VCLB De Wissel - Antwerpen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "VCLB De Wissel - Antwerpen"

Transcriptie

1 VCLB De Wissel - Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding LEERLIJN LEZEN Of Hoe kunnen we voorkomen dat veel kinderen leesmoeilijkheden krijgen? Elke leerkracht, ouder en kind weet dat lezen de meest belangrijke vaardigheid in de basisschool is. De ontwikkeling van een goede leesvaardigheid vormt de basis van een goede schoolloopbaan van een leerling. Goed leesonderwijs is in belangrijke mate een zaak van een effectieve leesinstructie. Kwalitatief goede instructie in de kleutergroepen en in het 1 leerjaar is het beste wapen tegen leesuitval. De voorschoolse periode Reeds voor de kinderen starten in de kleuterschool wordt de basis gelegd voor succesvol leren lezen. Via de ouders en opvoeders leren kinderen een goede mondelinge taalvaardigheid en leren ze taal begrijpen. Ze doen geletterde ervaringen op. Ze leren begrijpend luisteren. Hulpmiddelen : - kinderen laten kennismaken met prentenboeken en voorleesboeken - kinderen voorlezen vanaf zeer jonge leeftijd. Dit bevordert de woordenschatontwikkeling, de interesse in de klanken van onze taal, in rijmen, in woord- en taalspelletjes, het begrijpend luisteren. De kleuterperiode In de kleuterschool wordt de woordenschat ruim uitgebreid en is er veel aandacht voor mondelinge taalvaardigheid. Kleuters maken kennis met prentenboeken en voorleesboeken. Er is sprake van ontluikende geletterdheid. Er moet er veel aandacht gaan naar fonologische vaardigheden, naar het ontwikkelen van het fonemisch bewustzijn. We spreken van fonemisch bewustzijn wanneer kinderen door hebben dat woorden uit klanken bestaan (vb via rijmen) los van de betekenis van het woord. Het kind gaat zijn aandacht niet alleen richten op de betekenis van een woord ( vb bus daar kan je mee rijden), maar ook op de klankvorm van dit woord (bus rijmt op mus, bus is b-u-s). Wanneer kinderen fonemen als de kleinste klankeenheid in woorden kunnen onderscheiden (p-e-n) dan beschikken ze over fonemisch bewustzijn. Wanneer dit fonemisch bewustzijn doelbewust wordt gestimuleerd kan bij een aantal kinderen voorkomen worden dat zij problemen krijgen met leren lezen. Aandacht leren hebben voor de klanken van een woord is belangrijk voor het leren lezen omdat ons schrift in principe een klankschrift is. Voor een klank staat een teken, een letter. Het fonemisch bewustzijn komt vaak niet spontaan tot stand maar kan doelbewust ontwikkeld worden. Mogelijke oefeningen met een stimulerend effect naar latere lees- en spellingsvaardigheden : - rijmen (versjes, liedjes, rijmwoordjes zoeken) 1

2 - verschillen tussen klanken horen (dit is auditieve discriminatie) vb Klinkt maan zoals maar? Boot-poot? - Met klanken of klankgroepen woorden maken (dit is auditieve synthese) vb ik zoek een dier, ik zeg m-u-s welk dier is het? Ik zoek een naam, ik zeg he-le-na, wiens naam heb ik gezegd? - Gesproken woorden in klanken of klankgroepen verdelen (dit is auditieve analyse) vb zeg je naam in stukjes : Ben-ja-min. Zoek de stukjes van bal : b-a-l. - Het isoleren van klanken in woorden vb in welk woordje hoor je oo? In bal, room of koe? Welke klank is gelijk in zuur en zoo? - Het tellen van fonemen of klankgroepen : hoeveel stukjes zitten in telefoon: te-le-foon, in boek : b-oe-k.. Eerst worden opgedeeld in klankgroepen, later in losse klanken. Eerst met behulp van klappen, later zonder. - Klanken in woorden onderscheiden vb wat is de middelste klank in boom? Sommige van deze oefeningen zijn moeilijker en zullen pas lukken bij de overstap naar de lagere school. Het fonemisch bewustzijn komt nog gemakkelijker tot ontwikkeling als het kind gelijktijdig vertrouwd wordt gemaakt met letters, het schriftbeeld (ook grafemen genoemd). Ook in de kleuterschool kunnen kinderen reeds kennismaken met letters, vb de letters van hun naam, of met een woordbeeld van veel voorkomende woorden, vb kast wordt op de kast geplakt. Ook kan de basis voor begrijpend lezen al zeer vroeg gelegd worden. Vlot begrijpend lezen is in hoofdzaak afhankelijk van vlot technisch lezen en van begrijpend luisteren. Het technisch lezen moet uiteindelijk zo n niveau hebben dat het even gemakkelijk is om de inhoud van een zelfgelezen tekst te begrijpen als wanneer die tekst zou worden voorgelezen. De meeste kinderen bereiken dat niveau pas in het derde of vierde leerjaar. Dit betekent ook dat het tot dat moment wenselijk is systematisch aandacht te besteden aan begrijpend luisteren, vooral door middel van interactief voorlezen. De woordenschat en de achtergrondkennis van kinderen worden vergroot. Er bestaan programma s die de taalontwikkeling van peuters en kleuters stimuleren. Kinderen die de kleuterschool verlaten beschikken over volgende vaardigheden : - luistervaardigheid, vertellen en navertellen - basiskennis fonemisch bewustzijn - eerste kennismaking met letters 2

3 De lagere school Onderzoek wijst uit dat bij zwakke lezers de fonologische route minder goed ontwikkeld wordt. Dit betekent dat zij in vergelijking met vlotte lezers meer moeilijkheden hebben om bij het zien van letters, woorddelen en woorden de corresponderende klanken, klankgroepen en woordgroepen op te roepen. Bij de vlotte lezer gaat dit proces zo snel dat het kind zich daar niet van bewust is. Bij de zwakke lezer vergt dit zoveel inspanning, tijd en aandacht dat het kind meer gebruik gaat maken van de context en de zin of het woord radend gaat invullen. Wat kan je doen om de fonologische route zo effectief mogelijk te laten functioneren? Expliciete directe instructie is noodzakelijk. Voordoen, hardop denken, demonstreren, begeleiding bij het toepassen van het geleerde. 1. De voorfase van de leesontwikkeling: kleuters die ontdekt hebben dat gesproken woorden uit afzonderlijke klanken bestaan lopen bij het leren lezen minder kans problemen te krijgen (zie supra). Kleuters met een ontwikkeld fonologisch bewustzijn verkeren bij het leren lezen in een betere uitgangspositie. 2. De verbinding tussen de afzonderlijke letterklanken (foneem) en de corresponderende letters (grafemen) moet correct, snel en zonder inspanning verlopen. De koppeling tussen grafemen en fonemen moet in hoge mate geautomatiseerd zijn. Dit betekent : vlot gekend, zonder er nog bij te moeten nadenken. Het is beter dat het aantal letters dat geleerd wordt niet te snel toeneemt. Nieuwe letters worden pas aangeleerd wanneer de herkenning van eerder aangeleerde letters voldoende is geautomatiseerd. Inoefenen kan met de letterdoos, een letterlijn of met lezen van woorden die zijn samengesteld uit de geleerde letters (vb via een klikklak boekje). 3. De verbinding van de afzonderlijke fonemen (klanken) tot woorden is een nieuwe moeilijkheid. Sommige kinderen hebben met deze auditieve synthese problemen. Er kan gewerkt worden met wisselrijtjes (alleen de laatste of eerste letter wisselt (vb maan-maak, vis-mis-wis), en met rijen waarbij binnen een zelfde rijtje de positie van de wisselende letter varieert (vb maan-maar-vaar-voor). Oefeningen met woordrijen mogen niet lang duren. Ze moeten wel vaak terugkomen in een aantrekkelijke speelse vorm. 4. In het eerste leerjaar moet er voldoende aandacht gaan naar automatisering anders is de kans groot dat de overgang naar het voortgezet lezen stagneert. Vlot lezen van complexe woorden veronderstelt dat leerlingen in die woorden spontaan deelstructuren herkennen. Voorbeelden van deelstructuren zijn clusters van medeklinkers (st-, br-, str-, -lk,-rst), spellingspatronen (ooi,oei, ieuw, uw, nk), lettergrepen, voor- en achtervoegsels (ge-, -lijk, ver-). Zwakke lezers hebben daar moeilijkheden mee. Zwakke lezers in het tweede en derde leerjaar hebben hiertoe gerichte instructie en training nodig. 3

4 Duidelijke doelen vooropstellen. Het is gewenst, dat alle kinderen op het einde van het 1 leerjaar minstens teksten van het niveau AVI-2 kunnen lezen. Een dergelijk leesniveau is niet alleen van groot belang voor het zelfvertrouwen, zelfbeeld en leesmotivatie van kinderen, maar ook voor het verder verloop van de schoolloopbaan van kinderen. Er moet niet vergeten worden dat de meeste onderwijsmethoden vanaf het begin van het 2 leerjaar om een leesniveau AVI 2/3 vrage n. Vanaf het begin van het 2 leerjaar vindt er ook een duidelijke verschuiving plaats van leren lezen naar lezen om te leren. Op het einde van het 2 leerjaar streven we naar AV I-5, eind 3 naar AVI 8/9. De uiteindelijke doelstelling van lezen is begrijpend lezen. Vlot technisch lezen is een voorwaarde om goed begrijpend te kunnen lezen. Vroegtijdig signaleren van risicokinderen en het volgen van de leesontwikkeling. Signaleringsmomenten Risicofactoren Begin 2 kleuterklas Spraak/taalontwikkeling, woordenschat Begin 3 kleuterklas Fonemisch bewustzijn Midden 3 kleuterklas Kennis van namen, van klanken van letters Start 1 leerjaar Welke kinderen moeten extra aandacht krijgen tijdens het leren lezen? Herfst 1 leerjaar Beheersen de kinderen de behandelde letters en woorden? Krokus 1 leerjaar Maart Alle letters goed gekend? Leest het kind AVI 1? Voldoende automatisering, versnelling? Eind 1 leerjaar Minimaal AVI 2 Start 2 leerjaar Herfst 2 leerjaar Midden 2 leerjaar Maart Eind 2 leerjaar Welke kinderen hebben extra aandacht nodig bij voortgezet lezen? Hoe verloopt de voortgezette leesontwikkeling van de zwakke lezers? Zullen de zwakke lezers eind schooljaar AVI 5 behalen? Nu AVI 4 of minder Welke leerlingen hebben extra ondersteuning nodig om eind 3 AVI 8/9 te halen? Hulp Voorlezen, interactief lezen Extra leesinstructie, plus één uur per week Intensieve instructie grafemenfonemen, computer, letterdoos, klikklakboekje Intensieve instructie, gericht oefenen ; flitsen, computer Intensieve instructie voor zwakke lezers. Grijp vroegtijdig in bij kinderen waar het leren lezen minder goed lijkt te gaan, o.a. door deze kinderen extra leesinstructie, aanvullend op de groepsinstructie, te geven, minimaal één uur per week. Dit kan in subgroepjes, aan een instructietafel 4

5 in de klas, door hoekenwerk of een tijdelijke klassenverkleining. In dergelijke kleine groepjes kan intensieve instructie op maat aan risicolezers gegeven worden waardoor hun leesontwikkeling verbeterd en versneld kan worden. Meer intensieve instructie door reteaching of herhaling : veel kinderen pikken niet in één keer de inhoud van de les op. Ze hebben nood aan meer instructietijd, vb één uur extra per week, dagelijks in kleine groepjes of individueel. De materialen van de methode worden gebruikt om te komen tot consistente ondersteuning. Zo voorkomen we cognitieve verwarring en dubbel leren. Geef onmiddellijke feedback op het lezen. Zo kan het leren van bepaalde zaken snel veranderen. Veel scholen zien nog steeds het niveaulezen als het middel om het technisch lezen te verbeteren. Onderzoek laat zien dat niveaulezen geen positieve effecten voor de leesontwikkeling heeft. Aandacht aan voortgezet lezen. Veel leerkrachten in het 2 en 3 leerjaar denken d at het technisch lezen zich na het 1 leerjaar verder vanzelf ontwikkelt. Onderzo ek laat zien, dat dit alleen voor de heel goede lezers het geval is. Het voortgezet lezen heeft in het 2 en 3 leerjaar vooral tot doel op systematisch wijze aandacht te besteden aan : het leren lezen van meerlettergrepige woorden, het verhogen van de leessnelheid (automatisering van het technisch lezen). Dit is nodig om tot goed begrijpend lezen te komen. Onderzoek toont aan dat hulp voor kinderen met een slechte leesvaardigheid na hun 9 jaar weinig effectief is. Men moet daarom tijdig voldoende tijd besteden aan het voortgezet technisch lezen : Leerjaar Technisch lezen in de klas Extra tijd voor zwakke lezers 2 leerjaar 5 x 30 minuten 2 x 30 minuten 3 leerjaar 3 x 30 minuten 2 x 30 minuten 4 leerjaar 2 x 30 minuten 2 x 30 minuten Methodieken : laten herlezen van een zelfde tekst (niet op de zelfde dag) om beter tot vlot en versneld lezen te komen. Inzetten van computerprogramma s om de leestijd van de zwakke lezers uit te breiden. Tot slot. Onderzoek vanaf 1995 laat zien dat 95% van de potentieel zwakke lezers gemiddelde lezers kunnen worden als goede, effectieve leerkrachten op expliciete wijze aandacht besteden aan zaken als vroegtijdig signaleren, fonemisch bewustzijn, systematische aandacht voor letter-klankkoppeling en auditieve synthese, vlot technisch lezen, leesstrategieën en woordenschat. Bij de resterende 5 % van de kinderen kunnen we van dyslexie spreken. Voor de aanpak van deze kinderen verwijzen we naar onze tekst over handelingsplan dyslexie. Werkgroep lager onderwijs VCLB 2 Antwerpen, September 2003 Deze tekst is gebaseerd op inzichten van Dr Kees Vernooy (CPS) Dr C. Mommers 5

In dit vlot leesbaar boek vertaalt Kees Vernooy recente bevindingen uit de leeswetenschappen naar de onderwijspraktijk.

In dit vlot leesbaar boek vertaalt Kees Vernooy recente bevindingen uit de leeswetenschappen naar de onderwijspraktijk. Deze tekst is auteursrechterlijk beschermd Boek : Effectief omgaan met risicolezers Auteur : Dr. Kees Vernooy 2006, CPS www.cps.nl Bespreker : Els Van Doorslaer Datum : februari 2007 1. In een notendop

Nadere informatie

OP WEG NAAR EEN EFFECTIEF ALTERNATIEF VOOR KLEUTERSCHOOLVERLENGING. Alle kinderen zijn speciaal, maar sommige kinderen hebben specifieke behoeften.

OP WEG NAAR EEN EFFECTIEF ALTERNATIEF VOOR KLEUTERSCHOOLVERLENGING. Alle kinderen zijn speciaal, maar sommige kinderen hebben specifieke behoeften. OP WEG NAAR EEN EFFECTIEF ALTERNATIEF VOOR KLEUTERSCHOOLVERLENGING Alle kinderen zijn speciaal, maar sommige kinderen hebben specifieke behoeften. Dr. Kees Vernooy (CPS) 1. Aanleiding In Basisschoolmanagement,

Nadere informatie

Interventieperiode november februari groep 1 tot en met 5. Mariët Förrer

Interventieperiode november februari groep 1 tot en met 5. Mariët Förrer Interventieperiode november februari groep 1 tot en met 5 Mariët Förrer November - februari Doelen en accenten per groep Rol van intern begeleider / taalcoördinator IB en TC ook in deze periode Bewaken

Nadere informatie

CBS Maranatha. Doel: Hoogklei 7, 9671 GC Winschoten Dyslexieprotocol 2013 aangepast sept.14

CBS Maranatha. Doel: Hoogklei 7, 9671 GC Winschoten Dyslexieprotocol 2013 aangepast sept.14 CBS Maranatha Hoogklei 7, 9671 GC Winschoten Dyslexieprotocol 2013 aangepast sept.14 Doel: Doel van ons dyslexieprotocol is een zo goed mogelijke begeleiding van leerlingen met (dreigende) leesproblemen.

Nadere informatie

Elk kind een lezer (1)

Elk kind een lezer (1) lk kind een lezer (1) Om alle kinderen te leren lezen, moeten we elk kind leren lezen! (Universiteit van Oregon, 1999) Preventie is het beste, maar wanneer het kind hulp nodig heeft, intervenieer snel

Nadere informatie

Effectief leesonderwijs

Effectief leesonderwijs Effectief leesonderwijs Het CPS heeft in de afgelopen jaren een aantal projecten op het gebied van lezen ontwikkeld en uitgevoerd. Deze projecten zijn in te zetten in de schakelklassen en met name bij

Nadere informatie

TULE inhouden & activiteiten Nederlands - Technisch lezen. Kerndoel 4 - Technisch lezen. Toelichting en verantwoording

TULE inhouden & activiteiten Nederlands - Technisch lezen. Kerndoel 4 - Technisch lezen. Toelichting en verantwoording TULE - NEDERLANDS KERNDOEL 4 - TECHNISCH LEZEN 82 TULE inhouden & activiteiten Nederlands - Technisch lezen Kerndoel 4 - Technisch lezen Bij kerndoel 4 - De leestechniek. Toelichting en verantwoording

Nadere informatie

Jong geleerd. Beatrijs Brand en Saskia Snikkers

Jong geleerd. Beatrijs Brand en Saskia Snikkers Jong geleerd. Beatrijs Brand en Saskia Snikkers Programma Kennismaken Presentatie Jong geleerd Warming-up Pauze Praktische oefening Afsluiting Jong geleerd over het belang van actieve stimulering van ontluikende

Nadere informatie

Interventieprogramma ELK KIND EEN GOEDE LEZER. Dr. Kees Vernooy Lector hogeschool Edith Stein Samenwerkingsverband Spijkenisse 16 maart 2011

Interventieprogramma ELK KIND EEN GOEDE LEZER. Dr. Kees Vernooy Lector hogeschool Edith Stein Samenwerkingsverband Spijkenisse 16 maart 2011 Interventieprogramma ELK KIND EEN GOEDE LEZER Dr. Kees Vernooy Lector hogeschool Edith Stein Samenwerkingsverband Spijkenisse 16 maart 2011 Motto Onderwijs is zorgen dat er geleerd wordt! Prof. Dr. Aryan

Nadere informatie

Protocol leesproblemen en dyslexie

Protocol leesproblemen en dyslexie Groep 1 en 2 Periode: Toetsen: Bij uitslag: Inzetten op: Materialen/ methode: Hele jaar kleutersignaleringslijst Kleuterplein Zorgen om leesmotivatie. november gr. 2 gr. 2 gr.2 gr.2 Geletterdheid (hierin

Nadere informatie

Minor Dyslexie Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 4

Minor Dyslexie Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 4 Minor Dyslexie 2016-2017 Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 4 Programma Vragen over theorie Tot nu toe Complexiteit van lezen: tussendoelen deelvaardigheden Minor Dyslexie 1-4 2 Vragen over theorie

Nadere informatie

TAALBELEID DALTONSCHOOL SINT JOZEF LEMMER

TAALBELEID DALTONSCHOOL SINT JOZEF LEMMER TAALBELEID DALTONSCHOOL SINT JOZEF LEMMER Bij de oriëntatie op en de keuze van een nieuwe methode aanvankelijk lezen, hebben we gesteld ons taalonderwijs in de volle breedte onder de loep te nemen. Het

Nadere informatie

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers?

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie verwijzen

Nadere informatie

EEN PRAGMATISCH LEESPROTOCOL. Joop Stoeldraijer Kees Vernooy

EEN PRAGMATISCH LEESPROTOCOL. Joop Stoeldraijer Kees Vernooy EEN PRAGMATISCH LEESPROTOCOL Joop Stoeldraijer Kees Vernooy Hengelo/Breda september 2011 1 EEN PRAGMATISCH LEESPROTOCOL We hebben dit digitale leesprotocol gemaakt om te voorkomen dat scholen heel veel

Nadere informatie

Planmatig werken in groep 1&2 Werken met groepsplannen. Lunteren, maart 2011 Yvonne Leenders & Mariët Förrer

Planmatig werken in groep 1&2 Werken met groepsplannen. Lunteren, maart 2011 Yvonne Leenders & Mariët Förrer Planmatig werken in groep 1&2 Werken met groepsplannen Lunteren, maart 2011 Yvonne Leenders & Mariët Förrer Masterclass Waarom, waarvoor, hoe? Verdieping m.b.t. taalontwikkeling en werken met groepsplannen

Nadere informatie

CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Doelgericht en planmatig werken aan leesontwikkeling in groep 1en 2. WAT en HOE in groep 1 en 2

CPS Onderwijsontwikkeling en advies. Doelgericht en planmatig werken aan leesontwikkeling in groep 1en 2. WAT en HOE in groep 1 en 2 Leesverbeterplan Enschede 2007-2010 Doelgericht en planmatig werken aan leesontwikkeling in groep 1en 2 PROJECTBUREAU KWALITEIT (PK!) Enschede, september 2010 Yvonne Leenders & Mariët Förrer 2 3 Leesverbeterplan

Nadere informatie

Lezen op de Klimop. (uit:elke leerling een competente lezer! Van dr. Kees Vernooy)

Lezen op de Klimop. (uit:elke leerling een competente lezer! Van dr. Kees Vernooy) Lezen op de Klimop Een goede leesvaardigheid is het fundament voor een voorspoedige schoolloopbaan en een goed maatschappelijk functioneren. Een goede leesvaardigheid is cruciaal voor de schoolloopbaan

Nadere informatie

Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Handboek Lezen: Effectief leesonderwijs in de doorgaande lijn

Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Handboek Lezen: Effectief leesonderwijs in de doorgaande lijn Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Handboek Lezen: Effectief leesonderwijs in de doorgaande lijn WWW.CPS.NL Contactgegevens Aafke Bouwman A.bouwman@cps.nl 0655824098 Doelen Deelnemers nemen

Nadere informatie

LEES / EN DYSLEXIEPROTOCOL

LEES / EN DYSLEXIEPROTOCOL LEES / EN DYSLEXIEPROTOCOL De Palster september 2012 Lees- en dyslexieprotocol De Palster versie september 2012 1 EEN PRAGMATISCH LEESPROTOCOL Dit digitale leesprotocol is gemaakt om er voor te zorgen

Nadere informatie

Het IGDI model. Het belang van goede instructie. Bij welke leerkrachten leren kinderen het beste? (Good 1989) Instructie en risicoleerlingen

Het IGDI model. Het belang van goede instructie. Bij welke leerkrachten leren kinderen het beste? (Good 1989) Instructie en risicoleerlingen Het IGDI model Leesverbetertraject Enschede 8/11/07 Het belang van goede Risicoleerlingen deden het bij goede leerkrachten net zo goed als gemiddelde leerlingen bij zwakke leerkrachten. Niets was effectvoller

Nadere informatie

SCHAKELKLASSEN EN EFFECTIEF LEESONDERWIJS

SCHAKELKLASSEN EN EFFECTIEF LEESONDERWIJS SCHAKELKLASSEN EN EFFECTIEF LEESONDERWIJS Dr. Kees Vernooy (CPS) Den Haag, 15 juni 2006 Michelangelo Het grootste gevaar voor de meeste van ons is niet dat ons doel te hoog is en we het daardoor niet zullen

Nadere informatie

Effectief aanvankelijk leesonderwijs

Effectief aanvankelijk leesonderwijs Effectief aanvankelijk leesonderwijs Mirjam.Snel@hu.nl @Leesonderwijs www.goedleesonderwijs.nl Inhoud: Technisch lezen in groep 3 Effectief aanvankelijk leesonderwijs Differentiatie Stel jezelf vragen

Nadere informatie

Leesontwikkeling op de Casimirschool

Leesontwikkeling op de Casimirschool Leesontwikkeling op de Casimirschool Waarom veel aandacht voor leesontwikkeling? Als kinderen lezen worden allerlei onderdelen van het brein aangesproken Veel aandacht voor leesontwikkeling 1. Als kinderen

Nadere informatie

KRACHTIG LEESONDERWIJS. Groeien in lezen met een ondersteunend voetje als daar nood aan is

KRACHTIG LEESONDERWIJS. Groeien in lezen met een ondersteunend voetje als daar nood aan is KRACHTIG LEESONDERWIJS Groeien in lezen met een ondersteunend voetje als daar nood aan is Handelingsgericht werken: - Omgaan met specifieke onderwijsbehoeften - Transactioneel referentiekader (wisselwerking)

Nadere informatie

Een kind heeft recht op een stevig fundament.

Een kind heeft recht op een stevig fundament. Overgangsprotocol groep 1 - groep 2 groep 3 Inleiding Ooit was er een zelfstandige kleuterschool naast een zelfstandige lagere school. In die tijd werd het begrip schoolrijpheid gebruikt waarmee de mate

Nadere informatie

Niet methodegebonden toetsen die gedurende de schoolperiode afgenomen worden op het gebied van taal, lezen en spelling:

Niet methodegebonden toetsen die gedurende de schoolperiode afgenomen worden op het gebied van taal, lezen en spelling: R.K. Daltonschool De Driesprong Taal- leesprotocol groep 1 8, versie 01-08-2011 Dit protocol is onze vertaling van het Dyslexieprotocol naar onze schoolsituatie. De taal- leesontwikkeling van de wordt

Nadere informatie

Evidence based AANVANKELIJK LEZEN en de rol van de nieuwe methoden voor leren lezen. Motto. Bij leren lezen komt meer kijken dan een methode!

Evidence based AANVANKELIJK LEZEN en de rol van de nieuwe methoden voor leren lezen. Motto. Bij leren lezen komt meer kijken dan een methode! Evidence based AANVANKELIJK LEZEN en de rol van de nieuwe methoden voor leren lezen Dr. Kees Vernooy Lector emeritus Effectief taal en leesonderwijs Groningen 5 november 2015 Motto Bij leren lezen komt

Nadere informatie

Aanvankelijk technisch lezen. Effectief aanvankelijk lezen in groep 3

Aanvankelijk technisch lezen. Effectief aanvankelijk lezen in groep 3 Aanvankelijk technisch lezen Effectief aanvankelijk lezen in groep 3 Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteitskaart zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl.

Nadere informatie

Fonemisch Bewustzijn

Fonemisch Bewustzijn Fonemisch Bewustzijn Ellen van der Veen Welkom en Agenda 1. Introductie 2. Fonemisch Bewustzijn 3. Vragen en praktijkervaringen Doelstellingen van vandaag 1. De deelnemers kennen de begrippen taalbewustzijn,

Nadere informatie

Dr. Kees Vernooy (CPS)

Dr. Kees Vernooy (CPS) PROGRAMMA EFFECTIEF OMGAAN MET RISICOKLEUTERS Wat werkt? Dr. Kees Vernooy (CPS) - 15.15u 15.20: Introductie door de school van het onderwerp. - 15.20u 16.00u: Inleiding door K. Vernooy - 16.00u 16.15u:

Nadere informatie

Passend onderwijs Verdieping Ontwikkelingsperspectief & Technisch lezen 26-11-2014

Passend onderwijs Verdieping Ontwikkelingsperspectief & Technisch lezen 26-11-2014 Passend onderwijs Verdieping Ontwikkelingsperspectief & Technisch lezen 26-11-2014 Annemarie Vink avink@hetabc.nl Dianne Roerdink droerdink@hetabc.nl Technisch lezen 8-10-2014 www.hetabc.nl 2 Programma

Nadere informatie

VRAGENLIJST PRIMAIR ONDERWIJS DYSLEXIEMONITOR

VRAGENLIJST PRIMAIR ONDERWIJS DYSLEXIEMONITOR VRAGENLIJST PRIMAIR ONDERWIJS DYSLEXIEMONITOR INHOUDSOPGAVE Zorgniveau 1: Goed lees- en spellingonderwijs Stap 1: Leestijd blz. 3 Kwaliteit instructiegedrag blz. 3 Klassenmanagement blz. 4 Stap 2: Juist

Nadere informatie

Leerlijnen peuters en jonge kind (MET extra doelen) versie juli 2015. Naam leerling. Taal Beginnende geletterdheid

Leerlijnen peuters en jonge kind (MET extra doelen) versie juli 2015. Naam leerling. Taal Beginnende geletterdheid Leerlijnen peuters en jonge kind (MET extra doelen) versie juli 2015 Taal eginnende geletterdheid eginnende geletterdheid-stap 1 OEKORIËNTATIE: Herkent een boek en weet dat er een verhaal in staat -20--20

Nadere informatie

toetsen van Veilig Leren lezen en Estafette. groepen 1 2 LOVS Cito Taal voor Goed lees en spellingsonderwijs in de groepen 3 tot en met 8

toetsen van Veilig Leren lezen en Estafette. groepen 1 2 LOVS Cito Taal voor Goed lees en spellingsonderwijs in de groepen 3 tot en met 8 onderwijs en zorgarrrangement op De Wilgen uitgevoerd door meetinstrumenten Zorgniveau 1 = basisarrangenment Zorgniveau 1 Leerkracht Methodegebonden Gestructureerde stimulering van beginnende geletterdheid

Nadere informatie

d e r ee n k a n l e r e n l e z e n

d e r ee n k a n l e r e n l e z e n ieie d e r ee n k a n l e r e n l e z e n Voor de inhoud van deze brochure zijn de volgende deskundigen geraadpleegd: Dhr. prof. dr. C. Aarnoutse Mw. drs. H. Biemond Dhr. drs. T. Brouwer Mw. dr. M.A. Eleveld

Nadere informatie

Technisch lezen. Wat is technisch lezen?

Technisch lezen. Wat is technisch lezen? Technisch lezen Wat is technisch lezen? Technisch lezen is het verklanken van woorden en zinnen. Goed technisch kunnen lezen is een voorwaarde voor alle andere aspecten van lezen. Nadat er in de onderbouwgroepen

Nadere informatie

Groep 7 en 8. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 8

Groep 7 en 8. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 8 Groep 7 en 8 Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 8 85-95 % van de leerlingen beheerst AVI-plus 90% beheerst A t/m D-niveau op de DMT leerlingen lezen vlot woorden en zinnen leerlingen richten

Nadere informatie

DC thema 62 Taalbewustzijn stimuleren bij kleuters

DC thema 62 Taalbewustzijn stimuleren bij kleuters DC thema 62 Taalbewustzijn stimuleren bij kleuters 1 Inleiding In dit thema besteden we aandacht aan een onderdeel van het taalonderwijs, namelijk het stimuleren van het taalbewustzijn. We leggen uit wat

Nadere informatie

ZML SO Technisch Lezen

ZML SO Technisch Lezen ZML SO Technisch Lezen Leerlijnen 1.1. Boekoriëntatie Kerndoelen 1. De leerlingen leren lezen voor dagelijks gebruik Technisch lezen 1.2. Temporele orde waarneming 1.3. Auditieve discriminatie 1.4. Visuele

Nadere informatie

Dyslexie protocol de Werkschuit

Dyslexie protocol de Werkschuit Dyslexie protocol de Werkschuit Doel van het protocol Het protocol beoogt dat leerlingen in de groepen 1 t/m 8 de basisprincipes en basisvaardigheden van lezen en spellen onder de knie krijgen. Dat wil

Nadere informatie

betekenis van het woord vastgesteld.

betekenis van het woord vastgesteld. technisch lezen en schrijven betekenis van het woord vastgesteld. Goed leren lezen is belangrijk Zoals we gezien hebben, is het mogelijk om op school voort te bouwen op de spontaan verworven geletterdheid

Nadere informatie

Tussendoelen Taal: Spraak- Taalontwikkeling

Tussendoelen Taal: Spraak- Taalontwikkeling Tussendoelen Taal: Spraak- Taalontwikkeling 0 1;6 2 2;6 3 3,6 4 4;6 1. Praat in één-woordzinnen ( bal? betekent bijvoorbeeld: ik wil de bal hebben). 2. Kent de betekenis van ongeveer 70 3. Kan woorden

Nadere informatie

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Leeshuis

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Leeshuis VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Leeshuis Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteits zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer

Nadere informatie

LEERLINGEN HELPEN EFFECTIEF ANDERE LEERLINGEN

LEERLINGEN HELPEN EFFECTIEF ANDERE LEERLINGEN LEERLINGEN HELPEN EFFECTIEF ANDERE LEERLINGEN Peer tutoring: een effectieve methodiek om de leesresultaten en de leesmotivatie te verbeteren Dr. Kees Vernooij Lector emeritus Effectief taal- en leesonderwijs

Nadere informatie

veilig leren lezen Toelichting Leerkrachtassistent versie 2.0

veilig leren lezen Toelichting Leerkrachtassistent versie 2.0 veilig leren lezen Toelichting Leerkrachtassistent versie 2.0 Auteurs: Angela Schelfhout en Wilma Stegeman Uit het rapport van de onderwijsinspectie blijkt dat er een duidelijk verband bestaat tussen de

Nadere informatie

www.vclb-koepel.be www.vclb-koepel.b Voorbeelden van basiscompetenties TAAL/mondelinge taalontwikkeling zijn: Groeiboek Groeiboe

www.vclb-koepel.be www.vclb-koepel.b Voorbeelden van basiscompetenties TAAL/mondelinge taalontwikkeling zijn: Groeiboek Groeiboe van basiscompetenties TAAL/mondelinge taalontwikkeling zijn: [...] De kleuter staat open voor hulp van juf bij De kleuter imiteert andere kleuters bij De kleuter vertelt aan andere kleuters hoe hij De

Nadere informatie

Workshop Verbeteren van hun leesonderwijs

Workshop Verbeteren van hun leesonderwijs Workshop Verbeteren van hun leesonderwijs SLO Conferentie doorlopende leerlijnen taal en rekenen, de referentieniveaus in de praktijk 10 november 2010 Programma Welkom Effectief leesonderwijs Keuze en

Nadere informatie

Dyslexieprotocol PCB de Schakel

Dyslexieprotocol PCB de Schakel Dyslexieprotocol PCB de Schakel Hoe herken je vroegtijdig dyslexie? Een handreiking voor leerkrachten en ouders. B.Vos en C.Bulk 15-4-2007 Inhoudsopgave: Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Dyslexie in het kort...3

Nadere informatie

Is leren lezen moeilijk?

Is leren lezen moeilijk? Is leren lezen moeilijk? Ouderavond met digibord Auteurs: Angela Schelfhout, Wilma Stegeman en Susan van der Linden Om de ouders te laten ervaren hoe moeilijk het is om te leren lezen, geeft u ze een leesinstructie

Nadere informatie

Voorbereidend lees- en rekenonderwijs in relatie tot het werken met groepsplannen. IB-netwerkbijeenkomsten 16-17-18 januari 2012 Yvonne Leenders

Voorbereidend lees- en rekenonderwijs in relatie tot het werken met groepsplannen. IB-netwerkbijeenkomsten 16-17-18 januari 2012 Yvonne Leenders Voorbereidend lees- en rekenonderwijs in relatie tot het werken met groepsplannen IB-netwerkbijeenkomsten 16-17-18 januari 2012 Yvonne Leenders De onderwerpen Voorbereidend lees- en rekeonderwijs in kleutergroepen

Nadere informatie

estafette Vloeiend & vlot Snel aan de slag! Achtergrondinformatie

estafette Vloeiend & vlot Snel aan de slag! Achtergrondinformatie estafette Vloeiend & vlot Snel aan de slag! Met Vloeiend en vlot oefent u samen met u kind altijd in drie stappen: 1. U leest de woorden, zinnen of teksten eerst zelf voor. U doet dit in een rustig tempo,

Nadere informatie

Voorwoord. Letters uitspreken zoals de leerkracht dat doet.

Voorwoord. Letters uitspreken zoals de leerkracht dat doet. Voorwoord In groep 3 leert uw kind lezen en schrijven. Uw kind begint niet vanaf nul, want tegenwoordig wordt in groep 1 en 2 al veel gedaan aan voorbereiding. Sommige leren als kleuter al lezen en schrijven.

Nadere informatie

Leerlijn taalontwikkeling groep 1

Leerlijn taalontwikkeling groep 1 Leerlijn taalontwikkeling groep 1 Spreken Uitbreiden actieve woordenschat Woordvorming ( werkwoordsvormen en meervoud ) Zinsbouw ( 4 á 5 woorden) Zelf een verhaaltje vertellen Logisch rangschikken / rubriceren

Nadere informatie

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Goed Gelezen versie 2

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Goed Gelezen versie 2 VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Goed Gelezen versie 2 Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteits zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer

Nadere informatie

Elk kind een lezer (2)

Elk kind een lezer (2) leerlingen zijn betrokken lezers die voorspellingen doen, vragen bij de tekst stellen, bevestiging voor hun vragen zoeken en zichzelf tijdens het lezen corrigeren Het doel van lezen is begrijpen (Stahl2002).

Nadere informatie

Protocol leesproblemen en dyslexie

Protocol leesproblemen en dyslexie De Vlinder 2008-2009 De Vlinder 2008-2009 Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de woordidentificatie (lezen) en / of schriftbeeldvorming (spellen)

Nadere informatie

Praktische handreikingen voor het leesonderwijs aan dove en slechthorende leerlingen

Praktische handreikingen voor het leesonderwijs aan dove en slechthorende leerlingen Praktische handreikingen voor het leesonderwijs aan dove en slechthorende leerlingen Siméa 16 april 2010 Loes Wauters en Annet de Klerk Professionalisering leerkracht D/SH Basiskennis PABO op gebied van

Nadere informatie

Welkom en Agenda. Workshop Fonemisch Bewustzijn. Doelstellingen van vandaag. Fonologie. Doorgaande lijn

Welkom en Agenda. Workshop Fonemisch Bewustzijn. Doelstellingen van vandaag. Fonologie. Doorgaande lijn Welkom en Agenda 1. Introductie 2. Fonemisch Bewustzijn 3. Vragen en praktijkervaringen Workshop Fonemisch Bewustzijn Ellen van der Veen Doelstellingen van vandaag 1. De deelnemers kennen de begrippen

Nadere informatie

HET NEDERLANDSE LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN. Dr. Kees Vernooy september 2006 ProBiblio

HET NEDERLANDSE LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN. Dr. Kees Vernooy september 2006 ProBiblio HET NEDERLANDSE LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Dr. Kees Vernooy september 2006 ProBiblio Motto Goed leren lezen is een mensenrecht (Lyon, 2001). Samenvattingsdia Startopdracht 1. Vooraf 2. Knelpunten 3. Verklaringen

Nadere informatie

2014 Protocol dyslexie

2014 Protocol dyslexie Protocol dyslexie 2014 Protocol dyslexie Inleiding Dyslexie betekent letterlijk: niet kunnen lezen 1. De term komt uit het latijn, want dys = niet goed functioneren, lexis = taal of woorden. Bij dyslexie

Nadere informatie

Rol van de interne begeleider in effectief leesonderwijs (basisonderwijs)

Rol van de interne begeleider in effectief leesonderwijs (basisonderwijs) 36 Bijlage 5 Rol van de interne begeleider in effectief leesonderwijs (basisonderwijs) De schoolleider en de interne begeleider geven samen leiding aan het borgen van het leesonderwijs. Beiden hebben hierin

Nadere informatie

BROCHURE:-LEZEN? JA-GRAAG!-

BROCHURE:-LEZEN? JA-GRAAG!- -! BROCHURE:-LEZEN? JA-GRAAG!- Lezen? ja graag! Kinderen lezen tegenwoordig veel minder, vinden lezen lastig of beginnen er niet eens aan. Misschien lijkt het lezen van een boek teveel op een schoolopdracht,

Nadere informatie

Minor Dyslexie Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 3

Minor Dyslexie Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 3 Minor Dyslexie 2016-2017 Cursus 1: Inleiding Dyslexie Bijeenkomst 3 Programma mededelingen terugblik bijeenkomst 2 3 fasen van geletterdheid casus M uitgangspunten handelingsgericht werken Minor Dyslexie

Nadere informatie

RALFI. Aanpak voor (zeer) zwakke lezers.

RALFI. Aanpak voor (zeer) zwakke lezers. RALFI Aanpak voor (zeer) zwakke lezers. Jan-Dirk Anderhalf jaar geleden was Jan-Dirk (11) voor geen goud een bibliotheek ingestapt. Hij zat met lezen muurvast op AVI-1 niveau. Althans: ogenschijnlijk.

Nadere informatie

Het systematisch volgen van leerlingen

Het systematisch volgen van leerlingen Het systematisch volgen van leerlingen uteurs: Rosemarie Irausquin en Susan van der Linden Het systematisch volgen van de leesontwikkeling van leerlingen is essentieel om tijdig problemen bij het leren

Nadere informatie

Leerjaar 1 en 2 vmbo-b/k. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind leerjaar 2

Leerjaar 1 en 2 vmbo-b/k. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind leerjaar 2 Leerjaar 1 en 2 vmbo-b/k Doelen Leerdoelen technisch lezen eind leerjaar 2 95 % van de leerlingen beheerst AVI-plus 95% beheerst A t/m D-niveau op de DMT leerlingen lezen vlot woorden en zinnen leerlingen

Nadere informatie

Groep 4. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 4

Groep 4. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 4 Groep 4 Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 4 75% van de leerlingen beheerst niveau AVI-E4 (teksten lezen) 90 % beheerst A t/m D-niveau op de DMT leerlingen lezen vlot twee- en drielettergrepige

Nadere informatie

Handleiding. Vroegtijdige signalering en adequate aanpak op het gebied van lezen/spellen en dyslexie.

Handleiding. Vroegtijdige signalering en adequate aanpak op het gebied van lezen/spellen en dyslexie. Handleiding Vroegtijdige signalering en adequate aanpak op het gebied van lezen/spellen en dyslexie. Inhoudsopgave Inleiding 3 Aanleiding 3 Wanneer spreken van risicoleerlingen? 3 Leeswijzer 3 Tot slot

Nadere informatie

maken de kinderen een waterorgel en laten elke lettergreep uit een lied horen op dit orgel. Groep 1 Groep 2 samengestelde woorden in

maken de kinderen een waterorgel en laten elke lettergreep uit een lied horen op dit orgel. Groep 1 Groep 2 samengestelde woorden in 7. Raar maar waar! Tijdens deze activiteit: maken de kinderen een waterorgel en laten elke lettergreep uit een lied horen op dit orgel. Taal Ontluikende en beginnende geletterdheid Fonemisch bewustzijn

Nadere informatie

Leesonderwijs en dyslexie in het PO, het SBO en het VO. Betsy Ooms

Leesonderwijs en dyslexie in het PO, het SBO en het VO. Betsy Ooms Leesonderwijs en dyslexie in het PO, het SBO en het VO Betsy Ooms Opzet Doel leesonderwijs (en spellingonderwijs) Doorgaande lijn Kenmerken goed leesonderwijs Extra aandacht voor monitoring, als belangrijk

Nadere informatie

Het belangrijkste doel van de studie in hoofdstuk 3 was om onafhankelijke effecten van visuele preview en spellinguitspraak op het leren spellen van

Het belangrijkste doel van de studie in hoofdstuk 3 was om onafhankelijke effecten van visuele preview en spellinguitspraak op het leren spellen van Samenvatting Het is niet eenvoudig om te leren spellen. Om een woord te kunnen spellen moet een ingewikkeld proces worden doorlopen. Als een kind een bepaald woord nooit eerder gelezen of gespeld heeft,

Nadere informatie

In samenhang. EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch Lezen, Woordenschat en Leesstrategieën PAPER

In samenhang. EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch Lezen, Woordenschat en Leesstrategieën PAPER EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch Lezen, Woordenschat en Leesstrategieën In samenhang PAPER Taalbeleid Onderwijsachterstanden Dr. Kees Vernooy EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch

Nadere informatie

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Estafette

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Estafette VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Estafette Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteits zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer

Nadere informatie

lezen als de basis van leren

lezen als de basis van leren lezen als de basis van leren Lezen is een van de belangrijkste vaardigheden die we in ons leven leren. Door te lezen doen we nieuwe kennis op, kunnen we ons ontspannen en de wereld om ons heen beter begrijpen.

Nadere informatie

Leesproblemen en dyslexie

Leesproblemen en dyslexie Leesproblemen en dyslexie Bijeenkomsten Bijeenkomst 1- dyslexie- wat is dyslexie en hoe signaleer je het? Bijeenkomst 2- groep 1-2 : signaleren en begeleiden van potentiele zwakke lezers Bijeenkomst 3:

Nadere informatie

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak ie/ei-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Kijkletter ei

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak ie/ei-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Kijkletter ei vlig leren lezen Letterkennis Aanpak /-probleem Auteur: Susan van der Linden Hulpjes bij het aanleren van In kern 6 leren de kinderen de letter. Ook voor deze letter kunt u een kijkletter maken. U vertelt

Nadere informatie

Samen naar woorden zoeken

Samen naar woorden zoeken Samen naar woorden zoeken Diagnostiek en behandeling van woordvindingsproblemen in de logopedische praktijk Lieke Cools Amsterdam, 7 november 2014 Symposium Stichting dysfatische ontwikkeling Praktijk

Nadere informatie

Signaleringslijst voor Kleuters 2.0 1)

Signaleringslijst voor Kleuters 2.0 1) Spreken en luisteren Beheerst het Nederlandse klanksysteem Spreekt vrijuit Neemt actief deel aan gesprekken in kleine groepen Neemt actief deel aan gesprekken in grote groepen Kan op eigen initiatief een

Nadere informatie

Succesvol beginnend lezen

Succesvol beginnend lezen Succesvol beginnend lezen Een school heeft de volgende plannen: In groep 1 en 2 gaan we werken aan een voorschotaanpak met betrekking tot beginnende geletterdheid. Voor groep 3 hebben we een nieuwe methode

Nadere informatie

Informatieavond schooljaar Cluster 1/2

Informatieavond schooljaar Cluster 1/2 Informatieavond schooljaar 2018-2019 Cluster 1/2 Even voorstellen.. Programma Ik & Ko / Kleuterplein KIJK! het observatiesysteem Het rapport De ontwikkelingslijnen/hoe werken we in de kleuterklas? naar

Nadere informatie

Marzano (2003) Scholen maken het verschil

Marzano (2003) Scholen maken het verschil Programma Effectieve directe instructie Opfrismiddag 20 oktober 2010 Dortie Mijs Wat is het IGDI-model? Verdieping op twee aspecten: - Doelen formuleren - Werken met IGDI in een combinatiegroep Voorbereiden

Nadere informatie

Protocol leesproblemen en dyslexie, groep 1 en 2

Protocol leesproblemen en dyslexie, groep 1 en 2 Protocol leesproblemen en dyslexie, groep 1 en 2 Een vertaling Ivonne Vossen Steffi Nowacki Wie zijn wij? Ivonne Vossen Steffi Nowacki Wie zijn jullie? Wat gaan we in deze workshopronde doen? Sprookje

Nadere informatie

TOS en Dyslexie. De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld

TOS en Dyslexie. De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld TOS en Dyslexie De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld Inhoud: Wie zijn wij? Wat is een TOS? TOS en dyslexie, cormobiditeit TOS en dyslexie, dé aanpak Wie zijn wij? Auris: helpt mensen

Nadere informatie

In samenhang. EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch Lezen, Woordenschat en Leesstrategieën PAPER

In samenhang. EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch Lezen, Woordenschat en Leesstrategieën PAPER PAPER EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch Lezen, Woordenschat en Leesstrategieën In samenhang Taalbeleid Onderwijsachterstanden Dr. Kees Vernooy EFFECTIEF LEESONDERWIJS NADER BEKEKEN Technisch

Nadere informatie

Registratieblad aanbod doelen SLO groep 1 en 2

Registratieblad aanbod doelen SLO groep 1 en 2 Registratieblad aanbod doelen SLO groep 1 en 2 Mondelinge taalvaardigheid: aanbod doelen voor groep 1 en 2 verwerkt in de kleuterthema s Woordenschat en woordgebruik Th 1 2 3 4 5 6 totaal uitbreiden van

Nadere informatie

Handreiking Groepsplan voorbereidend lezen:

Handreiking Groepsplan voorbereidend lezen: Handreiking Groepsplan voorbereidend lezen: groep: Leerkracht: Periode: Schooljaar: Gebaseerd op groepsplan voorbereidend lezen vco Drakensteyn / Gerard Regeling Handreiking groepsplannen M.Forrer en Yvonne

Nadere informatie

Informatieavond schooljaar 2015-2016. Cluster 1/2

Informatieavond schooljaar 2015-2016. Cluster 1/2 Informatieavond schooljaar 2015-2016 Cluster 1/2 Programma Even voorstellen Ik & Ko KIJK! het observatiesysteem Het rapport De ontwikkelingslijnen/hoe werken we in de kleuterklas? naar eigen klas Praktische

Nadere informatie

Flitsend Spellen en Lezen 1

Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend

Nadere informatie

VRAGENLIJST PRIMAIR ONDERWIJS QUICKSCAN

VRAGENLIJST PRIMAIR ONDERWIJS QUICKSCAN VRAGENLIJST PRIMAIR ONDERWIJS QUICKSCAN 1 = zeer oneens 2 = oneens 3 = eens 4 = zeer eens Zorgniveau 1 Leestijd 1. Leerkrachten in groep 1 en 2 besteden minimaal 5 uur per week aan doelgerichte taalactiviteiten

Nadere informatie

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Lekker Lezen

VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Lekker Lezen VOORTGEZET TECHNISCH LEZEN Lekker Lezen Praktische handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteits zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek implementatiekoffer

Nadere informatie

OUDERAVOND KRITISCH EN BEGRIJPEND LUISTEREN. Rianne Broeke 28 april 2015

OUDERAVOND KRITISCH EN BEGRIJPEND LUISTEREN. Rianne Broeke 28 april 2015 OUDERAVOND KRITISCH EN BEGRIJPEND LUISTEREN Rianne Broeke 28 april 2015 INHOUD * Algemene taalontwikkeling van jonge kinderen * Wat is kritisch en begrijpend luisteren? * Waarom is kritisch en begrijpend

Nadere informatie

Quickscan taal- en leesonderwijs

Quickscan taal- en leesonderwijs Quickscan taal- en leesonderwijs Gegevens school Naam school Adres school Plaats Telefoon e-mail Datum invulling Ingevuld door Functie invuller directie IB-er RT-er taal/leescoördinator leerkracht gr:

Nadere informatie

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak b/d-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Stap 1

veilig leren Veilig leren lezen Artikelen - Letterkennis, aanpak b/d-probleem lezen Auteur: Susan van der Linden Stap 1 veilig leren lezen Letterkennis Aanpak b/d-probleem Auteur: Susan van der Linden De letters b en d zijn voor veel kinderen een bron van verwarring. Dit komt door hun gelijke vorm. Toch kunt u dit probleem

Nadere informatie

Algemene informatie groep 1-2. Ontwikkeling van kleuters:

Algemene informatie groep 1-2. Ontwikkeling van kleuters: Algemene informatie groep 1-2 Ontwikkeling van kleuters: Van kleuters is bekend dat de ontwikkeling veel sprongsgewijs verloopt. Niet alle kinderen ontwikkelen dezelfde gebieden op hetzelfde moment. We

Nadere informatie

Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider

Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider Gegevens leerling Naam leerling :.. 0 jongen 0 meisje Geboortedatum Groep

Nadere informatie

Flitsend Spellen en Lezen 1

Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 Flitsend Spellen en Lezen 1 is gericht op het geven van ondersteuning bij het leren van Nederlandse woorden, om te beginnen bij de klanklettercombinaties. Doelgroep Flitsend

Nadere informatie

Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Effectief spellingonderwijs WWW.CPS.NL

Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Effectief spellingonderwijs WWW.CPS.NL Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Effectief spellingonderwijs WWW.CPS.NL Contactgegevens Tseard Veenstra t.veenstra@cps.nl 06 55168626 Is spellingonderwijs nog relevant als we met behulp

Nadere informatie

VLIR- Seminar 28 mei 2013

VLIR- Seminar 28 mei 2013 VLIR- Seminar 28 mei 2013 Tweeledige focus (1) Upgrading Curriculum uitbreiding/ aanpassing van logopedische opleidingsonderdelen cruciaal t.a.v. betere hulpverlening binnen Surinaamse maatschappij m.n.

Nadere informatie