als antwoord op de economische tegenwind

Transcriptie

1 als antwoord op de economische tegenwind

2 Colofon Opdrachtgever: Uitgave van: Titel: Stichting MEER INHolland & Stichting MEER Creativiteit en innovatie als antwoord op de economische tegenwind Contactadres: Postbus AL HAARLEM Samengesteld door: Met medewerking van: Dhr. drs. S.D. Bulterman, lectoraat Ondernemen INHolland Valérie Benjamins Els Boskemper Connie Chen Floris Freriks Michel Laterveer Alfred Mense Hugo de Reus Hugo Story Coen van Wetering Dhr. drs. D. Scherjon, lector Ondernemen INHolland Mw. R.A. Smit MSc, Stichting MEER Dhr. dr. Ir. V.V.P. Swarte, Stichting MEER Dhr. drs. S. Nijboer, Stichting MEER Vormgeving: Fotografie: Bestuur: LIV Creatie, Timur Ozen Valérie Benjamins Jan Vegter Paul Feldbrugge Peter van Koppen 2.

3 Voorwoord De economische crisis van dit moment doet een groot beroep op de flexibiliteit en creativiteit van ondernemers. Het komt erop neer slimmer en goedkoper te werken. Het kijken naar innovaties die gericht zijn op nieuwe producten en afzetmogelijkheden is hierbij essentieel. Creativiteit, onderwijs en regionale samenwerking zouden hierbij als belangrijke voorwaarden moeten gelden. De vraag roept zich nu op in hoeverre en op welke wijze ondernemers in de regio Haarlem, ofwel Zuid-Kennemerland als onderdeel van de Metropoolregio hun creativiteit inzetten en waar ze die vandaan halen. Binnen de metropool is het van belang om onderscheidend op te kunnen treden. Stichting MEER heeft als doelstelling om in de vorm van projecten en onderzoek de regionale economie te bevorderen. Wij vroegen ons daarom af wat nu precies het belang is van de Haarlemse creatieve industrie voor het functioneren van de Haarlemse regionale economie. In deze publicatie worden de hoofdlijnen van het onderzoek gepresenteerd. Deze onderzoeksresultaten fungeren als aanzet voor een brede publiek private discussie met betrekking tot de creatieve industrie. Tevens zal in het onderzoek het belang duidelijk worden van de samenwerking tussen Ondernemerschap, Onderwijs, Overheid en Onderzoek (O4). Dit is een bevestiging van eerdere onderzoeken die uitgevoerd zijn door MKB-Haarlem, INHolland en de Rabobank. Het gaat hierbij om Kansen Tussen Meer en Zee en Haarlem Schone Slaapstad. Vervolg onderzoek zal inzichtelijk moeten maken hoe de banden binnen dit O-4 verband verder versterkt zouden kunnen worden. Stichting MEER en INHolland roepen daarom publieke en private partijen op om met ons verder te werken teneinde een helder beeld te krijgen van de regionale economie opdat er Meer Economische Energie in de Regio komt. Tot slot willen wij dank uitspreken aan allen die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van het rapport, in het bijzonder Sergej Bulterman, associate van het Lectoraat Ondernemen in het MKB. Namens Stichting MEER en INHolland, Dhr. drs ing H. van Overeem MBA Directeur School of Economics INHolland Haarlem Dhr. J.W. Vegter Voorzitter Stichting MEER Haarlem, september 2009 Om onderscheidend te kunnen zijn is onder leiding van burgemeester Schneiders in Haarlem de campagne NieuwHaarlem gestart. Het doel van deze campagne is om alle toekomstige ontwikkelingen en belangen van bedrijfseconomisch Haarlem onder de aandacht te brengen en te houden. Nieuw Haarlem heeft Stichting MEER geïnspireerd om dit onderzoek te houden. Het Lectoraat Ondernemen in het mkb van Hogeschool INHolland heeft in opdracht van Stichting MEER onderzocht hoe ondernemend Haarlem aankijkt tegen Haarlem als creatieve & innovatieve stad. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met MKB-Haarlem. Met het onderzoek proberen we inzicht te krijgen in het imago van de creatieve industrie in de westelijke flank van de metropool, namelijk Haarlem en omgaeving. Ook kijken we naar de creativiteit van de ondernemers zelf. We gaan in op de gesteldheid van de creatieve industrie. Natuurlijk hebben we ook de onderzoeksvragen gesteld hoe andere bedrijven tegen de creatieve industrie aankijken. Ten slotte proberen we inzicht te geven in het economisch belang van de creatieve industrie van Haarlem en Zuid-Kennemerland. Wij hopen met dit onderzoek een positieve bijdrage te hebben geleverd aan het Nieuw Haarlem-proces. 3.

4 Inhoudsopgave Voorwoord pagina 3 Inleiding pagina 5 Samenvatting en conclusie pagina 6 De creatieve economie van Haarlem pagina 8 Imago van en visie op de creatieve industrie in Haarlem pagina 10 Creatieve industrie over het Haarlemse vestigingsklimaat pagina 12 Meerwaarde van creatieve bedrijven pagina 14 Bijlage: onderzoeksaanpak en (non-)responsanalyse pagina 19 Geraadpleegde bronnen pagina 23 4.

5 Inleiding Aanleiding Evenals een aantal andere steden in ons land heeft Haarlem sinds een aantal jaar extra aandacht voor de creatieve industrie als een van de economische pijlers van de stad. Die aandacht is niet uit de lucht komen vallen. Op het gebied van media en boekdrukkunst, musea en cultuur heeft de stad een lange en rijke traditie. Bovendien heeft de stad een relatief hoog opgeleide (beroeps)bevolking, wat op zich een goede basis biedt voor creatief ondernemerschap. Initiatieven als Bevrijdingspop, Haarlem Jazz, de Kunstlijn en het multiculturele Houtfestival, NieuwHaarlem, Touchdown Center, GNR8 (het creatieve leerwerkbedrijf van INHolland) en de ontwikkelingen in de Waarderpolder laten zien dat Haarlem probeert dat creatief ondernemerschap verder aan te zwengelen en te ondersteunen. Juist met een grote buur als Amsterdam is het voor Haarlem van belang om op het gebied van creatieve industrie haar eigen profiel en dynamiek te ontwikkelen. Gegeven de inzet op creatieve industrie is het interessant na te gaan wat die aandacht voor de creatieve industrie Haarlem oplevert, hoeveel steun er voor die bijzondere aandacht in de stad bestaat en hoe belangrijk de sector voor Haarlem feitelijk is. Voor Stichting MEER is dit aanleiding geweest onderzoek te laten doen naar de economische betekenis van de creatieve industrie voor Haarlem. In termen van banen en toegevoegde waarde heeft de sector een direct belang voor de lokale economie. Een meetbaar belang bovendien, dat via resultaten uit al eerder uitgevoerd onderzoek becijferd kan worden 1. Niet bekend is welke meerwaarde de creatieve industrie voor het (overige) Haarlemse bedrijfsleven heeft, een zogenoemd indirecte economisch effect. Op die vraag heeft het onderzoek zich dan ook grotendeels gericht. De onderzoekvraag die in deze publicatie centraal staat, luidt: Afbakeningen en begrippen In het onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen de creatieve industrie enerzijds en alle overige ondernemingen en instellingen anderzijds. In het eerste deel van hoofdstuk 2 wordt aangegeven wat wij verstaan onder creatieve ondernemingen. Hier kan al worden opgemerkt dat in de tekst, in plaats van de creatieve industrie soms ook de term creatieve bedrijven of creatieve ondernemingen wordt gehanteerd. Voor ondernemingen en instellingen die buiten de creatieve industrie vallen wordt ook de term overig bedrijfsleven of overige ondernemingen gebruikt. Wat precies onder het begrip creatieve industrie wordt verstaan is van grote invloed op de betekenis die aan de sector wordt toegekend. Een brede definitie omvat ook bedrijven die creatieve producten en diensten verspreiden, zoals een kunsthal, een kunstuitleen, een cd-winkel, enzovoorts. Een nauwere definitie beperkt de sector tot die bedrijven, die de creatie van creatieve producten en diensten tot hun kernactiviteiten rekenen. Architecten, kunstenaars, reclamebureaus, mediabedrijven en de gaming industry voldoen aan dat criterium. Natuurlijk zijn er genoeg bedrijven die niet tot de creatieve industrie worden gerekend, maar wel ruimte bieden aan creativiteit in de bedrijfsvoering, bedrijven ook waar creatieve mensen werkzaam zijn. Niettemin wordt in gangbaar onderzoek 2 naar de creatieve industrie om praktische redenen van een wat starre afbakening van uitgegaan, gebaseerd op branchering. In het veldonderzoek zijn bedrijven benaderd die zijn gevestigd in de stad Haarlem of een van de direct omliggende gemeenten: Bloemendaal, Haarlemmerliede, Spaarnwoude, Heemstede en Zandvoort. Voor deze afbakening is gekozen, omdat de economie van de randgemeenten binnen de directe invloedssfeer van Haarlem ligt. Leeswijzer Na de samenvatting en conclusies gaat hoofdstuk 1 in op de creatieve industrie als economische sector in Haarlem en het directe belang ervan voor de economie van Haarlem. Hoofdstuk 2 gaat vervolgens na wat het draagvlak voor de creatieve industrie in Haarlem is en wat het imago van Haarlem als creatieve stad is bij het eigen bedrijfsleven. Aansluitend op hoofdstuk 2 schetst hoofdstuk 3 de waardering van het Haarlemse vestigingsklimaat door het creatieve bedrijfsleven. Vervolgens richt hoofdstuk 4 zich op de meerwaarde van de creatieve industrie voor andere bedrijven en instellingen in Haarlem, door in te gaan op onderlinge klantrelaties. Tot slot is achter in deze studie een bijlage opgenomen met een (non-)responsanalyse en een toelichting op de onderzoeksaanpak. Wat is het karakter van de creatieve industrie in Haarlem, wat is de betekenis ervan voor de economie van Haarlem en op welke terreinen kan dat belang voor de Haarlemse economie worden vergroot? 1 Zie onder andere: immovator (2008), Cross Media Monitor. 2 Zie onder andere: immovator (2008), ABF (2005) en TNO (2004). 5.

6 Samenvatting en conclusie Voor u ligt een onderzoek naar het imago, vestigingsklimaat, toekomstperspectief en de economische meerwaarde van de creatieve industrie voor Haarlem en omgeving. Aanleiding voor het onderzoek vormt de (beleids) aandacht die de creatieve industrie in Haarlem krijgt, vanuit de veronderstelling dat deze sector van groot belang is voor de Haarlemse economie. Dit onderzoek gaat na in hoeverre dit, in de ogen van het bedrijfsleven, het geval is. Aan de basis van dit onderzoek staan twee enquêtes die in totaal door 150 bedrijven en instellingen uit Haarlem en omliggende gemeenten zijn ingevuld. De ene enquête was bestemd voor creatieve ondernemers, de andere voor ondernemingen en instellingen die niet tot de creatieve industrie behoren. De resultaten van de enquêtes worden in deze publicatie gepresenteerd. Meer informatie over de aanpak van het onderzoek is te vinden in de bijlage, achter in deze studie. Voor een indruk van het draagvlak voor de creatieve industrie in Haarlem en de passendheid van deze sector in de stad is ondernemers gevraagd naar hun visie op het fenomeen creatieve industrie en het imago van Haarlem als creatieve stad. Zowel de bevraagde creatieve bedrijven als de overige ondernemers zijn aardig op de hoogte van het begrip creatieve industrie. Men weet dus wat de creatieve industrie grofweg inhoudt. Daarnaast zijn zowel de creatieve ondernemingen als het overige bedrijfsleven positief over de toekomst van de creatieve industrie in Haarlem. De creatieve industrie is geen hype, maar heeft de toekomst, is een stelling die door ongeveer 80% van alle ondernemers wordt onderschreven. Ook worden creatieve bedrijven nuttig bevonden voor het Haarlemse bedrijfsleven. Slechts 28% van de ondernemers buiten de creatieve industrie vindt dat de creatieve industrie hun onderneming weinig te bieden heeft. Als klap op de vuurpijl vindt meer dan 60% van de ondernemers die buiten de creatieve industrie actief zijn dat de creatieve industrie de concurrentiekracht van Haarlem bevordert. Aan ondernemers uit de creatieve industrie en het overige bedrijfsleven is ook naar een waardering van de verschillende aspecten van het vestigingsklimaat gevraagd. Over het algemeen beoordeelt de creatieve industrie het huidige ondernemingsklimaat wat negatiever dan de overige ondernemers. Wel wordt door de creatieve industrie positief geoordeeld over de ondernemersgeest in Haarlem, de bereikbaarheid per openbaar vervoer en de beschikbaarheid van gekwalificeerd personeel. Opvallend zijn enkele verschillen tussen de twee groepen. Zo zijn respondenten uit de creatieve industrie bijvoorbeeld minder te spreken over de afstemming van het onderwijs op de functies binnen de creatieve industrie. Ook de kennisuitwisseling met Haarlemse onderwijsinstellingen wordt door creatieve ondernemers lager beoordeeld dan door andere ondernemers. Een belangrijk deel van het onderzoek heeft zich op de zakelijke relaties tussen de Haarlemse creatieve industrie en het overige bedrijfsleven gericht. Het belang van de creatieve industrie voor de economie van Haarlem was namelijk al bekend voor zover het de directe bijdrage aan banen en omzet betreft: 4,8% van de werkgelegenheid en 3,2% van de omzet die door van de lokale economie wordt gegenereerd. Maar de betekenis in indirecte zin, namelijk in termen van de meerwaarde voor het bedrijfsleven in de stad, was echter nog niet onderzocht. Over het algemeen kan gesteld dat ondernemers die tot de creatieve industrie behoren tevreden tot zeer tevreden zijn over de door de Haarlemse creatieve industrie geleverde producten en diensten. Omgekeerd is gebleken dat de creatieve sector eveneens positief aankijkt tegen de relatie met hun Haarlemse zakelijke klanten. Vooral over aspecten als de onderlinge communicatie, het wederzijdse vertrouwen en de gelijkwaardigheid in de relatie zijn creatieve ondernemers te spreken. Eventuele cultuurverschillen tussen creatieve bedrijven enerzijds en hun klanten actief buiten de creatieve industrie anderzijds frustreren de samenwerking dus niet. Op zakelijke aspecten als de winstgevendheid van de opdracht en de prijs-kwaliteitverhouding van geleverde creatieve producten en diensten is het oordeel kritischer, maar nog altijd overwegend positief. Deze positieve uitkomsten worden enigszins gekleurd door de selectiviteit van de respons. Ondernemers die niet aan het onderzoek konden of wilden meewerken, zullen gemiddeld minder positief tegenover samenwerking staan en beginnen er minder snel aan. Niettemin is het beeld dusdanig gunstig, dat het bedrijfsleven in Haarlem met overtuiging zal aangeven dat de creatieve industrie van belang is voor Haarlem. Ondernemers hebben er immers zelf positieve ervaring mee. De studieresultaten leiden tot een aantal conclusies over de betekenis van de creatieve industrie voor Haarlem en kansen om die betekenis te vergroten. De creatieve industrie is onmisbaar voor de haarlemse economie Het over grote deel (79%) van het overige Haarlemse bedrijfsleven denkt dat de creatieve industrie toekomstperspectief heeft en geen hype is. Daarbij vindt zij in meerderheid dat de creatieve industrie de concurrentiekracht van Haarlem bevordert. Een kleine minderheid van de ondervraagde Haarlemse ondernemers actief buiten de creatieve industrie geeft aan dat de creatieve industrie hun onderneming weinig te bieden heeft. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de creatieve industrie belangrijk wordt geacht voor de Haarlemse economie en zeker thuis hoort binnen de gemeente. 6.

7 De gemeente Haarlem mag meer zichtbaar opkomen voor de belangen van de creatieve industrie Ruim een derde van de ondernemers uit de creatieve sector kan niet achter de stelling staan dat de gemeente voldoende opkomt voor de belangen van de creatieve industrie. Daar tegenover staat dat 41% van de bevraagde ondernemers van mening is dat de gemeente voldoende opkomt voor de belangen. Het zijn vooral creatieve zakelijke dienstverleners die kritischer over de rol van de gemeente zijn. De kunstsector en media- en entertainmentbranche oordelen daar iets positiever over. Uit deze peiling valt niet af te leiden wat de argumenten van kritische ondernemers zijn en op welke terreinen en wijze verbeteringen in het beleid gewenst zijn. Het kan bovendien zijn dat vooral onbekendheid met de gemeentelijke inspanningen in kritiek resulteren. Het vestigingsklimaat voldoet nog niet op alle punten aan wensen van creatieve bedrijven Respondenten uit de creatieve industrie beoordelen het vestigingsklimaat per saldo wat negatiever dan die uit het overige bedrijfsleven. Dit kan zeker te maken hebben met afwijkende en mogelijk ook meer specifieke wensen van de creatieve industrie ten aanzien van het vestigingsklimaat. Zo worden de aspecten financieringsmogelijkheden, de aansluiting van het Haarlemse onderwijs op gevraagde functies in het bedrijfsleven en de samenwerking tussen creatieve industrie en de lokale onderwijsinstellingen door creatieve ondernemers verhoudingsgewijs lager beoordeeld. Het overige bedrijfsleven waardeert de bereikbaarheid per auto juist lager dan creatieve bedrijven. De cruciale succesfactor voor Haarlem als creatieve stad voor de toekomst : investeren in kennisuitwisseling en onderlinge afstemming van scholing Het draagvlak voor stimulering van de creatieve sector in Haarlem is aanwezig en de stad biedt al plaats aan een groot aantal creatieve bedrijven. Om in de toekomst de creatieve sector in de stad te versterken en te laten groeien is het van belang dat het lokale (beroeps)onderwijs en creatieve bedrijven opleidingsmogelijkheden en wensen nauwer op elkaar afstemmen. Dit begint bij het verkrijgen van een compleet en exact beeld van de door de creatieve industrie gewenste nieuw afgestudeerde arbeidskrachten. Het regelmatig actualiseren van dat beeld maakt hiervan ook deel uit. Anderzijds vergt een meer gerichte instroom van studenten naar de arbeidsmarkt voor creatieve bedrijven, dat de creatieve industrie voortdurend investeert in stagemogelijkheden en ondersteuning biedt aan lokale onderwijsinitiatieven. De Haarlemse creatieve industrie kan inspelen op onbenutte lokale marktpotenties Tweederde van de bevraagde Haarlemse bedrijven en instellingen geeft aan de afgelopen drie jaar één of meerdere creatieve producten en/of diensten te hebben afgenomen. Een derde heeft dat niet gedaan en dat is lang niet altijd omdat men daar intern voor zorg draagt. Er liggen voor de creatieve industrie dus kansen om de lokale markt bewust te maken van de toegevoegde waarde die creativiteit in de bedrijfsvoering genereert. Vooral bedrijven in de maaksector hebben tot dusver (minder snel) oren naar het inschakelen van creatieve bedrijven. Verminderen van de mismatch tussen vraag en aanbod van lokale creatieve producten Bijna de helft van alle ondernemers die geen deel uitmaken van de creatieve industrie geeft aan liever gebruik te willen maken van creatieve bedrijven afkomstig uit Haarlem. Vooral de zzp-ers geven aan een voorkeur te hebben voor creatieve bedrijven uit Haarlem. Opmerkelijk is dat 46% van de ondernemers uit het overige bedrijfsleven met een voorkeur voor Haarlemse creatieve bedrijven, tegelijkertijd aangeeft moeite te hebben die bedrijven in Haarlem te vinden. De mismatch kan mede het gevolg zijn van het eenvoudigweg ontbreken creatieve bedrijven die de gevraagde producten en diensten leveren. De oorzaak kan ook terug te voeren zijn op een gebrek aan informatie en transparantie in de markt. Aan ondernemersplatforms en de gemeente de taak een voortrekkersrol te vervullen waar het gaat om de zicht- en vindbaarheid van de creatieve industrie. Creatieve bedrijven zijn geen vreemde eend in de bijt De Haarlemse creatieve industrie heeft een goede basis om op voort te bouwen. Ondervraagde creatieve bedrijven zijn overwegend positief over hun relatie met haar klanten, zeker op het gebied van onderling vertrouwen. Ook aspecten als communicatie en wederzijds begrip, creatieve vrijheid en de professionaliteit van de opdrachtgever worden gunstig gewaardeerd. Respondenten die creatieve bedrijven inhuren zijn eveneens in meerderheid tevreden met de klantrelaties. Voornamelijk de betrouwbaarheid en de professionaliteit van de verleende creatieve diensten werden hoog gewaardeerd. Weliswaar worden klantrelaties van creatieve bedrijven met een collega-bedrijf uit dezelfde sector nog positiever beoordeeld dan relaties met bedrijven van buiten de eigen sector. Van een mentale kloof als gevolg van verschillen in cultuur tussen creatieve bedrijven enerzijds en andere bedrijven anderzijds lijkt bij het grootste deel van de ondervraagde ondernemers geen sprake. Dat geldt mogelijk nog wel voor bedrijven die niet aan het onderzoek wilden meewerken of in ieder geval (bewust) niet aan samenwerking met creatieve bedrijven doen. Uit deze laatste en ook de meeste andere conclusies valt af te leiden dat de creatieve industrie in Haarlem volop meetelt en meedoet. De sector vormt geen buitenbeentje en is, ook al is ze zelf misschien experimenteel ingesteld, meer dan een Haarlems economisch experiment. 7.

8 Hoofdstuk 1 De creatieve economie van Haarlem Economisch belang van de creatieve industrie in Haarlem In 2007 telde Nederland ruim 66 duizend bedrijven in de creatieve industrie. In Haarlem bedroeg het aantal creatieve vestigingen Dat was 1,5% van alle creatieve bedrijven in Nederland. Hieronder, in tabel 1, is het aantal vestigingen, banen en de omzet van de creatieve industrie van Haarlem vergeleken met die van Amsterdam en Nederland als geheel. Het directe aandeel van de creatieve industrie in de Haarlemse economie varieerde van 3,2% tot 10%, naar gelang de gehanteerde maatstaf. Daarmee is het directe belang voor de economie hier groter dan landelijk, maar lager dan in Amsterdam. Tabel 1 tabel 1 hfs 1 Aandeel van de creatieve industrie in de economieën van Haarlem, Amsterdam en Nederland, 2007 ves$gingen % aandeel banen % aandeel omzet % aandeel ( mln.) Haarlem ,0% ,8% 311 3,2% tabel 1 hfs 1 Amsterdam tabel 1 hfs ,8% ,9% ,0% Nederland ,9% ,2% ,1% ves$gingen ves$gingen % aandeel % aandeel banen % aandeel banen omzet % aandeel omze Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor en LISA (2008), Werkgelegenheidsregister. ( mln.) ( mln Haarlem Haarlem ,0% 10,0% ,8% ,2% 4,8% 31 De Amsterdam Nederlandse creatieve Amsterdamindustrie zorgde in ,8% uitgeverijen in ,8% Haarlem, dat in deze ,9% sector thuis hoort. 5,0% 6,9% De 3.00 voor Nederland 324 duizend banen. Nederland Daarvan waren er een kleine ,9% werkgelegenheid ,9% in de media en entertainmentsector 4,2% is 2,1% 4,2% dan ,2 duizend in Haarlem te vinden. Tabel 2 laat zien hoe ook voor een groot deel in de grafische bedrijven en de de werkgelegenheid verdeeld is over de drie creatieve uitgeverij geconcentreerd. tabel 2 hfs. 1 sectoren. De relatief grote werkgelegenheid binnen media en entertainment kan uitgelegd worden door het grote aantal kunsten media en Grea$eve zakelihke totaal tabel 1 hfs 1 tabel 1 hfs 1 entertainment Tabel 2 Werkgelegenheid per branche in de creatieve industrie, uitgedrukt in Haarlem ves$gingen 682 ves$gingen % aandeel % aandeel banen % aandeel tabel 2 hfs. 1 aantal tabel 2 hfs. 1 banen, 2007 banen omzet % aandeel omz Amsterdam ( mln.) ( mln Nederland Haarlem Haarlem ,0% ,0% kunsten media en kunsten Grea$eve zakelihke media en Grea$eve zakelihke totaal 4,8% totaal 3,2% 4,8% 31 Amsterdam Amsterdam entertainment 14,8% entertainment ,8% ,9% ,0% 6,9% 3.00 Nederland Nederland ,9% ,9% ,2% ,1% 4,2% Haarlem Haarlem Amsterdam Amsterdam Nederland tabel 3, hfs 1 Nederland Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor en Gemeente Amsterdam (2008), Ontwikkeling creatieve industrie kunsten media en Grea$eve zakelihke totaal in de Noordvleugel. entertainment Haarlem 0,3% 2,5% 3,2% 0,0% tabel 3, hfs 1 Amsterdam tabel 2 hfs. 1 tabel 3, hfs 1 6,5% 0,2% 5,0% 3,1% Economische dynamiek tabel 2 hfs. 1 in de Haarlemse was zelfs sprake van groei over de gehele linie binnen de Nederland 4,6% 1,9% 6,5% 4,7% creatieve industrie creatieve industrie. Vooral in de jaren van de laagconjunctuur kunsten media en kunsten Grea$eve zakelihke media en Grea$eve zakelihke totaal totaal In de periode is de werkgelegenheid entertainment binnen vanaf 2002 entertainment lijkt de Haarlemse creatieve industrie zwaarder de Haarlem creatieve industrie Haarlem in Haarlem 0,3% gestagneerd. Alleen 0,3% 2,5% de te zijn getroffen 2,5% 3,2% dan die landelijk. Dit 0,0% 3,2% komt voor een deel door 0,0% creatieve Amsterdam Haarlem zakelijke Amsterdam Haarlem 6,5% 682 liet nog enige groei ,2% 6,5% 682 de kwetsbare ,2% ,0% positie van de relatief ,1% ,0% belangrijke grafische ,1% zien. Nederland Amsterdam De kunst- en Nederland Amsterdam de media ,6% en entertainmentsector ,6% 1,9% en uitgeverijsector ,5% 1,9% Deze sector is ,7% 6,5% verhoudingsgewijs ,7% sterk hadden Nederlandzelfs met een Nederland banenkrimp te kampen. Daarmee internationaal georiënteerd en heeft structureel te kampen is de werkgelegenheidsdynamiek in Haarlem duidelijk met harde competitie en dunne marges. achtergebleven bij die in Amsterdam en landelijk. Landelijk Tabel 3 Groei werkgelegenheid per branche in de creatieve sector, tabel 3, hfs 1 tabel 3, hfs 1 kunsten media en kunsten Grea$eve zakelihke media en Grea$eve zakelihke totaal totaal entertainment entertainment Haarlem Haarlem 0,3% 0,3% 2,5% 2,5% 3,2% 0,0% 3,2% 0,0% Amsterdam Amsterdam 6,5% 0,2% 6,5% 0,2% 5,0% 3,1% 5,0% 3,1% Nederland Nederland 4,6% 4,6% 1,9% 6,5% 1,9% 4,7% 6,5% 4,7% Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor en Gemeente Amsterdam (2008), Ontwikkeling creatieve industrie in de Noordvleugel. 8.

9 Branchering van en specialisatie binnen Haarlemse creatieve industrie Zoals hierboven al was opgemerkt, is de uitgeverijsector de grootste banenverschaffer binnen de Haarlemse creatieve industrie. De reclamebranche doet daar echter nauwelijks voor onder. Er is dus sprake van een hoge concentratiegraad van de creatieve industrie in deze twee branches. Opvallend is verder het verschil met Amsterdam op het gebied van podiumkunsten en de filmindustrie. Deze branches spelen in Haarlem een veel bescheidener rol. Een vergelijking met de Nederlandse branchestructuur is mogelijk gemaakt door zogenoemde locatiequotiënten* te berekenen (zie tabel 4). Daarbij wordt het werkgelegenheidsaandeel van een branche in de Haarlemse economie gedeeld op het aandeel dat diezelfde branche binnen Nederland heeft. Een quotiënt boven de 100 betekent een oververtegenwoordiging van de betreffende branche in Haarlem. Dit is het geval voor praktisch alle branches, wat erop duidt dat creatieve branches voor de Haarlemse werkgelegenheid van grotere betekenis zijn dan diezelfde creatieve branches in Nederland als geheel. De sterke vertegenwoordiging van de uitgeverijbranche komt hier wederom naar voren. Maar de mediasector in brede zin is hier relatief sterk aanwezig. De voorsprong van Haarlem op het gebied van creatieve zakelijke diensten is bescheiden, al scoort Amsterdam niet veel hoger. Dit komt doordat de zakelijke minder archetypisch is voor de stedelijke creatieve industrie. Communicatieadviesbureaus, ontwerpers en architecten kom je overal in het land tegen, ook in minder verstedelijkte gebieden. Dergelijke branches zijn landelijk gezien, en ook in Haarlem, jarenlang tevens de snelst groeiende binnen de creatieve industrie geweest. Tabel 4 tabel 4 hfs 1 Branchering van en specialisatie binnen de creatieve industrie, gemeten in het aantal banen, 2007 Haarlem Haarlem A'dam LQ* Haarlem LQ* A dam abs % % NL=100 NL=100 kunsten ,6% 30,7% podiumkunsten 61 1,9% 8,6% scheppende kunsten 139 4,4% 3,3% theaters, schouwburgen en 81 2,6% 6,1% concertgebouwen t.b.v. kunstbeoefening en organisame 249 7,9% 6,9% van evenementen musea en galerieën 152 4,8% 5,8% media en entertainment ,8% 35,8% uitgeverijen ,0% 17,3% fotografie 69 2,2% 2,4% film 142 4,5% 9,4% omroeporganisames 50 1,6% 1,2% producme en ondersteuning radio en televisie 0 0,0% 3,4% overig amusement 0 0,0% 0,6% journalisten 0 0,0% 1,6% rea9e:e ;ake<i=ke diensten ,6% 33,5% architecten ,7% 8,6% landschapsarchitecten 66 2,1% 1,5% reclamebureaus ,6% 18,2% interieur en modeontwerpers 100 3,2% 5,2% t?taa< 8rea9e:e industrie ,0% 100,0% *Locatiequotiënten: uitgedrukt als het % aandeel van een branche in de Haarlemse economie gedeeld door het % aandeel van een branche in de Nederlandse economie en vervolgens geïndiceerd (Nederland=100). Bron: IMMovator (2008), Cross Media Monitor. 9.

10 Hoofdstuk 2 Imago van en visie op de creatieve industrie in Haarlem Haarlem wil zich bewust profileren en ontwikkelen als een creatieve stad. Hoe staat het ervoor met het imago van de creatieve industrie en Haarlem als creatieve stad? Wat vinden creatieve en andere ondernemers er zelf van? In dit hoofdstuk wordt de visie van het Haarlemse bedrijfsleven uiteengezet. Wat is creatieve industrie? De definitie van creatieve industrie die dit onderzoek standaard hanteert luidt: Bedrijven en instellingen die zijn gericht op het bedenken, produceren en verspreiden van creatieve uitingen. Het overgrote deel van de creatieve respondenten (86%) lijkt zich te kunnen vinden in voorgenoemde definitie van creatieve industrie (zie tabel 5). Ook bedrijven buiten de creatieve sector kiezen overwegend (78%) voor deze definitie. Voor de twee overige definities die respondenten werd voorgehouden, was nauwelijks steun te vinden. Tabel 5 Keuze van respondenten uit voorgelegde definities van de term creatieve industrie!abel 1. )efini-e./rea-eve ind3strie. door respondenten Crea-eve >edrijven Overig bedrijfsleven abs % abs % E&ploita,e van kunst en cultuur 6 9% 5 6% 8edenken, produceren en verspreiden van crea,eve ui,ngen 59 86% 68 78% Versterken Nederlandse cultuur 0 0% 5 6% Anders, door respondent zelf ingevoerd 4 6% 9 10% Totaal % % Uit verdere ondervraging, door het voorhouden van een onmisbaar vinden als kleinere bedrijven. Ook grotere aantal voorbeeldbedrijven uit de creatieve industrie, bedrijven rekenen creatieve producten en diensten vaak blijkt dat de respondenten het bedenken van creatieve niet tot hun core business. uitingen Grafiek 1. Imago volgens respondenten CI belangrijker vinden voor definitie van de creatieve industrie dan het produceren en verspreiden Binnen de creatieve sector zelf heerst weinig verdeeldheid van creatieve uitingen. Een reclameadviesbureau, modeontwerper en een architectenbureau behoren volgens de de media- De CI is onmisbaar voor de en entertainmentbranche, als de zakelijke over voornoemde onderwerpen. Zowel de kunstsector, 90 creatieve 80 ondernemers tot de creatieve industrie. Dit terwijl Haarlemse economie zijn positief over het imago van de creatieve een onderzoeksbureau, producent van cd s, kunstuitleen industrie en beschouwen de creatieve industrie als onmisbaar 70 en een uitgeverij als door de meeste respondenten niet voor de Haarlemse economie. Ook naar grootteklassen van Haarlem PeeQ een guns,g als creatieve 60 ondernemingen worden gezien. We kunnen bedrijven variëren de meningen niet noemenswaardig. imago voor de CI hieruit concluderen dat de creatieve ondernemers dus de 50 creatieve industrie krapper afbakenen dan de in de inleiding De stelling: Haarlem moet op het gebied van creatieve gegeven 40 definitie. Bij die definitie worden, zoals doorgaans industrie Haarlem biedt de CI een goed niet concurreren met Amsterdam maar een eigen in onderzoek gebruikelijk is, bedrijven en instellingen met richting ondernemingsklimaat kiezen, wordt door 77% van de bevraagde 30 een zogenoemde distributiefunctie wel meegeteld. creatieve onderschreven. Echter, minder dan de helft (42%) 20 van hen CI moet niet concurrenen met beoordeelt het Haarlemse ondernemingsklimaat Imago en visie als gunstig; 10 ARdam, eigen ricp,ng kiezen 23% is het daar in elk geval niet mee eens. Het overgrote deel van de bevraagde ondernemers vindt de creatieve 0 industrie onmisbaar voor de Haarlemse economie. Ook over de gemeente Haarlem als belangenbehartiger van De gemeente komt op voor Deze visie wordt Eens door 84% Neutraal van de creatieve Oneens bedrijven Geen mening zelf de creatieve industrie heerst verdeeldheid. Ondervraagde de belangen van CI in de stad onderschreven en door 74% van het overige bedrijfsleven. creatieve bedrijven zijn in minderheid (41%) van mening dat de gemeente voldoende opkomt voor de belangen Dat bijna alle ondervraagde creatieve bedrijven hun eigen van de creatieve industrie in de stad, terwijl 35% vindt dat sector geen hype vinden, is niet vreemd. Maar ook 79% de gemeente dit nalaat. Deze verdeeldheid heerst zowel van de rest van het Haarlemse bedrijfsleven is die mening bij zelfstandigen, kleine bedrijven, als bij bedrijven met toegedaan en denkt dat de creatieve sector toekomst meer personeel. Nader inzoomend op creatieve branches heeft. Zij vindt bovendien in meerderheid dat de creatieve (zie appendix A1-3), blijkt vooral de creatieve zakelijke industrie de concurrentiekracht in Haarlem bevordert. negatiever te oordelen (33% eens, 44% Slechts 16% van de ondervraagde ondernemers is het hier oneens) op de vraag of de gemeente voor haar belangen niet mee eens. En slechts 28% van de ondernemers buiten opkomt. Dit oordeel is duidelijk positiever in het geval van de creatieve industrie heeft het idee dat die industrie hun de kunstbranche (60% eens, 30% oneens), en ook licht onderneming weinig te bieden heeft. positiever binnen de media en entertainmentbranche (40% eens, 35% oneens). Opvallend is dat grote bedrijven, die in theorie meer zelf binnenshuis (kunnen) doen, de creatieve industrie evenzo 10.

11 Versterken Nederlandse cultuur Versterken Nederlandse cultuur 0 0% 0 5 0% 6% 5 Anders, door respondent zelf ingevoerd Anders, door respondent zelf ingevoerd 4 6% 4 9 6% 10% 9 1 Totaal Totaal % % 100% Grafiek 1. Imago volgens respondenten CI Grafiek 1. Imago volgens respondenten CI Figuur 1 Imago respondenten uit de creatieve industrie De CI is onmisbaar voor de 80 De CI is onmisbaar voor de Haarlemse economie Haarlemse economie 70 Haarlem PeeQ een guns,g 60 Haarlem PeeQ een guns,g imago voor de CI 50 imago voor de CI 40 Haarlem biedt de CI een goed Haarlem biedt de CI een goed ondernemingsklimaat 30 ondernemingsklimaat 20 CI moet niet concurrenen met 10 CI moet niet concurrenen met ARdam, eigen ricp,ng kiezen ARdam, eigen ricp,ng kiezen 0 De gemeente komt op voor Eens Neutraal Oneens Geen mening De gemeente komt op voor de belangen van CI in de stad Eens Neutraal Oneens Geen mening de belangen van CI in de stad Grafiek 2. Imago volgens respondenten overige bedrijfsleven Figuur 2 Imago volgens respondenten overige bedrijfsleven CI is geen h>pe, ze heeb de CI is geen h>pe, ze heeb de toekomst toekomst CI is onmisbaar voor de CI is onmisbaar voor de economie van Haarlem economie van Haarlem CI in Haarlem bevordert de CI in Haarlem bevordert de concurrenjekracht concurrenjekracht CI in Haarlem richt zich sterker CI in Haarlem richt zich sterker op bewoners/consumenten op bewoners/consumenten 40 CreaJeve bedrijven hebben CreaJeve bedrijven hebben 30 mijn onderneming weinig te mijn onderneming weinig te bieden bieden 20 Liever gebruik maken van Liever gebruik maken van creajeve producten/diensten creajeve producten/diensten 10 van bedrijven in Haarlem van bedrijven in Haarlem Zou meer met CI willen Zou meer met CI willen 0 samenwerken, maar CI is samenwerken, maar CI is moeilijk te vinden moeilijk te vinden Eens Neutraal Eens Oneens Neutraal Geen mening Oneens Geen mening Resumé Het draagvlak voor de creatieve industrie en Haarlem als creatieve stad is aanwezig, zo blijkt uit dit onderzoek. Haarlem heeft een zeer positief imago onder de creatieve ondernemers die in de stad en directe omgeving gevestigd zijn. Van de inzet van de gemeente voor de belangen van de creatieve industrie is een aanzienlijk deel van de creatieve ondernemers echter niet overtuigd. Dit kan betekenen dat bedrijven meer actie van de gemeente willen zien, maar het is ook mogelijk dat ondernemers onvoldoende op de hoogte zijn van de initiatieven die de gemeente onderneemt. Ook onder het overige bedrijfsleven, dat is bevraagd, heeft de creatieve industrie een zeer positief imago. Meer dan drie kwart van de bedrijven die buiten de creatieve industrie actief zijn weet een passende begripsomschrijving van het begrip creatieve industrie te selecteren. En ook het economisch belang en het perspectief van de creatieve industrie worden positief beoordeeld. Wel is meer dan een kwart van de ondernemers van mening dat creatieve bedrijven geen toegevoegde waarde voor het eigen bedrijf bieden. Hieruit mag worden geconcludeerd dat het lokale draagvlak voor de creatieve industrie aanwezig is en de sector zeker thuis hoort binnen de stad. 11.

12 Hoofdstuk 3 Creatieve industrie over het Haarlemse vestigingsklimaat Vestigingsklimaat volgens creatieve bedrijven Uit het vorige hoofdstuk is onder meer gebleken dat het Haarlemse bedrijfsleven Haarlem als een creatieve stad ziet. Betekent dit ook dat het Haarlemse vestigingsklimaat op creatieve ondernemers is toegesneden? Wat vinden creatieve ondernemers van zaken als bedrijfshuisvesting, beschikbaarheid van personeel en de bereikbaarheid van Haarlem? En in hoeverre wijkt hun mening af van die van het overige Haarlemse bedrijfsleven? Creatieve en andere ondernemers hebben hun waardering uitgebracht door middel van het geven van een rapportcijfer voor verschillende aspecten van het vestigingsklimaat in Haarlem. Vergelijken we de uitkomsten dan blijken ondervraagde creatieve bedrijven wat minder positief te zijn over het vestigingsklimaat dan andere bedrijven en instellingen. Vooral de beschikbaarheid van passende huisvesting, de aansluiting van het onderwijs en de financieringsmogelijkheden worden lager gewaardeerd (zie tabel 6). Uiteraard moet bij die laatste waardering rekening worden gehouden met het huidige economische klimaat. De beperkte(re) financieringsmogelijkheden zijn immers niet zozeer een lokaal alswel een wereldwijd probleem. Tabel!"#$%&'(&)""*+$*,-.&/"-&"01$23$-&/"-&4$3&/$05.,-.06%,7""3&,-&8""*%$7 6 Waardering van aspecten van het vestigingsklimaat in Haarlem Rapportcijfers respondenten!re$%eve (nd+s-rie Overig bedrijfsleven!anbod bedrij,shuisves1ng 6,2 6,7 Betaalbaarheid bedrij,shuisves1ng 5,4 5,1 Beschikbaarheid gekwalificeerd personeel 6,5 6,4!,stemming onderwijs op,unc1es 5,2 6,2 Kennisuitwisseling met onderwijsinstellingen 5,0 5,5 Kennisuitwisseling met bedrijven 6,1 n.v. t. Bereikbaarheid per auto 6,4 5,4 Bereikbaarheid per OV 6,8 6,9 Ondernemersgeest Haarlem 6,9 6,8 Kromo1e LM gemeente 5,5 n.v. t. Financieringsmogelijkheden 4,7 5,1 12.

13 Wat betreft bedrijfshuisvesting voor creatieve bedrijven, blijkt dat de respondenten vinden dat het aanbod in voldoende mate aanwezig is (6,2), maar de betaalbaarheid ervan te wensen overlaat (5,4). Ook vindt de gemiddelde respondent in de creatieve industrie dat de gemeente haar sector te weinig promoot (5,5). Dit kan betekenen dat ondernemers een actiever, intensiever beleid van de gemeente wensen, of een beleid met andere accenten en prioriteiten. Het kan echter ook betekenen dat ondernemers onvoldoende op de hoogte zijn van initiatieven die de gemeente voor de creatieve industrie onderneemt. Verder waarderen zij de bereikbaarheid van Haarlem redelijk positief, zowel per auto (6,4) als per openbaar vervoer (6,8). Tot slot zijn Haarlemse bevraagde creatieve evenals andere ondernemers te spreken over de ondernemersgeest (6,9) in de gemeente. Creatieve ondernemers hebben vaker behoefte aan specifieke bedrijfsruimte en relatief veel vierkante meters (atelierruimte) waarbij de betaalbaarheid niet in het gedrang komt. Bovendien is uit algemene studies over huisvesting van de creatieve industrie bekend dat een deel van hen graag met collega bedrijven geclusterd gehuisvest zit 3. Een wens die bij niet-creatieve bedrijven veel minder vaak wordt gehoord. Resumé De creatieve industrie beoordeelt het vestigingsklimaat per saldo wat negatiever dan andere bedrijven en instellingen. Reden hiervoor kan zijn dat de creatieve industrie andere wensen heeft op het gebied van het vestigingsklimaat. Zo beoordelen creatieve ondernemers financieringsmogelijkheden en de aansluiting van het onderwijs laag, terwijl het overige bedrijfsleven de bereikbaarheid per auto juist laag waarderen. In elk geval zijn beide ondernemersgroepen wel zeer te spreken over de ondernemersgeest in Haarlem! Een andere belangrijke uitkomst is de onvrede van creatieve bedrijven over de afstemming van het Haarlemse onderwijs op banen en functies binnen hun bedrijven (5,2). Het overige bedrijfsleven komt wellicht sneller in contact met het Haarlemse onderwijs in de vorm van stages, waardoor zij beter aansluiting ervaart. Het regionale onderwijs lijkt nog niet goed ingesteld te zijn op de creatieve industrie. Wellicht komt dit door de snelle ontwikkeling van de sector en de snel veranderende competenties van creatieve medewerkers. Ook kan de afwezigheid van een kunstacademie een oorzaak zijn, waardoor vooral vanuit de kunstenbranche geen aansluiting wordt gevonden bij het beroepsonderwijs. Verder is het goed mogelijk dat er vanuit de creatieve zakelijke vraag is naar mensen met een specifieke opleiding die in Haarlem niet wordt aangeboden, zoals bijvoorbeeld IT-ers en journalisten. Ook de kennisuitwisseling tussen onderwijsinstellingen (5,0) en creatieve bedrijven wordt met een onvoldoende beoordeeld. Deze waarderingen variëren niet sterk naar gelang het opleidingsprofiel van bedrijven. Creatieve bedrijven met minder hoger opgeleiden in dienst zijn even kritisch als bedrijven met veel hoger opgeleiden. Over de kennisuitwisseling tussen creatieve bedrijven onderling wordt overigens wat positiever geoordeeld (6,1). 3 O.a. Stogo (2009), De kunst van het overleven - Overlevingskansen en vestigingsgedrag van nieuwe creatieve bedrijven in de stad Utrecht tussen 1997 en

14 Hoofdstuk 4 Meerwaarde van creatieve bedrijven De economische betekenis van de creatieve industrie voor Haarlem houdt niet op bij de werkgelegenheid en omzet die zij zelf genereert. Minstens zo belangrijk is de meerwaarde van creatieve bedrijven voor andere bedrijven en instellingen in de stad. Creatieve producten en diensten ondersteunen bedrijven en instellingen immers bij zaken als marketing, communicatie, productontwikkeling en andere vormen van innovatie. Zaken die resulteren in een hogere efficiency in de bedrijfsvoering of, vaker nog, het verhogen van de afzet en de toegevoegde waarde van producten en diensten. Een belangrijk deel van het onderzoek richt zich dan ook op de onderlinge zakelijke relaties tussen de Haarlemse creatieve industrie en het overige bedrijfsleven. Daarbij gaat het om vragen als: welke Haarlemse ondernemers maken gebruik van producten en diensten afkomstig van de creatieve industrie? Naar wat voor soort creatieve diensten en producten is er vraag? Hoe winstgevend zijn deze activiteiten? Hoe is de prijs/kwaliteit verhouding van de geleverde diensten? Behoefte aan creatieve producten en diensten Tweederde van de bevraagde ondernemers die buiten de creatieve industrie actief zijn heeft gedurende de afgelopen drie jaar één of meerdere creatieve diensten afgenomen. Van de bedrijven die geen creatieve dienst hebben afgenomen, geeft 32% aan creatieve producten en diensten intern te regelen en 46% geen creatieve diensten nodig te hebben. Het niet kunnen vinden van een goed creatief bedrijf als leverancier, of het hebben van slechte ervaringen met in het verleden afgenomen creatieve diensten zijn niet als reden genoemd. Bedrijven en instellingen lijken dus bewust te kiezen voor het wel of niet inhuren van een creatief bedrijf. Overigens moet bij deze cijfers worden opgemerkt dat er een reële kans is dat het aantal bedrijven dat creatieve diensten heeft afgenomen in werkelijkheid lager ligt dan de tweederde die hier is gemeten. Een aanzienlijk aantal voor het onderzoek benaderde ondernemers kon of wilde namelijk niet meewerken aan het onderzoek (zie de bijlage achter in de studie voor de responsanalyse). Het is goed mogelijk dat het aantal niet-gebruikers van creatieve diensten in deze groep hoger ligt. Van de ondernemers die wel een of meerdere creatieve diensten hebben afgenomen, is 42% actief in de commerciële (voornamelijk zakelijke ), 27% in de consumentenmarkt (voornamelijk detailhandel), 19% in de niet-commerciële en 12% in de industrie. Hun ervaringen met de inhuur van creatieve bedrijven heeft betrekking op 103 diensten en producten. Omgekeerd hebben bevraagde creatieve ondernemers een oordeel gegeven over in totaal 158 klantrelaties, ofwel afnemers van hun creatieve producten en diensten. De belangrijkste opdrachtgevers (23% van het totaal) blijken de creatieve industrie zelf te zijn, op de voet gevolgd door de zakelijke (22%). Een beperkter aandeel hebben overheden (10%), de culturele en recreatieve (8%), de industrie (8%) en financiële instellingen (6%). Voor 70% van de ondernemers die producten en diensten hebben afgenomen van de creatieve industrie beslaat de investering in deze creatieve diensten en producten maximaal 5% van de totale bedrijfskosten (zie tabel 7). Ongeveer 19% van de ondernemers geeft aan dat de investering in creatieve diensten 5-10% van de totale bedrijfskosten uitmaken en bij 12% van hen betreft het minstens 10% van de bedrijfskosten. Verder geeft meer dan de helft van de bevraagde ondernemers aan een tot vijf keer per jaar creatieve producten en diensten in te kopen (tabel 8). Tabel 7 Kosten van!"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$- de inkoop van creatieve diensten als % van de totale bedrijfskosten abs % abs abs % % abs % 0 5% 0 5% 0 5% % % 5 10% 5 10% % >10% >10% >10% 7>10% Totaal Totaal Totaal 59 Totaal Tabel!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ 8 Frequentie!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ van inkoop bij!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ de creatieve industrie in Haarlem abs % abs abs % % abs % Niet Niet Niet 10 Niet maal per jaar 1 2 maal per jaar maal per jaar maal per jaar 2 5 maal per jaar maal per jaar maal per jaar 5 10 maal per jaar 5 10 maal per jaar >10 maal per jaar >10 maal per jaar 4>10 maal per jaar Totaal Totaal Totaal 59 Totaal

15 Maakindustrie 42% Vragend naar het klantenprofiel bij creatieve dienstverleners blijkt dat collega-bedrijven uit de creatieve sector zelf de belangrijkste afnemer zijn, met een aandeel van 23%. De 42% creatieve sector is de netwerkeconomie bij uitstek, waarin Belangrijkste klantengroepen van Haarlemse creatieve dienstverleners, %&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$- naar sector abs % CreaKeve Industrie MelN CreaKeve Industrie MelN 23% 23% % 23% % Zakelijke 7 12 Openbaar bestuur!"#$%&'(&)*+,$-&."-&/$&0-1**2&."-&34$"5$.$&/0$-+,$-&"%+&6&."-&/$&,*,"%$&#$/4078+1*+,$al Openbaar bestuur 6% abs % 0 5% Cultuur, recreake en overige Industrie 5 10% 8% 11 Cultuur, recreake en 22% 19 6% Financiële instellingen %&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ >10% overige 7 12 Totaal 8% Overig 10% Industrie 8% abs %!"#$%&9(&:4$;<$-5$&0-1**2&=>&0-&?""4%$@ 22% Financiële instellingen aal per jaar 21 abs 36 % 8% Niet aal per jaar 1 2 maal per jaar Overig 36 10% maal per jaar 2 5 maal per jaar maal per jaar maal per jaar Respondenten die creatieve >10 maal per jaar producten en diensten afnemen al en zelf buiten de creatieve Totaal sector actief zijn, behoren 59zelf Consumentensector 27% Commerciële Niet commerciële bedrijven volop aan coproductie doen werken als Figuur 3 een belangrijke sector. Overheid en non-profitorganisaties volgen daarna. Qua omzet kan deze sector van groter vaak tot de zakelijke (zie figuur 4). Dit belang zijn dan de consumentensector, aangezien hier sluit aan bij het hiervoor geschetste klantenprofiel van de alleen het aantal afnemers bekend is en niet de uitgaven creatieve industrie. De consumentensector A4"B$1&'(&C$3,*4.$4/$%0-D&"8-$@$4+&."-&34$"5$.$&24*/<3,$-&$-&/0$-+,$- is met 27% ook van die afnemers aan creatieve producten en diensten. $1&'(&C$3,*4.$4/$%0-D&"8-$@$4+&."-&34$"5$.$&24*/<3,$-&$-&/0$-+,$- Figuur 4 onderaannemer door elkaar in te huren. Na de creatieve industrie zelf is de (niet-creatieve) zakelijke de grootste opdrachtgever. Haarlemse afnemers van creatieve 12% producten en diensten, naar sector 19% 19% 12% 27% Maakindustrie Consumentensector Maakindustrie Commerciële Niet commerciële Consumentensector 42% 27% A4"B$1&9(&E$%"-D4071+,$&"8-$@$4+&34$"5$.$&/0$-+,$-& 23% 42% 23% CreaKeve Industrie MelN Commerciële Niet commerciële Zakelijke Openbaar bestuur $1&9(&E$%"-D4071+,$&"8-$@$4+&34$"5$.$&/0$-+,$-& 6% Cultuur, recreake en overige Industrie 15.

16 (Mis)match tussen creatieve en andere bedrijven Iets minder dan de helft (45%) van de bevraagde ondernemers actief buiten de creatieve industrie zegt liever gebruik te maken van een creatief bedrijf dat in Haarlem is gevestigd. Een bijna even grote groep (39%) is het daar echter niet mee eens. Er is dus zeker geen sprake van een duidelijke voorkeursbehandeling van Haarlemse creatieve bedrijven door de lokale zakelijke markt. Alleen zelfstandigen zonder personeel geven (met 57%) vaak de voorkeur aan het inschakelen van creatieve bedrijven uit Haarlem. Slechts een derde van het midden- en grootbedrijf (vanaf 30 medewerkers) spreekt diezelfde voorkeur uit. Die minder sterke focus op Haarlemse creatieve bedrijven van het midden- en grootbedrijf heeft niet te maken met het wijdere geografische bereik die grotere bedrijven in zijn algemeenheid kunnen hebben. Bedrijven met een beperkter geografisch marktbereik zijn niet loyaler aan de Haarlemse creatieve industrie dan bedrijven die op het (inter)nationale speelveld actief zijn. In de praktijk blijkt ongeveer een kwart van de bevraagde bedrijven en instellingen alle creatieve producten en diensten van Haarlemse bedrijven te betrekken (tabel 9). Een veel grotere groep echter neemt nauwelijks creatieve producten en diensten binnen Haarlem af. Tabel!abel 5. )andeel inkoo/ bij 1aarlemse 5rea6eve ind8strie 9 Aandeel inkoop bij Haarlemse!abel 5. )andeel inkoo/ bij 1aarlemse 5rea6eve ind8strie creatieve industrie abs % abs % abs % Nauwlijks of niets Nauwlijks of niets 24Nauwlijks of niets 41% 24 41% 24 41% 5inder dan de hel9 5inder dan de hel9 115inder dan de hel9 19% 11 19% 11 19% 5eer dan de hel9 5eer dan de hel9 105eer dan de hel9 17% 10 17% 10 17% Alles Alles 14Alles 24% 14 24% 14 24%!abel 5. )andeel inkoo/ bij 1aarlemse 5rea6eve ind8strie abs % Totaal Totaal 59Totaal 100% % %. )andeel inkoo/ bij 1aarlemse 5rea6eve ind8strie jks of niets 24 41% dan de hel % an de hel % abs % Opmerkelijk is dat 46% Nauwlijks of niets van de bevraagde ondernemers, die netwerkrelaties. 24 In de 41% overige gevallen (44%) ontstaat het zeggen liever gebruik te maken van creatieve diensten uit eerste klantcontact voornamelijk via internet of telefonisch. 5inder dan de hel % Haarlem, tegelijkertijd aangeven dat zij lastig vinden Grafiek 5. Belangrijkste diensten afgenomen door het overige bedrijfsleven Het gebruik van publieke media, zoals radio, tv, kranten creatieve bedrijven in 5eer dan de hel9 Haarlem te vinden. Dit wijst 14 erop dat e.d. 24% blijkt 10 zelden tot 17% een (direct) klantcontact te leiden. Dienst 1, 2 vraag en aanbod niet Alles goed op elkaar aansluiten. Ofwel, het 14 24% % Grafisch o ontbreekt aan informatie Totaal in en transparantie van de markt, Aanleiding 59 voor het 100% inschakelen van een creatief bedrijf is danwel aan afstemming tussen de in Haarlem gevraagde Webdesig doorgaans de behoefte aan diensten en producten op het en aangeboden creatieve diensten en producten. 25% gebied van 25% communicatie, informatieverspreiding, 25% marketing Uitgeverij 30% 30% en 30% reclame. Van de 103 afgenomen creatieve diensten Reclameb Hoe hebben bedrijven en instellingen die creatieve diensten blijken Grafisch ontwerp de meeste afkomstig Grafisch ontwerp van grafische ontwerpers Grafisch ontw Overig hebben afgenomen Grafiek 5. Belangrijkste diensten afgenomen door het overige bedrijfsleven hun leverancier dan gevonden? Het (25%) en webdesigners (24%), op afstand gevolgd door Totaal onderzoek laat zien dat in 56% van de gevallen het in de uitgeverijen Webdesign en drukkerijen (12%) Webdesign en reclamebureaus (9%). Webdesign hand nemen van een creatieve onderneming geschiedt via Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/drukkerij Uitgeverij/dr 5. Belangrijkste diensten afgenomen door het overige bedrijfsleven Figuur 5 30% Reclamebureau Reclamebureau Reclamebure Belangrijkste creatieve diensten en 25% producten afgenomen door het overige bedrijfsleven30% Overig Overig Overig 9% 9% 9% Grafisch ontwerp 25% 24% 24% 24% Webdesign 12% 12% 12% Uitgeverij/drukkerij Grafisch ontwerp Webdesign Reclamebureau Overig Aaardering 5rea6eve ind8strie klantrela6e met o/dra5htgeversb Laag24% Neutraal Uitgeverij/drukkerij Hoog Laag Totaal Neutraal Laag Hoog Neutra Totaa 4o66uni8a:e;weder>ijds begri@ 4o66uni8a:e;weder>ijds begri@ 12% Abs 4o66uni8a:e;weder>ijds begri@ 9 26Abs Abs Reclamebureau % 5% 16% % 79% 5% 100% 16% % 5% 79% 16% 100% 4rea:eve vrijheid 4rea:eve vrijheid Abs 4rea:eve vrijheid 22 Overig 23Abs Abs % 14% 14% % 72% 14% 100% 14% % 14% 72% 14% 100% 9% Professionaliteit Professionaliteit Abs Professionaliteit 8 29Abs Abs Aaardering 5rea6eve ind8strie klantrela6e met o/dra5htgeversb 24% % 5% 19% % 76% 5% 100% 19% % 5% 76% 19% 100% Laag Neutraal Hoog Totaal Onderling vertrouwen Onderling vertrouwen Abs Onderling vertrouwen 5 12Abs Abs % 4o66uni8a:e;weder>ijds begri@ Abs % 3% 8% % 89% 3% 100% % 8% 3% 89% 100% 8% % 5% 16% 79% 100% Gelijkwaardigheid 16. Gelijkwaardigheid Abs Gelijkwaardigheid 8 24Abs Abs rea:eve vrijheid Abs % 5% 16% % 79% 5% 100% 16% % 5% 79% 16% 100%