DYSLEXIEBELEID NPRS

Transcriptie

1 DYSLEXIEBELEID NPRS WAT IS DYSLEXIE? Inleiding Het verschijnsel dyslexie werd al meer dan honderd jaar geleden voor het eerst beschreven en wordt nog steeds door verschillende wetenschappers onderzocht. Bij de neurologen gaat het om onderzoek naar oorzaken van dyslexie op lichamelijk gebied, zoals hersenstructuur en erfelijkheid. De neuropsychologen onderzoeken hersenactiviteiten, zoals het samenwerken van de linker- en rechterhelft van de hersenen. De leertheoretici bestuderen vooral de kenmerken van het lezen en spellen. Stellingname Om te kunnen vaststellen of een kind dyslectisch is moet duidelijk zijn wat we hieronder verstaan. Onze school gaat alleen uit van de wetenschappelijke afspraken hierover door de Stichting Dyslexie Nederland. Wij nemen daarom aan dat een dyslecticus altijd problemen heeft met: De verwerking van de lettertekens en van de klanken. Het vergroten van kennis bij het leren lezen, spellen en sommige andere 'schoolse' zaken (bijv. tafels en topografie). Het geautomatiseerd toepassen van die kennis bij lezen, spellen en soms ook hoofdrekenen. Het tempo, de complexe taken en de concentratie bij lezen en spellen en soms ook bij andere vakken. Wanneer er problemen zijn op het gebied van lezen en spellen hoeft een kind dus niet altijd dyslectisch te zijn. Ook andere oorzaken zijn mogelijk. Bijvoorbeeld: Het kind leert over het algemeen erg moeilijk. Er is onvoldoende aandacht besteed aan bepaalde (leer-)problemen. Het kind heeft een periode geen (goed) onderwijs genoten door welke oorzaak dan ook. Het kind heeft andere problemen of zorgen. KENMERKEN BIJ HET LEREN DE KLEUTERFASE Het klinkt vreemd om een kind dyslectisch te noemen, wanneer het nog niet heeft leren lezen. Toch zien we bij kleuters, waarbij later dyslexie blijkt, al bepaalde kenmerken: Ze hebben moeite om klanken in woorden op de juiste volgorde te plaatsen. Ze kunnen woorden of zinnen niet precies (na)zeggen. Ze kennen weinig feiten en begrippen, zoals links en rechts, kleuren, dagen van de week. Ze onthouden moeilijk versjes en liedjes. Dyslexiebeleid NPRS

2 Leren lezen Bij het leren lezen zien we bij dyslectici het volgende: Ze kunnen de klank bij een letter moeilijk onthouden. Ze verwarren letters, die op het eerste gezicht en het gehoor op elkaar lijken (bijvoorbeeld: m/n, b/d, v/w, u/eu/ui, a/aa). Ze kunnen de eerste woordjes moeilijk onthouden. Ze lezen te veel 'letter voor letter' of haperen bij het lezen. Lezen na groep 3 Na het leren lezen wordt het lezen verder ontwikkeld. Hierbij speelt, naast de leestechniek, ook het begrijpen van de tekst een belangrijke rol. Bij dyslectici zien we de volgende problemen veel voorkomen: Ze laten woorden weg, voegen ze toe of maken er soms andere woorden van. Ze verwarren tekens die op elkaar lijken (bijvoorbeeld: m/n, b/d, z/s, v/w, u/eu/ui). Ze lezen een ander woord dan er staat, maar het woord betekent wel ongeveer hetzelfde (bijvoorbeeld: kat = poes). Ze 'gokken' veel of lezen juist te veel 'letter voor letter'. Ze vinden lezen moeilijk of hebben er zelfs een hekel aan. Spellen Foutloos schrijven is voor dyslectici nog moeilijker dan lezen. Belangrijke kenmerken hierbij zijn: Ze halen letters die op elkaar lijken door elkaar (bijvoorbeeld: m/n, b/d, s/z, v/w, f/v, u/eu/ui). Ze draaien letters om (bijvoorbeeld: ei = ie, ui = iu). Ze laten letters en woorden weg of voegen ze juist toe. Ze schrijven woorden op zoals ze klinken (de=du). Ze kennen vaak wel regels voor het spellen, maar gebruiken ze niet tijdens het schrijven. Ze maken nog meer fouten in hun eigen verhalen. Andere vakken Ook bij het leren van andere vakken kunnen dyslectische leerlingen problemen hebben, bijvoorbeeld: Ze keren cijfers om (31=13). Bij het hoofdrekenen worden fouten gemaakt doordat de 'tussenstappen' worden vergeten. Ze hebben moeite met 'rijtjes leren' bij aardrijkskunde en het uit het hoofd leren van de tafels. Ze maken veel schrijffouten in hun aantekeningen en werkstukken. Engelse woorden opschrijven is moeilijk. Dyslexiebeleid NPRS

3 SCREENING Vroegtijdige signalering en interventie Om negatieve leerervaringen te voorkomen is een vroegtijdige signalering van belang. Hierover zijn afspraken gemaakt in de onderbouw. Zo wordt in de periode november-februari in groep 2 extra aandacht besteed aan het invullen van de screeningslijst dyslexie. Naar aanleiding hiervan wordt een risicogroepje samengesteld. Deze leerlingen krijgen extra preventieve didactische aanpak, gericht op: taalbeschouwing leesmotivatie fonologische vaardigheden (analyse en synthese) fonemisch bewustheid (klank- en tekensysteem) Zij-instromers Bijzondere aandacht wordt besteed aan leerlingen die tijdens de schoolperiode na groep 2 instromen. In de intakeprocedure wordt een vorm van screening uitgevoerd. Zo wordt de ouders gevraagd naar mogelijke problemen in de familie op gebied van lezen en spellen en worden de gegevens van de toeleverende school bestudeerd. ONDERZOEK IB-taak Wanneer screening, observatie of leerlingbespreking aanleiding geeft tot onderzoek wordt vanaf begin groep 4 een lees- en spellingonderzoek gedaan. Het onderzoek wordt afgenomen door een IB-er. Ouders worden hiervan vooraf op de hoogte gesteld en krijgen de resultaten achteraf aangereikt en toegelicht. Wanneer daar aanleiding toe is zal de ouders aangeraden worden verder onderzoek te laten doen door WSNS of een ander onderzoeksbureau in november: wanneer in de eerste lijn van de familie dyslexie voorkomt maart: bij alle andere kinderen Consultatie Bij de diagnostiek wordt de IB-er ondersteund door een extern deskundige. Indien daartoe aanleiding is wordt een dyslexieverklaring opgesteld, in ieder geval bij het verlaten van de school. In groep 8 wordt een zogenaamd reviewrapport opgesteld a.h.v. de gegevens in het dossier. Dit om de leerling in het VO zo goed mogelijk te adviseren. Daarom bevat zo n rapport in ieder geval de volgende gegevens: onderzoek dyslexie jaarlijkse evaluatie van de specifieke aanpak (A4) meest effectieve strategieën huidige stand van zaken op gebied van DLE (Lezen en spellen) Dyslexiebeleid NPRS

4 AANPAK DYSLEXIE Uitgangspunten Wanneer uit onderzoek blijkt dat we te maken hebben met een dyslectisch kind, stelt de leerkracht met de begeleider een plan op. In het plan staan aanwijzingen voor de leerkracht, leerling en ouders, gericht op lezen en spellen en andere vakken. Accepteren Het accepteren van de problemen van de dyslecticus vormt de basis voor elk handelingsplan. Dyslectici blijven immers altijd op de een of andere manier moeite houden met onderdelen van de schoolvakken. Het is heel belangrijk dat het kind en de omgeving weten, dat het bepaalde problemen heeft als gevolg van dyslexie. Begrijpen Naast acceptatie is het begrijpen van de problemen van de dyslecticus de basis voor het handelen. Dit geldt zowel voor het kind zelf als voor de leerkracht en de ouders. Compenseren Belangrijke hulp die dyslectici kunnen krijgen is gericht op het omzeilen van hun problemen. Dat wil zeggen dat ze gebruik leren maken van hun sterke kanten om problemen te vermijden of verminderen. Zo kunnen bij het aanleren van de lettertekens plaatjes en gebaren tot steun worden gegeven. Dispenseren Voor bepaalde taken krijgt een dyslecticus dispensatie (minder werk maken, meer tijd hebben of iets niet hoeven doen). Extra leerhulp Tenslotte voorziet het plan in aangepaste oefeningen en werkvormen om problemen bij lezen en spellen te verminderen. Algemene afspraken Om dyslexie effectief te kunnen aanpakken zijn afspraken op schoolniveau erg belangrijk. Over de aanpak worden de volgende principes door de leerkrachten gehanteerd. Door de leerkrachten in de groep: 1 Geef bij schriftelijke toetsen meer tijd of pas de hoeveelheid stof aan 2 Sta hulpmiddelen toe, zoals ingesproken boeken en kaarten met aandachtspunten (zoals spellingregels) 3 Zorg dat leerlingen bij de Cito-Eindtoets meer tijd krijgen,de opgaven op cd kunnen beluisteren en/of de opgaven in groot formaat krijgen 4 Geef korte, individuele instructies en controleer of deze zijn opgepikt Dyslexiebeleid NPRS

5 5 Zorg voor een overzichtelijke lay-out; 6 Geef leerlingen de tijd om hun kennis toe te passen bij de spelling en laat bijvoorbeeld alleen de oneven zinnen schrijven tijdens een dictee 7 Toon begrip voor de problemen en geef soms pre-instructie 8 Laat leerlingen gebruik maken van tafelbladen (tafelkennis beklijft vaak moeizaam) en laat hen zoveel mogelijk op papier uitrekenen 9 Reken spelfouten die meerdere keren worden gemaakt als één fout 10 Besteed extra aandacht aan het selecteren van geschikte boeken voor dyslectische leerlingen. 11. Laat dyslectische kinderen nooit onvoorbereid iets hardop voorlezen in de klas. Werkhouding Ter versterking van de eigenwaarde en zelfvertrouwen: zelfvertrouwen actief vergroten bij schoolwerk via gesprekken vertellen wat de leerling goed kan op school en daarbuiten positieve gesprekjes soms aantal goed aangeven i.p.v. aantal fout klassengesprek over dyslexie boekje (voor-)lezen zoals "De smoezenkampioen" van Carry Slee ( bij beoordelingen rekening houden met de problematiek bijzondere kwaliteiten/activiteiten van de leerling in de groep benadrukken succes beogen bij opdrachten motivatie en betrokkenheid bevorderen Verbeteren van de taakaanpak: hoeveelheid werk verminderen meer tijd geven bij complexe taken complexe taken leren in stappen aan te pakken in principe geen extra huiswerk geven Concentratie bevorderen: een rustige werkomgeving scheppen afwisseling in taken brengen bij vermoeidheid helpen vermoeidheid te herkennen zelf laten kiezen wanneer apart te zitten Adviezen aan de ouders regelmatig praten met het kind over hoe het op school gaat hierover worden concrete afspraken met de ouders gemaakt zelfvertrouwen centraal stellen via gesprekken Dyslexiebeleid NPRS

6 Kleuterfase Extra aandacht voor de taalontwikkeling en - beschouwing: interactief voorlezen van verhalen laten vertellen bij platen woordenschat vergroten werken aan zinsbouw goed leren articuleren bewust maken van woorddelen en hun betekenis uitnodigen tot talig spel Fonologische ontwikkeling stimuleren: auditief synthetiseren rijmen auditief analyseren in (dubbel-)klanken gebaren bij liedjes aanleren auditief anticiperen op de moeilijke klanken van groep 3 (b/d, ui/eu etc) verhalen maken met pictogrammen en woordstroken Verwerven van kennis geheugensteuntjes bieden bij en structuur aanbrengen in (abstracte) begrippen en namen:(kleuren, dagen, links/rechts) na het hoeveelheidbegrip de cijfers leren herkennen (0-9) en getal 10 naam goed leren schrijven (blokschrift afstemmen groep 3) Werkhouding motivatie verhogen voor talige informatie: werken met drama, 'taalhoek' en gesprekken stimuleren complexe talige taken vereenvoudigen luisterhoek maken pictogrammen gebruiken om stappen in taken aan te geven In en na groep 3 Lezen Verwerven van kennis kennis van woord-betekenis en zinsbouw vergroten meelezen/luisterlezen niet hardop laten lezen in de klas, tenzij voorbereid bij platen laten vertellen aanleren van verschillen tussen visuele en auditieve woordstructuren extra leeshulp met leerkracht Toepassen van kennis laten stillezen leren voorspellend lezen met tekst-structuurkennis extra leeshulp: 'tutor'-lezen / koppellezen Dyslexiebeleid NPRS

7 op zo hoog mogelijk AVI-niveau oefenen (stil), zover begrip en techniek toelaten(norm qua tijd en fouten soepel hanteren!) Werkhouding boekpromotie AVI-niveau ook daadwerkelijk met de AVI- teksten toetsen bij AVI-toetsafname een niveau lager beginnen (laten inlezen) en veel stimuleren vertrouwen geven dat leren lezen gaat lukken andere beoordeling op rapport hanteren en dit de ouders uitleggen AVI-toetsen (2x per jaar) Advies aan de ouders boekpromotie, bibliotheekbezoek tekst eerst voorlezen, voordat je kind het leest altijd laten stillezen, niet hardop tenzij goed voorbereid samen afwisselend lezen: kind stil, ouder hardop voor- en nabespreken van tekst Spellen Verwerven van kennis: bewust leren worden van eigen fouten systematisch de spelling opbouwen, zoveel mogelijk volgens auditief beginnende regels leren verwoorden van spellingcategorieën aanleren van voorwaardelijke kennis: zoals lange/korte klanken; (mede)klinkers; klankgroepen extra spellinghulp gericht op aanleren van strategieën Toepassen van kennis: toepassing regels en steuntjes in ander werk aanleren controlefase aanleren na het schrijven, gericht op eigen foutenbeeld leren geleerde steuntjes en regels te gebruiken via opbouw: eerst in eenvoudige taken, dan in complexe waar mogelijk de computer gebruiken voor tekstverwerking extra spellinghulp gericht op inoefenen van de strategieën Werkhouding: andere beoordeling op rapport hanteren en dit de ouders uitleggen bij dictee alleen woordjes laten opschrijven en hierbij zelf laten zoeken welke woorden dat zijn. Adviezen aan de ouders thuis in principe niet aan de spelling werken, tenzij als afgesproken verwachten dat veel geduld nodig is voor je ziet dat het kind vooruitgaat met spellen verwachten dat het kind in spontane briefjes fouten blijft maken deze fouten in spontane briefjes niet verbeteren inspanning expliciet waarderen letten op de uitspraak van dagelijkse woorden (articulatie) regelmatig praten met het kind over hoe het op school gaat zelfvertrouwen centraal stellen via gesprekken in principe geen extra huiswerk Dyslexiebeleid NPRS

8 Rekenen Verwerven van kennis: tafels aanleren met omgekeerde en dichtbij liggende sommen open tafelkaart hierbij leren hanteren hulpboekje voor oplossingsmanieren maken, met per somtype de voor de leerling werkbare oplossingsmanier steuntjes aangeven grote getallen goed leren uitspreken, bewust van de cijferpositie bewust leren worden van eigen fouten oplossingsmanieren leren verwoorden Toepassen van kennis: tafelkaart leren gebruiken tijdens rekentaken inzicht stellen boven automatiseren leren oplossings-manieren te gebruiken lange sommen met kladpapier laten doen (tussenstappen) splitsingen proberen te automatiseren tafels blijven proberen te automatiseren hoofdrekenen met kladpapier rekenmachine leren gebruiken in de bovenbouw als controlemiddel en voor moeilijke vraagstukken extra rekenhulp Werkhouding: schattend leren rekenen kladpapier ook bij toets tafelkaart ook bij toets Adviezen aan de ouders verwachten dat je kind de tafels niet snel uit het hoofd kent (op rij en/of sommen door elkaar) verwachten dat er bij klokkijken verwarring is (voor en over e.d.) verwachten dat geldrekenen problematisch kan zijn een boodschap laten doen en zelf laten betalen uitdragen dat fouten mogen Schrijven blokschrift aanleren (met speciale methode) computer veelvuldig gebruiken Advies aan de ouders begrip tonen voor de complexe taak van het schrijven er vanuit gaan dat het kind zijn best doet op het handschrift ook al is het niet prachtig computer laten gebruiken om iets te schijven Wereldoriëntatie Kennis verwerven: hoeveelheid schriftelijke informatie beperken leeswerk op begrip richten, leren studerend omgaan met informatie samen met goede leerling schriftelijke informatie doornemen Dyslexiebeleid NPRS

9 ezelsbruggen verzinnen voor jaartallen/ reeksen/moeilijke namen/begrippen, zoals: TV-TAS (RR) (Texel-Vlieland-Terschelling-Ameland-Schiermonnikoog Rottummeroog- Rottummerplaat) meer tijd geven eventueel inspreken op band/voorlezen extra leerhulp opbouw van werkstuk leren (structuur) Toepassen kennis: creativiteit stimuleren opbouw van werkstuk leren toepassen vooral leren feiten opzoeken i.p.v. weten extra leerhulp gericht op leerstrategieën Werkhouding spellingfouten niet aanrekenen in werkstukken creativiteit extra waarderen veel complimenteren voor schriftelijk werk bespreken wat de leerling nog moeilijk vindt met huiswerk mondeling toetsen indien noodzakelijk hoeveelheid topografie verminderen topografietoets in hoeveelheid opbouwen Adviezen aan ouders verwachten dat het onthouden van (plaats)namen moeilijk is laten kaartlezen op vakantie nieuwe kennis inzichtelijk koppelen aan oude kennis samen schriftelijke informatie doornemen informatieve en educatieve tv-programma s en internetsites stimuleren (Zappelin) Dyslexiebeleid NPRS

10 Dyslexieverklaring Ondergetekende verklaart dat uit psychodiagnostisch onderzoek is gebleken dat bij: Naam: Geboren: Adres: sekse: dyslexie is vastgesteld volgens de criteria voor onderkenning en verklaring van de Stichting Dyslexie Nederland (SDN, 2004); geconstateerd is dat er, als gevolg van de dyslexie en gegeven de leeftijd en omstandigheden van de betrokkene, sprake is van ernstige belemmeringen in de onderwijs-/maatschappelijke participatie op de volgende terreinen: Op basis hiervan komt de cliënt in aanmerking voor: - behandeling in een klinische setting (buiten de onderwijscontext) - de volgende materiële voorzieningen: - de volgende remediëring en dispensaties in het onderwijs: Voor de onderbouwing van deze verklaring wordt verwezen naar de rapportage van (naam instelling) (naam GZ-geregistreerde psychodiagnosticus) d.d. Indien er wijzigingen optreden in het onderwijsleerproces kan de verklaring aan die omstandigheden aangepast worden : Handtekening: Functie: Dyslexiebeleid NPRS