10. DYSLEXIEPROTOCOL Draaiboek protocol leesproblemen en dyslexie.

Transcriptie

1 10. DYSLEXIEPROTOCOL Draaiboek protocol leesproblemen en dyslexie. Versie januari 2016 Mathilde van Boxtel-Foolen

2 Leesproblemen en dyslexie Kindcentrum t Ven is sinds november 2014 officieel een dyslexievriendelijke school! De school heeft een routeplanner opgesteld, waarin staat beschreven wat de school doet om leesproblemen te voorkomen en kinderen met dyslexie te begeleiden. Ook staan er actiepunten beschreven, die de school de komende twee jaar zal uitwerken, zodat zij in 2016 opnieuw het certificaat dyslexievriendelijke school kan aanvragen. Er zijn verschillende definities in omloop, die het begrip dyslexie uitleggen en verklaren. Op school gaan wij uit van de wetenschappelijke onderbouwing en hanteren wij onderstaande definities: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau (Stichting Dyslexie Nederland, 2008). Dyslexie is een specifieke lees- en spellingstoornis met een neurobiologische basis, die wordt veroorzaakt door cognitieve verwerkingsstoornissen op het raakvlak van fonologische en orthografische taalverwerking. Deze specifieke taalverwerkingsproblemen wijken proportioneel af van het overige cognitieve, en m.n. taalverwerkingsprofiel en leiden tot een ernstig probleem met het lezen en spellen van woorden ondanks regelmatig onderwijs. Dit specifieke lees- en spellingprobleem beperkt in ernstige mate een normale educatieve ontwikkeling, die op grond van de overige cognitieve vaardigheden geïndiceerd zou zijn. (Blomert, 2006). Een uitgebreide uitleg over dyslexie is terug te vinden in het protocol groep 1&2 vanaf blz. 10, in het protocol van groep 3 vanaf blz. 29, in het protocol van groep 4 vanaf blz. 15 en in het protocol van groep 5 t/m 8 vanaf blz. 15.

3 Huidige visie en beleid t Ven Onze visie is dat wij alle kinderen met lees- spellingproblemen en/of dyslexie goed onderwijs willen geven. Hierbij stemmen wij het aanbod af op de behoeftes van de leerling. Hierbij gaan we uit van handelingsgericht werken. Ons beleid is er op gericht om leerlingen met leesproblemen en dyslexie vroegtijdig te signaleren. Op basis hiervan komen leerlingen in aanmerking voor ondersteunende maatregelen. Ook als leerlingen nog geen dyslexieverklaring hebben, kijken wij naar de behoefte van de individuele leerling; wat heeft deze leerling nodig om tot goed lezen en/of spellen te komen. Als school financieren wij geen dyslexieonderzoeken. In januari 2009 is stapsgewijs de vergoeding voor onderzoek en behandeling van dyslexie via de ziektekostenverzekering ingevoerd. Per 1 januari 2015 is de vergoeding via de ziektenkostenverzekering over geheveld naar de gemeente. De route voor de aanvraag van een dyslexieonderzoek is hierdoor veranderd. Indien leerlingen hiervoor in aanmerking komen, zullen wij dit met de betreffende ouders en leerling bespreken. De intern begeleider kan ouders meer vertellen over de wijze waarop ouders een aanvraag kunnen indienen. Als ouders niet in aanmerking komen voor deze vergoeding, kunnen zij op eigen gelegenheid en kosten een onderzoek laten doen. Als school zullen wij altijd een dossier aanleveren, om aan te tonen dat er sprake is van didactische resistentie. Ook zullen we met dit dossier aantonen dat de leerlingen minimaal een half jaar intensieve begeleiding binnen de klas hebben gehad. Ondanks al het aanbod en alle signaleringsmomenten, komt het voor dat er bij een leerling pas op latere leeftijd dyslexie wordt geconstateerd. Niet bij alle leerlingen treden de problemen die dyslexie met zich meebrengt direct naar voren. Op t Ven werken wij met het protocol leesproblemen en dyslexie (Wentink H, Verhoeven L, Gijsel M, Scheltinga F, Druenen van M, 2011). Het doel om te werken volgens deze protocollen, is om de ontwikkeling van de zwakke lezers en spellers binnen de hele school systematisch te volgen, in kaart te brengen en te evalueren. De begeleiding van dyslectische leerlingen moet gericht zijn op: Het zo snel mogelijk bereiken van een zo hoog mogelijk niveau van automatisering van de woordherkenning en schriftbeeldvorming (technisch lezen en spellen). Het voorkomen van een algehele didactische achterstand in verhouding tot de cognitieve mogelijkheden die een leerling heeft. Het voorkomen of verminderen van de emotionele en sociale gevolgen. Het kunnen omgaan met een laag niveau van automatisering.

4 Om dit te kunnen bereiken, hanteren wij een aantal vuistregels. Deze staan hieronder beschreven. Met betrekking tot methodes en materiaal. In groep 1&2 maken we gebruik van de methode Schatkist. Voor het voorbereidende schrijven gebruiken we de methode Zwart op Wit en als ondersteuning de methode Schrijfkriebels. Als signalerings- en registratiesysteem gebruiken we KIJK! en gebruiken we de signaleringslijsten uit het dyslexieprotocol groep 1&2. Daarnaast maken we gebruik van het toetspakket beginnende geletterdheid van Aarnoutse, Beernink en Verhagen. Als leerlingen in groep 1 & 2 risicoleerlingen zij met betrekking tot verwachte leesproblemen en/ of dyslexie, krijgen zij begeleiding van de leerkracht door middel van de voorschotbenadering. In groep 3 wordt gewerkt met de nieuwe maanversie van Veilig Leren Lezen. Hierbij wordt ook de leerkrachtassistent op het digitale schoolbord gebruikt. Bij leerlingen die sterk uit blijven vallen in groep 3, zetten we het remediërende programma Connect in (klanken&letters, woordherkenning) of Taal In Blokjes. Vanaf groep 3 werken we ook met de methode Zo leer je kinderen lezen en spellen (ZLKLS) van José Schraven. ZLKLS is een methode die goed te gebruiken is naast onze lees- en spellingmethode. Deze methode is zeer gestructureerd en geeft de kinderen goed houvast om te komen tot goed leren lezen en spellen. Vanaf groep 4 tot en met 8 werken we met de technisch leesmethode Estafette. Deze methode hanteert drie niveaus; Estafette niveau 1, niveau 2 en Estafetteloper. Estafette niveau 1 krijgt tijdens de technisch leeslessen extra oefening en aanbod onder begeleiding van de leerkracht. Ook krijgen de kinderen van Estafette niveau 1 3 á 4 keer per week een kwartier extra remediering volgens het zogeheten risicolezen. Ook in groep 4 en groep 5 zetten we bij leerlingen die sterk uitvallen het remediërende programma Connect in (klanken& letters, woordherkenning, vloeiend lezen) of Taal in Blokjes. Voor toetsing maken we gebruik van alle signaleringsmomenten, zoals ze beschreven staan in de het dyslexieprotocol. In de kast in de vergaderruimte staan diverse materialen die ingezet kunnen worden om de technische leesvaardigheid te vergroten. Op het gebied van taal en spelling werken wij vanaf groep 4 met de methode Taalactief, met ondersteuning van Zo leer je kinderen lezen en spellen van José Schraven. Met betrekking tot de vaardigheden van de leerkracht. Werken volgens het protocol neemt niet direct meer tijd in beslag dan dat de leerkracht gewend is. Het vraagt echter wel om een continue gerichtheid op de ontwikkeling van de geletterdheid bij leerlingen. Ook een positieve, actieve houding ten opzichte van het vroegtijdig ingrijpen wanneer zich een probleem voordoet op het gebied van technisch lezen is een pré. Dit vereist onder meer de volgende kennis:

5 Inzicht in het lees- en spellingproces en de mogelijke belemmeringen die daarin op kunnen treden. Zowel op cognitief als sociaal- emotioneel gebied. Vaardigheden in het opsporen van de lees- en spellingproblemen. Positieve houding tegenover het nauwgezet volgen van de ontwikkeling van geletterdheid bij leerlingen, het systematisch documenteren van de lees- en schrijfprestaties van zwakke leerlingen en openheid in de resultaten van de begeleiding. Intentie tot bij- en nascholing. Bereidheid tot regelmatig overleg met ouders. Jaarlijks worden er diverse cursussen rondom leesproblemen, dyslexie en geletterdheid aangeboden. Leerkrachten kunnen zich hier voor opgeven. Gewenste visie en beleid. Ondanks dat het werken met dyslectische leerlingen op t Ven al goed loopt, willen wij de kennis en begeleiding in de toekomst verder gaan ontwikkelen door het inzetten van ICT hulpmiddelen. Om dit goed op te gaat starten heeft de vorige IB-er een cursus gevolgd, die betrekking heeft op het werken met ICT hulpmiddelen. De school heeft ook het hulpmiddel Sprint aangeschaft en wil hier structureel mee gaan werken. Onze toekomstige visie is dan ook dat wij voor alle dyslectische leerlingen Passend Onderwijs willen bieden. Hierbij stemmen we aanbod èn hulpmiddelen af op de behoefte van de leerling. Wat betekent dat voor ons en onze leerlingen met dyslexie? Per schooljaar bekijken we welke leerlingen dyslexie hebben en in welke groep ze zitten. Per schooljaar bekijken we per leerling wat er al goed gaat en waar ondersteuning bij nodig is. Per leerling kijken we of er hulpmiddelen en ondersteuning nodig zijn; en welke zijn dat dan. Er worden criteria vastgesteld om te bepalen welke kinderen in aanmerking komen om te werken met Sprint. Er wordt een doorlopende leerlijn opgesteld over het werken met Sprint. In welke groep beginnen we? Hoe leren we de leerlingen en leerkrachten werken met Sprint? In welk leerjaar starten we met Sprint? Bij welke vakken zetten we Sprint in? Mogen kinderen toetsen maken met Sprint? Om goed in beeld te krijgen wat de mogelijkheden zijn, zal er in schooljaar een pilot opgesteld worden, waaraan twee á drie leerlingen deel zullen nemen. Na een jaar zal dit geëvalueerd en bijgesteld worden.

6 Met betrekking tot toetsen. Wij werken met de volgende toetsen op de lees- en spellingvaardigheid te meten: AVI (2009). DMT (2009). LOVS spelling. Toetspakket beginnende geletterdheid (Aernoutse). Signaleringslijsten dyslexieprotocol groep 1&2. Diagnostiek van technisch lezen en aanvankelijk spellen (Struijksma & van der Leij). PI-dictee. Klepel.

7 Stappenplan Stappenplan dyslexieprotocol groep 1. Stap Moment in het leerjaar Actie door leerkracht (en leesspecialist) 1 Aanvang groep (t/m Stimuleren van geletterdheid december) volgens Schatkist en protocol. 2 Januari Invullen signaleringslijst. Aanpassingen in groepsplan 1 voor leerlingen die onvoldoende opsteken van het aanbod aan geletterde activiteiten. Maart/ April Afnemen toets fonologisch bewustzijn TBG (alle lln.) Opstellen groepsplan 2. Mei Woordenschattoets 1 TBG (alle lln.) 3 Januari juni Aanbod verrijken voor lln. die onvoldoende opsteken van het aanbod aan geletterde activiteiten. 4 Juni Invullen signaleringslijst. Evalueren groepsplan 2. Uitwerking protocol Hoofdstuk 2 en 3. Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 5 Einde schooljaar Overdracht naar nieuwe groep Hoofdstuk 6 Stappenplan dyslexieprotocol groep 2. Stap Moment in het leerjaar Actie door leerkracht (en leesspecialist) 1 Aanvang groep (t/m Stimuleren van geletterdheid december) volgens Schatkist en protocol. Gericht aanbod verrijken voor leerlingen met onvoldoende klankbewustzijn en letterkennis. Groepsplan 1 opstellen. oktober Woordenschattoets 2 TBG Letterkennistoets 1 TBG Analysetoets Synthesetoets 1 Alle lln.! 2 januari Invullen signaleringslijst. Groepsplan 2 opstellen. Leerlingen met onvoldoende klankbewustzijn en letterkennis in gele groep opnemen. Mei Woordenschattoets TBG (alle lln.) Uitwerking protocol Hoofdstuk 2 en 3.

8 3 Januari juni Aanbod beginnende geletterdheid verrijken voor uitvallers. Extra begeleiding door middel van voorschotbenadering. Maart/ April Benoemsnelheid cijfers en letters TBG (uitvallers). Groepsplan 3 opstellen. Mei Letterkennistoets 2 Synthesetoets 2 (uitvallers) 4 Juni Invullen signaleringslijst. Evalueren groepsplan 3. Hoofdstuk 3 en 5. Hoofdstuk 4 5 Einde schooljaar Overdracht naar nieuwe groep Hoofdstuk 6 Stappenplan dyslexieprotocol groep 3. Stap Moment in het leerjaar Actie door leerkracht (en leesspecialist) 1 Aanvang groep Beginsituatie van alle leerlingen vastleggen in groepsplan 1. Aanvang leesonderwijs 2 oktober Herfstignalering* Connect klanken en letters of Taal in Blokjes. 3 Oktober - februari Interventieperiode 1: elementaire leeshandeling (zoals beschreven in groepsplan 1, in november groepsplan 2 opstellen). 4 Februari Wintersignalering. Uitwerking protocol blz. 83. blz. 84 t/m 86. Hoofdstuk 4, blz Hoofdstuk 4. blz. 87 t/m 89. Connect woordherkenning of Taal in Blokjes Hoofdstuk 4, blz Februari maart/ april Interventieperiode 2. Evalueren Hoofdstuk 4. groepsplan + nieuwe interventies verwerken in groepsplan 3. 6 April Lentesignalering (uitvallers). blz. 89 t/m April/ mei Interventieperiode 2b + bijstellen groepsplan. Hoofdstuk 4. 8 Mei juni Eindsignalering + evalueren groepsplan. Overdracht volgens formulieren protocol. blz. 91 t/m 93.

9 Let op! Signaleringen in groep 3 mogen gedaan worden volgens de signaleringen uit VLL, omdat deze momenten goed aansluiten bij het protocol. Echter is dit pakket niet compleet en dient aangevuld te worden met: *Herfstsignalering: Fonologische vaardigheden worden niet in kaart gebracht. Het is wel belangrijk dit te doen. Kijk op de toetskalender van VLL voor suggesties. De herfstsignalering biedt losse zinnen in plaats van een tekst aan. Om zicht te krijgen op de tekstleesvaardigheid kan aanvullend de leestekst die ontwikkeld is voor de eerste maanversie worden aangeboden. Deze tekst is te vinden op Twee keer per jaar wordt er een groepsplan opgesteld, waarin voor alle leerlingen het leesaanbod beschreven wordt. De leesproblemen worden altijd met de ouders besproken! Elk groepsplan wordt geëvalueerd en in november vindt er een tussenevaluatie plaats. Dit wordt vastgelegd in een evaluatieverslag. Met de methode Veilig Leren Lezen wordt er differentiatie toegepast. De leerlingen worden in de juiste niveaugroep ingedeeld. De zwakke leerlingen krijgen dagelijks extra instructie van de leerkracht als de overige leerlingen zelfstandig aan het werk zijn. De AVI niveaus worden vastgesteld volgens de toetsen die genoemd staan op de toetskalender. Stappenplan dyslexieprotocol groep 4. Stap Moment in het leerjaar Actie door leerkracht (en leesspecialist) Uitwerking protocol 1 Aanvang groep Beginsituatie van alle leerlingen vastleggen in groepsplan 1. blz. 82 Aanvang leesonderwijs 2 Aanvang groep 4 tot Interventieperiode 1 Hoofdstuk 4 oktober/ november 3 Oktober/ november Herfstignalering (evt. door leesspecialist). blz. 84 t/m 86 Evalueren groepsplan 1, opstellen groepsplan 2. 4 Oktober februari Interventieperiode 1b Hoofdstuk 4. 5 Januari/ februari Wintersignalering (aanvullende toetsen zwakke lln. evt. door leesspecialist), 6 Januari/ februari - april Interventieperiode 2a (na 2 e rapport opstellen blz. 87 t/m 89. Hoofdstuk 4. groepsplan 3). 7 April Lentesignalering blz. 89 t/m April mei/ juni Interventieperiode 2b Hoofdstuk 4.

10 9 Mei/ juni Eindsignalering Overdracht groep 5 blz, 91 t/m 92. Stappenplan dyslexieprotocol groep 5 t/m 8. Stap Moment in het leerjaar Actie door leerkracht (en leesspecialist) Uitwerking protocol 1 Aanvang groep Beginsituatie van alle leerlingen vaststellen op basis van analyse blz, 92 van het dossier. Groepsplan 1 opstellen. 2 Aanvang groep/ Interventieperiode 1a Hoofdstuk 4 oktober-november 3 Oktober- november Tussenmeting 1 blz. 94/ 95 4 Oktober/ november, januari/ februari Interventieperiode 1b. Evalueren groepsplan 1, opstellen groepsplan 2. Hoofdstuk 4 5 Januari/ februari Hoofdmeting 1 blz. 96/ 97 6 Januari/ februari april Interventieperiode 2a Hoofdstuk 4 Evalueren groepsplan 2, opstellen groepsplan 3. 7 April Tussenmeting 2 blz. 98/ 99 8 April- mei/ juni Interventieperiode 2b Hoofdstuk 4 9 Mei/ juni Hoofdmeting 2 Evalueren groepsplan 3 blz. 99/ 100 Afspraken begeleiding leerlingen met leesproblemen en dyslexie in de bovenbouw: Uitvergroot aanbieden van toetsen. Voldoende tijd geven op werk en toetsen af te maken. Inzetten en gebruiken van hulpmiddelen zoals beschreven in het protocol bij interventies in hoofdstuk 4 en 5. Extra lees- en spellinginstructie mogelijk maken door middel van het directe instructiemodel. Leerlingen krijgen verlengde instructie en oefening. Toetsen Engels in groep 7 en 8 niet verbeteren op spellingfouten enkel op taalfouten. Cito entree- en cito eindtoets uitvergroot met daarbij eventueel auditieve ondersteuning.

11 Indien nodig toetsen mondeling aanbieden. Leerlingen die op het gebied van spelling dyslectisch zijn, krijgen hun dictees niet helemaal aangestreept terug. Dit om demotivatie bij de kinderen te voorkomen. De leerkracht registreert zelf wel het aantal fouten In de bovenbouw wordt het accent gelegd op motivatie. Hiervoor wordt het dyslexie protocol gebruikt. Ook wordt er gebruik gemaakt van de tips die door de werkgroep leesmotivatie wordt gegeven Inzetten van Sprint bij blijvende uitval op het gebied van lezen en spelling. Dit ICT hulpmiddel zal ook gebruikt worden bij vakken waar een groot beroep op de leesvaardigheid van de leerlingen wordt gedaan, zoals begrijpend lezen en de zaakvakken. De mogelijk om onder schooltijd dyslexietraining te volgen. Per kind wordt bekeken welke aanpassing wenselijk is. Dergelijke afspraken worden vastgelegd in het groepsplan. De extra aanpassingen voor de kinderen worden met de betreffende ouders besproken. Leerkrachten geven hierbij duidelijk aan wat wel en wat niet haalbaar is in de klas. Afspraken die gemaakt worden, moeten ook uitvoerbaar zijn.

12 Bijlage 1: Handleiding aanmelden dyslexiezorg Handleiding toegang tot dyslexiezorg voor de basisscholen in 's-hertogenbosch versie dd. 1 januari De school handelt volgens het bestaande Protocol Leesproblemen en Dyslexie (basisondersteuning voor de leerling). 2. Als de school op basis van dit protocol- alle stappen heeft gezet t.a.v. de lees- /spellingproblemen van de leerling, maakt de school, in overleg met de ouders, de kritische afweging of het kind in aanmerking zou kunnen komen voor een nader onderzoek naar / diagnose voor dyslexie. Het moet dan gaan om zgn. Ernstige Enkelvoudige Dyslexie (EED). 3. Als dit aan de orde is en de school het hierbij behorende Leerlingdossier Dyslexie (versie januari 2015!) heeft ingevuld, dient dit eerst toegestuurd te worden naar het Dyslexieteam ( dyslexieteam@demeierij-po.nl ), inclusief alle bij dit dossier behorende bijlagen. Een dyslexie-deskundige zal het dossier screenen en hierop feedback geven aan de IB-er. (NB: het juiste format voor het leerlingdossier is te downloaden van de website van Masterplan Dyslexie: (zie leerlingdossier). 4. Na een positieve feedback verzorgt de school, samen met de ouders, de officiële aanvraag bij de gemeenten. Deze aanvraag dient per naar de gemeente s-hertogenbosch verzonden te worden. E- mailadres: jeugd@s-hertogenbosch.nl Deze aanvraag dient te bestaan uit 2 delen: het door de ouders ingevuld en ondertekend aanvraagformulier (bijgevoegd) de Akkoordverklaring van het "Leerlingdossier Dyslexie" door het Dyslexieteam (format bijgevoegd). 5. De gemeente zorgt vervolgens voor het afgeven van de positieve beschikking voor dyslexiezorg. Deze beschikking (in 1 e instantie bedoeld voor de diagnosestelling en - als de diagnose EED wordt gesteld-, ook voor de behandeling) krijgen de ouders toegestuurd (per post). 6. Voor dit traject (onderzoek/behandeling) kiezen de ouders zelf een dyslexiezorgaanbieder. Zie hiervoor de lijst met alle door de gemeenten gecontracteerde zorgaanbieders. Wanneer ouders een andere zorgaanbieder kiezen (dan op deze lijst staan), kan geen vergoeding van onderzoek en/of behandeling plaatsvinden. 7. De ouders laten de school weten welke zorgaanbieder zij hebben gekozen. De school geeft deze keuze door aan het dyslexieteam en het team zorgt ervoor dat het "Leerlingdossier Dyslexie" + bijlagen (inclusief eventuele warme overdracht en de schoolinformatie ) bij de gekozen zorgaanbieder terecht komt. 8. Nadat de zorgaanbieder het Leerlingdossier Dyslexie met de bijlagen én de beschikking in zijn bezit heeft, kan deze het diagnostisch onderzoek uitvoeren. Indien de diagnose Ernstige Enkelvoudige Dyslexie (EED) gesteld is, kan de hierbij behorende behandeling starten. Dit

13 geldt voor kinderen vanaf 7 jaar in het primair onderwijs (start voor het 13 e jaar) en voor leerlingen van 7 tot en met 13 jaar in het speciaal onderwijs. Van de zorgaanbieder wordt verwacht dat zij tijdens de behandeling samenwerken/afstemmen met de betreffende school. 9. Als er geen diagnose EED kan worden gesteld koppelt de zorgaanbieder het resultaat (verslag) van het onderzoek terug naar ouders. Zij (de ouders) kunnen hierover vervolgens in overleg treden met de school. Ouders kunnen ouders er dan overigens toch voor kiezen behandeling te laten plaatsvinden op eigen kosten.