroon 1 Handelingsstrategie Inwoners perspectief Professional perspectief Oost, west, Keijenborg best Voor velen is de plek om te wonen, leven, oud te worden. Dorpsinwoners geven aan liever niet in te willen ruilen voor een ander dorp of de stad. Ook willen jongeren en jonge gezinnen vaak terug keren naar hun dorp. Daarbij horen verschillende woon- en huisvestingseisen van zowel ouderen als jongeren. Eigenlijk stellen de inwoners: geef ouderen de kans om te blijven wonen in hun (geboorte)dorp met wanneer dat nodig is zorg- en dienstverlening aan huis, in de buurt en/of op afstand. Geef jongeren de kans om zich te vestigen, zelfstandig te wonen in hun dorp. Het idee is om jongeren te stimuleren in huurwoningen te gaan wonen. Op dit moment is er een plan om op het terrein na de sloop van Maria Postel een vijftiental woningen te bouwen voor zowel jong als oud. Levensloopbestendige woningen zijn van belang. Actief aan de slag gaan. "Anders is er niks te bereiken." Woningcorporaties kunnen, eventueel met Markenheem, de behoefte aan goedkope huurwoningen voor jongeren tegemoet komen. Ouderen kunnen door de Zorgcoöperatie worden geadviseerd om bestaande woningen van aanpassingen te voorzien, zodat zij zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blij- 2

5 ven wonen. (Het Bouwzorglabel van de Zorgcoöperatie.) Markenheem is van mening dat er veel beter iets nieuws neergezet kan worden in plaats van Maria Postel te renoveren voor wonen (met zorg). Beleidsperspectief Lokale netwerkperspectief De gemeente en eventueel woningcorporaties kunnen samen mogelijkheden scheppen in de dorpen om woningen betaalbaar te houden. Belangen behartigen van starters en mogelijkheden creëren voor wonen met zorg in het dorp. Dit kan de Zorgcoöperatie faciliteren in samenwerking met onder andere de Kopersvereniging, Seniorenconvent en de dorpsraad Keijenborg. Vraagpatroon 2 Handelingsstrategie Inwoners perspectief Professional perspectief Beleidsperspectief Lokale netwerkperspectief Alles bij de hand Dorpsinwoners vinden het belangrijk dat men met gemak gebruik kan maken van voorzieningen en diensten. Dat betekent niet dat elke voorziening in aanwezig moet zijn, maar wel dat voorzieningen zijn afgestemd op de behoeften van de verschillende generaties en meer of minder mobiele mensen. Zie het als een ladekastje. Als het nodig is kan men een laatje open trekken voor bijvoorbeeld ondersteuning in vervoer. De laatjes kunnen zowel door professionele als informele dorpsnetwerken gevuld worden. Gedacht wordt aan het opzetten van een boodschappenservice voor mensen die minder mobiel zijn of ouderen. Ook een vrijwilligerscentrale voor jong en oud wordt als idee naar voren gebracht. Een servicepunt dat vraag en aanbod bij elkaar brengt. Men kan in Keijenborg niet alleen overal een feestje van maken, maar vooral een feestje van een heel klein beetje. Erop letten dat mensen die het huis niet meer uitkomen niet vereenzamen. Bijdragen aan de vrijwilligerscentrale door ondersteuning aan te bieden en/of te vragen. Plus weten wat er is en waar je terecht kunt. De Zorgcoöperatie wil eerst in kaart brengen wat er al in en omstreken is. Vanuit burgerperspectief wil de Zorgcoöperatie samen met de bestaande zorgaanbieders op zoek naar nieuwe (zorg)concepten. Het ROC Graafschap College en HAN kunnen daarin een rol spelen. Daarnaast kunnen studenten als ondersteuner van inwoners worden ingezet. Bureaucratie beperken: gebruik maken van het reeds bestaande. Initiatieven steunen en faciliteren, maar geen (nieuwe) concurrentie vormgeven; een goed werkende hulpdienst bestaat bijvoorbeeld al. De Zorgcoöperatie wil de suggestie, om bijvoorbeeld een vrijwilligerscentrale met de verenigingen en dorpsraad, oppakken. Vrijwilligers krijgen hierin zelf een nadrukkelijke rol/regie. 3

6 Vraagpatroon 3 Handelingsstrategie Inwoners perspectief Professional perspectief Beleidsperspectief Lokale netwerkwerkperspectief Samen op pad De verschillende generaties in zijn sterk met elkaar verbonden. Iedereen kent elkaar en voelt zich verbonden met elkaar en het collectief. Dorpsinwoners geven aan dat zowel jong als oud verantwoordelijk is voor de leefbaarheid in het dorp. Er is sprake van het naoberschap - principe, een wederkerigheid in sociale contacten. Het liefst nemen de dorpsinwoners zelf actie: niet te veel praten, maar doen! Een ontmoetingsplek voor meerdere doelgroepen bijvoorbeeld ZZP-ers, mensen met ouderschapsverlof of werkloze personen die behoefte hebben aan contact. Gepleit wordt om een laagdrempelige inloop op verschillende manieren te realiseren (fysiek en digitaal). Hiervoor zal de Zorgcoöperatie de nodige actie ondernemen met de burgers van. Allemaal een steentje bijdragen en niet afwachten. De rode draad is dat men zelf de handen uit de mouwen moet steken. Ga niet tegen dingen aanleunen en leer kinderen al tijdens de opvoeding om voor elkaar te zorgen. Het is belangrijk om oud en jong bij elkaar te brengen. De Zorgcoöperatie wil graag een kwartiermaker aanstellen en er moet worden bekeken hoe een ontmoetingsplek te realiseren is, onder andere met leden van de dorpsraad, leden van verenigingen en de aanwezige zorgprofessionals. De Zorgcoöperatie wil zich sterk maken dat de gemeente faciliteiten/voorwaarden schept voor een geschikte ruimte (locatie), zodat een en ander tot ontwikkeling kan worden gebracht. Gedacht kan worden aan een bezoekje aan ouderen die behoefte hebben aan contact of aan ondersteuning van de mantelzorg. Op dit moment bestaat er al een bezoekersgroep (Bozo) van vrijwilligers die met name huisbezoeken brengen aan dementerende ouderen. Meer bekendheid geven aan de mogelijkheden die er al zijn. Het niet kunnen vinden van elkaar wordt als probleem ervaren. Er zou een community-site opgebouwd kunnen worden om dat probleem op te lossen. De Zorgcoöperatie heeft al actie ondernomen om een (digitaal) interactieve community-site te realiseren gekoppeld aan de website van de Zorgcoöperatie Bronckhorst. Vraagpatroon 4 Handelingsstrategie Zo lang het zelf kan De dorpsinwoners streven zoveel mogelijk zelfzorg en behoud van zelfstandigheid na. Het ideaal dat ze voorstaan is een getrapte vorm van ondersteuning: bij (gezondheids-)problemen willen zij eerst graag zelf proberen deze op te lossen, pas daarna volgt een vraag ter ondersteuning van jong en oud uit eigen kring en tenslotte als aanvulling professionele zorg. Het idee is een marktplaats voor vrijwilligers; vraag en aanbod bij elkaar brengen. Er zou iets moeten zijn als een gemeenschappelijke huiskamer, een laagdrempelige inloop. Het idee had betrekking op dagbesteding, lidmaat- 4

7 schap van een sociëteit, inrichting van een steunpunt mantelzorg. Inwoners perspectief Professional perspectief Beleidsperspectief Lokale netwerkwerkperspectief Wellicht dat er in de toekomst in het te bouwen Maria Postelhofje een ruimte kan worden gecreëerd waar men kan samenkomen voor met name de sociale contacten in. Ook voor mantelzorg is een centraal punt in gewenst. Het idee wordt geopperd om jongeren meer te betrekken bij vrijwilligerswerk in de zorg. De aan te stellen kwartiermaker door de Zorgcoöperatie zou hierin een rol kunnen spelen. Professionals blijven nodig, maar nadat de eigen mogelijkheden zijn uitgeput. Zorgen dat er een vangnet is, denk aan o.a. Wmo-voorzieningen. De Zorgcoöperatie kan samen met de verenigingen bijdragen aan bijvoorbeeld een steunpunt voor mantelzorg. Vraagpatroon 5 Handelingsstrategie Inwoners perspectief Professional perspectief Beleidsperspectief Lokale netwerkwerkperspectief Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst Zowel jonge als oudere dorpsinwoners geven het belang van de jeugd aan. De basisschool wordt gewaardeerd en ook gezien als een belangrijke plek waar de (toekomstige) saamhorigheid vorm krijgt. Het is nodig dat jongeren in Keijenborg kunnen blijven of terug kunnen keren voor bijvoorbeeld een jeugdhonk of starterswoningen. Investeren in Keijenborgse/Velswijkse jongeren betekent investeren in als gemeenschap. Laat jong en oud kennis en ervaringen delen. Een idee is het opzetten van een historische uitwisseling van inwoners uit. Ouderen leren zo de jeugd (op school of via verenigingen) hoe het er vroeger aan toe ging. Het verleden en heden koesteren en verder bouwen aan de eigen identiteit van het dorp zijn hierbij belangrijk. Dorpsidentiteit koesteren en waarborgen. Samen verder bouwen aan de identiteit van. Ruimte geven voor het bouwen aan saamhorigheid en identiteit, bijvoorbeeld op school. Mogelijkheden scheppen voor ontmoeting en uitwisseling, bijvoorbeeld het samenstellen van een cursus. De Zorgcoöperatie kan samen met de school en verenigingen bijdragen aan bijvoorbeeld een uitwisseling van de identiteit van het dorp tussen jong en oud. Ontmoeting staat daarbij voorop, bijvoorbeeld jong bezoekt oud en/of een (nieuwe) ontmoetingsplek voor jong en oud. 5

8 1. Inleiding De transities in zorg en welzijn, en de decentralisaties AWBZ-Wmo, Jeugdzorg en Participatiewet beïnvloeden de leefbaarheid. Van ouderen wordt verwacht dat ze steeds langer zelfstandig wonen, ook als ze zorg nodig hebben. Vanaf 2014 is geen plaats meer voor intramuraal wonen (in verzorgingshuizen) voor mensen met zorgzwaartepakketen 1 t/m 3 en vanaf 2015 ook niet meer voor mensen met zorgzwaartepakket 4. Een omslag naar maatwerk, zorg aan huis en lokale ondersteuning in de buurt is nodig. De vraag is hoe organiseer je dit op lokaal niveau? In februari 2013 heeft zorgorganisatie Markenheem besloten het lokale verzorgingshuis Maria Postel in de Keijenborg te sluiten. Dit terwijl het dorp juist vergrijst. Hoe kunnen inwoners van Keijenborg en Velswijk in de toekomst oud worden in hun dorp? Onder andere deze vraag was de aanleiding van enkele burgers om in 2013 de Zorgcoöperatie Bronckhorst UA op te richten. Een coöperatie is democratisch van aard, de leden bepalen samen wat de coöperatie doet. Als burgerinitiatief zet de coöperatie zich in voor het behoud en het ontwikkelen van zorg, diensten en faciliteiten in het dorp. Zij wil hiermee bereiken dat jongeren en ouderen en mensen met een beperking, ook bij een toenemende zorgvraag, in het dorp kunnen blijven wonen. Van belang is dat de Zorgcoöperatie van en voor het dorp is. Daarom is gekozen voor een onderzoek waarbij inwoners van Keijenborg en Velswijk wordt gevraagd te vertellen over hun eisen, wensen en eigen bijdragen op het gebied van de leefbaarheid in het dorp met zijn buitengebied. Daar waar staat dorp, gaat het ook steeds om het buitengebied van het dorp. De resultaten van het onderzoek worden door Zorgcoöperatie Bronckhorst UA gebruikt om behoeftegericht te werk te gaan. Door middel van subsidie van het Kenniscentrum Leefbaarheid en Gemeenschapsvoorzieningen van Provincie Gelderland was het voor de Zorgcoöperatie mogelijk om het onderzoek uit te laten voeren door de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. In juli 2013 begon een groep onderzoekers aan dit onderzoek. 1.1 Analyse perspectief van de dorpsinwoners Het doel van het onderzoek is het in kaart brengen van de behoeften van inwoners van Keijenborg en Velswijk ten aanzien van de leefbaarheid in het dorp. Om dit te meten wordt gebruik gemaakt van een kwalitatieve, narratieve methode. Diepteinterviews verschaffen inzicht in het perspectief van het individu als bewoner van het dorp. 1.2 Keijenborg en Velswijk Keijenborg is een klein dorp in de gemeente Bronckhorst met inwoners, waarvan 22 procent ouder is dan 65 jaar (CBS, 2013). Velswijk behoort ook tot het onderzoeksgebied, net als het buitengebied (onder andere boerderijen). In Keijenborg zijn een aantal voorzieningen, waarvan de belangrijkste zijn: de basisschool, het dorpshuis en de katholieke kerk. In het centrum van het dorp ligt verzorgingshuis Maria Postel met 46 intramurale verzorgingsplekken. Daarnaast zijn er tien aanleunwoningen van woningcorporatie ProWonen. Maria Postel heeft inmiddels haar deuren gesloten. Net als de lokale Zorgsuper. Figuur 1: Keijenborg en Velswijk. 6

9 1.3 Onderzoeksaanpak De aanpak voor dit onderzoek is praktijkgericht, waarbij kwalitatieve gegevens worden verzameld met behulp van een narratieve onderzoeksmethode. Daartoe worden open interviews gehouden waarmee de verhalen van dorpsinwoners in beeld zijn gebracht. Deze interviews zijn letterlijk uitgeschreven en met een vooraf ontworpen axiaal categorieënsysteem gecodeerd. Analyses van de coderingen leveren uiteindelijk interpretaties in de vorm van (voorlopers van) vraagpatronen. Naast dat het onderzoek kennis en inzicht oplevert is er ook een handelingsperspectief. Dit perspectief komt tot uitdrukking in de transdisciplinaire betekenisgeving, een bijeenkomst waarin de gevonden vraagpatronen aan betrokken respondenten en professionals worden voorgelegd met de vraag of zij de patronen herkennen en erkennen. In deze bijeenkomst vindt vervolgens gezamenlijke betekenisgeving plaats en wordt met behulp van co-creatieve werkwijzen gezocht naar breed gedragen oplossingen. De conclusies worden alleen dan als vraagpatronen benoemd als dit proces voltooid is en de betrokken personen de conceptpatronen herkennen en erkennen. Deze verwerkingsslag met en door betrokkenen kenmerkt het praktijkgerichte aspect van het onderzoek en vormt een opmaat voor daadwerkelijke implementatie van praktijkverbetering. Narratief: verhalend, een op zichzelf staand verhaal met een kop, romp, staart en een plot. In dit onderzoek zijn dit de interviewfragmenten van een hanteerbare, maar voldoende elementaire omvang. De narratieven vormen de onderzoekseenheden. Vraagpatroon: overkoepelende thema s uit individuele interviewgesprekken, de samenhang in vragen, behoeften en redeneringen (Van Biene et al., 2008). Transdisciplinaire bijeenkomst: partijen met verschillende kennis, ervaring en vaardigheden werken samen om zo nieuwe kennis, kunde en voldoende draagvlak te ontwikkelen. In dit onderzoek worden ideeën en acties geformuleerd door groepen met burgers, vrijwilligers, beleidsmakers, professionals en onderzoekers. Er hebben 17 personen geparticipeerd in de onderzoeksgroep (zie bijlage 3). Zij hebben een training gevolgd waarbij alle fasen van de narratieve onderzoeksmethode aan bod zijn gekomen vanaf het maken van een interviewguide, een training open interviewen, het houden van de interviews, het uitwerken, transcriberen en coderen van de interviews tot het opstellen van onderzoeksresultaten. 1.4 Narratieve analyse leidt tot vraagpatronen Door het lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen is een vraaganalyse-instrument ontwikkeld waarmee de vragen, behoeften en redeneringen die mensen hebben in beeld gebracht worden. De samenhangen in vragen, behoeften en redeneringen worden aangeduid met de term vraagpatronen (van Biene, et al, 2008). Meer specifiek is een vraagpatroon: een samenhangende, gereconstrueerde set van vragen, eisen, behoeften en mogelijke bijdragen van leden van een groep of inwoners van een wijk of buurt. Inzicht in vraagpatronen is een belangrijke stap in de ontwikkeling van vraaggericht werken, omdat het achterliggende waarden en betekenissen bloot legt, die fundamentele behoeften van mensen in hun context weergeven. Deze vraagpatronen vormen daarmee een ijkpunt voor de inrichting van verschillende soorten dienstverlening. De kern van de vraagpatronenanalyse wordt gevormd door een narratieve methode bestaande uit een open interviewmethode en een coderingsinstrument. Een narratieve analyse gaat verder dan een reguliere kwalitatieve analyse van open interviews in, omdat niet alleen wordt gekeken naar de inhoudelijke thema s die aan de orde komen, maar dat ook met behulp van analyses van de taal wordt gekeken vanuit welk perspectief mensen iets zeggen en op welke manier ze dat doen. Een dergelijke analyse geeft inzicht in het onderliggende perspectief van de geïnterviewden waaronder 7

10 hun levenshouding en identiteit (Culler, 2001; Holstein & Gubrium, 2000). 1.5 Vraagstelling De centrale vraagstelling voor het onderzoek luidt als volgt: wat zijn de vraagpatronen van inwoners uit Keijenborg en Velswijk ten aanzien van de leefbaarheid in het dorp? In dit onderzoek wordt leefbaarheid gedefinieerd in verschillende onderwerpen: wonen, voorzieningen, welzijn, zorg, onderwijs en (vrijwilligers)werk. Deze thema s vormen de deelvragen: 1. Wat zijn de wensen, behoeften en bijdragen van de inwoners van Keijenborg en Velswijk gebied van wonen? 2. Wat zijn de wensen, behoeften en bijdragen van de inwoners van Keijenborg en Velswijk gebied van voorzieningen? 3. Wat zijn de wensen, behoeften en bijdragen van de inwoners van Keijenborg en Velswijk gebied van welzijn? 4. Wat zijn de wensen, behoeften en bijdragen van de inwoners van Keijenborg en Velswijk gebied van zorg? 5. Wat zijn de wensen, behoeften en bijdragen van de inwoners van Keijenborg en Velswijk gebied van onderwijs en (vrijwilligers)werk? 1.6 Historisch perspectief Naast het onderzoek dat zich richt op de thema s wonen, voorzieningen, welzijn, zorg, jeugd, werk en onderwijs komt het historisch perspectief ook aan bod. Er wordt specifiek naar de historische perspectieven gekeken, omdat door het verleden te kennen het heden kan worden begrepen. Welke aspecten zijn bijvoorbeeld diep geworteld in Keijenborg en Velswijk? Wat is juist nieuw? En hoe vertellen de respondenten over het verleden? Deze vragen zijn de aanleiding voor een aparte analyse op het historisch perspectief. De narratieve gegevens zijn aangevuld met demografische gegevens. Daardoor wijkt dit onderzoeksthema en de bijbehorende analyse licht af van de overige thema s. 8

11 2. Methode van onderzoek De voorliggende studie betreft een narratief onderzoek vanuit een gefixeerd onderzoeksdesign (Robson, 2002). Het narratieve aspect heeft betrekking op het type verbale interviewgegevens dat is verzameld en de analysemethode die is gehanteerd. Het design wordt gekarakteriseerd als gefixeerd omdat aantal en verdeling van de respondenten over leeftijdsgroepen vooraf is bepaald omwille van de gelijke spreiding van de respondentengroep (inwoners van Keijenborg en Velswijk). 2.1 Respondenten De onderzoekspopulatie bestaat uit inwoners van Keijenborg en Velswijk. Inclusiecriteria voor deelname aan de interviews zijn: a) ouder dan 18 jaar; b) woonachtig in Keijenborg, Velswijk of het buitengebied van deze kernen. Deelname geschiedde op basis van vrijwilligheid. Deelnemers die werden benaderd waren vrij alsnog deelname te weigeren. Er is gestreefd naar het voeren van 60 gesprekken, gelijk verdeeld over verschillende leeftijdscategorieën om zo een doorsnee te krijgen van het dorp. Er hebben 60 gesprekken plaatsgevonden, één respondent is achteraf geëxcludeerd uit het onderzoek doordat deze slechts tijdelijk woonachtig was in Keijenborg. Daarmee komt het totaal aantal onderzochte respondenten op 59. Leeftijdscategorie 18 tot 30 jaar 30 tot 60 jaar 60 tot 80 jaar 80 plus jaar Figuur 2: Verdeling respondenten. 2.2 Dataverzameling Met behulp van een open interviewmethode werden zogeheten narratieve gegevens verzameld. Narratieven zijn alle gegevens in proza die niet voortkomen uit gesloten vragen of vragen die korte antwoorden vereisen. Ze gaan over biografische bijzonderheden van gebeurtenissen zoals ze verteld worden door degenen die ze hebben meegemaakt. Narratieven bevatten doorgaans een plot of ontwikkelingsverloop en een opeenvolging van voor de respondent betekenisvolle gebeurtenissen. Bij interviews gericht op narratieven is het dan ook van belang mensen uit te nodigen om te vertellen over hun ervaringen ten aanzien van een of enkele globale onderwerpen die de interviewer aan de orde wil stellen. In dit onderzoek ging het om de onderwerpen wonen, welzijn, zorg, onderwijs, werk en voorzieningen vanuit het perspectief van de respondent als bewoner van Keijenborg of Velswijk. Interviewguide Het is van belang dat de interviewer open vragen stelt en aan de hand van de antwoorden van de respondent doorvraagt om hem of haar uit te nodigen meer te vertellen. Hierbij probeert de interviewer zo weinig mogelijk te sturen gedurende het gesprek, met als uitzondering de startvraag. Een dergelijke startvraag wordt ook wel SQUIN genoemd, een zogeheten Single QUestion Inducing Narratives (Wengraf, 2001). De startvraag in dit onderzoek luidde: Hoe woont u hier in? De interviewguide bevatte naast de centrale startvraag tevens suggesties voor doorvragen ten aanzien van de hoofdthema s wonen, welzijn, zorg, onderwijs, werk en voorzieningen. De globale topics dienden als geheugensteun voor de interviewer, maar waren nadrukkelijk niet bedoeld als leidraad voor sturing in het gesprek, aangezien de regie over het inhoudelijke deel van het gesprek bij de respondent diende te liggen. Uniek aan de interviewguide die gebruikt is bij dit onderzoek is dat deze in co-creatie met de Zorgcooperatie en partijen uit het dorp is ontwikkeld. In een gezamenlijke sessie zijn zo n 25 sleutelfiguren uit het dorp, van de gemeente, zorg- en welzijnspartijen en Zorgcoöperatie geraadpleegd over de topics van de interviewguide. De onderzoeksgroep heeft vervolgens aan de hand van deze topics de 9

12 interviewguide samengesteld. Deze is vervolgens weer gecheckt door de groep die deelnam aan de sessie. Door deze manier van werken is de guide voor het gesprek samengesteld in gezamenlijkheid. In de voorbereiding van het gesprek gaf de respondent expliciet toestemming tot het maken van een geluidsopname met behulp van een voicerecorder, een privacy clausule en een verklaring van informed consent. Narratieven In de narratieve analyse worden de onderzoekseenheden gevormd door de narratieven, te weten interviewfragmenten van een hanteerbare, maar voldoende elementaire omvang. Criterium voor de segmentering van de transcripties (het plaatsen van scheidingen tussen fragmenten) is dat de resulterende narratieven inhoudelijk coherente stukken vormden. Elk narratief werd gecodeerd met het codeerinstrument. De verzameling van de narratieven uit de 59 interviews vormde de totale dataset. Er is gezocht naar betekenisvolle patronen in de dataset van narratieven. Vraaggesprek Om de benodigde gegevens te kunnen verzamelen zijn de volgende stappen gevolgd: 1. Respondenten zijn geselecteerd aan de hand van een adressenbestand dat gekoppeld was aan de vier leeftijdscategorieën, verstrekt door de huisarts. Deze mensen zijn benaderd voor een interviewafspraak, totdat er uiteindelijk 15 personen per leeftijdsgroep konden worden geïnterviewd. De selectieprocedure werd uitgevoerd door de onderzoeksleiding en niet door de interviewers zelf; 2. De geselecteerde respondenten zijn benaderd voor deelname via een uitnodigingsbrief en daaropvolgend telefonisch contact door een interviewer; 3. De groep interviewers heeft voorafgaande aan het interviewen een training in de toepassing van de narratieve onderzoeksmethode Vraagpatronen gevolgd; 4. De interviews werden bij de respondenten thuis gehouden waarbij de respondent doorgaans alleen werd geïnterviewd maar waarbij op verzoek van de respondent ook de partner aanwezig kon zijn en deel kon nemen aan het gesprek. Daarbij hebben interviewers gebruik gemaakt van een interviewguide waarin voorbereiding, globale topics, en afronding van het gesprek als protocol is opgenomen (zie bijlage 1). De verklaring van toestemming is opgenomen op de audio-opname. Omdat er een audio-opname werd gemaakt en uitwerking van het gesprek pas achteraf geschiedde waren de interviewers in staat om zich volledig te concentreren op het voeren van het interview en op het luisteren naar de respondent; 5. De gespreksopnames zijn verbatim getranscribeerd (letterlijk uitgeschreven), waarbij ook tekst van de interviewer is opgenomen, weergegeven tussen vierkante haken ([ ]) zodat het onderscheid tussen respondent en interviewer goed zichtbaar is. Hierna is de interviewtekst gesplitst in op zichzelf staande fragmenten; de zogeheten narratieven; 6. De narratieven werden vervolgens ingevoegd in een Excel-format met het axiaal codeersysteem voor de verdere narratieve analyse. 10

13 2.3 Vraaganalyse-instrument Het instrument bevat drie categorieënsystemen, of clusters van categorieën. Het eerste categorieënsysteem betreft inhoudsdomeinen voor kwaliteit van leven, oftewel categorieën van het WAT : waar gaat de opmerking van de respondent over? Deze inhoudsdomeinen zijn met name gebaseerd op de levensdomeinen van Schalock en Begab (1990), de classificatie van het menselijk functioneren ICF (WHO, 2001). Deze categorieën van onderwerpen worden niet gebruikt als vragenlijst voor de respondent (tijdens de dataverzameling), maar als richtlijn voor het coderen (na de dataverzameling). Voor dit onderzoek is het vraaganalyse-instrument aangescherpt waar nodig, zodat er een op maat gesneden analyse mogelijk was. Categorieën van het WAT De categorieën geven aan binnen welk domein van de kwaliteit van leven het onderwerp van het narratief valt. In feite geeft deze categorie weer waarover de respondent spreekt. Figuur 3: Definities categorielabels WAT, vraaganalyse-instrument. WAT Categorielabel Omschrijving 1 Fysieke omgeving Fysieke omgeving betreft alle fysieke aspecten in de omgeving van een geïnterviewde, bijvoorbeeld voorzieningen of obstakels IN en OM (zowel eigen terrein als het dorp) een woning, huisvesting of gebouw (fysieke toegankelijkheid, grootte van een woning, aanwezigheid badkamer, drempels, etc.), staat van de woning, obstakels in een straat of bijvoorbeeld het groen of riolering in een buurt. 2 Toegankelijkheid Toegankelijkheid van voorzieningen gaat over de vraag in hoeverre iedereen recht heeft op een product of vorm van dienstverlening gebruik kan maken. Bijvoorbeeld over de wijze waarop klanten worden ontvangen door baliepersoneel, of ze worden bijgestaan bij het invullen van formulieren aan de hand van een duidelijke handleiding. Welke stappen moeten ondernomen worden om in aanmerking te komen voor? 3 Bereikbaarheid Bereikbaarheid betreft de geografische ligging of afstand tot gebouwen, voorzieningen of activiteiten, evenals de vervoersmogelijkheden om hier te komen. Het gaat hier om letterlijke (fysieke) bereikbaarheid. Van A naar B. 4 Sociale relaties Sociale relaties betreft de sociale samenhang, controle, contacten, of mensen iets voor elkaar over hebben (kunnen betekenen) en vertrouwen tussen mensen binnen één huis (familie en vrienden), in een straat (buren) of een wijk/dorp (alle mensen met wie men een sociale relatie kan hebben). Tevens valt hieronder het gevoel van mensen er bij te horen of de aan- of afwezigheid van een sociaal netwerk (participatie). Alles wat tussen mensen gebeurt en als betekenisvol wordt gezien kan hier onder vallen. (Ook functionele, sociale contacten., zoals wijkpastoraat.) 5 Welbevinden: somatisch 6 Welbevinden: psychisch Onder somatisch welbevinden wordt verstaan de objectieve uitingen en subjectieve ervaringen ten aanzien van de fysieke gezondheid en de lichamelijke situatie van de geïnterviewden. (Iemand kan fysieke beperkingen hebben maar hoeft dit niet als probleem te ervaren). Onder psychisch welbevinden wordt verstaan de uitingen ten aanzien van gediagnostiseerde problematiek en/of subjectieve ervaringen daarover. (Depressie, autisme, eenzaamheid.) De psychische en emotionele (stemmings-)gesteldheid van de respondent. (Iemand kan psychische beperkingen hebben maar hoeft dit niet als probleem te ervaren.) 7 Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid: Zelfstandig functioneren, geheel op eigen kracht of met ondersteuning van anderen of door het gebruik van voorzieningen. Bijvoorbeeld ondersteuning door mantelzorg, professionele zorg, een boodschappenservice, buurttaxi, strijkwasservice of een aanpassing van een woning of een rolstoel. 8 Financieel en materieel Concrete of gevoelsmatige uitingen over de financiële en materiële situatie of groeimogelijkheden. (Bijvoorbeeld viawerk). Hieronder kunnen vallen inkomen, uitkeringen, subsidies, persoonsgebonden budget en materiële bezittingen. 9 Zingeving Zingeving betekent het zoeken naar of toewijzen van zin, bedoeling of doel (betekenisvol handelen) van of aan het leven, gebeurtenissen of activiteiten in het leven. Hieronder vallen ook uitspraken over levenshouding. Bijvoorbeeld praktiseren van een religie, lidmaatschap van een vrijwilligersorganisatie, coping van life events, levensmotto s. Alles wat de respondent als waardevol ervaart. (Bijvoorbeeld: sociale contacten, relaties, familie, persoonlijke rustmomenten). 11

14 10 Gemeenschapsact iviteiten Gemeenschapsactiviteiten zijn alle (georganiseerde) activiteiten welke in een gemeenschap worden georganiseerd en waar mensen elkaar kunnen ontmoeten (Bingo, Kaarten, Fanfare, Volkstuin, activiteiten in een buurthuis, wandeltochten, etc.). Culturele activiteiten of deelname aan cultuur. (zoals bibliotheek, filmhuis, museum, galerie, kunst en cultuur, et cetera) die je ook individueel uit kan voeren. Commerciële voorzieningen zijn dagelijkse voorzieningen in het maatschappelijk verkeer die commerciële diensten of producten aanbieden zoals winkels en banken. Zorg- en dienstverlening gaan over diensten of producten op het gebied van wonen (omgeving), zorg en welzijn. Hieronder wordt verstaan; lichamelijke, geestelijke, sociale zorg 11 Culturele voorzieningen 12 Commerciële voorzieningen 13 Zorg- en dienstverlening 14 Veiligheid Veiligheid betekent zowel algemene gevoelens van veiligheid en/of angst als ook specifieke aspecten van veiligheid. Zoals verkeersveiligheid, criminaliteit, (in)stabiele, (on)voorspelbare omgeving of (on)veilig fysieke inrichting van de woonomgeving. 15 Persoonlijke Ontwikkeling Persoonlijke ontwikkeling via ervaringsleren, onderwijs, cursussen, vrijwilligerswerk, beroeps- en vrijetijdsactiviteiten, omgaan met technologie. 16 Autonomie Autonomie heeft betrekking op de ervaren mogelijkheden van mensen om eigen beslissingen in vrijheid te kunnen nemen (keuzevrijheid, zelfbeschikking). Je eigen wil, niet gedwongen. 17 Biografische informatie Biografische en persoonlijke informatie zoals leeftijd, aantal kinderen, achtergrondinformatie over het verleden, hoe lang in X woonachtig. 18 Overig Alles wat door de geïnterviewde gezegd wordt, wat niet geplaatst kan worden in de hierboven genoemde categorieën. Categorieën van het WIE Het tweede systeem gaat over de radius of schaal waar de geïnterviewde, van dichtbij tot veraf, over spreekt, ook wel aangeduid als het perspectief van de spreker, en de rollen van spreker of andere actanten in de narratieven. Hierbij wordt onderscheiden vanuit welk perspectief het WAT moet worden geïnterpreteerd. De eerste drie rijen gaan over het ruimtelijk perspectief. Woning, straat/dorp en omgeving en kunnen gezien worden als schaalniveaus, de nabijheid van waar de respondenten het over hebben. De laatste rijen gaan over de verteller en het vertelniveau. Door de inbedding van taaluitingen in narratieve teksten ontstaan verschillende vertelniveaus. De verteller haalt immers anderen aan, die op hun beurt weer een ander kunnen citeren. Daarnaast is de identiteit van degene die spreekt van belang. Er zijn vertellers die niet alleen als verteller optreden, maar tevens zelf deel uitmaken van het verhaal; dat is zeker bij narratieve interviews het geval. Dit onderscheid wordt aangegeven met de categorieën eigen, naasten en veraf. De auteur van de tekst is altijd de respondent zelf, deze vertelt immers. De respondent kan echter fungeren als verteller van zijn eigen of andermans verhaal. Ten aanzien van de categorieën 1, 2, 3, 13, 14 en 15: het gaat hier om het perspectief, vanuit welke positie spreekt de verteller. Ten aanzien van de categorieën 4, 5 en 6: het gaat hier om de relationele aspecten, presenteert de verteller zichzelf als de centrale figuur (primaire verteller), of een naaste of een derde (secundaire verteller). Ten aanzien van de categorieën 7 t/m 12: deze labels geven de rolinvulling van de verteller weer, welke kenmerken worden het centrale personage toegedicht. Figuur 4: Definities categorielabels WIE, vraaganalyse-instrument. WIE Categorielabel Omschrijving 1 Woning Woning, wooneenheid, huis. 2 Straat/dorp Straat/buurt, omvat verscheidene wooneenheden en straten ook op te vatten als hofjes, buurten. 3 Omgeving Buurtschap/buitengebied andere dorpen en de regio. 4 Eigen De geïnterviewde spreekt over/namens zichzelf. 5 Naasten De geïnterviewde spreekt over/namens directe familie en buren, goede vrienden. 12

15 6 Derden De geïnterviewde spreekt over/namens een abstracte ander, zoals jongeren, ouderen of allochtonen, niet-inwoners, of een concrete ander zoals een professional, een buurtbewoner, vrijwilliger, overheid, gemeente. 7 Machthebber De persoon van waaruit (over wie spreekt de respondent) gesproken wordt heeft veel invloed op zaken of beslissingen over de eigen situatie (Hiermee wordt bedoeld een persoon die beslissingen over jou neemt). 8 Onderdaan De persoon van waaruit (over wie spreekt de respondent) gesproken wordt heeft geen of weinig invloed op zaken of beslissingen over de eigen situatie. 9 Helper De persoon van waaruit (over wie spreekt de respondent) gesproken wordt helpt of ondersteunt een ander. 10 Tegenstander De persoon van waaruit (over wie spreekt de respondent) gesproken wordt werkt een ander tegen. 11 Actief De persoon van waaruit gesproken wordt neemt initiatief, komt in beweging of handelt. 12 Passief De persoon van waaruit gesproken wordt laat het initiatief bij anderen, staat stil of staat buiten de handeling. 13 Verleden De persoon van waaruit gesproken wordt praat over gebeurtenissen die in het verleden plaats vinden. De gebeurtenissen zijn afgesloten/voorbij. 14 Heden De persoon van waaruit gesproken wordt praat over recente gebeurtenissen. Het gaat over onafgesloten zaken en het geeft de huidige stand van zaken weer. 15 Toekomst De persoon van waaruit gesproken wordt praat over de toekomst. Het gaat over wat nog komen gaat. Het is nog niet gestart. Categorieën van het HOE Tenslotte bevat het derde systeem categorieën van de kwaliteit of de modus van het WAT, namelijk het HOE (zie Tabel 2.3): is de respondent er positief over of juist negatief, biedt de respondent iets aan anderen aan, of heeft de respondent zelf juist een behoefte, ziet de respondent het als een probleem en zo ja welke oplossing ziet de respondent daarvoor? Met deze indeling geven we aan of de onderwerpen die de respondent noemenswaardig vindt keuzes, zorgen of discussiepunten weerspiegelen. Daarnaast wordt ook het gebruik van stijlfiguren geanalyseerd. Hoe probeert iemand zijn verhaal te verduidelijken? Dit laatste aspect biedt meerwaarde omdat juist in de wijze waarop iemand zijn taal kiest informatie besloten kan zitten die niet in de woorden zelf tot uitdrukking komt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het gebruik van clichématige uitdrukkingen om commentaar te geven op pijnlijke zaken of taboes (bijvoorbeeld: ja zo is dat nu eenmaal, je hebt het er maar mee te doen, maar ja dood gaan we allemaal ). Voor de analyse van het HOE is van belang op welke wijze iemand een uitspraak doet. Het gaat hierbij om wat ook wel genoemd wordt de focalisatie van het narratief, oftewel: hoe wordt de inhoud in beeld gebracht door de verteller? Dit kan zowel gaan over de mening van de respondent over het WAT, maar ook over de wijze waarop de taal vorm gegeven wordt in termen van stijlfiguren en idioom. Bij de eerste twee categorieën gaat het om positieve danwel negatieve geladenheid of emoties, opgevat als positieve danwel negatieve kwalificaties van het wat. Bij de categorieën vraag versus aanbod, probleem versus oplossing, betrokken versus neutraal en conflict versus harmonie is bepalend hoe iemand het wat ziet. Dit zijn zogeheten dichotome paren, maar dit sluit evenwel niet uit dat beide termen van een paar tegelijk van toepassing zijn op een narratief. De laatste vijf categorieen gaan in op de diverse stijlfiguren die mensen hanteren om hun verhaal kracht bij te zetten, en geven inzicht in het gebruik van de taal (dit is met name van belang omdat hier letterlijk iets anders wordt gezegd dan eigenlijk wordt bedoeld, zoals bij spot, bijv. nou dat is lekker! ). 13

16 Figuur 5: Definities categorielabels HOE, vraaganalyse-instrument. HOE Categorielabel Omschrijving 1 Positief de geïnterviewde geeft een positieve kwalificatie over het wat, of is tevreden over de kwaliteit van het wat, vindt het wat waardevol, is trots op het wat, heeft sympathie voor het wat. Onderzoeksvraag is leidend. 2 Negatief de geïnterviewde geeft een negatieve kwalificatie over het wat, of is niet tevreden over de kwaliteit van het wat, hecht geen waarde aan het wat, schaamt zich voor het wat, heeft een afkeer voor het wat. Onderzoeksvraag is leidend. 3 Aanbod de geïnterviewde biedt zelf het wat aan, heeft iets bij te dragen 4 Vraag de geïnterviewde heeft behoefte aan het wat of ervaart het wat als een gemis en vraagt naar ondersteuning. 5 Probleem de geïnterviewde beschouwt het wat als een gemis of probleem, of problematiseert een situatie. 6 Oplossing de geïnterviewde ziet het wat als een oplossing, of oppert een oplossingsrichting. 7 Betrokken de geïnterviewde toont persoonlijke of emotionele binding met het wat (zowel positief als negatief) 8 Neutraal de geïnterviewde toon geen betrokkenheid of emotionele binding met het wat, spreekt op zakelijke wijze over het wat. 9 Conflict de geïnterviewde spreekt over sterk tegengestelde standpunten of frictie tussen betrokken personen of gebeurtenissen. 10 Harmonie de geïnterviewde spreekt over overeenstemmende standpunten of kwalificaties van personen of gebeurtenissen of is het met anderen eens. 11 Beeldspraak De geïnterviewde probeert zijn verhaal te verduidelijken door een vergelijking te maken met iets anders. 12 Overdrijving Om het verhaal kracht bij te zetten maakt de geïnterviewde gebruik van overdrijving. 13 Cliché De geïnterviewde maakt gebruik van veel gebruikte uitdrukkingen. Typerende/regiogebonden zegswijzen. 14 Cynisme De geïnterviewde gebruikt een verbitterde vorm van spot om wat duidelijk te maken. 15 Ironie De geïnterviewde gebruikt een milde vorm van spot, niet kwetsend bedoeld, vaak in de vorm van grapjes. 2.4 Voorbereiding van de narratieve analyse De transcriptie staat toe dat de letterlijke uitspraken van respondenten te allen tijde in de analyse zichtbaar blijven. In de initiële fase is dan ook geen datareductie uitgevoerd. Ook zijn codes voor respondenten en regelnummers toegevoegd zodat de gesprekscontext van individuele narratieven steeds terug te halen is. Uitgangspunt is dat pas achteraf blijkt welke betekenis bepaalde opmerkingen van de respondent hebben, waar deze op het eerste gezicht wellicht niet relevant leken. Tenslotte stelt deze wijze van registratie de onderzoekers in staat de kwaliteit van de gehouden interviews te beoordelen. De narratieven zijn door de onderzoeksgroep gecodeerd in het codeerformat van het vraaganalysesinstrument. In de analyse werden drie fasen onderscheiden (Wester en Peters, 2004): a) exploreren van de onderzoeksvragen; b) specificeren en reduceren van de gegevens: identificeren van thema s; c) integreren: verbanden tussen de thema s uitwerken in patronen. Deze fasering resulteert in een iteratief interpretatieproces: telkens staat dezelfde inhoud centraal maar op verschillende niveaus van abstractie. De analyseprocedure vormt daarmee de eigenlijke patroonherkenningsactiviteit: door telkens sets van narratieven in overweging te nemen en te interpreteren zal de onderzoeker steeds meer grip krijgen op de meest betekenisvolle aspecten van de totale gegevens set. Deze aspecten leiden tot de geformuleerde vraagpatronen. Hierbij helpen vragen als: Welke zorgen, keuzes, onderwerpen, discussiepunten worden in deze narratieven genoemd? Wat valt er op? Zijn er thema s te zien? Ontstaan er nieuwe vragen? Wat zijn de belangrijkste thema s? En zijn er verbanden tussen de thema s? Deze interpretatiefase start met het zogeheten vragen stellen aan de data, waarbij de onderzoeksvragen als startpunt fungeren en beantwoord worden, waarna overstijgend wordt gezocht naar een adequate conceptualisering van de vraagpatronen. 14

17 3. Resultaten leefbaarheid In deze sectie wordt ingegaan op de resultaten van de analyseprocedure. Op basis van de coderingen zijn telkens sets van narratieven geconstrueerd die betrekking hebben op elk van de onderzoeksvragen uit de inleiding. Initiële sets zijn door de centrale projectgroep bepaald, maar konden aangevuld worden met extra analyses. Welke combinaties van codeercategorieën zijn gebruikt staat in detail vermeld in bijlage 2. Op deze manier ontstaat een contextuele analyse van de narratieven vanuit elke onderzoeksvraag. Op iteratieve wijze zijn de narratieven geïnterpreteerd en werden de gegevens gespecificeerd, gereduceerd en geïntegreerd tot een niveau is bereikt waarop de formulering van een meer algemeen patroon mogelijk werd. Hieronder wordt ingegaan op de resultaten van de narratieve analyse per onderzoeksvraag. Van belang voor de interpretatie van de resultaten is het gegeven dat het gaat om verzamelde betekenisinhouden die niet noodzakelijkerwijs een statistisch representatief beeld geven van de groep respondenten. Het gaat om patronen in de inhoud van de narratieven, waarbij verschillende narratieve structuren inhoudelijk inconsistent met elkaar mogen zijn. Ze vormen echter een weerslag van de steekproef aan verhalen die we aantreffen in de uitspraken van inwoners van die tot de onderzoeksgroep behoren. Onderstaande resultaten zijn gebaseerd op een respondentenaantal van 59 personen (zie figuur 6) en ruim narratieven. Figuur 6: Verdeling respondenten. Leeftijdscategorie Totaal % 18 tot 30 jaar 14 23,73 30 tot 60 jaar 18 30,51 60 tot 80 jaar 14 23,73 80 plus jaar 13 22,03 Totaal In de volgende paragrafen zijn de resultaten weergegeven voor de afzonderlijke thema s wonen, voorzieningen, welzijn, zorg, onderwijs en (vrijwilligers)werk. Aangegeven is hoeveel narratieven van positief en hoeveel negatief geladen zijn en hoeveel narratieven verwijzen naar vraag en aanbod. 15

18 3.1 Wonen De rust, de vrijheid, de mogelijkheden om naar buiten te lopen. Je woont hier natuurlijk ook fantastisch in het centrum in het dorp, waarbij je hartstikke buitenaf woont. Dat is schitterend. Ik mot er niet aan denken om naar Zutphen te gaan, verschrikkelijk. Te koop is er zat, maar dan is het ook weer in de prijs qua jongeren, helemaal niks Ze hebben nou in tien jaar tijd acht starterswoningen gebouwd... Ja goed, in ieder geval een woning, of het nou gehuurd is of gekocht, eigendom. Dat moakt nie zoveel uit. Ja, en ik zou puur voor mezelf, en ik denk dat een heleboel mensen dat ook wel willen, uh toch heel lang, als je bejaard wordt, kunnen blijven wonen. Dat je zelf je eigen dingetjes kunt doen. Ja, woar het lichamelijk niet lukt nie mee, ja dan hou het feest wel op. Mensen die uit komen, zowel jong als oud, vinden de rust, vrijheid en mogelijkheden om naar buiten te lopen prettig. Mensen die in zijn komen wonen, hebben specifiek gekozen voor het wonen in een wat meer afgelegen dorp en willen (eenmaal gewend) niets anders. De ligging van Keijenborg wordt als positief ervaren, in een mooie omgeving met natuur en toch vlakbij grotere steden als Doetinchem. Het is prettig en plezierig wonen in. Het gemeenschapsgevoel leidt tot een min of meer vanzelfsprekende sociale controle wat een ervaring van veiligheid met zich meebrengt voor de inwoners van Keijenborg. Niet iedereen echter ervaart de sociale controle als prettig, enkele burgers geven aan dat dit hun vrijheid belemmert. Het Achterhoekse naoberschap -principe staat hoog in het vaandel om sociale contacten te leggen en elkaar een handje te helpen als dat nodig is. Door de sluiting van verzorgingshuis Maria Postel voelen met name ouderen zich onzeker over het feit of zij voor de rest van hun leven in Keijenborg kunnen blijven wonen. Zij voelen zich genoodzaakt om in de toekomst langer thuis te blijven wonen nu Maria Postel sluit, want zij voelen er niets voor om naar zorgcentra of seniorenwoningen in nabijgelegen dorpen te verhuizen. Men hoopt dat er in de toekomst in Maria Postel bijvoorbeeld nieuwe zorgappartementen, een ruimte voor dag- en crisisopvang en/of een servicepunt gerealiseerd worden. Ouderen vinden het fijn om te kunnen blijven wonen in de aanleunwoningen maar betreuren het dat zij de voorzieningen van Maria Postel kwijtraken. Er worden te weinig geschikte woningen gebouwd voor ouderen en steeds vaker wonen jonge gezinnen in seniorenwoningen, omdat deze goedkoper zijn. Op de vraag of er voldoende (gelijkvloerse) seniorenwoningen zijn in Keijenborg verschild men van mening. Toekomstige woningen dienen levensloopbestendig te zijn. Jongeren die in willen blijven wonen kunnen vrij lastig een betaalbare woning vinden. Voor de jeugd zijn er slechts enkele starterswoningen in Keijenborg en andere beschikbare woningen zijn te duur. Men ziet graag dat er meer jongeren in komen wonen, dat trekt ook weer andere jongeren aan. Echter, niet alle jongeren en jonge gezinnen willen in blijven wonen. De redenen om te verhuizen zijn vooral de afstanden tot studie of werk en het gemis van voorzieningen. Deelconclusie Respondenten waarderen het wonen in het kleine, gemoedelijke dorp Keijenborg, gelegen midden in de natuur, centraal tussen wat grotere dorpen en steden als zeer positief. Het is vooral voor kinderen een veilig dorp om op te groeien. De vele sociale contacten en het naoberschap dragen bij aan plezierig en veilig wonen. Ouderen hebben uitdrukkelijke voorkeur voor wonen in eigen dorp en willen graag zekerheid of zij in de toekomst in het dorp waar zij geboren en getogen zijn kunnen blijven wonen nu verzorgingshuis Maria Postel sluit. Jongeren en starters op de woningmarkt willen graag 16

19 meer betaalbare woningen afgestemd op hun financiële situatie. Het risico bestaat dat de interesse van jongeren om in te wonen en de mogelijkheden van mensen op leeftijd om zelfstandig te kunnen blijven wonen, afnemen met het verdwijnen van voorzieningen. 3.2 Voorzieningen En de pinautomaat is verdwenen. Nu zijn we nog jong en mans genoeg om naar Hengelo te gaan, om daar te pinnen. Maar je zult maar 80 zijn en slecht ter been. Alleen, afhankelijk van de buren uh... Hoe kom je bij een pinautomaat? Het enige wat ik zou veranderen is Keijenborg een kilometer van Doetinchem afleggen, zodat het net Dat je wel de rust hebt van een dorp, maar dat de noodzakelijke dingen wel dichtbij liggen. RA: Het is rustig en euh ja RB: En we hebben de auto, dus we kunnen uuh ja Je moet hier wel een auto hebben. RA: Want anders dan euh voor boodschappen... RB: Dat wel. Want hier op Keijenborg zelf eh, is heel weinig meer. RA: Het eh, sterft wel een beetje uit. RB: Jaha, dat is wel zo, ja. Inwoners van betreuren het dat het aantal voorzieningen in een klein dorp als Keijenborg afneemt. De respondenten vertellen dat er in de afgelopen jaren veel voorzieningen weg zijn gegaan uit het dorp. Eerder waren er nog een pinautomaat, slager, schoenwinkel, meerdere cafés en andere winkels in het dorp. De huidige voorzieningen, zoals de Zorgsuper, moeten volgens de respondenten wel blijven. De Zorgsuper die er nu zit bezoeken de jong volwassenen nauwelijks. Je kunt er lang niet alles krijgen en het is behoorlijk prijzig. Volgens sommige jongeren maken ouderen relatief veel gebruik van de Zorgsuper. Anderen geven aan dat de Zorgsuper weinig klanten trekt. Respondenten begrijpen dat voorzieningen verdwijnen en beseffen dat zij hieraan zelf bijdragen door in supermarkten in de omgeving boodschappen te doen. De wens voor een grotere supermarkt leeft en tegelijkertijd bestaat het besef dat een grote(re) supermarkt waarschijnlijk niet rendabel is in het dorp. Het verdwijnen van de pinautomaat en de brievenbus in Keijenborg en later in Hengelo wordt als een gemis en probleem ervaren, met name door minder mobiele dorpsinwoners en ouderen. Jongeren en jong volwassenen geven aan dat er voldoende speelgelegenheid is en dat ze het prettig vinden om in een rustige buurt op te groeien. Wel geven ze aan dat er weinig te doen is in het dorp en er steeds meer voorzieningen verdwijnen. Er zijn drie speeltuinen waarvan er één wellicht weggehaald wordt. Men vindt het jammer dat daar op wordt bezuinigd. Zo betreurt men het ook dat het zwembad wellicht gaat sluiten. In het bijzonder de respondenten tot 30 jaar vinden het belangrijk dat de bestaande ontmoetingsplekken blijven bestaan. Vooral café Winkelman en de sportverenigingen spelen een belangrijke rol bij het ontmoeten van elkaar. Diegenen die aangewezen zijn op het openbaar vervoer en die gebruik moeten maken van voorzieningen buiten Keijenborg kunnen slechts op beperkte tijden gebruik maken van de bus. Kinderen worden vaak door de ouders per auto naar school gebracht en van school gehaald, mede vanwege de slecht verlichte wegen. Er ontstaat in het bijzonder een probleem wanneer de mobiliteit afneemt, bijvoorbeeld bij ouderen. Sommige respondenten geven juist ook aan dat zij ervoor kiezen om in een afgelegen dorp te wonen en stellen zich erop in dat zij moeten reizen voor voorzieningen. 17

20 Deelconclusie Vele kleine winkeliers zijn de afgelopen jaren weggetrokken, wat door alle respondenten als een gemis wordt ervaren. De Zorgsuper wordt omschreven als een winkel waar men heen gaat om een vergeten boodschap aan te vullen, waar voornamelijk ouderen heengaan voor enkele kleine boodschappen en waar jongeren liever niet komen, vanwege de hoge prijzen. De supermarkten in de omgeving zijn voor de meesten een beter alternatief. Ook het verdwijnen van een pinautomaat en de brievenbus is lastig. Mobiele inwoners en autobezitters hebben geen problemen met de bereikbaarheid van voorzieningen in de omliggende omgeving. Voor diegenen die aangewezen zijn op het openbaar vervoer is de bereikbaarheid van voorzieningen een probleem, vanwege de beperkte tijden waarop bussen rijden en het wegvallen van de mogelijkheid om vervoer per regiotaxi te regelen. 3.3 Welzijn Ja, en daar kan ik heel goed mee opschieten. Als je in zon tehuus bint dan zeg ik altijd maar, dan moet je geven en nemen. De kermis is het grootste sociale gebeuren in Keijenborg. Eh... je, we hebben hier achter in het park, eh... doen we barbecue. Dat is meestal in de lente of zomer. En we hadden hier ook de kermis en daar komen veel mensen naartoe. Ja, en met de Kerst en andere feestdagen gaan we ook naar elkaar toe. Meestal komen ze eerst bij ons en dan gaan wij samen naar de rest. Ja, zo gaat dat een beetje. Ja, ja. Of we gaan naar Maria Postel bij bekenden kopje koffie drinken. Maar ja, dat gaat nou ook weer weg, dus dan heb je dat weer niet. Ik denk dat dat voor de jeugd wel werkt, ja tuurlijk denk dat dat leuk is. Ze zien dan ook wel een rol voor zichzelf weggelegd: ja, als ik er wat aan moet doen maakt het me ook niet uit, je hebt er later toch plezier aan. Ja, ik denk het wel. En dat zie je ook steeds, drank wordt steeds duurder. Je ziet steeds meer groepen die thuis bij iemand een eigen café maken. En daar dan met z n allen zitten. Kenmerkend voor is dat iedereen elkaar kent. Dat heeft zo zijn voor- en zijn nadelen: ja dat iedereen mekaar kent iedereen is wel betrokken bij elkaar, dan is de sociale controle weer een nadeel Verhalen worden zo groot gemaakt en verdraait. Keijenborg telt veel verschillende verenigingen waar jong en oud elkaar ontmoeten. In de buurt hebben inwoners veel contact met elkaar, buurtinwoners zijn op elkaar betrokken en bieden over en weer een helpende hand wat gezien wordt als naoberschapsplicht. Naoberschap is een begrip in en staat voor sociale controle in de positieve zin van het woord en het naar elkaar omkijken. Er wordt in Keijenborg rekening gehouden met elkaar. Zo kunnen kinderen veilig op straat spelen en wordt blad bij bekenden van de stoep geveegd. Men vindt het belangrijk om elkaar te ondersteunen. De kerk en de kapel om te bidden zijn voor velen belangrijke ontmoetingsplaatsen. Men hoopt dat de beltelefoon blijft bestaan, zodat men thuis de mis kan volgen als men niet is staat is de kerk te bezoeken. Respondenten vrezen dat de leefbaarheid achteruit gaat als Maria Postel sluit. Verzorgingshuis Maria Postel wordt evenals het dorpshuis De Horst gezien als een belangrijke ontmoetingsplaats waar activiteiten worden georganiseerd, waardoor vooral ouderen vitaal en actief blijven. De jongeren hebben geen vaste ontmoetingsplaatsen. Voor hen vervullen de verenigingen een belangrijke rol voor het behouden van sociale contacten. 18