Colofon. Deze rapportage is gemaakt door: Onderzoek en Statistiek. Verkrijgbaar, zolang de voorraad strekt bij:

Transcriptie

1 samen leven 2010

2 Colofon Deze rapportage is gemaakt door: Onderzoek en Statistiek Verkrijgbaar, zolang de voorraad strekt bij: Gemeente Lelystad Onderzoek en Statistiek Postbus AB Lelystad T F onderzoek@lelystad.nl Voor feiten en cijfers en overige onderzoeksrapportages kunt u terecht op onze website: Lelystad, september 2011

3 Inleiding In 2008 is de nota Integratie door Burgerschap en Binding in Lelystad vastgesteld. Eind 2010 is de leden van het LelyStadsPanel en een aanvullende steekproef een enquête voorgelegd, om vast te stellen of het de goede kant op gaat met de integratie in Lelystad. Om dit vast te kunnen stellen zijn veel vragen herhaald die in 2006 in een vergelijkbaar onderzoek zijn gesteld. Op basis van de antwoorden kunnen de verschillende bevolkingsgroepen 1 met elkaar vergeleken worden. Om de veranderingen in het integratieproces na te gaan, wordt ingegaan op een aantal facetten van participatie. Allereerst wordt gekeken wie er aan het werk zijn en hoeveel inkomen men te besteden heeft. Vervolgens laten we zien hoe maatschappelijk betrokken Lelystedelingen zijn, door o.a. in te gaan op deelname aan het verenigingsleven, bezoek van buurtlocaties en het doen van vrijwilligerswerk. Als laatste onderdeel van participatie wordt in beeld gebracht hoe het gesteld is met contacten met vrienden en buren, de beheersing van het Nederlands en in wie er sociaal gezien in een isolement leeft. Afsluitend zal worden ingegaan op hoe de inwoners van Lelystad de multiculturele samenleving ervaren en wat hun visie is op Samen Leven. Autochtonen-allochtonen Alvorens de participatie van de verschillende herkomstgroepen voor het voetlicht te brengen, is het goed om eerst in beeld te hebben hoe groot de groepen zijn waar het over gaat. Van de (vier) onderscheiden allochtone herkomstgroepen 2 vormen de Surinamers met 5,8% verreweg de grootste groep en de Antillianen met 2,3% de kleinste. Aan deze verdeling is de afgelopen jaren niet veel veranderd. Het aandeel allochtonen in Lelystad is licht gestegen, van 26,7% naar 27,9% van de totale bevolking. De exacte hoeveelheden Antillianen, Marokkanen, Surinamers en Turken staan in tabel 1. Tabel 1: Inwoners naar herkomst in procenten (Bron: GBA per 1 januari) 2006 (%) 2010 (%) Absoluut 2010 Nederland 73,3 72, Ned.Antillen/Aruba 2,2 2, Marokko 2, Suriname 5,8 5, Turkije 2,4 2, Overige westerse landen 8,8 9, Overige niet-westerse landen 4,7 5, Autochtonen en allochtonen zijn niet evenredig over de stad verdeeld. De verdeling van het aantal autochtonen en allochtonen is in elke wijk anders. In Lelystad Haven is bijvoorbeeld 81% van de inwoners van autochtone herkomst. In de Zuiderzeewijk is dit 59%. Uiteraard zijn er ook binnen de wijken nog grote verschillen te zien. Zo wonen er in de buurten Langezand en Lelycenter (beide in de Zuiderzeewijk) procentueel gezien meer autochtonen dan in Lelystad Haven. Om een grofmazige blik op de segregatie in Lelystad te krijgen, is een segregatie-index opgesteld op basis van de verdeling over Lelystadse wijken. Deze index geeft weer welk percentage van een bepaalde bevolkingsgroep over wijkgrenzen zou moeten verhuizen om een evenredige herkomstverdeling te krijgen. Wat opvalt is dat de westerse allochtonen de best over Lelystad verspreide herkomstgroep is. Marokkanen en Turken zijn van de onderscheiden herkomstgroepen het meest geconcentreerd: 44% van alle Turken woont in de Atolwijk, van de Marokkanen 28% in de 1 D.w.z. Nederlanders, Marokkanen, Turken, Surinamers, Antillianen en Arubanen, niet-westerse allochtonen en westerse allochtonen. 2 D.w.z de allochtone herkomstgroepen die aan een land zijn gebonden 1 Onderzoek & Statistiek

4 Atolwijk en 23% in de Waterwijk. Dit is ook terug te zien in de segregatie-index, die is uitgewerkt in tabel 2. Begin 2010 zou 36,9% van de Turken en 33,6% van de Marokkanen over wijkgrenzen moeten verhuizen, willen deze twee herkomstgroepen evenredig over de Lelystadse wijken verdeeld zijn. Heel veel is er in de afgelopen jaren niet veranderd. Tussen 2000 en 2005 zijn Marokkanen verspreider gaan wonen. Dit komt niet doordat er in 2005 minder Marokkanen woonden in de wijken waar er in 2000 veel woonden, maar doordat de toename van Marokkanen in wijken met minder Marokkanen groter was dan in de wijken waar er al veel woonden. Tabel 2: Aandeel herkomstgroepen en segregatie-index* Lelystad, 2000 t/m 2010 (Bron: GBA) Herkomstgroep % inwoners index % inwoners eind 2000 eind 2005 eind 2007 oktober 2010 index % inwoners index % inwoners Autochtonen 75,7 15,6 73,5 15,0 73,0 14,6 72,2 16,5 Westerse allochtonen 7,0 4,2 8,8 5,4 8,8 4,4 9,0 3,9 Niet-westerse allochtonen 17,2 20,2 17,7 20,4 18,2 19,9 18,8 20,2 w.o. Marokkanen 2,5 43,0 2,8 35,9 2,9 33,7 3,0 33,6 w.o. Antillianen/Arubanen 2,1 22,4 2,2 13,8 2,3 17,0 2,3 18,2 w.o. Surinamers 5,4 20,8 5,7 19,2 5,8 18,1 5,8 17,8 w.o. Turken 1,8 38,3 2,4 38,5 2,4 36,2 2,5 36,9 w.o. overige n-w alloch. 5,5 12,4 4,5 11,6 4,8 11,4 5,2 12,6 * Index geeft % groep aan dat voor evenredige verdeling over (8) stadswijken moet verhuizen. index Het aandeel allochtonen en de mate van spreiding over de stad is dan misschien maar weinig veranderd in de afgelopen jaren, het aandeel allochtonen dat in Nederland is geboren neemt wel toe. Was in 2006 nog 21% van de niet-westerse allochtonen geboren in Nederland, in vier jaar tijd is dit percentage tweede generatie allochtonen gestegen naar 25%. Deze stijging is bij alle herkomstgroepen te zien, waarbij onder Turken zich de sterkste groei voordoet. In grafiek 1 staat de groei van het aandeel tweede generatie voor de verschillende herkomstgroepen afgebeeld. Samen Leven in Lelystad 2

5 Arbeidsparticipatie Er wordt door steeds meer Lelystedelingen gewerkt. Van alle Lelystedelingen van 18 jaar en ouder heeft 65% betaald werk. In 2006 was dit nog 61%. Tegen de trend in zijn de Turken juist minder actief geworden op de arbeidsmarkt. Dit is opvallend, omdat dit landelijk niet het geval is. Door de daling van het aandeel Turken met een baan van 12 uur per week of meer vormen zij nu, samen met de Marokkanen, de achterhoede op de arbeidsmarkt. Tabel 3 geeft een overzicht van arbeidsmarktdeelname. Tabel 3: Arbeidsparticipatie naar herkomstgroep in procenten Nederland Ned. Antillen/ Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord- Heeft geen werk (2010) Lelystad Werkt minder dan 12 uur per week (2010) Werkt 12 uur per week of meer (2010) Werkt 12 uur per week of meer (2006) Een sterk achterblijvende deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt (van Turkse vrouwen en de Marokkaanse vrouwen werkt slechts een derde, tegen tweederde van de autochtone vrouwen) drukt echter op de gemiddelde arbeidsparticipatie van deze twee groepen. Als alleen naar de arbeidsparticipatie van mannen wordt gekeken, wijken Marokkanen en Turken niet noemenswaardig af van de andere allochtone groepen. Economische participatie gaat niet alleen over bezigheden om geld te verdienen, maar ook over de beschikbaarheid van financiële middelen. We spreken in Nederland over armoede als een huishouden een inkomen heeft dat onder het sociaal minimum ligt. Voor een alleenstaande komt dit neer op ongeveer 1000,- netto per maand en voor een meerpersoonshuishouden op 1300,- 3. Tabel 4: Inkomensverdeling naar herkomst in procenten Lelystedelingen met huish. inkomen onder het sociaal minimum Werkenden met huish. inkomen onder het sociaal minimum Lelystedelingen met huish. inkomen meer dan per maand Werkenden met hh. inkomen meer dan per maand Nederland Ned. Antillen/ Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord Uit de enquête blijkt dat van elke tien autochtone Lelystedelingen er één de beschikking heeft over een huishoudinkomen dat onder dit sociaal minimum ligt. Onder niet-westerse allochtonen geldt dit 3 Deze bedragen zijn bij benadering. De officieel door het Ministerie van Sociale Zaken vastgestelde bruto dagbedragen zijn 49,79 voor alleenstaanden, 61,98 voor een alleenstaande ouder en 65,49 voor gehuwden/ samenwonenden. 3 Onderzoek & Statistiek

6 voor ruim vier op de tien. Zoals in tabel 4 te zien is, zijn hierin geen verschillen tussen Marokkanen, Turken, Surinamers en Antillianen te zien. 4 Aangezien betaald werk over het algemeen meer oplevert dan een uitkering en er meer allochtonen afhankelijk zijn van een uitkering, is het niet verrassend dat ook het gemiddelde huishoudinkomen onder allochtonen lager is. Echter, ook als alleen naar de werkenden wordt gekeken, valt op dat nog steeds een belangrijk deel van de allochtonen maar weinig verdient en niet boven het sociaal minimum uitkomt. Onder Surinamers en overige allochtonen is het aandeel werkenden met een huishoudinkomen boven de 3.100,- wel van vergelijkbare grootte met de autochtone werkzame bevolking. Dat het aandeel Turkse, Antilliaanse en Marokkaanse Lelystedelingen in de hoogste huishoudens inkomstengroep achterblijft, komt voor een deel doordat ze eerder in een huishouden wonen waar slechts één iemand werkt of zelfs helemaal geen inkomen uit arbeid wordt verkregen. Maatschappelijke participatie Naast het verrichten van betaald werk bestaan er andere manieren aan het samenleven deel te nemen. Sommige daarvan, zoals vrijwilligerswerk, hebben ook een economische waarde. Daarnaast zijn er vormen van participatie die meer persoonlijk zijn. Te denken valt dan aan recreatieve en culturele activiteiten zoals voetballen bij een voetbalclub of het bezoeken van een museum. Deze persoonlijk betrokkenheid is uiteraard goed voor het persoonlijk welzijn, maar wordt ook het weefsel van de samenleving genoemd. 5 In 2006 is alleen naar lidmaatschappen van verenigingen gevraagd 6. In de enquête van 2010 zijn er meer onderwerpen behandeld, waardoor een nauwkeuriger beeld van de maatschappelijke participatie kan worden geconstrueerd. Dit beeld wordt gevormd door de drie hiervoor genoemde velden van participatie; participatie met economische waarde (vrijwilligerswerk); participatie met een recreatief doeleinde (lidmaatschap van een vereniging); en participatie met een cultureel doeleinde (bezoek aan culturele activiteiten). Tabel 5: Diverse vormen van maatschappelijke participatie in procenten naar gebied van herkomst (in procenten) Minimaal 2 vormen van participatie Lid van minimaal 1 vereniging Nederland Ned. Antillen/ Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord Doet vrijwilligerswerk Cultuurparticipant Als men aan twee of drie van deze velden deelneemt, wordt men gezien als maatschappelijk actief. Het grootste deel van de Lelystedelingen, ongeveer driekwart, kan worden gerekend tot de maatschappelijk actieven. Wel zijn de verschillen tussen de verschillende herkomstgroepen groot, zoals in tabel 5 te zien is. Lelystedelingen met een westerse herkomst zijn aanzienlijk vaker maatschappelijk actief dan Lelystedelingen met een niet-westerse herkomst. Turken zijn het minst vaak lid van een vereniging, Antillianen zijn het minst geneigd vrijwilligerswerk te doen en Marokkanen 4 In de Armoedemonitor Lelystad 2011 wordt dit beeld bevestigd. Eén op de tien autochtone huishoudens en één op de vier allochtone huishoudens moeten rondkomen van een inkomen onder 120% van het sociaal minimum (blz 11). 5 Voor een verdere uitwijding over maatschappelijke participatie zie Maatschappelijke participatie bij ouderen van Nancy Hoeymans (TPEdigitaal.nl) 6 De verenigingen zijn: zang-, muziek- of toneelvereniging, sportvereniging, hobbyvereniging, politieke organisatie, vakbond, werknemers- of werkgeversorganisatie, bibliotheek, vereniging met godsdienstig doel en overige verenigingen of (zelf-) organisaties. Samen Leven in Lelystad 4

7 doen het minst aan culturele participatie. Voor bijna elke herkomstgroep geldt dat cultuurparticipatie de meest voorkomende vorm van participatie is. Marokkanen gelden als uitzondering hierop; bij deze groep komt lidmaatschap van een vereniging vaker voor. Over het algemeen zien wij dat mensen die weinig geld te besteden hebben minder vaak maatschappelijk actief zijn. Onder Marokkanen, Turken en overige niet-westerse allochtonen zijn ouderen opmerkelijk minder vaak onder de actieven te vinden dan jongeren. Onder Turken en Marokkanen is het aandeel actieve 55 +ers zelfs nog geen 15%. Onder autochtonen, Antillianen, Surinamers en westerse allochtonen komen deze verschillen tussen de leeftijdsgroepen niet voor. Mensen die aangeven een matige tot slechte gezondheid te hebben, behoren vaker tot de maatschappelijk niet-actieven. Dit geldt voor zowel autochtonen als allochtonen. Wel is het zo dat een autochtoon met een slechte gezondheid nog altijd een grotere kans heeft tot de maatschappelijk actieven te behoren dan een gezonde niet-westerse allochtoon. Het hebben van werk en een hoge(re) opleiding gaat samen met een hogere mate van participatie. Voor niet-westerse allochtonen geldt dit sterker dan voor autochtonen. Voor beide groepen geldt dat hoger opgeleiden zijn oververtegenwoordigd onder de maatschappelijk participanten. In tabel 6 zijn deze en andere verschillen en overeenkomsten te zien tussen maatschappelijk actieven en maatschappelijke inactieve Lelystedelingen. Tabel 6: Kenmerken van maatschappelijke participanten en niet-participanten in procenten Autochtoon Westerse allochtoon Niet-westerse allochtoon Maximaal één vorm van maatsch. participatie Minimaal 2 vormen van participatie Maximaal één vorm van maatsch. participatie Minimaal 2 vormen van participatie * * * Maximaal één vorm van maatsch. participatie Minimaal 2 vormen van participatie Laag opgeleid Middelbaar opgeleid Hoog opgeleid * * Heeft geen werk Werkt minder dan 12 uur per week Werkt 12 uur per week of meer Zeer goede gezondheid Goede gezondheid Matige tot slechte gezondheid * * * * Gelukkig Niet gelukkig niet ongelukkig Ongelukkig *geeft aan dat verschillen tussen maatschappelijk actieven en niet-actieven bij deze herkomstgroep en kenmerk statistisch significant is. 5 Onderzoek & Statistiek

8 Sociale participatie Naast deelname aan de arbeidsmarkt en aan het maatschappelijk leven, onderscheiden wij ook een sociale component van participatie. Tot de sociale component worden de contacten met buren en vrienden gerekend, evenals de mate waarin men naar eigen mening in sociaal isolement leeft. De sociale participatie van Lelystedelingen zal hieronder worden besproken. Echter, eerst bespreken wij de Nederlandse taalbeheersing van de verschillende herkomstgroepen. Dit gegeven kan namelijk van grote invloed zijn op het aantal contacten met buren en vrienden. Taalbeheersing Aan de respondenten is gevraagd of zij het moeilijk vinden om een gesprek in het Nederlands te volgen, een gesprek in het Nederlands te voeren, kranten, brieven of folders in het Nederlands te lezen en een brief of in het Nederlands te schrijven Van alle allochtone Lelystedelingen geeft 17% aan op minimaal één taalterrein vaak problemen te hebben met het Nederlands. Het schrijven van een brief of wordt het meest genoemd. 15% geeft aan hier vaak moeite mee te hebben. Er zijn grote verschillen tussen de verschillende herkomstgroepen. Het verschil in de eigen beleving van de taalbeheersing is onder Nederlanders, Antillianen en Surinamers erg klein. Respectievelijk 1%, 4% en 8% geeft aan op minimaal één terrein vaak problemen te hebben met de Nederlandse taal. Van de Marokkanen en Turken in Lelystad heeft één op de drie hier vaak problemen mee. Overige niet-westerse allochtonen geven in één op de vier gevallen aan vaak problemen te hebben met de Nederlandse taal. Lelystedelingen die problemen hebben met de Nederlandse taal, hebben doorgaans achterstanden op andere maatschappelijke gebieden. Bijna de helft (49%) van de inwoners met een Nederlandse taalachterstand voldoet aan drie of meer van de in tabel 7 onderscheiden achterstandskenmerken. Ter vergelijking: onder alle Lelystedelingen voldoet slechts16% aan meer dan twee van de onderscheiden achterstandskenmerken. In veel gevallen (vier op de tien) hebben mensen met taalproblemen hooguit een laag opleidingsniveau en geen werk. Sinds 2006 zijn er geen opmerkelijke verschuivingen geweest met betrekking tot de Nederlandse taalbeheersing van de verschillende herkomstgroepen. Tabel 7: Meest voorkomende problemen bij mensen met taalproblemen (in procenten) afgezet tegen alle Lelystedelingen en Marokkanen, Turken en overig niet-westerse allochtonen Alle Lelystedelingen Alle Marokkanen, Turken en overig nietwesterse allochtonen Mensen met taalproblemen Laag opgeleid Zonder werk Ongelukkig Matig tot slechte gezondheid Sociaal geïsoleerd Geen maatschappelijk participant Contacten met buren en vrienden Zeven op de tien Lelystedelingen geven aan minimaal één keer per week contact te hebben met vrienden of goede kennissen. De verschillen tussen herkomstgroepen zijn op dit punt gering. Dit is in tabel 8 te zien. Alleen de overig westerse allochtonen wijken in belangrijke mate af van andere herkomstgroepen. Deze groep heeft namelijk minder vaak contact met vrienden of goede kennissen. Samen Leven in Lelystad 6

9 Tabel 8: Hoe vaak heeft u contact met vrienden, vriendinnen of echt goede kennissen? Minstens 1 keer per week 1 keer per 2 weken Autochtonen Antillianen Marokkanen Surinamers Turken Westerse allochtonen Overig nietwesters keer per maand Minder dan 1 keer per maand Zelden of nooit Sinds 2006 zijn er wel enkele veranderingen opgetreden. Lelystedelingen hebben in het geheel vaker contact met hun vrienden of goede kennissen dan vier jaar geleden. Dit geldt voor autochtonen, maar vooral onder Surinamers en Antillianen. Hadden Surinamers in 2006 nog minder contact dan de andere Lelystedelingen, in 2010 is er geen noemenswaardig verschil meer te zien. Onder Antillianen heeft een opmerkelijke verschuiving plaatsgevonden. Niet alleen zijn er meer Antillianen die wekelijks contact hebben met hun vrienden en kennissen, maar ook zijn er meer die juist zelden of nooit contact hebben. Deze laatste groep is van 4% gegroeid naar 10%. Ook de frequentie van de contacten met de buren is veranderd onder Antillianen. In 2010 geven zij vaker dan in 2006 aan wekelijks contact te hebben. Dat neemt niet weg dat zij nog steeds de herkomstgroep zijn die het vaakst helemaal geen contact met de buren heeft, of hoogst zelden. Deze oneervolle eerste plaats delen ze met de Surinamers. Van beide herkomstgroepen heeft ongeveer één op de vier geen contact met de buren. Voor Antillianen betekent dit een bestendiging van vier jaar geleden. Onder Surinamers is er echter sprake van een stijging van 14% naar 23%. Welke persoonskenmerken hebben Lelystedelingen met weinig contacten? Kort gezegd hebben mensen die een matige gezondheid hebben, maatschappelijk niet actief zijn en sociaal zijn geïsoleerd 7 minder frequent contact met vrienden, goede kennissen en buren. Ook voelen zij zich eerder dan andere Lelystedelingen ongelukkig. Opleiding is een beetje een vreemde eend in de bijt. Lelystedelingen met een lage opleiding hebben minder vaak contact met vrienden dan hoog opgeleiden. Tegelijkertijd hebben zij, samen met middelbaar opgeleiden, juist vaker contact met buren. Naast de vraag of mensen contacten hebben is, net als vier jaar geleden, gepeild hoeveel autochtone en allochtone Lelystedelingen met elkaar omgaan. Het aandeel Lelystedelingen dat autochtone vrienden of kennissen heeft staat in tabel 9. Te zien is dat ongeveer de helft van de autochtonen alleen maar autochtone vrienden en kennissen heeft en dat Turken het minst vaak autochtonen in de vriendenkring hebben. In 2006 hadden de Turken ook al de minste autochtone vrienden en kennissen, het aandeel dat geen autochtone vrienden of kennissen heeft is sindsdien echter gestegen van 16% naar 26%. Ook onder Marokkanen en westerse allochtonen is het aandeel met minder dan de helft autochtone vrienden toegenomen ten opzichte van De toename is wel beperkter van omvang dan bij de Turken. Het aandeel autochtonen dat aangeeft alleen maar autochtone vrienden en kennissen te hebben is tegelijkertijd ook gegroeid. 7 Zie de volgende paragraf voor een uitleg van sociale isolatie 7 Onderzoek & Statistiek

10 Tabel 9: Aandeel autochtone vrienden en kennissen naar herkomst in procenten Nederland Ned. Antillen/ Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord- Geen ,3 Minder dan helft ,3 Ongeveer de helft Meer dan de helft , ,4 Allemaal ,0 geen idee/ geen mening ,9 Turken geven vaker dan de andere herkomstgroepen aan geen of minder dan de helft van de contacten met autochtone buren te hebben. Het aandeel dat aangeeft geen of weinig contact met autochtone buren te hebben, wijkt, anders dan bij contacten met vrienden, niet af van Surinamers en overige niet-westerse allochtonen hebben vaker contact met autochtone buren dan in In tabel 10 is de stand van zaken in 2010 af te lezen Tabel 10: Aandeel contact met autochtone buren naar herkomst in procenten Nederland Ned. Antillen/ Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord- Lelystad Geen ,4 Minder dan de helft Ongeveer de helft Meer dan de helft , , ,7 Allemaal ,0 Geen idee / geen mening ,5 Er is een groot verschil tussen een aantal deelwijken. In de deelwijken Lelycenter/ Zuiderzee en Centrum Noord/ Atol West geeft ongeveer de helft van de allochtonen aan dat zij geen of maar weinig contact hebben met autochtone buren. In de Landerijen en de Landstrekenwijk, maar ook in Boeier/Karveel/ Golfpark/ Kust en Botter/ Centrum Zuid/ Schoener/Tjalk hebben de meeste allochtonen (75%) hun grootste deel van de buurtcontacten met autochtonen. Welke allochtonen hebben nu het meeste contact met autochtone buren? Allereerst kan worden vastgesteld dat acht op de tien allochtonen die veel contact met autochtone vrienden hebben, ook veel contact met autochtone buren hebben. Allochtonen die hebben aangegeven dat meer dan de helft van hun buurtcontacten met autochtonen is, zijn vaker ouder dan 55. Daarnaast zijn het vaker allochtonen met een hogere opleiding dan met een lagere en geven zij vaker aan gelukkig te zijn. Wie doet er mee in Lelystad? In de voorgaande paragrafen is een aantal domeinen van participatie behandeld. Economische, maatschappelijke en sociale participatie zijn aan de orde gekomen. In de nu volgende tabel staat in het kort weergegeven hoe er door de diverse Lelystedelingen wordt deelgenomen aan de drie domeinen en wat de verschillen zijn met Samen Leven in Lelystad 8

11 Tabel 11 Participanten per herkomstgebied in procenten Nederland Ned.Antillen Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord- ** Arbeidsparticipant (2010) Arbeidsparticipant (2006) Maatschappelijk participant (2010) ** Contactparticipant (2010) Contactparticipant (2006) domeinen (2010) ** Verschil tussen 2006 en 2010 is statistisch significant. Het gaat over het algemeen genomen in 2010 beter met de arbeidsdeelname in Lelystad dan in De uitzondering hierop zijn Turkse Lelystedelingen die tegen de trend in Lelystad en de landelijke trend in juist minder vaak voltijds werken. Als gekeken wordt naar de maatschappelijk participatie, dan valt op dat niet-westerse allochtonen opmerkelijk minder vaak dan autochtonen en westerse allochtonen als maatschappelijk actief aan te merken zijn. Voor de vergelijking met 2006 kan alleen worden gekeken naar het aandeel dat lid is van een vereniging. Hierin zijn vrij grote verschillen te zien. Over het algemeen kan worden gesteld dat iets minder mensen lid zijn van een vereniging. Antillianen, Turken en overig niet-westerse allochtonen spannen hierbij de kroon. Westerse allochtonen zijn daarentegen juist vaker als maatschappelijk actief aan te merken. Onder de niet-westerse allochtonen is sprake van een stijging in de aantallen contacten met vrienden en buren. Met name Antillianen, maar ook Turken en Marokkanen hebben vaker met zowel vrienden als buren contact dan in Tegelijkertijd is het aandeel Antillianen dat zelden of nooit contact heeft met vrienden ook toegenomen. Ondanks de soms negatieve veranderingen op de domeinen, is er gelukkig geen toename te zien in het aantal mensen dat op geen enkel domein actief is. De hoop is uiteraard dat het aantal mensen dat aan geen enkel domein deelneemt kleiner wordt, maar dat is helaas ook niet het geval. Er is nog een wereld te winnen voor met name niet-westerse allochtonen op alle drie de domeinen. Omgang met buurtbewoners Aansluitend is er nog aan de Lelystedelingen gevraagd hoe in hun ogen buurtbewoners met elkaar om gaan. Net als in 2006 vindt het grootste deel van de mensen (83%) dat de mensen in de buurt over het algemeen vriendelijk tot heel vriendelijk met elkaar omgaan. Iets minder positief zijn de mensen als wordt gevraagd naar hoe autochtone en allochtone buurtbewoners met elkaar omgaan, maar ook dan is nog altijd 77% van mening dat men op een (heel) vriendelijke manier met elkaar om gaat. 9 Onderzoek & Statistiek

12 In grafiek 2 zijn de oordelen naar deelwijk uitgesplitst, met een staaf voor het oordeel hoe buurtbewoners in het algemeen met elkaar omgaan en een staaf auto-alloch voor het oordeel over de contacten tussen autochtone en allochtone buurtbewoners. De deelwijk met het hoogste aandeel autochtonen staat bovenaan en de deelwijk met het laagste aandeel onderaan. Samen Leven in Lelystad 10

13 Als een vergelijking met 2006 wordt gemaakt, dan zien we dat er in de meeste deelwijken niet anders wordt gedacht over het contact tussen de buurtgenoten. De uitzondering hierop is Jol/Galjoen/ Punter. Hier zijn de inwoners aanzienlijk positiever geworden, zowel in het algemeen, als over het contact tussen autochtone en allochtone buurtgenoten. In elke deelwijk lijkt de waardering van de contacten tussen autochtonen en allochtonen iets lager te zijn dan de algemene waardering, maar nergens is het verschil (statistisch) noemenswaardig. Opvallend is dat de wijken waarin het aandeel autochtonen hoger is, de waardering voor het buurtcontact, zowel algemeen als tussen autochtonen en allochtonen, hoger is dan in wijken met een kleiner aandeel autochtonen. Deze bevindingen zijn in lijn met de bevindingen uit Autochtone en allochtone buurtbewoners oordelen in grote lijnen hetzelfde over de omgang met buurtgenoten. Antillianen zijn over het algemeen iets pessimistischer dan de gemiddelde Lelystedeling. Turken zijn alleen minder positief als hen wordt gevraagd hun mening te geven over de omgang tussen autochtonen en allochtonen. De overige herkomstgroepen verschillen in hun oordeel onderling niet of nauwelijks. Een belangrijk verschil tussen 2006 en 2010 is dat de Surinamers en vooral de Antillianen minder positief zijn geworden over de omgang tussen buurtgenoten. Sociaal isolement Op basis van de antwoorden op de stellingen Er zijn mensen met wie ik goed kan praten, Ik voel me van anderen geïsoleerd, Er zijn mensen bij wie ik terecht kan, Er zijn mensen die me echt begrijpen, Ik maak deel uit van een groep vrienden en Mijn sociale contacten zijn oppervlakkig is een schaal samengesteld die aangeeft of iemand zich sociaal geïsoleerd voelt. Een blik op tabel 12 maakt duidelijk dat allochtone Lelystedelingen zich eerder in een sociaal isolement bevinden dan autochtone Lelystedelingen. Tabel 12: Score op sociale isolementschaal naar herkomst in procenten Sociaal geïsoleerd Enigszins geïsoleerd Nauwelijks geïsoleerd Niet geïsoleerd Nederland Ned. Antillen/ Aruba Marokko Suriname Turkije Elders in Europa/ Noord- Elders buiten Europa/ Noord- Lelystad Wat is er, naast herkomst nog meer te zeggen over de Lelystedelingen die zich eerder in een sociaal isolement bevinden? Wellicht het meest bepalend is een gebrek aan geld: ongeveer één op de drie mensen met een huishoudinkomen onder het sociaal minimum is aan te merken als sociaal geïsoleerd. Dit geldt voor zowel allochtonen als autochtonen. Als een laag inkomen vaak samen gaat met sociale isolatie, verwacht je ook dat mensen zonder werk vaker sociaal geïsoleerd zijn. Dit blijkt ook het geval. Onder niet-werkenden is er echter wel een verschil tussen autochtonen en allochtonen. Autochtonen zonder werk zijn minder vaak sociaal geïsoleerd dan allochtonen. Indien iemand sociaal is geïsoleerd, is de kans dat iemand maatschappelijk actief is kleiner dan bij mensen die wel steun ervaren van hun netwerk. Ook hierin onderscheiden de diverse herkomstgroepen zich niet. Wel moet worden opgemerkt dat sociaal niet geïsoleerde niet-westerse allochtonen procentueel gezien even vaak maatschappelijk actief zijn als sociaal geïsoleerde autochtonen en westerse allochtonen. Het leiden van een sociaal geïsoleerd bestaan houdt in veel gevallen ook in dat iemand maar weinig contact heeft met vrienden en buren. Hierin zijn er geen noemenswaardige verschillen tussen 11 Onderzoek & Statistiek

14 autochtonen en allochtonen. Ruim drie kwart van de sociaal geïsoleerden heeft geen wekelijks contact met vrienden en buren, terwijl meer dan de helft van de niet geïsoleerden dit wel heeft. Sociaal isolement gaat, kortom, vaak samen met een reeks andere sociale problemen, waardoor de situatie wordt bestendigd. Beleving en ervaring Voelen allochtonen zich Nederlander? Krijgt iedereen naar zijn eigen gevoel evenveel kansen? En hoe is het gesteld met de beleving van discriminatie? Om met de eerste vraag te beginnen: 68% van de allochtonen in Lelystad beantwoordt de vraag of zij zich Nederlander voelen positief. Wel zijn er grote verschillen tussen de verschillende herkomstgroepen te zien. Zo ziet tussen de 75% en 79% van de Surinamers, Antillianen en westerse allochtonen zichzelf meestal of altijd als Nederlander, terwijl dit onder Turken en Marokkanen tussen de 45% en 48% ligt. Het zijn vooral de Marokkaanse en Turkse vrouwen die niet in Nederland zijn geboren die hier debet aan zijn. Onder deze groepen voelt slechts 38% zich meestal of altijd Nederlander. Kansenbeleving Er is een aantal belangrijke veranderingen wanneer gekeken wordt naar de beleving van de eigen kansen. Gevraagd is of men vindt of zij evenveel kansen hebben gekregen als anderen met hetzelfde opleidingsniveau. Er kan worden vastgesteld dat in vergelijking met 2006 meer Marokkanen ervaren dat zij minder kansen hebben gekregen. Er zijn daarentegen juist minder Turken en overig nietwesterse allochtonen die, ten opzichte van 2006, dergelijke belevingen onderschrijven. Algemeen kan worden gesteld dat allochtonen aanzienlijk minder vaak dan autochtonen vinden dat zij evenveel kansen krijgen in het leven. Van de Marokkanen, Surinamers en Turken vindt zelfs bijna één op de drie dat zij minder kansen hebben gekregen. Dat is een vijf keer zo grote groep als onder autochtonen. De eerste generatie allochtonen en allochtonen die problemen hebben met de Nederlandse taal geven het vaakst aan minder kansen gekregen te hebben. Hoe de verschillende herkomstgroepen denken over de kansen die zij hebben gekregen is in tabel 13 samengevat. Tabel 13: Kansenbeleving naar herkomst in procenten 2010 Autochtonen Antillianen Marokkanen Surinamers Turken Westerse allochtonen Overig nietwesters Ik vind dat ik meer kansen heb gekregen dan andere inwoners Ik vind dat ik evenveel kansen heb gekregen als andere inwoners Ik vind dat ik minder kansen heb gekregen dan andere inwoners 2006 Ik vind dat ik meer kansen heb gekregen dan andere inwoners Ik vind dat ik evenveel kansen heb gekregen als andere inwoners Ik vind dat ik minder kansen heb gekregen dan andere inwoners Samen Leven in Lelystad 12

15 Naast herkomst is ook opleiding een factor die mee lijkt te spelen in het aantal kansen dat iemand in zijn leven ervaart. Van de mensen die hebben aangegeven dat zij meer kansen hebben gekregen dan anderen is 50% hoogopgeleid. De groep laagopgeleiden onder de inwoners die aangeven minder kansen te hebben gehad is bijna even groot (45%). Van alle niet-westerse allochtonen met een lage opleiding is 34% van mening minder kansen te hebben gehad, maar ook onder middelbaar en hoog opgeleide niet-westerse allochtonen is nog steeds 21% van mening dat zij minder kansen hebben gekregen. Een hogere opleiding is dus niet voor iedereen een reden om meer kansen in het leven te ervaren. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide niet-westerse allochtonen is nog altijd hoger dan onder de 47- tot 53-jarige, laag tot middelbaar opgeleide Nederlanders. Dit is het leeftijdscohort onder autochtonen dat met 19% het vaakst aangeeft minder kansen ervaren te hebben. Dit zijn veelal mensen die in de economische crisis van begin jaren 80 aan het begin van hun loopbaan stonden. Discriminatie Wanneer de mate waarin men zich gediscrimineerd voelt vergeleken wordt met vier jaar geleden, is onder Antillianen en Surinamers niet veel veranderd. Turken en het meest nog Marokkanen worden, naar eigen beleving, juist opmerkelijk vaker gediscrimineerd dan vier jaar geleden. Waar onder autochtonen nog geen drie op de tien aangeeft gediscrimineerd te worden, wordt een even grote groep Marokkanen niet gediscrimineerd. Vooral geloof (en onder Turken ook huidskleur) wordt aanzienlijk vaker genoemd dan vier jaar geleden. Tabel 14 geeft deze en andere cijfers weer. Of de toename van het ervaren gediscrimineerd te worden toe te schrijven is aan de Lelystadse situatie is niet te zeggen. Er is in ieder geval geen verband tussen het al dan niet hebben van autochtone vrienden of buren en het gevoel te worden gediscrimineerd. Aangezien met name geloof aanzienlijk vaker wordt genoemd dan vier jaar geleden, is het aannemelijk dat de manier waarop het politieke en maatschappelijke debat over de islam landelijk wordt gevoerd hier debet aan is. Tabel 14: Mate van ervaren discriminatie naar herkomst in procenten Voelt zich gediscrimineerd 2010 Voelt zich gediscrimineerd 2006 Autochtonen Antillianen Marokkanen Surinamers Turken Westerse allochtonen Overig nietwesters Geloof Geloof Huidskleur/ uiterlijk 2010 Huidskleur/ uiterlijk Waardering multiculturele diversiteit. De mening over de culturele samenleving is gepeild door een 8-tal stellingen voor te leggen, welke staan uitgewerkt in tabel 15. Lelystedelingen zijn bijna unaniem als het gaat over het leren van de Nederlandse taal. De verschillende herkomstgroepen dragen deze stelling evenveel waarde toe als de autochtonen. Een uitzondering hierop zijn de Turken, maar ook onder Turken vindt nog steeds 86% dat het Nederlands geleerd moet worden. Ook de stelling dat het goed is als een samenleving bestaat uit verschillende culturen kan op grote steun rekenen. Autochtonen (64%) en westerse allochtonen (72% instemming) zijn eerder sceptisch hierover. Antillianen en Surinamers (beide 88%) en Marokkanen en Turken (resp. 97% en 98%) zijn het hier aanzienlijk vaker mee eens. 13 Onderzoek & Statistiek

16 Het grootste verschil van mening ontstaat er als gevraagd wordt of de Islam een waardevolle bijdrage aan de Nederlandse cultuur kan leveren. Meer dan acht op de tien Marokkanen en Turken tegen nog geen twee op de tien autochtonen, Surinamers, Antillianen en westerse allochtonen zijn het hier mee eens. Een minderheid van autochtonen en westerse allochtonen, respectievelijk 25% en 30%, vindt elkaar in hun gevoel dat al die vreemde culturen een bedreiging vormen voor de Nederlandse cultuur. Dit is aanzienlijk meer dan onder Surinamers, Turken, Marokkanen en Antillianen. Ook zijn autochtonen en westerse allochtonen het ongeveer even vaak eens met de stelling dat Nederlanders meer open moeten staan voor de cultuur van allochtonen. Voor beide groepen geldt dat ongeveer de helft zich in deze stelling kan vinden. Antillianen, Surinamers, Turken en Marokkanen geven in ongeveer 80% van de gevallen aan het hiermee eens te zijn. Ten opzichte van 2006 is er niet heel veel wezenlijks veranderd. Toch zijn er wel een paar punten van aandacht. Autochtonen zijn vaker van mening dat allochtonen niet te veel aan hun eigen cultuur vast moeten houden. Groter is het verschil bij het open moeten staan voor andere culturen. In 2006 was 56% deze mening toegedaan, in 2010 is dit teruggelopen naar 47%. Hierbij moet worden aangetekend dat ook onder Marokkanen een daling te zien is. Tabel 15: Stellingen over de multiculturele samenleving, % (helemaal) eens naar herkomst Allochtonen moeten de Nederlandse taal leren Allochtonen in Nederland moeten niet teveel vasthouden aan eigen cultuur en gewoonten Nederlanders zouden meer open moeten staan voor de cultuur van allochtonen Een wijk gaat er niet op vooruit als er veel allochtonen komen wonen De islam kan een waardevolle bijdrage leveren aan de Nederlandse cultuur Al die vreemde culturen vormen een bedreiging voor de Nederlandse cultuur Het is moeilijk om in Nederland geaccepteerd te worden als je je eigen cultuur wilt behouden Het is goed als een samenleving bestaat uit mensen van verschillende culturen Gemiddelde score op culturele diversiteitschaal Autochtonen Antillianen Marokkanen Surinamers Turken Westerse allochtonen Overig nietwesters ,9 3,5 4,0 3,5 4,0 3,0 3,3 3,1 Zes van de stellingen weerspiegelen een mening over multiculturele diversiteit. Uit deze stellingen is een schaalscore samengesteld 8. Hoe hoger de score op de schaal (1 tot 5), des te meer waardering voor culturele diversiteit. De score op de culturele diversiteitschaal laat zien dat Turken en Marokkanen gemiddeld de hoogste waardering hebben voor culturele diversiteit en dat autochtonen en westerse allochtonen hier de laagste waardering aan geven. Gedeeltelijk komt dit doordat Marokkanen en Turken een positievere houding hebben ten opzichte van de Islam, maar ook zijn zij vaker van mening dat het goed is als een samenleving uit mensen van verschillende culturen bestaat. Naast Turken en Marokkanen wordt het samenwonen met mensen van verschillende culturele achtergronden ook door Surinamers en 8 De stellingen allochtonen moeten de Nederlandse taal leren en het is moeilijk om in Nederland geaccepteerd te worden als je je eigen cultuur wilt behouden zijn niet gebruikt in het construeren van de schaal. De overige stellingen dus wel. Samen Leven in Lelystad 14

17 Antillianen meer gewaardeerd dan door autochtonen. Deze verschillen zijn ook in 2006 terug te vinden. In grafiek 3 zijn de scores in detail weergegeven. Per herkomstgroep geeft een punt op de oplopende lijn het percentage van de groep weer dat een lagere score heeft. Zo heeft 50% van autochtone bevolking, als herkomstgroep die het meest kritisch is over culturele diversiteit, een score van 3 of lager. Onder Marokkanen en Turken, de groepen die de diversiteit het meest waarderen, scoort nog geen 10% een 3 of lager terwijl ongeveer de helft 3,8 of hoger scoort. Uit deze grafiek valt ook af te lezen in welke mate de verschillende herkomstgroepen van elkaar afwijken in hun waardering. Als een lijn dicht bij de dikke Lelystad totaal lijn ligt, komen de meningen sterk overeen met het gemiddelde. Naarmate een lijn daar verder van verwijderd is, wijken de meningen verder af. Autochtonen en westerse allochtonen staan het meest sceptisch tegenover de multiculturele samenleving en Marokkanen en Turken veruit het positiefst. De waardering van Antillianen, Surinamers en overig niet-westerse allochtonen zit hier tussenin. Er zijn sinds 2006 geen belangrijke verschuivingen geweest in de waardering. Wanneer wordt ingezoomd op deelwijkniveau, springt er één deelwijk uit. In Jol/ Punter/ Galjoen is de waardering voor de multiculturele samenleving gedaald van 3,0 naar 2,8 en is daarmee de deelwijk met de laagste score. Een lage waardering voor culturele diversiteit komt onder autochtonen met name voor onder laag en middelbaar opgeleide mannen. Gemiddeld scoren zij een 2,8 op de waarderingsschaal. Hoogopgeleide vrouwen zijn met een gemiddelde van 3,3 de meest positieve groep onder autochtonen, maar dat is altijd nog aanzienlijk lager dan de score van de Marokkanen en Turken. Antilliaanse en Surinaamse vrouwen scoren met 3,6 iets hoger dan Antilliaanse en Surinaamse mannen (3,4), maar verder zijn er geen verschillen tussen allochtone herkomstgroepen aan te wijzen. Allochtone jongeren, mannen, de eerste generatie en lager opgeleiden scoren gemiddeld net zo hoog als ouderen, vrouwen, de tweede generatie en hoger opgeleiden. Conclusie en samenvatting: Op basis van de gegevens uit de enquête zijn geen deelwijken in Lelystad aan te wijzen waar sprake is van grote problemen met de integratie. Ook zijn er geen signalen dat er deelwijken zijn waar de integratie sinds 2006 vooruit of achteruit is gegaan. Een aanzienlijke groep inwoners geeft de contacten tussen autochtone en allochtone buurtbewoners het label (heel) vriendelijk. Veel veranderd ten opzichte van 2006 is er wat dat betreft niet, maar de verandering die er is, is positief. In Jol/ Punter/ Galjoen, één van de deelwijken waarvan de inwoners in 2006 het minst positief waren over de contacten, is de waardering opgetrokken tot het Lelystads 15 Onderzoek & Statistiek

18 gemiddelde. Dezelfde deelwijk laat tegelijkertijd een daling zien in de waardering van de multiculturele samenleving, wat aangeeft dat de inhaalslag die er gemaakt is nog erg broos is. Er ligt in ieder geval geen positievere grondhouding ten opzichte van de multiculturele samenleving aan ten grondslag. Zoals er niet teveel waarde aan de verbetering van het burencontact in de Jol/ Punter/ Galjoen mag worden gegeven, zo is er tegelijkertijd geen deelwijk aan te wijzen waar het verkeerd dreigt te gaan. Over het algemeen kan worden gesteld dat de allochtone herkomstgroepen nog steeds minder dan autochtonen participeren op de arbeidsmarkt en in het maatschappelijk leven. Dit geldt uiteraard niet voor elke herkomstgroep even sterk. Van de onderscheiden bevolkingsgroepen gaat het met de Marokkanen en Turken het slechtst. Minder dan 15% van de ouderen is maatschappelijk actief, één op de drie geeft aan vaak problemen te hebben met de Nederlandse taal en de arbeidsparticipatie is lager, met name doordat slechts één op de drie vrouwen werkt. Onder Turken is de arbeidsparticipatie ten opzichte van 2006 verslechterd, maar op de andere gebieden zijn er geen grote verschillen met 2006 te zien. Er is dus geen sprake van een verbetering, maar ook niet van een (grote) verslechtering in de objectieve situatie van de Marokkanen en Turken in Lelystad. In de subjectieve beleving is er wel wat veranderd. Turken, maar vooral Marokkanen voelen zich opmerkelijk vaker gediscrimineerd dan in Dit is een punt van zorg, maar aanwijzingen dat deze toename te wijten is aan veranderde verhoudingen in Lelystad zijn er niet. Onveranderd is de mate waarin Marokkaanse en Turkse vrouwen zich Nederlander voelen. Zij blijven hierin sterk achter bij andere allochtone groepen. Er is, kortom, zowel in de objectieve situatie, als in de subjectieve beleving daarvan, nog een hoop te winnen voor veel Marokkaanse en Turkse Lelystedelingen. Dat er een hoop te winnen is geldt ook voor Antillianen en Surinamers, zij het in mindere mate. Opvallend en zorgelijk is het dat Antillianen vaak wel werk hebben, maar dan rond moeten komen van een inkomen rond of onder de armoedegrens. Dit probleem komt onder alle herkomstgroepen voor, maar is onder Antillianen het grootst. Toch leidt dit onder Antillianen niet tot de conclusie dat zij minder kansen in het leven krijgen. Van de niet-westerse allochtonen geven zij het minst vaak aan zich wat dit betreft achtergesteld te voelen. De achterstand die Antillianen hadden op het gebied van contacten hebben zij ingelopen. Zij doen daarin nu niet meer onder voor de andere herkomstgroepen. Tegelijkertijd neemt echter ook het aandeel mensen zonder contacten toe. Over Surinamers, de grootste van de vier onderscheiden herkomstgroepen, kunnen we kort zijn. Samen met de Antillianen zijn zij het best geïntegreerd van de niet-westerse allochtonen. Dit zal voor een (groot) deel te maken hebben met de taalvoorsprong die Surinamers en Antillianen hebben ten opzichte van Marokkanen en Turken. Wat de oorzaak ook is, uit het onderzoek blijkt dat meer Surinamers en Antillianen werk hebben, zij vaker cultuurparticipant zijn en vaker contact hebben met autochtone vrienden en buren dan Marokkanen en Turken. Waar Antillianen oververtegenwoordigd zijn onder de werkende armen, is er onder Surinamers juist een grotere groep te vinden met een bovenmodaal huishoudinkomen. Samen Leven in Lelystad 16