DYSLEXIEPROTOCOL. Basisschool De Kasteeltuin Kasteel Wassenbergstr XM Roermond

Transcriptie

1 DYSLEIEPROTOCOL Basisschool De Kasteeltuin Kasteel Wassenbergstr M Roermond versie

2 Inleiding Voor u ligt het Dyslexieprotocol BS De Kasteeltuin. Het protocol geeft leerkrachten van groep 1 tot en met 8 richtlijnen voor het signaleren, diagnosticeren en begeleiden van lees- en/of spellingproblemen én dyslexie. De in dit protocol beschreven richtlijnen zijn in samenspraak met leerkrachten en intern begeleiders gemaakt. Deze richtlijnen maken deel uit van het beleid van school om leerlingen met lees- en/of spellingproblemen én dyslexie adequate begeleiding te bieden. Door middel van Acceptatie, Begrijpen, Compensatie, Dispensatie en Extra hulp (de ABCDE aanpak) streven wij ernaar dat alle leerlingen zich thuis kunnen voelen in onze geletterde maatschappij. Het Dyslexieprotocol BS De Kasteeltuin is gebaseerd op de adviezen van Stichting Dyslexie Nederland en het Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor de groep 1-4 en 5-8 dat is geschreven door het Expertisecentrum Nederlands in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Team BS De Kasteeltuin 1

3 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave Wat is dyslexie Begrippenkader Diagnose dyslexie... 5 Onderkennende diagnose... 5 Verklarende diagnose... 5 Indicerende diagnose Dyslexieverklaring Signaleren, diagnosticeren en begeleiden Stappenplan dyslexie groepen Stappenplan dyslexie groep 3.15 Stappenplan dyslexie groep De ABCDE aanpak Accepteren Begrijpen Compenseren Dispenseren Extra leerhulp Adviezen Adviezen m.b.t. lezen Adviezen m.b.t. spellen Adviezen m.b.t. rekenen Adviezen m.b.t. schrijven Adviezen m.b.t. W.O Hulpmiddelen Gebruikte lesmethodes en materialen... Gebruikte remediërende methodes en materialen... 2

4 2. Wat is dyslexie 2.1 Begrippenkader Wat is dyslexie? Dyslexie betekent letterlijk niet kunnen lezen. Hoewel spellingproblemen officieel worden aangeduid met de term dysorthografie schaart men ze doorgaans ook onder de term dyslexie. Met dyslexie bedoelt men lees- én spellingproblemen. Lees- en spellingproblemen kunnen ook los van elkaar voorkomen. Dyslexie komt in verschillende mate voor, van zwak tot zeer ernstig. Daardoor is dyslexie soms moeilijk te onderscheiden van lees- en of spellingproblemen in het algemeen. Dyslexie is door de jaren heen verschillend gedefinieerd. Momenteel wordt de definitie van de Stichting Dyslexie Nederland (2004) algemeen aanvaard. Deze luidt: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau. Kenmerkend voor dyslexie zijn de hardnekkigheid van het probleem en het feit dat leeshulp vaak niet het gewenste effect heeft op korte termijn. Kernbegrippen zijn ernstige fonologische problemen en een automatiseringsstoornis. In Nederland is ongeveer vier procent van de basisschoolpopulatie dyslectisch. De oorzaak De precieze oorzaak van dyslexie is nog niet helemaal duidelijk. Men denkt aan (microscopisch kleine) afwijkingen in de hersenen, die te maken hebben met het verwerken van klanken en het snel herkennen van vormen. De komende jaren zal daar waarschijnlijk meer duidelijkheid over komen. In 1998 is een groot tienjarig wetenschappelijk onderzoek van start gegaan naar de biologische achtergronden en vroege kenmerken van dyslexie. Er staat wel vast dat er bij dyslexie sprake is van een erfelijke factor. Gevolgen Dyslexie heeft niet alleen gevolgen voor het leren van de talen, maar in ons talige onderwijssysteem ook voor vakken waar veel lezen bij te pas komt. Leerlingen met dyslexie moeten daar, in vergelijking met hun klasgenoten met eenzelfde intelligentie, onevenredig veel energie in steken. Emotionele problemen als gevolg van dyslexie komen regelmatig voor. 3

5 Bijkomende problemen Dyslexie komt regelmatig voor in combinatie met andere stoornissen, zoals spraak- en/of taalstoornissen, motorische stoornissen, ADHD (aandachts- en concentratiestoornissen, hyperactiviteit en impulsiviteit) of andere leerstoornissen zoals dyscalculie (hardnekkige rekenproblemen). Dit soort combinaties van stoornissen wordt aangeduid met de term comorbiditeit. Signalen Op de kleuterleeftijd is dyslexie nog niet vast te stellen. Wel kunnen er een aantal signalen zijn om het kind extra in de gaten te houden. Bijvoorbeeld wanneer het een algemeen zwak taalniveau heeft, slecht versjes kan onthouden en slecht kan rijmen en moeite heeft met het aanleren van willekeurige afspraken, zoals de begrippen links en rechts en de namen van kleuren. Niet alle kinderen met deze problemen ontwikkelen echter dyslexie. Een vertraagde spraak- en/of taalontwikkeling en dyslexie in de familie heeft wel een zekere voorspellende waarde. Behandeling Er is geen vorm van behandeling of therapie bekend waarmee het leesprobleem volledig wordt opgelost. Er moet hard worden gewerkt voor het bereiken van resultaat. Wondertherapieën (bijvoorbeeld medicatie en bewegingsoefeningen) en wondermiddelen (zoals speciale brillen) zijn in wetenschappelijk onderzoek niet effectief bevonden. Kenmerken Leerlingen met dyslexie kunnen moeite hebben: om het verschil te horen tussen klanken als m en n; p, t en k; s, f en g; eu, u en ui om de klanken in volgorde te zetten ( dorp, drop ) om de aandacht te houden bij klankinformatie (gesproken woord) met het inprenten van reeksen (bijvoorbeeld tafels of spellingregels) met het onthouden van vaste woordcombinaties, uitdrukkingen of gezegdes met het onthouden van losse gegevens (rijtjes, woordjes, jaartallen enz.) De dyslexie kan op zijn vroegst rond groep 4 gediagnostiseerd worden, soms pas in het vervolgonderwijs, omdat de basisschool het niet heeft herkend of omdat de leerling door een zeer goede intelligentie in staat was de problemen te omzeilen of te camoufleren. 4

6 2.2 Diagnose dyslexie Het diagnostisch onderzoek naar dyslexie en de bevoegdheid om een dyslexieverklaring af te geven ligt in handen van kinder- en jeugdpsychologen en orthopedagogen met een erkende bekwaamheidsregistratie in de psychodiagnostiek. Met betrekking tot de diagnose van dyslexie kunnen drie niveaus worden onderscheiden: de onderkennende diagnose, de verklarende diagnose en de indicerende diagnose. Onderkennende diagnose De onderkennende diagnose heeft tot doel op basis van objectief waarneembare kenmerken iemand als dyslectisch te classificeren. De school levert hiervoor de gegevens, zoals toetsresultaten, observaties, interventieplannen en evaluaties van de begeleiding, aan de diagnost. Onderkenning van dyslexie vindt plaats aan de hand van de volgende kenmerken of symptomen: 1. Criterium van achterstand Het vaardigheidsniveau van lezen op woordniveau en/of spelling ligt significant onder hetgeen van het individu, gegevens diens leeftijd en omstandigheden, gevraagd wordt. Het gaat dan in principe om de zwakste 10% scorende leerlingen op genormeerde lees- en/of spellingtoetsen. 2. Criterium van didactische resistentie Het probleem in het aanleren en toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau blijft bestaan ook wanneer voorzien wordt in adequate remediërende instructie en oefening. Verklarende diagnose De verklarende diagnose heeft tot doel: het komen tot een samenhangend beeld van factoren die ten grondslag liggen aan de stoornis. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat de stoornis, onderkend aan de hand van het criterium van achterstand en didactische resistentie, multifactoreel bepaald is, dat wil zeggen het gevolg kan zijn van diverse (combinaties) van stoornissen in onderliggende cognitieve processen die, op hun beurt, veroorzaakt worden door een stoornis in het functioneren van de hersenen. Indicerende diagnose De indicerende diagnose heeft tot doel: het vaststellen van aangrijpingspunten voor behandeling, die leiden tot een oplossing of vermindering van de onderwijsbelemmeringen. Onderscheid kan worden gemaakt in taakrelevante en taakgerichte aangrijpingspunten. De taakrelevante aangrijpingspunten betreffen factoren die niet direct aan de lees- en spellingtaken gerelateerd zijn, maar waarmee in de advisering en behandeling wel rekening moet worden gehouden. Het gaat onder andere om: frustratie van talent, de aan- of afwezigheid van compensatiemogelijkheden, het sociaal-emotioneel functioneren en het al dan niet voorkomen 5

7 van andere leer- en werkhoudingproblemen. De taakgerichte aangrijpingspunten worden ontleend aan de informatie die de onderkennende, verklarende en handelingsgerichte diagnose heeft opgeleverd en zij vormen uitgangspunten voor de verdere indicatiestelling en de vertaling naar het concrete handelen. Te denken valt aan keuzes met betrekking tot remediëren, compenseren en dispenseren. 6

8 3. Dyslexieverklaring De diagnose dyslexie, met de daaraan gekoppelde officiële dyslexieverklaring, kan uitsluitend worden vastgesteld na een uitgebreid individueel onderzoek door een gekwalificeerde orthopedagoog of psycholoog. Leerlingen met ernstige lees- en/of spellingproblemen kunnen in overleg met de leerkracht, intern begeleider en ouders in aanmerking komen voor een dyslexieonderzoek via school. Leerlingen met een officiële verklaring kunnen lid worden van Dedicon (voorheen FNB). Deze organisatie is dé specialist in het toegankelijk maken van lectuur en informatie voor mensen met een leesbeperking. In het voortgezet onderwijs is een officiële dyslexieverklaring vaak een voorwaarde voor het verkrijgen van extra faciliteiten. Op BS Ankertje Kompas/ De Bloesem is een officiële dyslexieverklaring niet nodig om gebruik te maken van extra faciliteiten. 7

9 Aanpak Kinderen met een dyslexieverklaring worden in het groepsplan genoemd onder de zorgleerlingen in het DIM. De volgende punten worden in overweging aangepast. Compenseren IN OVERLEG VASTSTELLEN Belangrijke hulp die dyslectici kunnen krijgen is gericht op het omzeilen van hun problemen. Dat wil zeggen dat ze gebruik leren maken van hun sterke kanten om problemen te vermijden of verminderen. - Visuele ondersteuning bij o rekenen gebruik maken van: tafeltjeskaart, kladblaadje, schema s zoals metriek stelsel e.d. o taal/spelling gebruik maken van: spellingkaart, spiekschriftje, steunkaartje e.d. o technisch lezen gebruik maken ban: aanwijsstokje, aanwijsblad, bijwijzen - Klassikale leesteksten laten voorbereiden - Extra tijd bij schriftelijk werk en toetsen - Waar mogelijk wordt de tekstverwerker ingezet voor schriftelijk werk (werkstukken, dictees e.d.) - Toetsen van wereld oriëntatie (natuur, aardrijkskunde, geschiedenis) worden vergroot - Auditieve ondersteuning bij Cito TBL, Cito Entreetoets, Cito Eindtoets Dispenseren IN OVERLEG VASTSTELLEN Voor bepaalde taken krijgt een dyslecticus dispensatie - Reductie bij spelling, taal, rekenen (weektaak) en onderdelen rapportagekaart - Alleen cijfers geven voor spelfouten als ermee is geoefend - Er worden woorddictees in plaats van zinnendictees afgenomen - Er worden geen overschrijfoefeningen gedaan van het bord of uit het taalboek - Er worden geen onverwachte (onvoorbereide) leesbeurten geven - Bij Cito Rekenen & Wiskunde worden de automatisering- en hoofdrekenopgaven schriftelijk gemaakt - De Cito DMT en Avi toets worden door de intern begeleider afgenomen Extra hulp IN OVERLEG VASTSTELLEN Tenslotte voorziet het groepsplan in aangepaste oefeningen en werkvormen om problemen bij lezen en spellen te verminderen. - De leerkracht helpt met het opstarten van het zelfstandig werk - Deze leerling valt onder de groep zorgleerling bij spelling en krijgt altijd verlengde instructie - Extra ondersteuning door de remedial teacher 8

10 Overigen IN OVERLEG VASTSTELLEN - Eigen leerlijn voor - De sociaal-emotionele ontwikkeling (het welbevinden) wordt goed gevolgd - Gedurende het schooljaar worden er vaste overlegmomenten gepland met alle betrokkenen - Indien gewenst, krijgen de ouders de toetsgegevens mee naar huis. 9

11 10

12 4. Signaleren, diagnosticeren en begeleiden Om negatieve leerervaringen te voorkomen is een vroegtijdige signalering van belang. Op BS Ankertje Kompas/De Bloesem hanteren we een Leerling Volg Systeem en het Stappenplan Dyslexie waarmee we signalen van lees- en/of spellingproblemen vroegtijdig kunnen signaleren. Op grond van verzamelde resultaten en bevindingen afkomstig van het Leerling Volg Systeem en het Stappenplan Dyslexie kan een vermoeden van lees- en/of spellingproblemen in het algemeen, of dyslexie in het bijzonder worden uitgesproken. Op BS Ankertje Kompas/De Bloesem behandelen we een leeszwakke leerling als een leerling met een dyslexieverklaring, wanneer hij op tenminste drie opeenvolgende meetmomenten een E (of lage D) score haalt op de Cito Drie-Minuten-Toets (of een vergelijkbare toets) en/of een E (of lage D) score haalt op de Cito Spelling. Indien wij op school het vermoeden hebben dat een leerling lees- en/of spellingproblemen heeft brengen we de betreffende ouders meteen op de hoogte én wordt de leerling op school behandeld als zijnde zorgleerling. Een vermoeden van dyslexie geeft recht op faciliteiten binnen de school. Deze faciliteiten zijn afhankelijk van het vaardigheidsniveau van lezen en/of spelling en worden door de leerkracht en intern begeleider vastgesteld in overleg met ouders, betrokken leerling en eventuele externe deskundigen. Op BS Ankertje Kompas/ De Bloesem vinden we het belangrijk dat er planmatig, regelmatig en kwalitatief goed wordt gewerkt aan het lees- en/of spellingprobleem. Hiervoor hebben wij een stappenplan uitgewerkt. 11

13 Stappenplan voor groep 1/2 Schematisch overzicht Stap 1.1 Aanvang groep 1 - beginsituatie Lkr IB RT In te vullen door LK groep 1/2 Beginniveau van de leerlingen vaststellen op basis van gegevens van de peuterspeelzaal en/of ouders Stap 1.2 Aanvang schooljaar tot november Lkr IB RT Expliciet tussendoelen 1 en 2 (zelf uitwerken) aanbieden x Stap 2.2 November analyse en screening 1 Lkr IB RT Invullen observatielijst kleuterplein met betrekking tot taal Opstellen groepsplan Groepsgesprek met de intern begeleider. Stap 3 November tot eind januari Lkr IB RT Kerndoelen groep 1 Afname CITO Taal voor Kleuters Stap 4.2 Begin februari analyse en screening 2 Lkr IB RT Invullen observatielijst kleuterplein met betrekking tot taal Analyseren van de resultaten van de CITO- toets Taal voor Kleuters Invullen groepsplan en overleg met de intern begeleider. 12

14 Stap 5 Februari t/m april Lkr IB RT Expliciet tussendoelen 5 en 6 (zelf uitwerken) aanbieden Stap 6.2 April analyse en screening 3 Lkr IB RT Invullen checklist 1,2,3,4,5 en 6 Analysevergadering in de bouw met parallelleerkrachten (analyse van de resultaten van de checklist eventueel groepsplan of opstellen) Screeningsgesprek met de intern begeleider. Eventueel het individuele handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. Stap 7 April t/m juni Lkr IB RT Integratie van de 6 tussendoelen binnen en les Afname Veilig Leren Lezen computerprogramma Kern 1 Blok 0 Afname tvk voor de leerlingen met een C, D of E score in mei. Stap 8.2 Juni analyse, screening 4 en eindevaluatie Lkr IB RT Checklist invullen voor de leerlingen die onvoldoende hebben gescoord (D of E score) op de TVK en / of Ot en Sien onder de norm (80 %) hebben gemaakt. Analysevergadering in de bouw met parallelleerkrachten (analyse van de resultaten van de checklist en TVK eventueel overdrachtformulier groep 3 aanvullen) Evaluatie van het stappenplan en eventueel bijstellen Screeningsgesprek met de intern begeleider. Eventueel het individuele handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. 13

15 Stappenplan dyslexie groep 3 Groep3 volgt stappenplan en toetsschema Veilig Leren Lezen. Omdat dit per schooljaar verandert (meer of minder lesweken) is het van belang ieder jaar de mogelijkheden te bekijken om toetsmomenten (signaleringen) uit Veilig Leren Lezen af te stemmen op de toetskalender en rapportage momenten van de rest van de school (volgsysteem CITO) Stap 1.1 Aanvang groep - beginsituatie Lkr IB RT In te vullen Beginniveau van de leerlingen vaststellen op basis van bevindingen door tussendoelen beginnende geletterdheid groep 2. leerkracht groep 2 Afname actieve en passieve letterkennis. Leerlingen die hoger scoren dan 33 verdere afname volgens Struiksma van der Leij In te vullen door leerkracht groep 2 Checklist voor kleuters (zie bijlage 2) invullen voor de leerlingen die onvoldoende hebben gescoord (D of E score) op de TVK en/of Ot en Sien onder de norm (80 %) hebben gemaakt. Stap 1.2 Aanvang groep tot eind oktober Lkr IB RT Leerlingen maken kennis met de werkwijze van de methodiek veilig leren lezen. Stap 2.1 Eind oktober / begin november meetmoment 1 Herfstsignalering (na kern 3) Toetsen volgens Veilig Leren Lezen afnemen en resultaten invoeren op de toetssite. Leerlingen worden getoetst op de onderdelen letterkennis, synthesewoorden, wisselwoorden, zinnen. Lkr IB RT Onderstaande tabel geeft informatie over de vlotheid waarmee een kind letters en woorden kan lezen (tijdscore in seconden) letterkennis synthesewoorden wisselwoorden Niveau 18 letters 8 woorden 15 woorden A1 (10%) zeer goed 11 of minder 8 of minder 17 of minder A2 (15%) goed B (25%) ruim voldoende C (25%) voldoende D (15%) zwak tot matig E (10%) zeer zwak 28 of meer 44 of meer 76 of meer Wat betreft de correctheid van het lezen is deze onvoldoende als een kind het volgende aantal fouten maakt: Letterkennis Synthesewoorden Wisselwoorden Zinnen lezen Letterdictee 1 fout of meer 2 fouten of meer 3 fouten of meer 2 fouten of meer 1 fout of meer 14

16 Stap 2.2 November analyse en screening 1 Lkr IB RT Analyse herfstsignalering. Analysevergadering in de bouw met parallelleerkracht (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen en eventueel groepsplan opstellen) Handelingsplan opstellen voor zwakke leerlingen. Gebruik maken van handelingssuggesties toetssite Veilig Leren Lezen. Leerlingen met onvoldoende of twijfel score (V.L.L.) eventueel aanvullend diagnostisch onderzoek (Struiksma & Van der Leij) afnemen Screeningsgesprek met de intern begeleider. Stap 3 November tot eind januari interventieperiode 1 Lkr IB RT Voor zwakke leerlingen wordt in deze periode extra aandacht besteed aan het ontwikkelen van de elementaire leeshandeling. o Opbouwen van letterkennis o Decoderen van klankzuivere woorden o De ontwikkeling van het fonemisch bewustzijn. Minimaal een keer per week RT spelling / lezen voor de Leerlingen met onvoldoende score. In overleg binnen of buiten de groep. Gebruik maken van materialen uit o.a. Veilig leren lezen, Veilig in stapjes, Speelleesset e.a. 15

17 Stap 4.1 Eind januari / begin februari meetmoment 2 Wintersignalering (na kern 6) Toetsen volgens Veilig Leren Lezen afnemen en resultaten invoeren op de toetssite. Leerlingen toetsen op de onderdelen: letterkennis, letterdictee, DMT leeskaart 1B, spellingvaardigheid DMT in ESIS invoeren (resultaat op rapport vermelden als lentesignalering niet uitkomt in tijdschema) CITO SVS afname (toetskalender school) CITO SVS in ESIS invoeren Lkr IB RT Onderstaande tabel geeft informatie over de vlotheid waarmee een kind letters en woorden kan lezen (tijdscore in seconden) Lettertoets 34 letters 21 of minder Niveau A1 (10%) zeer goed A2 (15%) goed B (25%) ruim voldoende C (25%) voldoende D (15%) zwak tot matig E (10%) zeer zwak 47 of meer Wat betreft de correctheid van het lezen is deze onvoldoende als een kind het volgende aantal fouten maakt: Lettertoets 2 fout of meer Letterdictee (Fonemendictee) en DMT Leeskaart 1B Onderstaande tabel geeft informatie over de correctheid waarmee een kind letters kan schrijven (letterdictee) en over de vlotheid waarmee hij woorden kan lezen (leeskaart). Letterdictee (Fonemendictee) DMT Leeskaart 1B Niveau 34 letters 116 woorden A1 (10%) zeer goed of meer A2 (15%) goed B (25%) ruim voldoende C (25%) voldoende D (15%) zwak tot matig E (10%) zeer zwak minder dan of minder Cito svs Groep 3 versie 2+1 of 2+3 Minimaal C niveau 16

18 Stap 4.2 Begin februari analyse en screening 2 Lkr IB RT Analyse wintersignalering Cito SVS analyseformulier invullen bij een D of E score. Analysevergadering met parallelleerkracht in de bouw (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen en eventueel groepsplan opstellen). Screeningsgesprek met de interne begeleider. Handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. Gebruik maken van handelingssuggesties toetssite Veilig Leren Lezen. Leerlingen met onvoldoende of twijfel score (V.L.L.) of leerlingen met D of E score eventueel aanvullend diagnostisch onderzoek (Struiksma & Van der Leij) afnemen Stap 5 Februari t/m april interventieperiode 2 Lkr IB RT Voor zwakke leerlingen wordt in deze periode extra geoefend op de ontwikkeling van volledige letterkennis (accuratesse) en snelheid van decodeervaardigheden. Minimaal een keer per week RT spelling / lezen voor de D/E leerlingen. In overleg binnen of buiten de groep. Gebruik maken van materialen uit o.a. Veilig leren lezen, Veilig in stapjes, Speelleesset e.a. In overleg huiswerk. AVI afname noodzakelijk voor rapportage 2 (zie 6.1 voor normering AVI) 17

19 Stap 6.1 Rapport 2 Eind maart / begin april meetmoment 3 lentesignalering (na kern 8) Toetsen volgens Veilig Leren Lezen afnemen en resultaten invoeren op de toetssite. Leerlingen worden getoetst op de onderdelen: DMT leeskaarten 1A en 2A, AVI A toets en een spellingtoets. Zorgleerlingen toetsen Overigen leerlingen DMT en AVI in ESIS invoeren (resultaat op rapport vermelden als lentesignalering wel uitkomt in tijdschema anders DMT januari) Rapportbeoordeling AVI: AVI 0 ESIS = ZM rapport = zwak AVI 1 ESIS = MV rapport = voldoende AVI 2 ESIS = VG rapport = ruim voldoende AVI 3 ESIS = GZG rapport = goed AVI 4 en > ESIS = GZG rapport = zeer goed DMT Leeskaarten 1A en 2A en Spellingtoets Onderstaande tabel geeft informatie over de vlotheid waarmee een kind woorden kan lezen (leeskaarten) en over de correctheid waarmee een kind woorden kan spellen (spellingtoets). aantal goed in 1 minuut DMT Leeskaart 1A DMT Leeskaart 2A Spellingtoets deel 1+2 Niveau 116 woorden 116 woorden 40 woorden A1 (10%) zeer goed 70 of meer 51 of meer 40 A2 (15%) goed B (25%) ruim voldoende C (25%) voldoende D( 15%) zwak tot matig E (10%) zeer zwak 21 of minder 11 of minder 34 of minder Dyslexieprotocol Lkr IB RT ouder Wat betreft de correctheid van het lezen is deze onvoldoende als een kind het volgende aantal fouten maakt: Leeskaart 1A Leeskaart 2A Spellingtoets 4 fouten of meer 5 fouten of meer 5 fouten of meer Technisch lezen Meetinstrument Groep Streefdoel - tekstniveau Avi kaarten 3 Minimaal Avi 1 18

20 Stap 6.2 April analyse en screening 3 Lkr IB RT Analyse lentesignalering Analyse overleg met parallelleerkracht en IBer (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen en eventueel groepsplan opstellen). Handelingsplan op- of bijstellen voor zwakke leerlingen. Gebruik maken van handelingssuggesties toetssite Veilig Leren Lezen. Leerlingen met onvoldoende of twijfel score (V.L.L.) of leerlingen met D of E score. Eventueel aanvullend diagnostisch onderzoek afnemen. AVI leesgroepjes maken. Stap 7 April t/m juni interventieperiode 3 Lkr IB RT Voor zwakke leerlingen wordt in deze periode extra geoefend op de automatisering van het leesproces. Minimaal een keer per week RT spelling / lezen voor de D/E leerlingen. In overleg binnen of buiten de groep. Gebruik maken van materialen uit o.a. Veilig leren lezen, Veilig in stapjes, Speelleesset e.a. In overleg huiswerk 19

21 Stap 8.1 Juni meetmoment 4 eindsignalering (na kern 11) Lkr IB RT Toetsen volgens Veilig Leren Lezen afnemen en resultaten invoeren op de toetssite. Leesvaardigheden, begrijpend lezen en schrijfvaardigheden worden getoetst. Eindsignalering afnemen m.b.h.v. de volgende meetinstrumenten: leeskaarten 1C, 2C en 3A (zie toetsen) en spellingtoets. Afnemen AVI B (zie toetsen) Afnemen CITO SVS (toetskalender school) DMT, AVI en SVS in ESIS invoeren (AVI geen officieel toetsmoment) ouder toetsen Zorgleerlingen toetsen toetsen Overige leerlingen toetsen Ouders Rapport 3 opmerking bij ESIS normering: Deze is gelijk aan invoer rapport 2 (februari / maart). School kiest voor extra afname in juni en heeft normering op rapport aangepast (zie onderstaande tabel). Rapportbeoordeling AVI: AVI 0 ESIS = ZM rapport = onvoldoende AVI 1 ESIS = MV rapport = zwak AVI 2 ESIS = VG rapport = voldoende AVI 3 ESIS = GZG rapport = ruim voldoende AVI 4 ESIS = GZG rapport = goed AVI 5 en > ESIS = GZG rapport = zeer goed DMT Leeskaarten 1C, 2C, 3A, spellingtoets, begrijpend lezen Onderstaande tabel geeft informatie over de vlotheid waarmee een kind woorden kan lezen en de correctheid waarmee het woorden kan spellen en woorden begrijpt. Aantal goed na kern 11 Aantal goed in 1 minuut DMT Leeskaart DMT Leeskaart DMT Leeskaart Spellingtoets Begrijpend 1C 2C 3A deel lezen niveau 150 woorden 116 woorden 100 woorden 40 woorden 31woorden A1 (10%) zeer goed 80 of meer 68 of meer 45 of meer A2 (15%) goed B (25%) ruim vold C (25%) voldoende D (15%) zwak/matig E (10%) zeer zwak 26 of minder 17 of minder 9 of minder 31 of minder 21 of minder Wat betreft de correctheid van het lezen is deze onvoldoende als een kind het volgende aantal fouten maakt: DMT Leeskaart 1C DMT Leeskaart 2C DMT Leeskaart 3A Spellingtoets Begrijpend lezen 4 fouten of meer 4 fouten of meer 6 fouten of meer 6 fouten of meer 5 fouten of meer Technisch lezen Meetinstrument Groep Streefdoel - tekstniveau Avi kaarten 3 Minimaal Avi 2 Spelling Cito SVS 3 Minimaal C niveau 20

22 Stap 8.2 Juni analyse, screening 4 en eindevaluatie Lkr IB RT Analyse eindsignalering Foutenanalyse DMT bij een D of E score. Foutenanalyse Avi bij een onvoldoende score. Cito SVS analyseformulier invullen bij een D of E score. Voor D/E- en leerlingen wordt het formulier Eindeverslag ingevuld (blz 113 protocol) Analysevergadering in de bouw met parallelleerkracht (analyse van de individuele toets resultaten, de groepsprofielen, groepsplan opstellen en eventueel nieuwe Avi leesgroepjes samenstellen). Screeningsgesprek met de interne begeleider. 21

23 Toetskalender Veilig Leren Lezen: (groeidocument) De methode Veilig leren lezen kent een uitgebreid leerlingvolgsysteem. Met de in deze kalender genoemde toetsen en controletaken kunt u het meest efficiënt het technisch leesonderwijs van uw leerlingen volgen. Uit onderzoek is gebleken dat vooral de controletaken Veilig & vlot 1 t/m 12 uitermate goede instrumenten zijn om het leesniveau te bepalen. Kern 1 Veilig & vlot: ieder kind. Leesboekje maan pagina 16: alleen kinderen die bij Veilig & vlot een Onvoldoende of Twijfelachtig scoren. Kern 2 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Leesboekje maan pagina 16: alleen kinderen die bij Veilig & vlot een Onvoldoende of Twijfelachtig scoren. Kern 3 Na kern 3 neemt u de controletaak Veilig & vlot en de Herfstsignalering af. Veilig & vlot: ieder kind; Letterdictee: ieder kind; Leesboekje maan pagina 16: ieder kind.*1 *2 *1 In tegenstelling tot de werkwijze bij kern 1, 2, 4 en 5 neemt u nu bij alle kinderen pagina 16 van het leesboekje af. U noteert bij alle kinderen bij elk onderdeel de tijd. *2 Bij de kinderen die een Onvoldoende of Twijfelachtig op Veilig & vlot hebben gescoord noteert u bovendien observatiegegevens (vlot en traag/spellend gelezen, gedrag van de leerling). Kern 4 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Leesboekje maan pagina 16: alleen kinderen die bij Veilig & vlot een Onvoldoende of Twijfelachtig scoren. Kern 5 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Leesboekje maan pagina 16: alleen kinderen die bij Veilig & vlot een Onvoldoende of Twijfelachtig scoren. Kern 6 Wintersignalering: ieder kind. facultatief: Veilig & vlot: ieder kind. Kern 7 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Kern 8 Lentesignalering: ieder kind. facultatief: Veilig & vlot: ieder kind. Kern 9 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Kern10 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Kern 11 Eindisignalering: ieder kind. facultatief: Veilig & vlot: ieder kind. Kern 12 Veilig & vlot: ieder kind. Facultatief Aanvullend zijn de onderstaande taken: Controletaken werkboekjes maan kern 1 t/m 6 Woord- en controledictees kern 7, 9, 10 en 12 Opdrachten begrijpend lezen kern 11 en 12 Voor een uitleg over deze taken zie Leerlingvolgsysteem. 22

24 Stappenplan dyslexie groep 4-8 Stap 1 Aanvang groep - beginsituatie Lkr IB RT Beginniveau van de leerlingen vaststellen op basis van dossieranalyse. Observatieformulier begin schooljaar (zie bijlage 1) invullen voor de leerlingen die binnenstromen van een andere school óf onvoldoende hebben gescoord op de lees- en/of spellingtoetsen. In geval van dyslexie: afstemming met ouders, leerkracht, intern begeleider en eventueel externe deskundigen door middel van het vaststellen van de dyslexiekaart (zie bijlage 2) volgens de ABCDE aanpak. Stap 2 Aanvang groep tot eind oktober interventieperiode 1 Lkr IB RT Twee keer per week Avi instructie lezen in leesgroepjes met behulp van de Leesweg serie (Kees de Baar) en/of remediërende methoden zoals bijvoorbeeld Speciale leesbegeleiding (Luc Koning) en De Zuid Vallei. Minimaal een keer per week RT spelling voor de D/E leerlingen met behulp van het Cito hulpboek en/of remediërende methoden zoals bijvoorbeeld Spelling in de Lift Plus en De Zuid Vallei. In geval van dyslexie: zie individuele afspraken op de dyslexiekaart. Stap 3.1 Eind oktober meetmoment 1 Lkr IB RT Zorgleerlingen toetsen Dyslectische leerlingen toetsen Overige leerlingen toetsen Toetsouders Technisch lezen Meetinstrument Groep Streefdoel - woordniveau Cito DMT 4-8 Minimaal C niveau - tekstniveau Avi kaarten 4 Minimaal Avi 4 5 Minimaal Avi 6 6 Minimaal Avi Minimaal Avi 10 23

25 Stap 3.2 Eind oktober analyse en screening 1 Lkr IB RT Foutenanalyse DMT bij een D of E score. Foutenanalyse Avi bij een onvoldoende score. Voor D/E- en dyslectische leerlingen wordt het formulier Aanvullende observaties tijdens lees- en schrijfactiviteiten (zie bijlage 3) ingevuld of een aanvullend diagnostisch onderzoek (Struiksma & Van der Leij) afgenomen. Analysevergadering in de bouw (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen, groepsplan opstellen en nieuwe Avi leesgroepjes samenstellen). Screeningsgesprek met de intern begeleider. Voor D/E- en dyslectische leerlingen wordt er een evaluatiegesprek gehouden met alle betrokkenen. Stap 4 November tot eind januari interventieperiode 2 Lkr IB RT Zie interventieperiode 1 Stap 5.1 Begin februari meetmoment 2 Lkr IB RT Dyslectische leerlingen toetsen. Overige leerlingen toetsen. Meetinstrument Groep Streefdoel Spelling Cito SVS 4-8 Minimaal C niveau Stil lezen Cito Leestempo 4-8 Minimaal C niveau Begrijpend lezen Cito TBL 4-8 Minimaal C niveau Stap 5.2 Begin februari analyse en screening 2 Lkr IB RT Cito SVS analyseformulier invullen bij een D of E score. Analysevergadering in de bouw (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen en groepsplan opstellen). Screeningsgesprek met de intern begeleider. Voor D/E- en dyslectische leerlingen wordt er een evaluatiegesprek gehouden met alle betrokkenen. Stap 6 Februari en maart interventieperiode 3 Lkr IB RT Twee keer per week Avi instructie lezen in leesgroepjes met behulp van de Leesweg serie (Kees de Baar) en/of remediërende methoden zoals Speciale leesbegeleiding (Luc Koning) en De Zuid Vallei. Minimaal een keer per week RT spelling voor de D/E leerlingen met behulp van het Cito hulpboek en/of remediërende methoden zoals Spelling in de Lift Plus en De Zuid Vallei. RT D/E leerlingen begrijpend lezen en stillezen. In geval van dyslexie: zie individuele afspraken op de dyslexiekaart. Stap 7.1 Eind maart meetmoment 3 Lkr IB RT Zorgleerlingen toetsen Dyslectische leerlingen toetsen Overige leerlingen toetsen Toetsouders Technisch lezen Meetinstrument Groep Streefdoel - woordniveau Cito DMT 4-8 Minimaal C niveau - tekstniveau Avi kaarten 4 Minimaal Avi 5 5 Minimaal Avi 7 6 Minimaal Avi Minimaal Avi 10 24

26 Stap 7.2 Eind maart analyse en screening 3 Lkr IB RT Foutenanalyse DMT bij een D of E score. Foutenanalyse Avi bij een onvoldoende score. Analysevergadering in de bouw (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen, groepsplan opstellen en nieuwe Avi leesgroepjes samenstellen). Screeningsgesprek met de intern begeleider. Voor D/E- en dyslectische leerlingen wordt er een evaluatiegesprek gehouden met alle betrokkenen. Stap 8 April en mei interventieperiode 4 Lkr IB RT Twee keer per week Avi instructie lezen in leesgroepjes met behulp van de Leesweg serie (Kees de Baar) en/of remediërende methoden zoals Speciale leesbegeleiding (Luc Koning) en De Zuid Vallei. Minimaal een keer per week RT spelling voor de D/E leerlingen met behulp van het Cito hulpboek en/of remediërende methoden zoals Spelling in de Lift Plus en De Zuid Vallei. In geval van dyslexie: zie individuele afspraken op de dyslexiekaart. Stap 9.1 Juni meetmoment 4 Lkr IB RT Zorgleerlingen toetsen Dyslectische leerlingen toetsen Overige leerlingen toetsen Toetsouders Technisch lezen Meetinstrument Groep Streefdoel - tekstniveau Avi kaarten 4 Minimaal Avi 6 5 Minimaal Avi Minimaal Avi 10 - woordniveau Cito DMT 4-8 Minimaal C niveau Stil lezen Cito Leestempo 4-8 Minimaal C niveau Spelling Cito SVS 4-8 Minimaal C niveau Stap 9.2 Juni maart analyse, screening 4 en eindevaluatie Lkr IB RT Foutenanalyse DMT bij een D of E score. Foutenanalyse Avi bij een onvoldoende score. Cito SVS analyseformulier invullen bij een D of E score. Voor D/E- en dyslectische leerlingen wordt het formulier Eindevaluatie lees- en spelling interventies (zie bijlage 3) ingevuld of een aanvullend diagnostisch onderzoek (Struiksma & Van der Leij) afgenomen. Analysevergadering in de bouw (analyse van de individuele toetsresultaten, de groepsprofielen, groepsplan opstellen en nieuwe Avi leesgroepjes samenstellen). Screeningsgesprek met de intern begeleider. Voor D/E- en dyslectische leerlingen wordt er een evaluatiegesprek gehouden met alle betrokkenen. 25

27 5. De ABCDE aanpak Accepteren Het accepteren van de problemen van de dyslecticus vormt de basis voor elk handelingsplan. Dyslectici blijven immers altijd op de een of andere manier moeite houden met onderdelen van de schoolvakken. Het is heel belangrijk dat het kind en de omgeving weten, dat het bepaalde problemen heeft als gevolg van dyslexie. Begrijpen Naast acceptatie is het begrijpen van de problemen van de dyslecticus de basis voor het handelen. Dit geldt zowel voor het kind zelf als voor de leerkracht en de ouders. Compenseren Belangrijke hulp die dyslectici kunnen krijgen is gericht op het omzeilen van hun problemen. Dat wil zeggen dat ze gebruik leren maken van hun sterke kanten om problemen te vermijden of verminderen. Zo kunnen bij het aanleren van de lettertekens plaatjes en gebaren tot steun worden gegeven. Dispenseren Voor bepaalde taken krijgt een dyslecticus dispensatie (minder werk maken, meer tijd hebben of iets niet hoeven doen). Extra leerhulp Tenslotte voorziet het plan in aangepaste oefeningen en werkvormen om problemen bij lezen en spellen te verminderen. 26

28 6. Adviezen Adviezen m.b.t. de werkhouding (indien nodig specifiek uitwerken met materialen en werkvormen) Ter versterking van de eigenwaarde en zelfvertrouwen: zelfvertrouwen actief vergroten bij schoolwerk via gesprekken vertellen wat de leerling goed kan op school en daarbuiten positieve gesprekjes soms aantal goed aangeven i.p.v. aantal fout klassengesprek over dyslexie boekje (voor-)lezen zoals "De smoezenkampioen" van Carry Slee ( bij beoordelingen rekening houden met de problematiek bijzondere kwaliteiten/activiteiten van de leerling in de groep benadrukken succes beogen bij opdrachten motivatie en betrokkenheid bevorderen Verbeteren van de taakaanpak: hoeveelheid werk verminderen meer tijd geven bij complexe taken complexe taken leren in stappen aan te pakken in principe geen extra huiswerk geven Concentratie bevorderen: een rustige werkomgeving scheppen afwisseling in taken brengen bij vermoeidheid helpen vermoeidheid te herkennen zelf laten kiezen wanneer apart te zitten Adviezen aan de ouders: regelmatig praten met het kind over hoe het op school gaat hierover worden concrete afspraken met de ouders gemaakt zelfvertrouwen centraal stellen via gesprekken 27

29 Adviezen m.b.t. lezen (indien nodig specifiek uitwerken met materialen en werkvormen) Verwerven van kennis: kennis van woord-betekenis en zinsbouw vergroten meelezen/luisterlezen niet hardop laten lezen in de klas, tenzij voorbereid bij platen laten vertellen aanleren van verschillen tussen visuele en auditieve woordstructuren extra leeshulp met leerkracht Toepassen van kennis: laten stillezen leren voorspellend lezen met tekst-structuurkennis extra leeshulp: 'tutor'-lezen / koppellezen op zo hoog mogelijk AVI-niveau oefenen (stil), zover begrip en techniek toelaten(norm qua tijd en fouten soepel hanteren!) Werkhouding: boekpromotie AVI-niveau ook daadwerkelijk met de AVI- teksten toetsen bij AVI-toetsafname een niveau lager beginnen (laten inlezen) en veel stimuleren vertrouwen geven dat leren lezen gaat lukken andere beoordeling op rapport hanteren en dit de ouders uitleggen AVI-toetsen (3x per jaar) Advies aan de ouders: boekpromotie, bibliotheekbezoek tekst eerst voorlezen, voordat je kind het leest altijd laten stillezen, niet hardop tenzij goed voorbereid samen afwisselend lezen: kind stil, ouder hardop voor- en nabespreken van tekst 28

30 Adviezen m.b.t. spellen (indien nodig specifiek uitwerken met materialen en werkvormen) Verwerven van kennis: bewust leren worden van eigen fouten (BAAT) systematisch de spelling opbouwen, zoveel mogelijk volgens auditief beginnende regels via Spellingspiekschrift geschikte(!) steuntjes en regels aanleren, zoals: ui (kuil met schop) leren verwoorden van spellingcategorieën aanleren van voorwaardelijke kennis: zoals lange/korte klanken; (mede)klinkers; klankgroepen extra spellinghulp gericht op aanleren van strategieën Toepassen van kennis: toepassing regels en steuntjes in ander werk aanleren controlefase aanleren na het schrijven, gericht op eigen foutenbeeld leren geleerde steuntjes en regels te gebruiken via opbouw: eerst in eenvoudige taken, dan in complexe waar mogelijk de computer gebruiken voor tekstverwerking extra spellinghulp gericht op inoefenen van de strategieën Werkhouding: andere beoordeling op rapport hanteren en dit de ouders uitleggen bij dictee alleen woordjes laten opschrijven en hierbij zelf laten zoeken welke woorden dat zijn. Adviezen aan de ouders: thuis in principe niet aan de spelling werken, tenzij anders is afgesproken verwachten dat veel geduld nodig is voor je ziet dat het kind vooruitgaat met spellen verwachten dat het kind in spontane briefjes fouten blijft maken deze fouten in spontane briefjes niet verbeteren inspanning expliciet waarderen letten op de uitspraak van dagelijkse woorden (articulatie) 29

31 Adviezen m.b.t. rekenen (indien nodig specifiek uitwerken met materialen en werkvormen) Verwerven van kennis: tafels aanleren met omgekeerde en dichtbij liggende sommen open tafelkaart hierbij leren hanteren hulpboekje voor oplossingsmanieren maken, met per somtype de voor de leerling werkbare oplossingsmanier steuntjes aangeven grote getallen goed leren uitspreken, bewust van de cijferpositie bewust leren worden van eigen fouten oplossingsmanieren leren verwoorden Toepassen van kennis: tafelkaart leren gebruiken tijdens rekentaken inzicht stellen boven automatiseren leren oplossings-manieren te gebruiken lange sommen met kladpapier laten doen (tussenstappen) splitsingen proberen te automatiseren tafels blijven proberen te automatiseren hoofdrekenen met kladpapier rekenmachine leren gebruiken in de bovenbouw als controlemiddel en voor moeilijke vraagstukken extra rekenhulp Werkhouding: schattend leren rekenen kladpapier ook bij toets tafelkaart ook bij toets Adviezen aan de ouders: verwachten dat je kind de tafels niet snel uit het hoofd kent (op rij en/of sommen door elkaar) verwachten dat er bij klokkijken verwarring is (voor en over e.d.) verwachten dat geldrekenen problematisch kan zijn een boodschap laten doen en zelf laten betalen uitdragen dat fouten mogen 30

32 Adviezen m.b.t. schrijven (indien nodig specifiek uitwerken met materialen en werkvormen) blokschrift aanleren (met speciale methode) computer veelvuldig gebruiken Advies aan de ouders: begrip tonen voor de complexe taak van het schrijven er vanuit gaan dat het kind zijn best doet op het handschrift ook al is het niet prachtig computer laten gebruiken om iets te schijven 31

33 Adviezen m.b.t. wereld oriëntatie (indien nodig specifiek uitwerken met materialen en werkvormen) Kennis verwerven: hoeveelheid schriftelijke informatie beperken leeswerk op begrip richten, leren studerend omgaan met informatie samen met goede leerling schriftelijke informatie doornemen ezelsbruggen verzinnen voor jaartallen/ reeksen/moeilijke namen/begrippen, zoals: TV-TAS (Ndl. Eilanden) meer tijd geven eventueel inspreken op band/voorlezen extra leerhulp opbouw van werkstuk leren (structuur) Toepassen kennis: creativiteit stimuleren opbouw van werkstuk leren toepassen vooral leren feiten opzoeken i.p.v. weten extra leerhulp gericht op leerstrategieën Werkhouding: spellingfouten niet aanrekenen in werkstukken creativiteit extra waarderen veel complimenteren voor schriftelijk werk bespreken wat de leerling nog moeilijk vindt met huiswerk mondeling toetsen indien noodzakelijk hoeveelheid topografie verminderen topografietoets in hoeveelheid opbouwen Adviezen aan ouders: verwachten dat het onthouden van (plaats)namen moeilijk is laten kaartlezen op vakantie nieuwe kennis inzichtelijk koppelen aan oude kennis samen schriftelijke informatie doornemen informatieve en educatieve tv-programma s en internetsites stimuleren (Zappelin) 32

34 7. Hulpmiddelen Gebruikte lesmethodes en materialen Spelling Veilig Leren lezen (groep 3) Taal Actief Spelling - werkboek e.d. (groep 4-8) Taal Actief Spelling - computerprogramma (groep 4-8) Technisch lezen Veilig leren lezen (groep 3) Estafette Begrijpend- en studerend lezen Tekst Verwerken begrijpend lezen (groep 4-8) Nieuwsbegrip Gebruikte remediërende methodes en materialen Spelling Cito hulpboek Spelling Spelling in de lift plus Ambrasoft spelling - computerprogramma Technisch lezen Speciale leesbegeleiding Leeshulp - computerprogramma Begrijpend- en studerend lezen Cito hulpboek begrijpend lezen 33