Dyslexieprotocol. IB t Kompas Westbroek

Transcriptie

1 Dyslexieprotocol IB t Kompas Westbroek

2 INHOUD 1. Inleiding Signalering en diagnose Diagnose bij lees en spellingsproblemen Werkwijze in de groepen Dyslexieverklaring Overgang PO-VO Verklaring en dan?

3 1. INLEIDING Het protocol Ernstige leesproblemen en dyslexie is onderdeel van ons zorgbeleid op t Kompas. Niet bij alle leerlingen ontwikkelt het lezen zich even gemakkelijk. Een leerling valt ons op wanneer een leerling niet zo goed leest of niet zo van lezen houdt. t Kompas streeft er naar de leerlingen kwalitatief goed onderwijs te geven. Wij gebruiken moderne methoden, de leerkrachten zijn gemotiveerd en de zorg voor de leerlingen vinden wij belangrijk. Onze school streeft ernaar voldoende aandacht te geven aan het vroegtijdig signaleren en de begeleiding van leerlingen met lees- en spellingproblemen. Bij veel kinderen worden lees- en spellingsproblemen duidelijk in groep 3 en 4 van de basisschooltijd, maar het kan ook pas later op de basisschool of zelfs op de middelbare school naar voren komen. Leerlingen die moeilijkheden ervaren bij het lezen en spellen krijgen in de groep extra uitleg en aandacht. Indien deze zorg en begeleiding weinig of geen resultaten heeft spreken we van ernstige lees- en spellingproblemen of dyslexie. Er is bij dyslexie sprake van: Een ernstige lees- en/of spellingsachterstand Een hardnekkig didactisch probleem Trage/onnauwkeurige woordidentificatie Een aangeboren hersenstoornis Statistisch gezien doen lees- en spellingproblemen zich voor bij tien procent van leerlingen. In dit protocol wordt beschreven hoe op t Kompas wordt gewerkt aan het onderkennen en aanpakken van lees- en spellingproblemen bij de kinderen. Wij staan open voor nieuwe ontwikkelingen en activiteiten indien hiermee de zorg voor kinderen met dyslexie of leesproblemen beter wordt. 2

4 2. SIGNALERINGSMIDDELEN OP T KOMPAS De signalering voor lezen en spellen is uitgewerkt in een stappenplan. Dit stappenplan is ontleend aan het Protocol Lees- en spellingproblemen en dyslexie (Expertisecentrum Nederlands, 2001, 2004 en 2008) en toegespitst op t Kompas. Ernstige achterstanden in het leren lezen en spellen kunnen worden voorkomen, dan wel worden teruggedrongen door hiaten in de ontwikkeling in een zo vroeg mogelijk stadium in het lees- en spellingonderwijs te onderkennen en aan te pakken. In het boek Dyslectische kinderen leren lezen [1] staan veel suggesties voor goed preventief leesonderwijs. Overzicht van signaleringsmiddelen per groep voor het leesonderwijs Overzicht groep 1 Stap Maand Signaleringsmiddel Voor wie? 1. Juni Leerlingvolgsysteem KIJK Alle groep 1 kinderen, in groepjes Cito Taal voor kleuters Overzicht groep 2 Stap Maand Signaleringsmiddel Voor wie? 1. Januari KIJK Cito Taal voor kleuters Individueel Groepjes 2. Juni KIJK Cito Taal voor Kleuters Individueel Groepjes Overzicht groep 3 Stap Maand Signaleringsmiddel Voor wie? 3

5 1. Voor de zomervakantie Overdracht van groep 2 naar 3 schriftelijk vastleggen Kind met signalen van dyslexie komt in het dossier. 2. Oktober Herfstsignalering LIJN 3 Deze hoeft niet afgenomen te worden bij lezende leerlingen. In overleg met de I.B.-er. 3. November Leesprotocol Oefen periode leesbehandeling 4. Februari Wintersignalering (alle lln): fonemendictee, letterkennis, DMT kaart 1, AVI Cito woordenschat M3 Cito spelling M3 5. Maart-Mei Oefenperiode. 6. April Lentesignalering alle lln: AVI en DMT en eventueel nieuwe AVI DMT en spelling. 7. Juni Cito toets spelling E3 Cito woordenschat E3 Eindsignalering: AVI + DMT Bij D en E leerlingen analyse formulier Bij D en E leerlingen analyse formulier Overzicht groep 4 Stap Maand Actie in de groep Actie individueel 1. Voor de Overdracht van plan van aanpak en Observeren m.b.v. protocol blz. 4

6 zomervakantie voortgang op formulier in dossier Oktober DMT bij lln. die opvallen en eventueel nieuwe AVI Protocol blz Januari AVI DMT Cito spelling DMT en eventueel nieuwe AVI Bij D en E leerlingen analyse formulier Cito woordenschat M4 Protocol blz Maart Oefen periode DMT bij lln die opvallen en eventueel nieuwe AVI 5. Juni AVI DMT Cito toets spelling Bij D en E leerlingen analyse formulier DMT en eventueel nieuwe AVI Cito woordenschat E 4 Cito begrijpend lezen E4 Overzicht groep 5 Stap Maand Actie in de groep Actie individueel 1. Voor de zomervakantie Overdracht van plan van aanpak en voortgang op formulier in dossier. Observeren m.b.v. protocol blz

7 2. Oktober DMT en eventueel nieuwe AVI toetsen bij lln. die niet op niveau lezen. Als er sprake is van dyslexie moet zie tussendoel 2 dyslexie protocol blz. 115 e.v. Aandachtspunten voor de begeleiding blz.122 je uit gaan van één niveau stijging per 6 maanden. Zowel beheersingsniveau als instructieniveau wordt bepaald. Er mag niet op frustratieniveau gelezen worden. 3. Januari Cito toets technisch lezen DMT en eventueel nieuwe AVI( zie tussendoel 2 dyslexie protocol blz. 115 e.v.aandachtspunten voor de begeleiding blz.122) Bij D en E leerlingen analyse Cito toets spelling AVI en DMT formulier Protocol blz Februari Cito toets begrijpend lezen Bij D en E leerlingen analyse formulier Voor begrijpend lezen zie tussendoel 4 blz. 144 e.v. 5. Maart DMT bij lln die opvallen en eventueel nieuwe AVI 6. Juni AVI Bij D en E leerlingen analyse 6

8 DMT Cito toets spelling formulier DMT en eventueel nieuwe AVI Cito toets technisch lezen Cito begrijpend lezen Overzicht groep 6 Stap Maand Actie in de groep Actie individueel 1. Voor de zomervakantie Overdracht van plan van aanpak en voortgang op formulier in dossier. Observeren m.b.v. protocol blz Oktober DMT en eventueel nieuwe AVI toetsen bij lln. die niet op niveau lezen. zie tussendoel 2 dyslexie protocol blz. 115 e.v. Aandachtspunten voor de begeleiding blz.122 Als er sprake is van dyslexie moet men uit gaan van één niveau stijging per 6 maanden. Zowel beheersingsniveau als instructieniveau wordt bepaald. Er mag niet op frustratieniveau gelezen worden. 3. Januari Cito toets technisch lezen DMT en eventueel nieuwe AVI( zie tussendoel 2 dyslexie protocol blz. 115 e.v.aandachtspunten voor de begeleiding blz. 122) Bij D en E leerlingen analyse Cito toets begrijpend lezen formulier AVI en DMT Voor begrijpend lezen zie 7

9 Cito spelling tussendoel 4 blz. 144 e.v. 5. Juni Cito toets technisch lezen DMT en eventueel nieuwe AVI Groep 7 en 8 Als er in groep 7/8 kinderen zijn die niet op voldoende niveau lezen wordt er in oktober, en april de DMT en eventueel de nieuwe AVI afgenomen. Tot het moment dat AVI plus beheerst wordt. Er wordt altijd extra leesbegeleiding aan deze kinderen gegeven, a.d.h.v. een handelingsplan. (Zie tussendoel 2 dyslexie protocol blz. 115 e.v. Aandachtspunten voor de begeleiding blz. 122) Bij leeszwakke kinderen wordt er bij de AVI toetsen vooral op het aantal fouten getoetst. Er wordt doorgetoetst tot het hoogste instructieniveau. Bij de DMT wordt er een minuut gelezen. In iedere groep wordt er DMT getoetst voor de leerlingen die AVI uit zijn. Dit is om te controleren of leerlingen niet terugvallen in het lezen. Signaleringsmiddelen en interventie op het gebied van spelling Groep Toetsen Interventies 3 t/m 8 Cito toets spelling in februari. Bij een D en E score neemt de interne begeleider een PI dictee af. Bij een E score wordt dan ook een zinnendictee afgenomen met analyse. Een D score: oefenen per categorie, n.a.v. PI dictee, met een handelingsplan. Een E score in januari, analyse en intensieve begeleiding binnen de groep en evt. RT, met handelingsplan. (Zie tussendoel 3 dyslexie 8

10 protocol blz. 123 e.v. Aandachtspunten voor de begeleiding blz. 128) Evaluaties volgens handelingsplan. Re teaching is belangrijk. Cito toets spelling in juni. Bij een D en E score neemt de interne begeleider een PI dictee af. Bij een E score wordt dan ook een zinnendictee afgenomen met analyse. Een D score: oefenen per categorie, n.a.v. PI dictee, met een handelingsplan. Een E score in juni, analyse en intensieve begeleiding binnen de groep en evt. RT, met handelingsplan. Evaluaties volgens handelingsplan. Dit in het nieuwe schooljaar, direct beginnen. Verdere procedure: de signaleringen (toetsen) worden afgenomen door de groepsleraren. wanneer de leerkracht een leerling structureel extra begeleiding, instructie en leertijd biedt, zullen de ouders hiervan op de hoogte worden gebracht d.m.v. een oudergesprek. de resultaten worden geregistreerd in het digitale leerlingvolgsysteem Cito (en Parnassys). leerlingen die onvoldoende scoren op de checklist/toetsen (zie minimumdoelen) worden besproken met de Intern Begeleider. de groepsleraar stelt voor deze leerlingen een handelingsplan op. de uitvoerder van het handelingsplan is verantwoordelijk voor de evaluatie. 9

11 de groepsleraar bespreekt aan het einde van het schooljaar de handelingsplannen van de laatste interventieperiode met de leraar van de volgende groep en draagt eventueel doorlopende handelingsplannen over. De gegevens uit het leerlingvolgsysteem en de handelingsplannen worden door de groepsleraar bewaard in het digitale leerling-dossier Parnassys. In het leerling-dossier van de leerling worden alle handelingsplannen bewaard. De Intern Begeleider is verantwoordelijk voor het beheer van de leerling-dossiers (eventueel dyslexiedossier) 3. DIAGNOSE BIJ LEES EN SPELLINGSPROBLEMEN Indien uit de analyse van de signaleringgegevens niet duidelijk is wat de aard van het lees- /spellingprobleem is, of bij de evaluatie van een handelingsplan blijkt dat het effect gering is, kan besloten worden tot verder diagnostisch onderzoek. Dit onderzoek kan uitgevoerd worden door: groepsleerkracht Remedial Teacher Intern Begeleider externen Middelen die op school aanwezig zijn voor verdere diagnose van lees- en spellingproblemen: Grafemen-/fonementoets Toets auditieve discriminatie/analyse/synthese PI woorddictee Klepel (onzinwoorden) Zelfgeschreven teksten van de leerling Indien het vermoeden van dyslexie bestaat, zal dit besproken worden met de ouders. Ouders zijn de officiële aanvragers van het onderzoek. De intern begeleider zal ouders ondersteunen met de aanmelding voor onderzoek. In sommige gevallen wensen de ouders een dyslexie onderzoek in de privésfeer uit te laten voeren. Als school zullen wij hier onze medewerking aan verlenen. We zullen in het eerste gesprek met de ouders bespreken waarom wij wel of geen onderzoek adviseren. In de gevallen dat ouders besluiten 10

12 om extern een onderzoek te laten uitvoeren zullen wij alle gegevens aanleveren die op dat moment tot onze beschikking zijn. Uiteraard willen we na het onderzoek graag de adviezen van de desbetreffende deskundigen horen, zodat we, daar waar mogelijk, ons onderwijs aan de behoefte van de leerling kunnen aanpassen. 4. WERKWIJZE IN DE GROEPEN De begeleiding van de kinderen met lees- en spellingsproblemen maakt onderdeel uit van de zorgstructuur binnen de groep en zal dus ook binnen die groep door de groepsleerkracht plaatsvinden. Waar nodig wordt de groepsleerkracht ondersteund door de intern begeleider. De begeleiding vindt plaats met de reguliere lesmethoden aangevuld met begeleidingstechnieken die zijn afgestemd op de problematiek van het kind. Indien er sprake is van een dusdanige spellingachterstand dat de spellingleerstof van het betreffende jaar op een te hoog niveau ligt zal de leerstof op een lager niveau worden aangeboden. Indien de begeleiding binnen de groep onvoldoende oplevert of organisatorisch niet haalbaar is, wordt onderzocht of er mogelijkheden zijn voor begeleiding buiten de klas. Uitgangspunt voor de handelingsplanning is zoveel mogelijk materialen van de reguliere methode in te zetten. Dit om didactische verwarring te voorkomen. Als bij de evaluatie van het handelingsplan blijkt dat het effect onvoldoende is, kunnen in overleg met de interne begeleider andere programma s of materialen ingezet worden. 5. DYSLEXIEVERKLARING We spreken niet van dyslexie tot, volgens de officiële criteria door een GZ-psycholoog is vastgesteld dat er sprake is van dyslexie. De GZ-psycholoog is de deskundige op het gebied van ontwikkelingsproblemen. In alle gevallen van lees-/spellingproblemen immers wordt de leerling extra begeleid. De inhoud van de begeleiding is niet anders, hoogstens de intensiteit. Kenmerken van dyslexie zijn: Er zijn in groep 2 signalen die wijzen op risico voor dyslexie. Er zijn vanaf het begin van het leesproces ernstige automatiseringsproblemen geweest (E-score op DMT/Cito spellingstoets in groep 3 en 4). 11

13 De leerling heeft specifieke problemen met lezen en/of spellen (rekenen en lees-/taalbegrip zijn voldoende). Er is intensief (gedurende een half jaar viermaal per week een half uur) met handelingsplannen gewerkt, maar het effect is gering. In een gesprek bespreken we de gesignaleerde problemen met de ouders. Wij controleren of in het intakeformulier is aangegeven of er sprake is van dyslexie in de familie. Indien er sprake is van familiale aanleg noteren we dit in het dossier. Wanneer er bij een kind problemen zijn, zijn wij als school extra alert. In overleg met ouders kan besloten worden dyslexieonderzoek te laten uitvoeren indien een dyslexieverklaring noodzakelijk is voor het goed functioneren van de leerling binnen het onderwijs. Voor de inhoud van de begeleiding binnen het basisonderwijs is een dyslexieverklaring niet noodzakelijk. Een voordeel van een dyslexieverklaring is dat er buiten school een intensieve begeleiding kan worden ingezet die in sommige gevallen door de ziektekostenverzekering vergoed wordt. Daarnaast kan een verklaring het kind een bepaalde vorm van rust geven. Wat uiteindelijk het zelfvertrouwen van het kind ten gunste komt. Afgeven van een dyslexieverklaring en vergoeding van behandeling t Kompas stemt de begeleiding van kinderen af op de mogelijkheden van het kind. Een dyslexieverklaring is daarbij niet nodig of direct van belang voor de aanpak van de lees- en/of spellingproblemen.. Een dyslexieverklaring mag alleen worden afgegeven door functionarissen die een academische graad hebben in de klinische (kinder- of jeugd-)psychologie of orthopedagogiek, evenals een erkende bekwaamheidsregistratie in de psychodiagnostiek, minimaal op het niveau van de BIG registratie Gezondheidszorgpsycholoog (GZ psycholoog). De dyslexieverklaring heeft een onbeperkte geldigheidsduur. Het kan echter wenselijk zijn om bepaalde onderdelen van de verklaring na verloop 12

14 van tijd aan te passen aan de dan geldende omstandigheden met het oog op veranderingen in aanpak of faciliteiten. Een dyslexieverklaring wordt afgegeven voor lezen en/of spellen. Op 1 januari 2009 werd de vergoeding voor diagnostiek en behandeling van leerlingen met ernstige, enkelvoudige dyslexie in het basispakket van de zorgverzekering opgenomen. Zie voor uitgebreide informatie hierover op Deze regeling wordt stapsgewijs ingevoerd, want in 2009 vielen alleen kinderen van zeven en acht jaar daaronder. In de jaren daarna wordt de regeling jaarlijks uitgebreid zodat in 2013 alle kinderen van zeven t/m twaalf jaar onder de regeling vallen. Scholen hebben in deze regeling een centrale rol. Zij fungeren als poortwachter, omdat zij een dossier moeten aanleveren waaruit een ernstig vermoeden van dyslexie bestaat. Zo moeten er onder andere drie meetmomenten zijn geweest waaruit blijkt dat het kind driemaal tot de zwakste leerlingen wat betreft lezen en spellen behoort. De school moet op het moment van doorverwijzen de volgende informatie leveren: Toetsgegevens uit het leerlingenvolgsysteem; Beschrijving van de lees-en spellingproblemen (zie de richtlijnen van het protocol Leesproblemen en Dyslexie); Signalering van de lees- en spelproblemen: datum, onderzoek (instrumenten en criteria, de resultaten en gegevens over de onderzoeker); Inhoud en duur van de extra begeleiding; Resultaten van de extra begeleiding en een beschrijving van het gebruikte evaluatieinstrumentarium, vaststelling van de stagnatie met vermelding van instrumentarium en normcriteria; Argumentatie voor vermoedelijke dyslexie ; Vermelding en beschrijving van andere problematiek. Ouders kunnen dan vervolgens met dit dossier bij hun zorgverzekeraar een beroep doen op de dyslexiebehandeling in het basispakket. 6. OVERGANG PO-VO De gesignaleerde lees- en/of spellingproblemen en gegeven begeleiding moeten tijdig (uiterlijk eind groep 7) en duidelijk met ouders besproken worden, zodat ouders hier rekening mee kunnen houden bij de keuze van school/type van voortgezet onderwijs. 13

15 Tevens dient de school voor voortgezet onderwijs (via zgn. koude en warme overdracht) tijdig en afdoende te worden geïnformeerd zodat de kinderen zo ononderbroken mogelijk begeleid kunnen worden bij hun verdere lees- en/of spellingontwikkeling. Hiervoor gebruiken we als aanvulling op het reguliere overdrachtsformulier het Formulier overgang PO-VO dyslexie. Bij leerlingen met ernstige lees- en spellingproblemen geeft de leerkracht extra informatie met betrekking tot: Heeft de leerling wel/geen dyslexieverklaring? Welke lees- en/of spellingproblemen zijn gesignaleerd? Welke aanpassingen met betrekking tot het aanbod en verwerking van het lezen en/of spellen hebben er in het basisonderwijs plaatsgevonden? (o.a. aanpassingen aan programma, extra hulp, hulpmiddelen, huiswerk, inzet ouders, compenserende/dispenserende maatregelen)? Wat waren de resultaten van deze aanpassingen? Wat is het huidige lees- en spellingniveau? Sociaal-emotioneel functioneren van de leerling. 7. VERKLARING EN DAN? De leerling krijgt boeken die qua inhoud aansluiten bij de leeftijd en interesses van de leerling, maar die qua technisch niveau vereenvoudigd zijn. extra leestijd voor bijvoorbeeld zaakvakteksten verlichting van leestaken voor de zaakvakken: minder pagina's of teksten van een makkelijker technisch niveau. moeilijke woorden mogen worden voorgelezen door een leesmaatje. geen onvoorbereide leesbeurten. leesbeurten zonder tijdsdruk. Indien beschikbaar gesproken teksten Tijd om zaakvakteksten thuis voor te bereiden Verlichting van leestaken (minder pagina s) Vergroting van leesteksten (indien gewenst) Inzet van software/hulpmiddelen. 14

16 Indien gewenst een aangepaste afname Cito Eindtoets (zie Algemene compenserende/dispenserende maatregelen bij spelling: extra hulp in de klas bij het schrijven van verhalen, verslagen en werkstukken correctie van het werk van de leerling door een klasgenoot zoveel mogelijk negeren van spellingfouten onder voorwaarde dat de leerling woorden waarvan hij de spelling niet kent zoveel mogelijk klankzuiver schrijft gedifferentieerde beoordeling van dictees (bijvoorbeeld alleen fouten met een bepaalde spellingregel tellen mee) verlichting van de schrijftaak (minder pagina's) beperking van het aantal oefeningen (ook minder oefeningen als huiswerk) extra tijd voor schrijftaken gebruik van hulpmiddelen zoals woordenboek, regelkaart en tekstverwerker met spellingcontrole, kurzweil waar mogelijk mondelinge overhoringen, bijvoorbeeld bij topografie niet maken van dictees waarbij van te voren al vaststaat dat de leerling veel fouten gaat maken. Eventueel krijgt de leerling daarvoor in de plaats een dictee dat is afgestemd op zijn niveau. Binnen de vereniging waar t Kompas bij aangesloten is, zijn er richtlijnen vastgelegd voor het afnemen van toetsen bij kinderen met dyslexie. Zie hiervoor het aparte katern Richtlijn aanpassingen bij toetsen voor kinderen met dyslexie van de vereniging Vechtstreek en Venen. [1] Auteurs A. Smits en T. Braams uitgeverij Boom 2006 [2] Protocol leesproblemen en dyslexie voor groep 1 en 2 Expertisecentrum Nederlands juni 2008 [4] Protocol Leesproblemen en dyslexie uitgave Expertisecentrum Nederlands Nijmegen