Leefsituatieindex 2010

Transcriptie

1 LelyStadsGeLUIDEN De mening van de inwoners gepeild Leefsituatieindex 2010 Onderzoek en Statistiek September 2011 gemeente

2 Colofon Dit is een onderzoeksrapportage gemaakt door: Team Onderzoek en Statistiek Verkrijgbaar, zolang de voorraad strekt bij: Gemeente Lelystad Team Onderzoek en Statistiek Postbus AB Lelystad T F onderzoek@lelystad.nl Voor feiten en cijfers en overige onderzoeks- rapporten kunt u terecht op onze website: /onderzoek

3 De Lelystadse leefsituatieindex 2010 Eens per twee jaar houdt de gemeente Lelystad het leefsituatieonderzoek. De leefsituatieindex geeft in één cijfer een indicatie van de leefsituatie van personen of een groep mensen. Het eerste onderzoeksjaar, 2004, geldt als basisjaar. De gemiddelde score voor alle Lelystedelingen in dat jaar was 100. In 2010 was de gemiddelde score voor Lelystad op de index 102. De index is ontwikkeld door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en in 2011 voor de vierde keer voor Lelystad berekend 1. Met behulp van de index kan bekeken worden hoe de leefsituatie van diverse bevolkingsgroepen zich in Lelystad ontwikkelt. Al sinds 1974 berekent het SCP de leefsituatie van inwoners van Nederland. Sinds 2004 voert de gemeente Lelystad het zelfde onderzoek onder zijn inwoners uit. Lelystad kan hierdoor ook een leefsituatieindex berekenen voor zijn inwoners. De index is één getal die een indruk geeft van de leefsituatie van verschillende groepen mensen in een bepaald jaar. De index is berekend zodat circa tweederde van een (gehele) groep een score heeft tussen 15 punten onder en 15 punten boven het gemiddelde; het resterende derde deel heeft een score meer dan 15 punten onder of boven het gemiddeld. Het getal is opgebouwd uit acht domeinen. De keuze voor deze domeinen komt voort uit het idee dat zij een onderdeel vormen van de objectieve leefsituatie van inwoners en dat zij door (gemeentelijk) beleid beïnvloed kunnen worden. De domeinen zijn: wonen, vrijetijdsactiviteiten, sociale participatie, sport, vakantie, consumptiegoederen, mobiliteit en gezondheid. Over dit onderzoek worden twee LelyStadsGeluiden (LSG) geschreven. In deze rapportage staat de leefsituatie in Lelystad zelf centraal. Er wordt ingegaan op de ontwikkeling van de leefsituatie van de verschillende bevolkingsgroepen sinds 2004 en de relatie tussen 1 Jeroen Boelhouwer van het SCP heeft Lelystad ook bij de berekening van de index ondersteund en geadviseerd. de leefsituatie van diverse groepen en hun beoordeling op diverse aspecten van het leven. In de andere LSG wordt de leefsituatie in Lelystad vergeleken met de leefsituatie in Nederland 2. Leefsituatie licht verbeterd sinds 2004 In 2010 scoort Lelystad iets beter op de leefsituatieindex dan in 2004, zie tabel 1. Tabel 1. Score op Leefsituatieindex Lelystad Ook al was in 2009 èn in 2010 sprake van een economische crisis, deze crisis is niet zichtbaar geworden in de gemiddelde score van Lelystad op de index. Tussen inwoners van Lelystad zijn wel verschillen op de indexscore te constateren. Mannen scoren bijvoorbeeld hoger (103) dan vrouwen (102) op de index, zie tabel 2. Autochtonen (105) scoren beter dan allochtonen (95). Tabel 2. Verschillen in leefsituatieindex Mannen Vrouwen Autochtoon Allochtoon Vrouwen hebben hun achterstand op mannen overigens behoorlijk bijgehaald. Was het verschil in 2006 nog drie punten, in 2010 is dit nog slechts één punt. Dit komt goeddeels voor rekening van autochtone vrouwen. Zij zijn van 100 naar 104 in 2010 gestegen, zie tabel 3. Allochtone vrouwen hebben zichzelf ook iets verbeterd van 94 naar Het verschijnen van de tweede rapportage is afhankelijk van wanneer het SCP de resultaten van het landelijke onderzoek (gehouden in 2010&2011) publiceert. 1

4 Onderstaande tabel 3 geeft voor meer bevolkingsgroepen hun score op de index. Tabel 3. Indexscores leeftijd en huishoudtype (afgerond) Gemiddelde Lelystad jaar jaar jaar Alleenstaanden Huishouden zonder kinderen Gezin met kinderen Eénoudergezin Autochtoon man Autochtoon vrouw Allochtoon man Allochtoon vrouw Op basis van tabel 3 valt op dat vier groepen duidelijk lager scoren dan het gemiddelde. Dit zijn alleenstaanden, éénoudergezinnen en allochtonen (zowel mannen als vrouwen). Gezinnen met kinderen en autochtone mannen scoren daarentegen hoger dan gemiddeld. Is het mogelijk om de score van iemand op de leefsituatieindex te voorspellen? Het blijkt dat drie kenmerken samen ongeveer 50% van de score op de leefsituatieindex kunnen verklaren, dit zijn inkomen, klasse van de woning 5 en opleiding. Tezamen met leeftijd zijn de kenmerken gebruikt om de inwoners in Lelystad in vier clusters in te delen, zie tabel 4. 3 De indexscores van 2004 t/m 2008 zijn enigszins afwijkend ten opzichte van de index van Dit komt doordat per onderzoeksjaar de index voor alle jaren opnieuw berekend wordt. De verschillen zijn afrondingsverschillen. 4 De score van 2004 is de nulmeting. De score van het stadsgemiddelde =100 (2004). De stadsgemiddelden van 2006 en 2008 liggen hier iets boven. Dat wil zeggen, de leefsituatie is iets verbeterd ten opzichte van Op basis van de waarde van de woningvoorraad in Lelystad zijn de woningen toegekend aan een waardeklasse. Deze loopt van 1 t/m 5. 1 is de goedkoopste klasse en 5 de duurste. Tabel 4. Clusters Naam 1. Arme 2. Arme jong 3. Rijke jong 4. Rijke Index Leeftijd Opl 7 Ink 8 gemid 6 Klasse woning 8 % van bevolking Laag Laag Laag en mid Laag Mid Hoog Mid en hoog Hoog =>3 42 Cluster 1 en 2 vormen samen de inwoners met relatief gezien de slechtste leefsituatie. Zo n 13% van de Lelystadse bevolking valt in de groep arme jong assene of arme assene. Deze inwoners scoren laag op de leefsituatieindex. Hun inkomen en opleiding blijven achter en de woning waarin zij wonen behoort tot het goedkoopste segment. Het gat tot de rijke clusters is groot te noemen. De gemiddelde score op de index ligt in deze clusters rond 74. Op de kenmerken inkomen en klasse van de woning scoren cluster 1 en 2 slechter dan cluster 3 en 4. Voor opleidingsniveau is het verschil minder groot tussen de clusters dan vooraf misschien gedacht zou worden. In alle clusters zit een aanzienlijk deel middelbaar opgeleiden. Een deel van de middelbaar opgeleiden lukt het niet om hoger op de leefsituatieindex te scoren. Het zal geen verbazing wekken dat cluster 1 en 2 voor een belangrijk deel uit alleenstaanden bestaan, zie tabel 5. Cluster 1 bestaat verder voor een aanzienlijk deel uit seniorenhuishoudens (65+). Daarnaast vormen allochtonen 40% van cluster 1 en bijna 3/4 e van cluster 2, zie tabel 6. Eénoudergezinnen komen veel minder frequent 6 jong assenen hebben een leeftijd van 18 tot ongeveer 45, gemiddeld rond 35 jaar. assenen hebben een leeftijd van 45 jaar en ouder, met een gemiddelde van rond Opl= opleiding; Ink= inkomen; Klasse woning, zie voor uitgebreide uitleg de beknopte OZV. 2

5 voor dan de andere huishoudenstypen en vormen zodoende in geen enkele cluster een grote groep. Tabel 6. Samenstelling clusters op basis van huishoudenssamenstelling (%) Alleenstaanden Eénouder- gezin Huishouden zonder kids Gezin met kinderen Senioren (65+) 1. Arme 2. Arme jong 3. Rijke jong 4. Rijke totaal Tabel 6. Samenstelling clusters op basis van herkomst (%) 2. Arme 3. Rijke 1. Arme 4. Rijke jong jong Autochtoon Allochtoon totaal Cluster 3 heeft de grootste omvang. 45% van de bevolking valt in dit cluster Mensen in cluster 3 hebben vaak een leefsituatie die iets hoger ligt dan het stadsgemiddelde (107). Ze zijn veelal nog jong, gemiddeld 35 jaar. In Cluster 4 vallen personen van 45 jaar en ouder (gemiddelde leeftijd is 62 jaar) met een gemiddelde of goede leefsituatie (107). De gezinsamenstelling komt voornamelijk neer op huishoudens zonder kinderen en senioren. In cluster 4 zitten relatief weinig allochtonen 8. Tabel 7. Spreiding autochtonen en allochtonen over clusters Arme Rijke 2. Arme jong 3. Rijke jong Totaal Autochtoon Allochtoon totaal Uit tabel 7 kan afgeleid worden dat 75% van de allochtonen en 91% van de autochtonen in cluster 3 en 4 vallen. Cluster 2 bestaat voor een ruime meerderheid dan wel uit allochtonen, de cluster maakt uiteindelijk slechts 5% uit van de bevolking. In meerderheid kunnen allochtonen aanhaken bij de gemiddelde leefsituatie. Op dit moment vormt cluster 1 zo n 8% van de bevolking. Lelystad staat op de drempel van een vergrijzingsgolf. Het aandeel senioren zal de komende jaren stijgen en de kans bestaat dat cluster 1 in omvang zal toenemen. Maar het is ook goed mogelijk dat toekomstige senioren in staat blijven om hun huidige hoge score op de leefsituatieindex te behouden. In 2008 is geconstateerd dat 55+ een belangrijke verbetering in hun leefsituatiescore hebben doorgemaakt. Ook in 2010 lag de gemiddelde score van deze groep inwoners weer hoger (101) dan in de voorgaande jaren. Maar Cluster 1 toont dat een deel van de groep assenen niet kan aanhaken aan deze verbetering in leefsituatie. Parallel aan de groei van senioren loopt een verwachte groei van alleenstaanden. Alleenstaanden scoren gemiddeld lager (94) op de leefsituatieindex dan andere huishoudentypen. De afgelopen jaren is de leefsituatie van alleenstaanden wel iets verbeterd, maar dit geldt eveneens voor alle andere huishoudenvormen. Per saldo blijft het verschil in leefsituatie dus even groot. Met name tweepersoonshuishoudens (104) en gezinnen (106) scoren hoger dan gemiddeld (102). 8 Dit is overigens een logisch gevolg van het feit dat in Lelystad veel allochtonen (absoluut en relatief) wonen die jong of jong assen zijn, dus zijn er weinig oudere allochtonen. 3

6 Kenmerken slechte leefsituatie Wanneer is eigenlijk sprake van een slechte leefsituatie en wanneer is de leefsituatie goed? Het SCP hanteert hiervoor de volgende grens: wanneer iemand lager dan 85 scoort op de leefsituatieindex dan is sprake van een slechte leefsituatie. Scoort iemand 115 of hoger dan heeft iemand de leefsituatie goed. Zo bezien heeft Lelystad als geheel een gemiddelde leefsituatie (102). Toch scoort een groep mensen die in Lelystad woont duidelijk onder dit gemiddelde en heeft zelfs een slecht leefsituatie. In tabel 8 staat de verdeling van de score naar goed, gemiddeld en slecht. Tabel 8. Verdeling van de leefsituatiescore in drie groepen % Goed Gemiddeld Slecht Totaal Sinds 2004 is de groep Lelystedelingen met een goede leefsituatie belangrijk toegenomen. Had eerst 13% een goede leefsituatie, in 2010 is dit toegenomen naar 20%. De groep mensen met een slechte leefsituatie is echter min of meer relatief gezien even groot gebleven, zo n 14% van de Lelystadse bevolking had een slechte leefsituatie. Wanneer we nogmaals kijken naar de clusters, dan wordt duidelijk dat de groep mensen met een slechte leefsituatie in tweeën uiteen valt. De groep jong assenen (cluster 2): zij hebben de potentie om hun positie en score op de leefsituatieindex te verbeteren. Uit het vestigingsmotievenonderzoek 2009 blijkt bijvoorbeeld dat Lelystad aantrekkelijk is voor jonge starters/doorstromers. Zij staan aan het begin van hun carrière. De groep arme assenen (Cluster 1) daarentegen, zijn personen die al ouder zijn en richting pensioen gaan of al gepensioneerd zijn. Deze groep inwoners heeft veel minder potentie om hun positie te verbeteren. Wanneer gekeken wordt naar herkomst van de inwoners en de score op de leefsituatieindex, dan komt naar voren dat inwoners met een niet- Nederlandse herkomst minder gunstig (95) op de leefsituatieindex scoren dan autochtonen (105). Overigens vallen beide groepen in de groep gemiddelde leefsituatie. Bij allochtonen is de groep die lager scoort relatief omvangrijker dan bij autochtonen. Voor een groot deel kan dit herleid worden tot de eerder genoemde kenmerken, allochtonen hebben vaak een lager inkomen, lagere opleiding en wonen in goedkopere woningen. Binnen de groep allochtonen neemt de groep die het goed doet sinds 2004 toe. Het aandeel allochtonen met een goede leefsituatie is sinds 2004 bijna verdubbeld naar 11%, zie grafiek 1. Grafiek 1. Percentage allochtonen met slechte en goede leefsituatie Grafiek 2. Percentage autochtonen met slechte en goede leefsituatie Goed (allochtonen) Goed (allen) Slecht (allochtonen) Slecht (allen) Goed (Autochtonen) Goed (allen) Slecht (Autochtonen) Slecht (allen) Het aandeel allochtonen met een slechte leefsituatie is sinds 2004 gelijk gebleven op ongeveer ruim 25%. Bij autochtonen is de groep 4

7 met een slechte leefsituatie afgenomen naar 9%, zie grafiek 2. In grafiek 3 staat een uitsplitsing naar de meest voorkomende herkomstgroepen in Lelystad. In 2010 kon deze uitsplitsing voor het eerst gemaakt worden. Duidelijk wordt dat bijvoorbeeld onder Marokkanen het vaakst sprake is van een slechte leefsituatie, gevolgd door overig niet westerse allochtonen. Surinamers scoren het beste op de index vergeleken met de overige groepen nietwesterse allochtonen. Westerse allochtonen lijken in hun scorepatroon het meeste op autochtonen. Grafiek 3. Leefsituatie naar herkomstgroep in Lelystad Marokkanen Overig niet-westers Antilianen&Arubanen* Turken Surinamers Westerse allochtonen Totaal Autochtonen 15% 14% 9% 31% 29% 25% 39% 36% * gebaseerd op minder dan 50 waarnemingen Gezondheid en geluk Gezondheid en geluk hebben veel met elkaar te maken. Wanneer iemand gelukkig is, dan geeft deze persoon vaker aan ook een goede gezondheid te hebben en omgekeerd. Ervaart iemand zijn/haar eigen gezondheid als slecht, dan heeft men ook grote kans op een lagere geluksbeleving (en omgekeerd). De geluksbeleving ligt in Lelystad hoog. 80% van de inwoners zegt (zeer) gelukkig te zijn. Dit percentage is al jaren stabiel. De gemiddelde leefsituatiescore van de (zeer) gelukkige mensen ligt op 105, hoger dan gemiddeld. Wanneer men de eigen gezondheid als uitstekend of zeer goed beoordeelt (36%) ligt de gemiddelde indexscore nog iets hoger, 109. Ook het aandeel mensen dat (zeer) ongelukkig is (5%), en/of een matig tot slechte gezondheid (16%) ervaart is in Lelystad al jaren stabiel. 67% 64% 66% 55% 68% 68% 56% 60% Leefsituatie verdeeld naar bouwperiode 22% 24% 14% 20% 0% 25% 50% 75% 100% slechte leefsituatie gemiddeld goede leefsituatie 5% 4% 3% 7% Het decennium waarin het zwaartepunt van de woningbouw van een wijk ligt, geeft een duidelijke indicatie van de leefsituatie van de wijkbewoners. Wijken met veel woningen die voornamelijk in de jaren 80 van de vorige eeuw gebouwd zijn, scoren belangrijk minder hoog op de leefsituatieindex dan wijken met woningen uit een andere bouwperiode. Bewoners in wijken die grotendeels in de jaren 70 zijn opgeleverd, scoren ongeveer gelijk aan het stadsgemiddelde, terwijl bewoners in wijken die voornamelijk na 2000 gebouwd zijn aanzienlijk hoger scoren dan het stadsgemiddelde. In tabel 7 staan de uitkomsten van de afgelopen jaren. Tabel 9. Indexscore verdeeld naar bouwperiode 70 9 Koop Huur Totaal Koop Huur Totaal Koop Huur Totaal Totaal Koop Huur Totaal * * * * *Minder dan 50 waarnemingen, waardoor geen indexscore beschikbaar is. Het feit dat een (deel)wijk grotendeels in de jaren 70 is gebouwd zegt op zich zelf niets over de leefsituatie van haar inwoners., Er zijn jaren 70 deelwijken die gemiddeld bij de hoogste scores op de index horen, maar ook tot de laagste. De kaart van figuur 1 geeft de score en de bouwperiode per 9 Jaren 70 deelwijken: Lelycentre/ Zuiderzee ; Centrum-Noord/ Atol-West ; Atol-Oost/ Oostrandpark ; Archipel/ Rozengaard/ Zoom/ Beukenhof ; Kempenaar/ Kogge ; Gondel/ Schouw ; Boeier/ Karveel/ Golfpark/ Kust ; Buitengebieden (In totaal 7 deelwijken + buitengebied) 10 Jaren 80 deelwijken: Griend/ Horst/ Kamp/ Wold ; Waterwijk ; Jol/ Galjoen/ Punter ; Botter/ Centrum- Zuid/ Schoener/ Tjalk ; Haven Oud ; Stadshart (In totaal 5 deelwijken + stadshart) 11 Jaren 00 deelwijken: Buurten om de Zuiderzeewijk ; Landerijen ; Landstrekenwijk ; Haven Rest (incl. Noordersluis) ; Warande (In totaal 5 deelwijken). 5

8 deelwijk aan. De deelwijken die in de jaren 80 gebouwd zijn scoren net op, of onder het gemiddelde. De deelwijken die na de eeuwwisseling gebouwd zijn scoren zonder uitzondering allen ruim boven het stadsgemiddelde. Duidelijk is het verschil tussen de gemiddelde score van mensen die in een huurwoning of een koopwoning wonen. Woont men in een huurwoning, maar zijn alle andere scores op de index gelijk, dan zal iemand toch een iets lagere score op de index hebben. Dit is het gevolg van dat huren of kopen een onderdeel is van de index zelf. Het verschil tussen huren en kopen is echter te groot om alleen hierdoor verklaard te kunnen worden. Mensen die in Lelystad in een huurwoning wonen scoren op alle indicatoren slechter op de leefsituatieindex Figuur 1. Deelwijken score op leefsituatieindex en decennium bouw Waterwijk (94) (exclusief Landerijen) en Boswijk- Zuidwest (98) scoren ook relatief laag, maar deze deelwijken zijn voornamelijk gebouwd in de jaren 80. Tegelijkertijd liggen ook de drie best scorende deelwijken (112) aan de oostkant van de stad. De beste deelwijken worden letterlijk slechts door een straat gescheiden van de slechtste deelwijken van Lelystad. Ten westen van de spoorlijn is het contrast tussen de deelwijken minder groot. Slechts één deelwijk scoort relatief laag, namelijk Kempenaar/Kogge (97), een jaren 70 wijk. De vier deelwijken die gemiddeld scoren liggen ook allen ten westen van de spoorlijn. Verder liggen ook nog drie goed scorende deelwijken aan deze kant van de stad. Grote stijgers zijn de deelwijken Kempenaar/Kogge en Jol/Galjoen/Punter. Beide scoren nu vier punten hoger dan in Overigens scorende de deelwijken met de laagste indexcijfers nog altijd binnen de marge van wat het SCP als gemiddelde leefsituatie aanduidt. In de volgende paragraaf wordt verder ingegaan in kenmerken van een slechte leefsituatie. De rode kleur in figuur 1 duidt op een relatief slechtere leefsituatie in vergelijking met de andere deelwijken in Lelystad. Veel personen die slecht scoren op de leefsituatie wonen in de rode wijken. Er daarom is sprake van een clustering van inwoners met een lage indexscore in de rode wijken. In 2010 scoren alle deelwijken met uitzondering van de Zuiderzeewijk - gelijk aan of beter dan Een groot verschil bestaat wel tussen de wijken ten westen en ten oosten van de spoorlijn. Vier van de vijf slechtst scorende deelwijken liggen ten oosten van de spoorlijn. Het betreffen onder andere de oudste deelwijken van Lelystad, namelijk de Zuiderzeewijk (89) en Atol-West (96). Beide zijn voornamelijk in de jaren 70 gebouwd. De Domeinen van de Leefsituatieindex De leefsituatieindex is opgebouwd uit acht domeinen. Deze domeinen zijn gekozen (door het SCP) vanwege hun objectieve bijdrage aan de leefsituatie alsmede de potentie van (gemeentelijk) beleid om invloed op deze domeinen uit te oefenen. Alle domeinen hebben evenveel gewicht in de berekening van de leefsituatieindex. De domeinen omvatten, in willekeurige volgorde: wonen, vrijetijdsactiviteiten, sociale participatie, sport, vakantie, consumptiegoederen, mobiliteit en gezondheid. In 12 In de bijlage staat een overzicht met de indexscore per deelwijk per jaar. 6

9 grafiek 4 is het verschil zichtbaar tussen de score op de domeinen in 2004 en Grafiek 4. Verschil 2004 en 2010 op domeinen van leefsituatieindex Gezondheid Mobiliteit Consumptiegoederen Vakantie Sport* Sociale participatie Vrije tijd Wonen * peiljaar sport is In vergelijking met 2004 is de score op vrijetijdsactiviteiten flink toegenomen. Ook het bezit van consumptiegoederen is toegenomen en de sociale participatie is groter geworden. Weinig verschil t.o.v geldt voor mobiliteit, vakantie en wonen, terwijl het domein gezondheid iets slechter scoort dan in De afname van gezondheidsbeleving van Lelystedelingen is sterk gerelateerd aan het ouder worden van de bevolking. Oudere mensen beleven hun gezondheid vaker minder goed dan jongere mensen. De afgelopen zes jaar is de gemiddelde leeftijd in Lelystad met twee jaar toegenomen en de komende jaren zal deze nog verder stijgen. In de uitkomsten op het domein gezondheid zal dit effect waarschijnlijk steeds iets zichtbaarder worden. Wanneer we terug komen op het verschil tussen mensen die hun woning huren en degene die hun woning kopen dan zien we in grafiek 5 de volgende score op de domeinen. Grafiek 5. Score van huurders en eigenaren van woningen op de domeinen van de leefsituatieindex domeingezondheid domeinmobiliteit domeinconsumptiegoederen domeinvakantie domeinsocialeparticipatie domeinvrijetijd domeinwonen Uiteraard scoren huurders slechter op het domein wonen, dit is inherent aan de index 13, maar ook op alle andere domeinen scoren mensen in huurwoningen minder goed. Toch is er wel degelijk sprake van een verbetering voor huurders, zie grafiek 6. Grafiek 6. Verschil 2004 en 2010 op domeinen van leefsituatieindex, huurders en eigenaren Gezondheid domeinsport Mobiliteit Consumptiegoederen Vakantie Sport* Sociale participatie Vrije tijd Wonen huur koop huur koop Op vrijwel alle domeinen hebben huurders hun leefsituatie verbeterd, op het gebied van mobiliteit en consumptiegoederen zelfs beter dan eigenaren. Gezondheid valt in negatieve zin op, maar dit geldt ongeveer even sterk voor huurders als eigenaren. Kijken we naar de het verschil in score op de domeinen tussen autochtonen en allochtonen dan levert dat het beeld in grafiek 7 op. Grafiek 7. Verschil 2004 en 2010 op domeinen van leefsituatieindex, autochtonen en allochtonen 13 Zie uitleg over huur/koop in de indexberekening op pagina 5. 7

10 Gezondheid Mobiliteit Consumptiegoederen Vakantie Sport* Sociale participatie Vrije tijd Wonen * peiljaar sport is 2006 Uit grafiek 4 kan afgeleid worden dat autochtonen voor bijna alle domeinen een positieve ontwikkeling hebben doorgemaakt. Slechts op het gebied van gezondheid ging het in 2010 minder dan in In 2010 is de gemiddelde leeftijd 14 van de autochtone Lelystadse bevolking 48, twee jaar ouder dan in De vergrijzing slaat langzaam maar zeker toe. Gevoelens door een ziekte, aandoening en/of handicap belemmerd te zijn zullen naar verwachting in de toekomst verder toenemen. Een slechtere score voor autochtonen in 2010 op het domein gezondheid is daarom niet onverwacht. Ook allochtonen scoren in 2010 op een aantal domeinen aanzienlijk hoger dan in Gezondheid en mobiliteit zijn vrijwel onveranderd. Maar op het terrein van sport en wonen allochtonen sinds 2004 enigszins achteruit gegaan. Waarom dit zo is, kan op basis van het leefsituatieonderzoek geen verklaring voor worden geven. Lelystad en Nederland Eind 2011 heeft SCP waarschijnlijk de landelijke scores op de leefsituatieindex 2010 berekend. In de loop van 2012 worden de uitkomsten verwacht. Wanneer SCP de landelijke uitkomsten gepresenteerd heeft zal Lelystad de index kunnen herberekenen naar de landelijke index. Toelichting op de constructie van de Leefsituatieindex Theorie van leefsituatie en index Het SCP beschrijft het sociale domein aan de hand van een model waarin vijf sferen worden 14 Het gaat om de gemiddelde leeftijd van inwoners van 18 jaar en ouder Autochtonen Allochtonen onderscheiden. In figuur 1 is het model schematisch met vijf ballonnen weergegeven. Figuur 1: Sociale domein Centraal staat de verbetering van de leefsituatie van de burger - oftewel de kwaliteit van zijn bestaan. Het model gaat uit van een causale relatie tussen individuele hulpbronnen (zoals onderwijs, arbeid en inkomen) en deze leefsituatie: hoe meer hulpbronnen een persoon bezit, hoe groter de kans op een betere leefsituatie. De overheid oefent met haar beleid zowel indirect invloed uit op de beschikbaarheid van deze bronnen als meer direct op de leefsituatie zelf. De sociale en fysieke omgeving 15 behelzen eveneens belangrijke condities voor de leefsituatie van de individuele burger. Naast de meer objectieve situatie waarin iemand verkeert gevat in deze drie sferen - is de subjectieve waardering die iemand heeft voor (onderdelen van) zijn leefsituatie en de mate waarin hij meer of minder gelukkig is. Een relatief goede situatie zal niet altijd als zodanig worden herkend, bijvoorbeeld omdat de verwachtingen hoger liggen. Al deze elementen vormen samen het sociale model dat als denkkader ten grondslag ligt aan de leefsituatieindex. Vanuit de gedachte om inzicht in de leefsituatie als geheel te verkrijgen op een geïntegreerde, 15 Onder de sociale omgeving wordt hier de mate van maatschappelijke participatie en de beleving van sociale contacten bedoeld. Onder de fysieke omgeving wordt hier de woning en woonomgeving bedoeld. 8

11 samenvattende manier ontwikkelt het Sociaal Cultureel Planbureau al sinds 1974 een instrument: de leefsituatie-index. Een belangrijke stap in het ontwikkelen van de leefsituatie-index was het bepalen van de domeinen die opgenomen moesten worden onder het brede, kapstokbegrip leefsituatie. Een belangrijk uitgangspunt was dat de hoofdtaak van het SCP er uit bestaat beleidsaanbevelingen te geven aan de overheid. Om deze reden werden domeinen geselecteerd die, min of meer, door overheidsbeleid beïnvloed kunnen worden. Daarna werden binnen deze domeinen de indicatoren bepaald, evenals de variabelen waaruit indicatoren bestaan. In tabel 01 is een overzicht gegeven van deze domeinen en indicatoren. Tabel 01 Domeinen en indicatoren Domeinen (8) Wonen Gezondheid Consumptie goederen Vrijetijdsactiviteiten Mobiliteit Sociale participatie Sport Vakantie Indicatoren binnen elk domein Eigenaar of huurder Woningtype Aantal kamers Oppervlakte woonkamer Belemmering dagelijkse bezigheden Belemmering vrijetijdsbesteding Aantal huishoudelijke artikelen Aantal hobby artikelen Aantal hobby s Aantal sociaal-culturele activiteiten Lidmaatschap van organisaties Autobezit Bezit abonnement OV-kaart Vrijwilligerswerk Sociaal isolement Aantal keer sporten per week Aantal verschillende sporten Op vakantie afgelopen jaar Naar het buitenland op vakantie operationaliseren van de indicatoren die gebruikt worden (SCP, 2005b). Vervolgens komt de vraag op welke manier de verschillende domeinen en indicatoren tot één enkele index kan worden gereduceerd. Om economische indicatoren te vergelijken en op te tellen kunnen geldeenheden worden gebruikt, bij sociale indicatoren ontbreekt een dergelijke eenheid. Net zo min als er een algemene theorie voorhanden is om het relatieve belang van de domeinen en indicatoren te wegen, is er geen breed gedragen theorie om de indicatoren tot één index te combineren. Omdat er geen externe criteria zijn waarop het gewicht van de indicatoren kan worden gebaseerd, heeft het SCP gekozen voor een pragmatische oplossing. Als uitgangspunt werd genomen dat de indicatoren allemaal betrekking hebben op eenzelfde dimensie, namelijk de leefsituatie, en dat ze daar een positieve of negatieve bijdrage aan leveren. Bovendien zou de index cumulatie-effecten moeten laten zien: iemand die op vier domeinen achterstand heeft zou op de index slechter moeten scoren dan iemand die op twee domeinen achterstand heeft. Tot slot was een uitgangspunt dat de index op individueel niveau berekend zou moeten kunnen worden, omdat het SCP niet alleen de ontwikkeling van Nederland als geheel wilde bekijken, maar ook voor verschillende sociale groepen in de samenleving. Techniek De index wordt vervolgens met behulp van statistische technieken gegenereerd, op basis van de wiskundige samenhang tussen indicatoren in de acht domeinen (SCP, 2005b p.3). Kort samengevat: de zwaarte van de verschillende indicatoren binnen de index wordt niet theoretisch vastgesteld, maar achteraf door de waargenomen samenhangen in de verzamelde gegevens. Volgens het SCP geven deze indicatoren samen een geobjectiveerde beschrijving van de leefsituatie. Bewust wordt gekozen voor de term geobjectiveerd en niet van objectief omdat er uiteraard een normatief, en daarmee ook subjectief, element zit in het kiezen en De leefsituatieindex 2008 is een geaggregeerd cijfer gebaseerd op de scores van individuen op deze indicatoren. Simpel gesteld wordt per domein gekeken hoe de antwoordpatronen in hun onderlinge samenhang kunnen worden geclusterd. Daarbij is gebruik gemaakt van niet-lineaire canonische correlatieanalyse; oftewel het SPSS 9

12 programma OVERALS. De eerste dimensie van deze OVERALS oplossing levert de basismeetlat om de leefsituatie te beschrijven. Het gemiddelde en de standaardafwijking worden herschaald tot 100 en 15 in het basisjaar. Als basisjaar voor Lelystad geldt 2004 (nulmeting). Dit programma berekent bovendien de gewichten voor de afzonderlijke indicatoren door de som van de itemtotaal correlaties te maximeren. De domeinen worden niet alleen theoretisch, maar ook in het programma onderscheiden door ze van tevoren op te geven. Hierdoor wordt voorkomen dat domeinen met meer indicatoren dan andere domeinen de dimensies gaan overheersen (OVERALS geeft dus elk domein een gelijk gewicht). Bovendien zorgt de berekening hierdoor dat de samengestelde index een cumulatie oftewel optelling is van de afzonderlijke domeinen. In een later stadium van analyseren is het dan mogelijk om ook te kijken naar indexscores voor de afzonderlijke domeinen. Dat komt omdat elke indicator (en zelfs elke antwoordcategorie binnen de indicatoren) herschaald en gewogen wordt. Het komt er in het kort op neer dat de indexscore per domein verkregen wordt door de gewogen categoriescores op te tellen. In feite is de totale indexscore een optelling van de domeinscores. Afkortingen en uitleg tabel 4. Ink= inkomensklassen, netto Laag = tot p/m Midden = tot p/m Hoog = Vanaf p/m Klasse woning = WOZ waarde van de woning = tot = tot = tot = tot = Vanaf Beknopte onderzoeksverantwoording (OZV) Het veldwerk voor het onderzoek Leefsituatie is in oktober 2010 in combinatie gedaan met het onderzoek Samen Leven. Voor deze twee onderzoeken samen is één uitgebreide OZV geschreven. De vragen over de leefsituatie hebben in totaal personen beantwoord. De respons onder LelyStadsPanelleden was 81% en onder de steekproef 28%. De steekproef was gestratificeerd op de meest vóórkomende herkomstgroepen in Lelystad. Om een oververtegenwoordiging van allochtonen in de uitkomsten te voorkómen, zijn deze gewogen. De weging in de rapportage over de Leefsituatie is gebaseerd op leeftijd, geslacht, klasse van de woning. Met tot slot een herweging naar opleiding en herkomst. Deze weging is met uitzondering van de herweging naar herkomst, conform de weging die gebruikt wordt voor de analyse van het leefsituatieonderzoek. 10

13 11

14 Bijlage 1 Indexscore per deelwijk per jaar Lelycentre/ Zuiderzee Buurten om de buurt Zuiderzeewijk* Centrum-Noord/ Atol-West Atol-Oost/ Oostrandpark Griend/ Horst/ Kamp/ Wold Archipel/ Rozengaard/ Zoom/ Beukenhof Waterwijk Landerijen Kempenaar/ Kogge Gondel/ Schouw Jol/ Galjoen/ Punter Boeier/ Karveel/ Golfpark/ Kust Botter/ Centrum-Zuid/ Schoener/ Tjalk Landstrekenwijk Haven Oud Haven Rest (incl. Noordersluis) Overig* Stadstotaal * gebaseerd op minder dan 50 waarnemingen 12