Leefsituatie Lelystad 2014

Transcriptie

1 Leefsituatie Lelystad 2014 Onderzoek en Statistiek Gemeente Lelystad Telefoon:

2 Colofon Dit is een rapportage opgesteld door: Team Onderzoek en Statistiek Te downloaden op onder de kop publicaties, burger- en panelpeilingen Gemeente Lelystad Team Onderzoek en Statistiek Postbus AB Lelystad T F onderzoek@lelystad.nl Voor feiten en cijfers en overige onderzoeks- rapporten kunt u terecht op onze website: /onderzoek

3 De Lelystadse leefsituatie-index 2014 Eens per twee jaar houdt de gemeente Lelystad het leefsituatieonderzoek. De leefsituatie-index geeft in één cijfer een indicatie van de leefsituatie van personen of een groep mensen. De leefsituatie kan worden beschouwd als een samenvatting van de welvaart en het welzijn van de bevolking. Het eerste onderzoeksjaar, 2004, geldt als basisjaar. De gemiddelde score voor alle Lelystedelingen in dat jaar was 100. In de jaren daarna lag de indexscore telkens iets hoger, om in 2012 weer op 100 te zijn uitgekomen. In 2014 was de gemiddelde score voor Lelystad 99, het laagste niveau sinds deze peiling begon. De index is ontwikkeld door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en in 2014 voor de zesde keer voor Lelystad berekend 1. Met behulp van de index kan bekeken worden hoe de leefsituatie van diverse bevolkingsgroepen zich in Lelystad ontwikkelt. Al sinds 1974 berekent het SCP de leefsituatie van inwoners van Nederland om daarmee (de ontwikkeling van) het individuele welzijn en de welvaart in Nederland te kunnen volgen. Sinds 2004 voert de gemeente Lelystad hetzelfde onderzoek onder zijn inwoners uit. Lelystad kan hierdoor ook een leefsituatie-index berekenen voor zijn inwoners. De index is één getal dat een indruk geeft van de leefsituatie van verschillende groepen mensen in een bepaald jaar. De index is berekend zodat circa tweederde van een (gehele) groep een score heeft tussen 15 punten onder en 15 punten boven het gemiddelde; het resterende derde deel heeft een score meer dan 15 punten onder of boven het gemiddeld. Het getal is opgebouwd uit acht domeinen: wonen, vrijetijdsactiviteiten, sociale participatie, sport, vakantie, consumptiegoederen, mobiliteit en gezondheid. De keuze voor deze domeinen komt voort uit het idee dat zij een onderdeel vormen van de objectieve leefsituatie van inwoners en dat zij door (gemeentelijk) beleid beïnvloed kunnen worden. Over dit onderzoek worden twee LelyStadsGeluiden (LSG) geschreven. In deze eerste rapportage staat de leefsituatie in Lelystad zelf centraal. Er wordt ingegaan op de ontwikkeling van de leefsituatie van de verschillende bevolkingsgroepen sinds 2004 en de relatie tussen de leefsituatie van diverse groepen en hun beoordeling op diverse aspecten van het leven. In de andere LSG wordt de leefsituatie in Lelystad vergeleken met de leefsituatie in Nederland 2. Gevolgen crisis zichtbaar in Leefsituatie-index 2014 In 2014 scoren de inwoners van Lelystad voor de eerste keer lager dan in de voorgaande peilingen, en is onder het basisniveau uit 2004 terechtgekomen; zie tabel 1. Tabel 1: Score op Leefsituatie-index Lelystad Sinds Onderzoek en Statistiek in 2004 is begonnen met het meten van de leefsituatie is de gemiddelde score niet zo laag geweest als dit jaar. Bij de behandeling van de domeinen zal overigens te zien zijn dat dit niet voor alle domeinen geldt Uiteraard zijn er tussen inwoners van Lelystad verschillen op de indexscore te constateren. Mannen scoren bijvoorbeeld gemiddeld hoger (100) dan vrouwen (98) op de index en autochtonen (101) scoren beter dan allochtonen (93); zie tabel 2. 1 Met dank aan Jeroen Boelhouwer van het SCP voor zijn steun en advies bij de berekening van de index. 2 Het verschijnen van de tweede rapportage is afhankelijk van wanneer het SCP de resultaten van het landelijke onderzoek beschikbaar stelt. 1

4 Tabel 2: Verschillen in leefsituatie-index mannen vrouwen autochtoon allochtoon hoog middelbaar laag Vrouwen, autochtonen en middelbaar en zijn in vergelijking met 2010, het jaar met het hoogste indexcijfer totnogtoe, het meest gezakt in hun leefsituatie. Onder deze groepen is de daling 4 punten. Maar ook laag en kennen een relatief grote terugval, welke al na 2006 is ingezet, al lijkt de situatie ten opzichte van 2012 gestabiliseerd. Ook arbeidsongeschikten kennen een daling van hun leefsituatie van 5 punten te opzichte van In tabel 3 valt op dat vier groepen duidelijk lager scoren dan het gemiddelde. Dit zijn arbeidsongeschikten, alleenstaanden, (de ouders uit) eenoudergezinnen en allochtonen (in het bijzonder vrouwen). Inwoners uit huishoudens met en zonder kinderen en autochtone mannen scoren daarentegen hoger dan gemiddeld. Tabel 3: Indexscores naar leeftijd, type huishouden en etniciteit Gemiddelde Lelystad jaar jaar jaar jaar Alleenstaanden Huishouden zonder kinderen Gezin met kinderen Eenoudergezin Autochtoon man Autochtoon vrouw Allochtoon man Allochtoon vrouw Arbeidsongeschikten Slechts twee van de in tabel 3 onderscheiden groepen kennen in 2014 een hogere score dan in 2004: huishoudens zonder kinderen en 65-plussers. De stijging onder de groep 65-plussers is met 11 punten 3 De indexscores van 2004 t/m 2012wijken in enkele gevallen af ten opzichte van de index van Dit komt doordat per onderzoeksjaar de index voor alle jaren opnieuw berekend wordt. De verschillen zijn afrondingsverschillen. 4 De score van 2004 is de nulmeting. De score van het stadsgemiddelde =100 (2004). 5 D.w.z. sterk belemmerd bij het uitvoeren van dagelijkse bezigheden op school of werk 2

5 sinds 2004 is zelfs erg groot te noemen. De hoogste score in alle zes peilingen kennen de Lelystedelingen in huishoudens met kinderen, terwijl alleenstaanden steeds de laagste indexscore laten zien. Grafiek 1 laat duidelijk het verschil zien in de ontwikkeling tussen de onderscheiden huishoudentypen. 110 Grafiek 1: Leefsituatie-index Lelystad, naar type huishouden Gezin met kinderen Huish. zonder kinderen Totaal Eenoudergezin Alleenstaanden Is het mogelijk om de score van iemand op de leefsituatie-index te voorspellen? Het blijkt dat drie kenmerken samen bijna 50% van de score op de leefsituatie-index kunnen verklaren. Dit zijn inkomen, woz-klasse van de buurt waarin men woont 6 en opleiding. Kenmerken 'slechte' leefsituatie Wanneer is eigenlijk sprake van een slechte leefsituatie en wanneer is de leefsituatie goed? Het SCP hanteert hiervoor de volgende - arbitraire - grens: wanneer iemand lager dan 85 scoort op de leefsituatie-index dan is sprake van een slechte leefsituatie. Scoort iemand 115 of hoger dan heeft iemand de leefsituatie goed. Zo bezien heeft Lelystad als geheel een gemiddelde leefsituatie (99). Toch scoort een groep mensen die in Lelystad woont duidelijk onder dit gemiddelde en heeft zelfs een slechte leefsituatie. In tabel 4 staat de verdeling van de score naar goed, gemiddeld en slecht. Tabel 4: Verdeling van de leefsituatiescore in drie groepen % Goed Gemiddeld Slecht Totaal Tweederde van de inwoners van Lelystad kent een gemiddelde score, oftewel tussen 85 en 115. De groep mensen met een goede leefsituatie is ten opzichte van 2012 weer iets toegenomen (van 12% naar 14%). De groep Lelystedelingen met een slechte leefsituatie is in dezelfde periode gestabili- 6 Op basis van de waarde van de woningvoorraad in Lelystad zijn de gemiddelde woz-waarde van een postcodegebied toegekend aan een waardeklasse. Deze loopt van 1 t/m 5. 1 is de goedkoopste klasse en 5 de duurste. Raadpleeg voor meer uitleg de onderzoeksverantwoording. 3

6 seerd, waar deze groep in de twee jaar daarvoor nog aanzienlijk was toegenomen. Deze groep is grofweg in tweeën te verdelen. Een groep met jong volwassenen die aan het begin van hun werkend bestaan zijn en daardoor vaak nog de mogelijkheid hebben om hun leefsituatie op termijn te verbeteren. En een groep die bestaat uit mensen die de pensioengerechtigde leeftijd naderen of al hebben bereikt; deze laatste groep inwoners heeft veel minder potentie om hun positie te verbeteren. Leeftijd Wanneer gekeken wordt naar de leeftijd van de inwoners en de score op de leefsituatie-index is te zien dat sommige groepen gevoeliger zijn voor verandering dan anderen. De groep 40- tot 54-jarigen is het minst aan verandering onderhevig. Wat vooral opvalt in grafiek 2 is de jongste leeftijdsgroep: de groep jongeren van 18 tot 29 jaar met een slechte leefsituatie-index is al sinds 2008 groeiende en sindsdien ongeveer verdubbeld. Dit is de groep die de minste kans heeft gehad om een buffer op te bouwen en de voortdurende economische crisis maakt het voor een deel van deze groep moeilijk om hier verandering in te brengen. Ook hebben zij minder tijd gehad om goederen aan te schaffen die horen bij een zelfstandig huishouden. Opvallend is verder dat alle leeftijdsgroepen slechter scoren dan in 2004, met uitzondering van de 55-plussers. Ondanks dat zij nog steeds de groep vertegenwoordigen met het grootste aandeel met een slechte leefsituatie-index, is het verschil met de overige leeftijdsgroepen duidelijk kleiner geworden. 30% Grafiek 2: Aandeel inwoners met slechte leefsituatie, naar leeftijd 25% 20% 15% 10% 5% jaar jaar jaar 55 jaar en ouder gemiddeld 0% Herkomst Wanneer gekeken wordt naar herkomst van de inwoners en de score op de leefsituatie-index, dan komt naar voren dat inwoners met een niet-nederlandse herkomst duidelijk minder gunstig (93) op de leefsituatie-index scoren dan autochtonen (101). Overigens vallen beide groepen daarmee in de groep gemiddelde leefsituatie. Bij allochtonen is het aandeel dat lager scoort relatief omvangrijker dan bij autochtonen, in 2014 zelfs tweemaal zo groot. Voor een groot deel kan dit herleid worden tot de eerder genoemde kenmerken, allochtonen hebben vaak een lager inkomen, lagere opleiding en wonen in goedkopere woningen. Binnen de groep allochtonen is de groep die het goed doet tot 2010 toegenomen. In 4

7 2012 is, mede als gevolg van de crisis, het aandeel weer terug tot het niveau van Zie hiervoor grafiek 3a en 3b. Hierin is ook te zien dat het aandeel allochtonen met een slechte leefsituatie al sinds 2008 toeneemt. In 2014 geldt dit volgens deze definitie inmiddels voor een op de drie allochtonen. % 25 Grafiek 3a: Aandeel inwoners met goede leefsituatie* naar etniciteitt totaal autochtonen 10 allochtonen * d.w.z.een indexscore van 115 of meer. 35 Grafiek 3b: Aandeel iwoners met een slechte leefsituatie* naar etniciteit totaal autochtonen allochtonen Bij autochtonen is de groep met een slechte leefsituatie toegenomen naar 16%. Er zijn daarmee evenveel autochtone Lelystedelingen met een goede als met een slechte leefsituatie. Heel anders is de situatie bij de allochtonen, waar de groep met een slechte leefsituatie 4½ keer zo groot is als de groep met een goede leefsituatie. Opleiding Het opleidingsniveau is een goede indicator voor de kwetsbaarheid van verschillende lagen van de bevolking van Lelystad. Onder Lelystedelingen met een laag opleidingsniveau is, tussen 2008 en 2012, het aantal mensen met een slechte leefsituatie flink toegenomen. In 2008 was slechts 29% van de laagen tot dezee groep te rekenen, terwijl dit 40% was in Deze negatieve tendens lijkt na 2012 te zijn gestopt, iets wat ook terug is te zien bij de middelbaar en. Het aandeel hoger en met een slechte leefsituatie is ten opzichte van 2012 iets gestegen. Dit aandeel schommelt sinds de eerste peiling in 2004 rond de 5%, zie grafiek 4. 5

8 Grafiek 4: Percentage Lelystedelingenmet een slechte leefsituatie naar opleidingsniveau laag middelbaar hoog Het aandeel hoger en dat gerekend mag worden tot de groep met een goede leefsituatie was sterk afgenomen tussen 2010 en Zoals in grafiek 5 te zien is lijkt na deze de daling, die hoogstwaarschijnlijk toe te schrijven is aan de economische crisis, inmiddels de weg omhoog weer gevonden. Desondanks is het aandeel hoog en met een goede leefsituatie met 26% nog altijd beduidend lager dan het hoogste niveau totnogtoe: 35% in Ook hier is een vergelijkbare ontwikkeling waar te nemen bij de inwoners met een middelbare opleiding, al zijn de verschillen daar minder groot Grafiek5: Percentagelelystedelingen met een goedeleefsituatie, naar opleidingsniveau laag middelbaar hoog Gezondheid en leefsituatie Gezondheid en leefsituatie hebben veel met elkaar te maken. Wanneer mensen de eigen gezondheid als uitstekend of zeer goed beoordelen ligt de gemiddelde indexscore in 2014 op 106, zie tabel 5. Het beeld is onveranderd sinds : mensen met een naar eigen oordeel goede gezondheid hebben een gemiddelde score op de index net boven het Lelystads gemiddelde (99). Mensen met een uitstekende of goede gezondheid scoren gemiddeld zo'n 5 punten hoger op de 7 In 2004 werd nog niet gevraagd naar de beleving van de eigen gezondheid 6

9 index. De gemiddelde indexscore van mensen met een matige of slechte gezondheid ligt met 86 aanzienlijk lager. Ten opzichte van 2012 is deze laatste score als enige gedaald. Tabel 5: Leefsituatie naar gezondheidsbeleving gezondheid Uitstekend of zeer goed Goed Matig of slecht Totaal Leefsituatie naar deelwijk Eerder in deze rapportage bleek dat de kwetsbare groepen (laag en of mensen met een slechte gezondheid) relatief meer achteruitgang in hun leefsituatie laten zien dan andere groepen. In Lelystad liggen een aantal sterke en een aantal zwakkere deelwijken. De vraag dient zich daarmee aan of er op dat niveau ook sprake van is dat de kwetsbare wijken meer achteruit zijn gegaan dan de sterkere deelwijken. Hiervoor kijken we naar de vier hoogst scorende en de vier laagst scorende deelwijken in 2004 en de ontwikkeling die deze hebben doorgemaakt in de tien jaar daarna. Grafiek 6 brengt dit in beeld. Grafiek 6: Ontwikkeling leefsituatie in de vier zwakste en vier sterkste deelwijken van Landerijen Landstrekenwijk Archipel/Rozengaard/ Zoom/Beukenhof Haven rest (incl. Noordersluis) Jol/Galjoen/Punter Kempenaar/Kogge Lelycentre/Zuiderzee Waterwijk De vier deelwijken met de laagste gemiddelde indexscore in 2004 zijn Lelycentre/Zuiderzeewijk (91), Kempenaar/Kogge (93), Waterwijk (94) en Jol/Galjoen/Punter (96). In de grafiek is te zien dat de ontwikkeling daar wat grilliger verloopt dan in de vier sterkste deelwijken. Deze vier, met de hoogste gemiddelde index, waren Archipel/Rozengaard/Zoom/Beukenhof (109), Landerijen (109), Landstrekenwijk (109) en Haven rest (108). Wat verder opvalt is dat de Waterwijk van deze wijken met een afname van 5 punten het sterkst is gedaald score op de index; in de peiling van 2014 is het de zwakste deelwijk geworden. Daarna is Haven oud de deelwijk die het meest (-4) is gedaald op de index ten opzichte van Ten opzichte van de vorige peiling van 2012 is dit eveneens de sterkste 7

10 daler, evenals Griend/Horst/Kamp/Wold met een daling van 4 punten. De indexscores van Jol/Galjoen/Punter en Atol-Oost/Oostrandpark zijn met 2 punten gestegen. De Atolwijk is ook degene die zich het meest positief heeft ontwikkeld in de afgelopen 2 jaar: +3. Er is al met al geen consistent beeld: zowel in weerbare als in kwetsbaardere wijken kan de leefsituatie verbeteren of verslechteren. Er is geen sprake van dat, zoals wellicht zou worden verwacht, vooral de kwetsbare wijken zwaarder worden getroffen. Dit neemt natuurlijk niet weg dat de achteruitgang in leefsituatie in een kwetsbare wijk harder aan komt dan in een meer weerbare deelwijk. In tabel 6 zijn de resultaten opgenomen voor alle onderscheiden deelwijken. Tabel 6: Leefsituatie naar deelwijk wgw-wijk deelwijk Zuiderzeewijk Lelycentre/ Zuiderzee Atol Centrum-Noord/ Atol-West Boswijk Atol-Oost/ Oostrandpark Archipel/ Rozengaard/ Zoom/ Beukenhof Griend/ Horst/ Kamp/ Wold Waterwijk Waterwijk De Bolder/ Schepenwijk Landerijen Kempenaar/ Kogge Gondel/ Schouw Kustwijk Boeier/ Karveel/ Golfpark/ Kust Havendiep Jol/ Galjoen/ Punter Botter/ Centrum-Zuid/ Schoener/ Tjalk Landstrekenwijk Lelystad Haven Haven Oud Haven Rest (incl. Noordersluis) Domeinen van de leefsituatie-index De leefsituatie-index is opgebouwd uit acht domeinen. Deze zijn gekozen (door het SCP) vanwege hun objectieve bijdrage aan de leefsituatie, evenals de potentie van (gemeentelijk) beleid om invloed op deze domeinen uit te oefenen. De domeinen omvatten, in willekeurige volgorde: Wonen, Vrijetijdsactiviteiten, Sociale participatie, Sport, Vakantie, Consumptiegoederen, Mobiliteit en Gezondheid. In grafiek 7 is het verschil zichtbaar tussen de score op de domeinen in 2012 en Direct valt op dat de domeinen Consumptiegoederen, Vrije tijd en vooral Sport gekenmerkt worden door een flinke terugval. Alleen het domein Sociale participatie vertoont een noemenswaardige toename. Anders is het beeld als de verschillen ten opzichte van de eerste peiling in beeld worden gebracht. Dan blijkt dat de Lelystedelingen op het gebied van Sport ook over deze langere periode een lagere score laten zien, maar dat dit nog sterker voor Gezondheid geldt; daar is de daling zelfs 4 punten. De scores op de domeinen Vrije tijd en Sociale participatie zijn als enige echt gestegen tussen 2004 en 2014, zoals te zien is in grafiek 8. 8

11 Grafiek 7: Verschil 2012 en 2014 op domeinen van leefsituatie-index Gezondheid Mobiliteit Consumptiegoederen Vakantie Sport Sociale participatie Vrije tijd Wonen Grafiek 8: Verschil 2004 en 2014 op domeinen van leefsituatie-index Gezondheid Mobiliteit Consumptiegoederen Vakantie Sport* Sociale participatie Vrije tijd Wonen -7,0-5,0-3,0-1,0 1,0 3,0 5,0 7,0 * peiljaar sport is ,0-5,0-3,0-1,0 1,0 3,0 5,0 7,0 Eerder is gebleken dat de leefsituatie van laag en middelbaar en, mensen met een slechte gezondheid en van vrouwen relatief kwetsbaar is. Voor vrouwen en laagen is de score op de index meer gezakt dan voor mannen en hoogen. Bij mensen met een slechte gezondheid is de index evenveel gedaald als bij mensen met een goede gezondheid, maar is de daling al twee jaar eerder ingezet. De vraag is nu of er voor deze groepen speciale domeinen zijn waar deze achteruitgang zich manifesteert. Geslacht Allereerst kijken we naar het verschil tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn vaker alleenstaand ouder dan mannen en verdienen daarnaast ook minder. Hierdoor zijn vrouwen oververtegenwoordigd in de kwetsbaardere groepen. In grafiek 9 is de ontwikkeling op de acht domeinen te zien voor de recente periode Wat in de eerste plaats opvalt is dat mannen een sterkere terugval in hun score op Vrije tijd hebben dan vrouwen. Verder hebben vrouwen hun score voor Wonen wat verbeterd, waar mannen juist een kleine daling kennen. Ten slotte zijn het vooral mannen die op het gebied van Sociale participatie een toename laten zien. Gemiddeld gezien blijkt uit de ontwikkelingen in de domeinscores dat het verschil tussen mannen en vrouwen in de genoemde periode enigszins kleiner is geworden. 9

12 Grafiek 9: Verschil in domeinscore tussen 2012 en 2014, naar geslacht wonen -0,6 1,1 vrijetijd -3,0-1,9 sociale participatie 0,3 2,0 sport mobiliteit -2,9-3,3-1,0-1,1 Mannen Vrouwen vakantie -2,2-2,3 consumptiegoederen -0,6 0,5 gezondheid 0,2 0, Voor het analyseren van de ontwikkeling die kwetsbare groepen doormaken, is het goed om ook een langere periode onder de loep te nemen. Uit grafiek 10 blijkt dan dat de belangrijkste verschillen tussen 2004 en 2014 vooral liggen op het gebied van Vakantie, Gezondheid en Sport. Onder mannen is de score voor het onderdeel Wonen uit de leefsituatie-index sterker gedaald dan onder vrouwen. Bij het domein Vakantie laat de score voor mannen juist een kleine stijging zien, waar dit voor vrouwen lichtjes daalde. Sport vertoont voor mannen een sterkere teruggang dan voor vrouwen. Grafiek 10: Verschil in domeinscore tussen 2004 en 2014, naar geslacht wonen -1,4-0,2 vrijetijd 2,2 3,0 sociale participatie sport* mobiliteit vakantie -2,9-1,7-0,7-0,6-0,5 1,0 3,0 3,0 Mannen Vrouwen consumptiegoederen -0,1 0,3 gezondheid * Peiljaar Sport is ,7-3, Opleidingsniveau Eerder hebben we al gezien dat Lelystedelingen met een laag en middelbaar opleidingsniveau sterker in de leefsituatie-index zijn gedaald dan hoog en. Een en ander is geïllustreerd in 10

13 grafiek 5. In de grafieken 11 en 12 wordt hier wat verder op ingezoomd door naar de veranderingen op de domeinscores te kijken. In grafiek 11 zijn de recente ontwikkelingen weergegeven in de afgelopen twee jaar. Op het domein Gezondheid is de indexscore er voor de hoger en op vooruit gegaan, waar de lager en een even grote daling hebben doorgemaakt. Op het gebied van de Sport is de situatie voor alle opleidingsniveaus verminderd, maar voor de lager en middelbaar en tweemaal zoveel als voor de hoger en. Verder valt nog op dat de hoger en bij Sociale participatie ongeveer op hetzelfde niveau zijn gebleven, waar de lager en middelbaar en een hogere score kennen. Bij Vakantie en Vrije tijd is te zien dat hoger en, met doorgaans een hoger inkomen, op deze domeinen wat minder van de crisis te lijden lijken te hebben dan lager en. Omgekeerd is het aspect Wonen voor de hoger en, in doorgaans duurdere huizen woonachtig, meer voelbaar geweest dan voor de lager en. Alle drie categorieën vertonen hetzelfde beeld bij het domein Consumptiegoederen: een teruggang met ruim 2 punten. Grafiek 11: Verschil in domeinscores 2012 en 2014, naar opleidingsniveau wonen -0,4 0,1 1,3 vrijetijd -3,2-2,8-1,8 sociale participatie 0,2 1,5 1,7 laag sport vakantie consumptiegoederen -3,8-4,2-2,1-2,2-1,4-2,3-2,2-2,3-0,5 middelbaar hoog mobiliteit -1,3 0,0 0,7 gezondheid -1,1 0,1 1, Wanneer we kijken naar de verschillen tussen 2004 en 2014, dan moet daarbij het volgende worden bedacht: van deze periode dateert ruwweg de helft van voor de economische crisis. Daarom kunnen zichtbare ontwikkelingen in negatieve zin niet in zijn geheel daaraan worden toegeschreven, al zal waarschijnlijk een belangrijk deel hieraan te wijten zijn. Er is duidelijk te zien dat hoger en het op vrijwel alle domeinen beter doen (of minder slecht) dan de rest. Alleen bij Sociale participatie springen de middelbaar en er in positieve zin uit. Het grootst zijn de verschillen bij Sport en Gezondheid, waar hoger en een lichte terugval laten zien, maar de anderen in vergelijking daarmee flink zijn gedaald. Een vermeldenswaardig verschil is ook bij het domein Consumptiegoederen, waar de hoger en in deze tien jaar een vooruitgang kennen, terwijl vooral de middelbaar en juist een achteruitgang hebben doorgemaakt. 11

14 Grafiek 12: Verschil in domeinscores 2004 en 2014, naar opleidingsniveau wonen -1,4-2,3-1,2 vrijetijd 0,4 1,5 2,2 sociale participatie sport vakantie consumptiegoederen -3,9-4,7-1,2-2,2-2,0-1,2-0,5-2,1 1,2 1,9 1,9 3,9 laag middelbaar hoog mobiliteit -1,3-1,4 0,1 gezondheid -5,2-6,0-2,0 * Peiljaar Sport is Gezondheidssituatie Het derde kenmerk van mensen die in hun leefsituatie aanzienlijk slechter zijn gaan scoren dan de rest van de inwoners van de stad is het naar eigen zeggen hebben van een matige of slechte gezondheid. Dit betreft één op de vijf inwoners. Op alle domeinen scoren Lelystedelingen met een ervaren slechte gezondheid, lager dan de groepen met een betere gezondheidsbeleving. Er zijn twee domeinen die eruit springen. De eerste, Gezondheid, ligt uiteraard zeer voor de hand, het gaat immers om het onderscheid tussen groepen mensen met meer of minder goede gezondheidsbeleving. Toch is het goed om te bezien in welke mate dit gevoel wordt weerspiegeld in een score via de index. Grafiek 13 brengt dit in beeld Grafiek 13: Score op domein Gezondheid, naar beleving eigen gezondheidssituatie gezondheid "uitstekend" of "zeer goed" gezondheid "goed" gezondheid "matig" of "slecht" 12

15 Duidelijk is het enorme verschil te zien tussen de inwoners die hun gezondheid tenminste als "goed" kwalificeren en degenen die deze als minder ervaren. Niet alleen het niveau van de score is sterk verschillend tussen de drie groepen, ook de tendens sinds 2006 is bij de mensen met een mindere gezondheid meer negatief dan bij de anderen. Verder springt het domein Sociale participatie 8 in het oog. De schommelingen tussen 2006 en 2014 zijn gering voor de Lelystedelingen met een goede gezondheid (zie grafiek 14). Lelystedelingen met een matige of slechte gezondheid zijn op dit vlak vooral tussen 2008 en 2012 echter sterk gedaald. Na 2012 lijkt deze afname weer wat ten goede gekeerd, maar de score blijft met 94 flink onder het gemiddelde. Lelystedelingen met een zeer goede tot uitstekende gezondheid hebben sinds een gemiddelde domeinscore rond de 107. Lelystedelingen met een goede gezondheid zitten daar met een score rond de 103 wat onder, maar scoren nog altijd boven het gemiddelde. Grafiek 14: Score op domein Sociale participatie, naar beleving eigen gezondheidssituatie gezondheid "uitstekend" of "zeer goed" gezondheid "goed" gezondheid "matig" of "slecht" Herkomst Verder is bekeken in welke mate autochtonen en allochtonen wezenlijk van elkaar verschillen bij de acht domeinen. Zoals in tabel 2 al vermeld zijn hun totaalscores op de leefsituatie-index respectievelijk 101 en 93. In grafiek 15 valt op dat allochtonen het op het gebied van Gezondheid een tikje beter doen dan autochtonen. Voor de overige 7 domeinen is de situatie omgekeerd, met als grootste uitschieter Wonen, waar het verschil tussen beide groepen 9 punten bedraagt. Grafiek 15: Domeinscores 2014, naar herkomst wonen vrije tijd sociale particip. sport vakantie consump. goederen mobiliteit gezondheid autochtoon allochtoon 8 In tabel 7 is te zien uit welke variabelen de verschillende domeinen zijn geconstrueerd. 9 In 2004 is er niet gevraagd naar de beleving van de eigen gezondheid 13

16 Welvaart en welzijn De acht onderscheiden domeinen worden in de hierboven genoemde rapportage van het SCP tevens geaggregeerd tot twee hoofdgroepen: welvaart en welzijn: "De mate waarin iemand geld nodig heeft om te participeren kunnen we gebruiken om de domeinen in te delen bij welvaart of welzijn. Een dergelijke indeling is voor discussie vatbaar; hier gaan we er van uit dat wonen, uitgaan, vakantie, het bezit van consumptieartikelen en mobiliteit in principe meer geld kosten (en dus onder welvaart vallen) dan gezondheid, sociale participatie en sport (die onder welzijn vallen)". Wanneer dit wordt bezien voor de Lelystadse situatie, dan blijkt de ontwikkeling van het cluster welzijn een negatieve ontwikkeling te hebben doorgemaakt vanaf de eerste peiling in 2004: het gemiddelde van de drie domeinen die hiertoe worden gerekend daalt van 100 in het basisjaar naar 98 in 2014, zonder ooit boven de 100 te zijn uitgekomen. Het cluster welvaart ontwikkelde zich aanvankelijk in positieve richting. Het gemiddelde van de vijf domeinen hierin is vanaf 2010 gedaald, om in 2014 'terug bij af' te zijn op 100. Grafiek 15 brengt deze ontwikkeling in beeld. 104 Grafiek 15: Ontwikkeling geclusterde domeinen 'welvaart' en 'welzijn' welvaart 98 welzijn Lelystad en Nederland Eind 2013 heeft SCP de landelijke scores op de leefsituatie-index 2012 berekend. In december 2013 zijn deze gepresenteerd in het rapport De sociale staat van Nederland De eerstvolgende rapportage over de landelijke uitkomsten van leefsituatie-index 2014 wordt verwacht in Aan de hand daarvan zal Lelystad de eigen index kunnen herberekenen naar de landelijke index. Conclusie De economische crisis lijkt vooralsnog invloed hebben op de leefsituatie van inwoners van Lelystad. Dat is duidelijk zichtbaar in de leefsituatie-index. Voor het eerst sinds in 2004 werd begonnen met de peilingen in Lelystad is de score onder die van dat referentiejaar terechtgekomen. Waar tot en met 2010 sprake was van een geleidelijke toename, is daarna een dalende tendens ingezet. De daling van de score is onder de meeste domeinen te zien, maar is het sterkst waarneembaar onder de domeinen Gezondheid en Sport. Gezondheid bestaat uit de mate waarin iemand zich belemmerd voelt bij dagelijkse bezigheden en bij vrijetijdsbesteding. De enige stijging is zichtbaar bij Sociale participatie en Vrije tijd. 10 Sociaal en Cultureel Planbureau 2013, ISBN , 14

17 Wanneer alleen naar de ontwikkeling in de afgelopen twee jaar wordt gekeken blijkt een heel ander beeld: belangrijke dalingen zijn zichtbaar in de domeinen Sport, Consumptiegoederen en Vrije tijd. Vooral deze laatste is opvallend, omdat over de langere periode vanaf 2004 op dat vlak een toename werd geconstateerd. Vrije tijd bestaat uit het aantal hobby s, het aantal verschillende uitgaansactiviteiten dat iemand onderneemt en van hoeveel verenigingen iemand lid is. Het lijkt er op dat op dit vlak de crisis zich pas de laatste jaren echt laat gelden en wordt het voor veel Lelystadse huishoudens steeds noodzakelijker hierop te bezuinigen. Onder bepaalde groepen is er sprake van een grotere daling van de leefsituatie dan gemiddeld. Dit geldt voor vrouwen, laag en middelbaar en, Lelystedelingen met een naar eigen opgave slechte of zeer slechte gezondheid en allochtonen. Dit komt vooral tot uiting in specifieke domeinen: de scores van vrouwen zijn sterker gedaald op de domeinen sport en vakantie; de scores van laag en middelbaar en zijn sterker gedaald op het domein sport en vrije tijd; en de scores van mensen met een slechte gezondheid zijn sterker gedaald op sport, gezondheid en vakantie. Allochtonen hebben het meeste ingeleverd op een 'basisdomein' (wonen), waar dit bij autochtonen is op een 'luxe domein' (consumptiegoederen). Wanneer bepaalde persoonskenmerken worden gecombineerd, zijn grotere verschillen tussen groepen waarneembaar. Bijvoorbeeld de groep hooge, 40- tot 54-jarige Lelystedelingen met een zeer goede gezondheid, blijkt een gemiddelde score op de leefsituatie-index van 112 te hebben, dat is overigens een daling van 2 punten ten opzichte van Aan de andere kant van dat spectrum bevinden zich de laage 55-plussers met een matige of slechte gezondheid, met een indexscore van 79, eveneens een daling met 2 punten in de afgelopen twee jaar. Let wel, dit mag slechts als indicatie worden beschouwd omdat het om relatief kleine groepen inwoners betreft. Er zijn niet veel groepen inwoners aan wie de daling op de leefsituatie-index voorbij lijken te gaan; de gevolgen van de crisis lijken in de meeste lagen van de bevolking merkbaar te zijn. Er kunnen uiteraard op individueel niveau nog veel andere redenen meespelen dat iemands persoonlijke score op de leefsituatie-index lager ligt dan voorheen, maar de grootste gemene (maatschappelijke) deler lijkt toch de financieel onzekere tijd waarin we nu leven te zijn. 15

18 Toelichting op de constructie van de Leefsituatie-index Theorie van leefsituatie en index Het SCP beschrijft het sociale domein aan de hand van een model waarin vijf sferen worden onderscheiden. In figuur 1 is het model schematisch met vijf ballonnen weergegeven. Figuur 1: Sociale domein Centraal staat de verbetering van de leefsituatie van de burger - oftewel de kwaliteit van zijn bestaan. Het model gaat uit van een causale relatie tussen individuele hulpbronnen (zoals onderwijs, arbeid en inkomen) en deze leefsituatie: hoe meer hulpbronnen een persoon bezit, hoe groter de kans op een betere leefsituatie. De overheid oefent met haar beleid zowel indirect invloed uit op de beschikbaarheid van deze bronnen als meer direct op de leefsituatie zelf. De sociale en fysieke omgeving 11 behelzen eveneens belangrijke condities voor de leefsituatie van de individuele burger. Naast de meer objectieve situatie waarin iemand verkeert gevat in deze drie sferen - is de subjectieve waardering die iemand heeft voor (onderdelen van) zijn leefsituatie en de mate waarin hij meer of minder gelukkig is. Een relatief goede situatie zal niet altijd als zodanig worden herkend, bijvoorbeeld omdat de verwachtingen hoger liggen. Al deze elementen vormen samen het sociale model dat als denkkader ten grondslag ligt aan de leefsituatie-index. Vanuit de gedachte om inzicht in de leefsituatie als geheel te verkrijgen op een geïntegreerde, samenvattende manier ontwikkelt het Sociaal Cultureel Planbureau al sinds 1974 een instrument: de leefsituatie-index. Een belangrijke stap in het ontwikkelen van de leefsituatie-index was het bepalen van de domeinen die opgenomen moesten worden onder het brede, kapstokbegrip leefsituatie. Een belangrijk uitgangspunt was dat de hoofdtaak van het SCP er uit bestaat beleidsaanbevelingen te geven aan de overheid. Om deze reden werden domeinen geselecteerd die, min of meer, door overheidsbeleid beïnvloed kunnen worden. Daarna werden binnen deze domeinen de indicatoren bepaald, evenals de variabelen waaruit indicatoren bestaan. In tabel 7 is een overzicht gegeven van deze domeinen en indicatoren. 11 Onder de sociale omgeving wordt hier de mate van maatschappelijke participatie en de beleving van sociale contacten bedoeld. Onder de fysieke omgeving wordt hier de woning en woonomgeving bedoeld. 16

19 Tabel 7: Domeinen en indicatoren Domeinen (8) Wonen Gezondheid Consumptiegoederen Vrijetijdsactiviteiten Mobiliteit Sociale participatie Sport Vakantie Indicatoren binnen elk domein Eigenaar of huurder Woningtype Aantal kamers Oppervlakte woonkamer Belemmering dagelijkse bezigheden Belemmering vrijetijdsbesteding Aantal huishoudelijke artikelen Aantal hobby artikelen Aantal hobby s Aantal sociaal-culturele activiteiten Lidmaatschap van organisaties Autobezit Bezit abonnement OV-kaart Vrijwilligerswerk Sociaal isolement Aantal keer sporten per week Aantal verschillende sporten Op vakantie afgelopen jaar Naar het buitenland op vakantie Volgens het SCP geven deze indicatoren samen een geobjectiveerde beschrijving van de leefsituatie. Bewust wordt gekozen voor de term geobjectiveerd en niet van objectief omdat er uiteraard een normatief, en daarmee ook subjectief, element zit in het kiezen en operationaliseren van de indicatoren die gebruikt worden (SCP, 2005b). Vervolgens komt de vraag op welke manier de verschillende domeinen en indicatoren tot één enkele index kunnen worden gereduceerd. Om economische indicatoren te vergelijken en op te tellen kunnen geldeenheden worden gebruikt, bij sociale indicatoren ontbreekt echter een dergelijke eenheid. Net zo min als er een algemene theorie voorhanden is om het relatieve belang van de domeinen en indicatoren te wegen, is er geen breed gedragen theorie om de indicatoren tot één index te combineren. Omdat er geen externe criteria zijn waarop het gewicht van de indicatoren kan worden gebaseerd, heeft het SCP gekozen voor een pragmatische oplossing. Als uitgangspunt werd genomen dat de indicatoren allemaal betrekking hebben op eenzelfde dimensie, namelijk de leefsituatie, en dat ze daar een positieve of negatieve bijdrage aan leveren. Bovendien zou de index cumulatie-effecten moeten laten zien: iemand die op vier domeinen achterstand heeft zou op de index slechter moeten scoren dan iemand die op twee domeinen achterstand heeft. Tot slot was een uitgangspunt dat de index op individueel niveau berekend zou moeten kunnen worden, omdat het SCP niet alleen de ontwikkeling van Nederland als geheel wilde bekijken, maar ook voor verschillende sociale groepen in de samenleving. Techniek De index wordt vervolgens met behulp van statistische technieken gegenereerd, op basis van de wiskundige samenhang tussen indicatoren in de acht domeinen (SCP, 2005b p.3). Kort samengevat: de zwaarte van de verschillende indicatoren binnen de index wordt niet theoretisch vastgesteld, maar achteraf door de waargenomen samenhangen in de verzamelde gegevens. 17

20 De leefsituatie-index 2014 is een geaggregeerd cijfer gebaseerd op de scores van individuen op deze indicatoren. Dit zijn alle respondenten uit de 6 jaren dat er een leefsituatieonderzoek is gehouden. Simpel gesteld wordt per domein gekeken hoe de antwoordpatronen in hun onderlinge samenhang kunnen worden geclusterd. Daarbij is gebruik gemaakt van niet-lineaire canonische correlatieanalyse; met behulp van het SPSS programma OVERALS. De eerste dimensie van deze OVERALS oplossing levert de basismeetlat om de leefsituatie te beschrijven. Het gemiddelde en de standaardafwijking worden herschaald tot 100 en 15 in het basisjaar. Als basisjaar voor Lelystad geldt 2004 (nulmeting). Dit programma berekent bovendien de gewichten voor de afzonderlijke indicatoren door de som van de itemtotaal correlaties te maximeren. De domeinen worden niet alleen theoretisch, maar ook in het programma onderscheiden door ze van tevoren op te geven. Hierdoor wordt voorkomen dat domeinen met meer indicatoren dan andere domeinen de dimensies gaan overheersen. Bovendien zorgt de berekening hierdoor dat de samengestelde index een cumulatie oftewel optelling is van de afzonderlijke domeinen. In een later stadium van analyseren is het dan mogelijk om ook te kijken naar indexscores voor de afzonderlijke domeinen. Dat komt omdat elke indicator (en zelfs elke antwoordcategorie binnen de indicatoren) herschaald en gewogen wordt. Het komt er in het kort op neer dat de indexscore per domein verkregen wordt door de gewogen categoriescores op te tellen. In feite is de totale indexscore een optelling van de domeinscores. Beknopte onderzoeksverantwoording (OZV) Het veldwerk voor het onderzoek Leefsituatie heeft in oktober 2014 plaatsgevonden. Voor deze onderzoeken is één uitgebreide OZV geschreven. De vragen over de leefsituatie hebben in totaal personen beantwoord. De respons onder LelyStadsPanelleden was 73% en onder een aanvullende steekproef 30%. Op basis van achtergrondgegevens is een groep van 800 mensen aangewezen als mogelijk moeilijk bereikbaar. Bij deze mensen is iemand aan de deur gekomen om de vragenlijst in ontvangst te nemen. De weging in de rapportage over de Leefsituatie is gebaseerd op leeftijd, geslacht en WOZ-waarde van het postcodegebied. 18