DYSLEXIEPROTOCOL Sneek, januari 2018

Transcriptie

1 DYSLEXIEPROTOCOL Sneek, januari 2018

2 1- Wat is dyslexie 2- Signalen 3- Planmatig handelen 4- Handelingsplan 5- Remediëring. compensatie en dispensatie 6- Didactische principes/ aandachtspunten 1.Wat is dyslexie? Dyslexie is een leerstoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau. 2.Signalen Signalen die wijzen op dyslexie: Bij kinderen met dyslexie raakt de koppeling van de letters aan de klanken (klankzuivere woorden) niet of nauwelijks geautomatiseerd. Kinderen met dyslexie blijven traag lezen en of blijven hardnekkige beginnersfouten (zoals letteromkeringen) maken. Kinderen met dyslexie hebben veel problemen met het automatiseren van de woordherkenning (ze blijven spellend of radend lezen). Bij spelling raken de schriftbeelden moeilijker geautomatiseerd waardoor ze vaak lang moeten nadenken en/ of veel fouten schrijven. Spellingregels zullen met moeite worden geautomatiseerd (regels geven echter veel steun, doordat ze hierop terug kunnen vallen). Kinderen met dyslexie hebben vaak moeite met tafels en deelsommen en met het instuderen van losse woordjes of feiten (denk aan aardrijkskunde en geschiedenis), omdat er een logica ontbreekt om het geheugen te ontlasten via regels. Kinderen met dyslexie kunnen moeite hebben met het uitvoeren van complexe, meervoudige of ingewikkelde taken/ instructies, omdat deze een beroep doen op het korte termijngeheugen (dat werkt door zaken talig te verwerken). Het combineren van taken of werken in een lawaaierige omgeving is voor een kind met dyslexie moeilijk (opstel: combi inhoud en spelling, lawaai: moeite met concentratie, doordat verwerking van spraakklanken voor een kind met dyslexie meer belastend is). Begrippen die te maken hebben met tijd en ruimte worden door een kind met dyslexie vaak traag verworven. Het begrijpen van teksten kan voor kinderen met dyslexie problemen opleveren, omdat de betekenis minder goed doordringt door het lage leestempo (op zich hoef je geen problemen te verwachten bij het begrijpen van taal) Het is van groot belang de ontwikkeling van kinderen nauwgezet te volgen via observaties, toetsen en het LVS. In het protocol leesproblemen en dyslexie dat wij op school gebruiken zijn verschillende momenten vastgelegd wanneer kinderen getoetst zullen worden

3 3. Planmatig handelen De stappen signaleren, diagnosticeren, behandelen en evalueren zorgen ervoor dat we planmatig handelen. Met betrekking tot dyslexie ziet dit er in voor de verschillende groepen als volgt uit: Groep 1 en 2 Signaleren dagelijkse observatie lvs signalen noteren leerlingen bespreken in leerling-bespreking Diagnosticeren Risicoleerlingen nader diagnosticeren: aanvullende toetsen # spraak-/taalontwikkeling #fonemisch bewustzijn #auditieve discriminatie #letterkennis Specifieke instructiebehoeften vaststellen Keuzes maken Behandelen Handelingsplan opstellen Handelingsplan uitvoeren Evalueren Handelingsplan evalueren Handelingsplan voortzetten, bijstellen,afsluiten Technisch lezen Groep 3 /m 8 Signaleren Dagelijkse observatie Methode afhankelijke toetsen Methode onafhankelijke toetsen Signaleringslijsten Probleemleerlingen bespreken in een leerling-bespreking Diagnosticeren Aanvullen informatie en stellen diagnose Groep 3 en dle< 10 dle>10 # letterkennis #soort leesfouten

4 #letterherkenning op woordniveau #woorden lezen #korte termijngeheugen #zinnen lezen en navertellen Specifieke instructiebehoeften vaststellen Keuzes maken #leesstrategie (raden, spellen) Behandelen Handelingsplan opstellen Handelingsplan uitvoeren Evalueren Spellen Handelingsplan evalueren Handelingsplan : voortzetten, bijstellen, afsluiten Groep 3 t/m 8 Signaleren Dagelijkse observatie Methode afhankelijke toetsen Methode onafhankelijke toetsen Signaleringslijsten Probleemleerlingen bespreken in leerling-bespreking Diagnosticeren Aanvullende informatie en stellen diagnose Groep 3 en 4 groep 5 t/m 8 #auditieve analyse #bij veel fouten in luisterwoorden: auditieve analyse #letterkennis en korte termijngeheugen #korte termijngeheugen #foutencategorieën #foutencategorieën #strategie m.b.t. foutencategorieën #strategie m.b.t. foutencategorieën Specifieke instructiebehoeften vaststellen Keuzes maken Behandelen Handelingsplan opstellen Handelingsplan uitvoeren Evalueren Handelingsplan evalueren

5 Handelingsplan: voortzetten, bijstellen, afsluiten 4. Handelingsplan Zorg ervoor dat je een goed handelingsplan schrijft. In een volledig handelingsplan staan de volgende onderdelen: Samenvatting van je bevindingen Uitvoeren foutenanalyse Zoeken naar sterke kanten van de leerling Het probleem in verschillende situaties vergelijken (doen problemen zich in alle situaties voor?) Het probleem ruimer bekijken (bijv. aandachtsproblemen, motorische problemen) Korte- en lange-termijndoelen De taakverdeling bij de uitvoering van de doelen De hulpmiddelen en materialen die de leerling zal gebruiken De stimulerende, compenserende, remediërende en dispenserende maatregelen (zie hieronder)die zijn afgesproken 5. Remediëring, compensatie en dispensatie Leerlingen met dyslexie kunnen als gevolg van hun problemen met lezen en/ of schrijven problemen ondervinden bij andere vakken. De leerkracht zorgt er zo veel mogelijk voor dat lees- en spellingproblemen niet in de weg staan bij het begrijpen of produceren van teksten of bij het leren van een vreemde taal. Dat wordt in eerste instantie gerealiseerd door in de begeleiding aandacht te besteden aan het optimaliseren van technisch lezen en spellen. Voor leerlingen met dyslexie is dit echter niet altijd voldoende. Als alle inspanningen van remediëring te weinig resultaat opleveren, zijn leerlingen gebaat bij extra ondersteuning bij andere vakken om te voorkomen dat zij ook daar een achterstand oplopen. Dit kan de leerkracht realiseren door extra handreikingen in de instructie te bieden, door compenserende hulpmiddelen ter beschikking te stellen of door dispenserende maatregelen te nemen. Remediëring: door middel van begeleiding streven naar het maximaal haalbare niveau Compensatie: maatregelen nemen die de gevolgen van lees-/ spellingproblemen minimaliseren bij teksten leen of schrijven. De leerling voert de taak uit in een verlichte versie Dispensatie: een leerling krijgt ontheffing van bepaalde opdrachten. Uit de genoemde maatregelen kiest de leerkracht degene die passen bij de leerling en de problematiek. Deze worden beschreven in het handelingsplan en/ of groepsplan. BEGELEIDING Begeleiding van het lezen

6 Zie PLD ( map) Werk op of boven het hoogste AVI-instructieniveau, werk niet langer dan 4 maanden op hetzelfde niveau, vanaf 10 jaar minimaal werken op AVI niveau 6 Begeleiding van het spellen Zie PLD (map) Er wordt gewerkt op het hoogste instructieniveau van de leerling, rt en de klas werken met dezelfde woorden/ methode/ regels en ezelsbruggetjes. Een andere manier van aanbieden van de regels opstarten geeft alleen maar verwarring. Laat de leerling gebruikmaken van hulpmiddelen: spellingschrift Begeleiding bij zaakvakken en begrijpend lezen de leerkracht bereidt de teksten uit de methode voor begrijpend lezen en de zaakvakken met de leerlingen voor door met de leerlingen door: # de tekst samen te vatten #een kopie van de tekst mee te geven #de tekst tijdens RALFI te oefenen de leerling krijgt een leesmaatje de leerkracht vat na het lezen de tekst samen opdrachten samen met een andere leerling laten maken Begeleiding bij het schrijven van teksten De leerkracht spreekt met de leerling van tevoren af of spellingfouten worden beoordeeld en zo ja welke De leerkracht zorgt ervoor dat de leerling voor het schrijven de benodigde informatie verzamelt en ordent (bijv. een woordweb laten maken, informatie verzamelen volgens het W3-schema : Wat weet ik al?, Wat wil ik nog meer weten?, Wat heb ik geleerd?) De leerkracht laat de leerling voor het schrijven de tekst voorstructureren (bijv. met behulp van een verhaal of tekstschema0. De leerkracht zorgt voor hulpmiddelen. De leerling wordt gekoppeld aan een goede schrijver. Het schrijfwerk wordt door een klasgenoot gecorrigeerd. De leerling controleert met behulp van een stappenplan zijn schrijfwerk. Ondersteuning bij lezen en schrijven in het Engels als vreemde taal Net als in het Nederlands kunnen leerlingen regels leren door expliciete instructie en veel herhaling. Ondersteuning bij de voorbereiding van een spreekbeurt Bespreek met de leerling wat hij/ zij nodig heeft om een spreekbeurt te kunnen houden Besprek met het kind de opzet van een spreekbeurt Laat de leerling teksten doorlezen met een ander kind

7 Laat de leerling gebruikmaken van steekwoorden of pictogrammen als leidraad voor de spreekbeurt. Te veel tekst kan verwarrend zijn Laat het kind van tevoren een deel van de spreekbeurt opnemen COMPENSATIE Sommige leerlingen met dyslexie hebben zodanig last van lees en spellingproblemen dat zij onvoldoende in staat zijn om functionele lees en schrijftaken uit te voeren. Om de leerontwikkeling ook bij deze groep leerlingen te vergroten en hun kennis verder uit te breiden kan de leerkrachtnaast het geven van extra ondersteuning- compenserende ICT-hulpmiddelen laten gebruiken om de zwakke technische lees- en spellingvaardigheid te compenseren. Het helpt de leerlingen bij het leerproces en gelijktijdig bij het verder oefenen van hun leesvaardigheid. DISPENSATIE de leerling krijgt opdrachten voorgelezen door de leerkracht de leerling krijgt vergrote teksten de leerling hoeft minder tekst te lezen Schrijftaken voor taal of zaakvakken worden vereenvoudigd: er hoeven minder pagina s geschreven te worden en/ of de tekst wordt niet op schrijffouten beoordeeld het aantal oefeningen wordt beperkt de leerling wordt bij bepaalde onderdelen (bijvoorbeeld topografie) mondeling overhoord in plaats van schriftelijk dictees waarbij van tevoren al vast stat dat de leerling veel fouten gaat maken, maakt de leerling niet. Eventueel krijgt hij daarvoor in de plaats een dictee dat is afgestemd op zijn niveau de leerling mag alle hulpmiddelen gebruiken die leiden tot minder spellingfouten: woordenboek, regelkaart, tekstverwerker met spellingcontrole enz. de leerling krijgt extra tijd voor schrijfopdrachten de leerling krijgt extra tijd voor toetsen (dictee op zodat de leerling het dictee in eigen tempo kan maken leerling niet laten overschrijven van bord, maar van papier de leerling krijgt extra hulp bij het schrijven van verhalen/ verslagen/ werkstukken NB afspraken over het omgaan met compenserende hulpmiddelen en dispenserende maatregelen kunnen worden vastgelegd op een dyslexiekaart die kan worden meegegeven naar de volgende groep. Voorbeeld van een persoonlijk stappenplan 1- Ik lees mijn verhaal goed door van het begin tot het einde. Ben ik misschien woorden vergeten? 2- Ik kijk of ik alle hoofdletters en punten op de goede plaats heb staan. 3- Zie ik woorden van afspraak? Ik controleer met mijn spellingkaart. 4- Mijn moeilijke spellingafspraken:. Zie ik woorden die hierbij horen? Deze woorden zoek ik op in het woordenboek.

8 NB - De inzet van dispenserende of compenserende maatregelen worden altijd genomen in samenspraak met de leerling en/of ouders. - Dispenserende en compenserende maatregelen zijn enkel hulpmiddelen om de leerstof te verwerven. Ze werken niet niveau verlagend op het gebied van leerstofinhoud. - Informeer de klas als een leerling bijzondere maatregelen krijgt. Dit overigens alleen als hiervoor toestemming is van de leerling en zijn/ haar ouders. 6. Didactische principes Er zijn een aantal eenvoudige aandachtspunten die dyslectische leerlingen ondersteuning kunnen geven Geef je instructie langzaam, rustig, enkelvoudig en duidelijk en waar mogelijk visueel ondersteund. Ga aan het eind van de les na of de stof begrepen is, vat nog even samen (dyslectici kunnen vaak niet verwoorden wat ze niet begrijpen). Besteed aandacht aan context en het oproepen van voorkennis (dyslectici leggen niet spontaan verbanden met eerder behandelde stof) Help met het ontdekken van structuur in teksten. Zorg voor een rustige werkomgeving. Laat tijdens een instructie een dyslectische leerling het liefst vooraan zitten, naast een goed gemotiveerde leerling die kan helpen als de instructie niet duidelijk is Geef ondersteuning om ervoor te zorgen dat de leerling taken op een systematische manier kan uitvoeren. Neem de tijd om routines aan te leren. Bij spelling is het stimuleren van het spellingbewustzijn erg belangrijk. De leerling moet leren te detecteren wat er moeilijk kan zijn aan een woord en weten wat dan oplossingswijzen zijn. Bevorder het zelfvertrouwen van de leerling.