Beleid leesproblemen en dyslexie. Als lezen niet leuk is. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp

Transcriptie

1 Beleid leesproblemen en dyslexie Als lezen niet leuk is RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp

2 Inleiding Als lezen niet leuk is Op De Waterwilg vinden wij lezen erg belangrijk. Als een leerling achter raakt op het gebied van lezen, kan dit hem of haar belemmeren in het opdoen van kennis. Daarom is het van belang om kinderen die dreigen achter te raken tijdig te signaleren. Wij streven er op De Waterwilg naar om eventuele achterstanden al in de groepen 1 t/m 4 te signaleren en de achterstand zo snel mogelijk in te halen. Omdat wij het belangrijk vinden dat het voor iedereen duidelijk is hoe De Waterwilg leerlingen met een leesachterstand of dyslexie begeleidt, is dit dyslexiebeleid opgesteld. We hebben dit beleid gebaseerd op de protocollen van het Expertisecentrum Nederlands. Deze boeken zijn in te zien in de orthotheek, in de kamer van de intern begeleiders. Directie en intern begeleiders RKBS De Waterwilg De Poort PT Nootdorp info@dewaterwilg.nl Inhoud - Leesonderwijs op de Waterwilg - Leesproblemen - Zorgstructuur - Speciale Leesbegeleiding - Wat is dyslexie? - Signaleren van mogelijke dyslexie - Dyslexie- onderzoek - Comorbiditeit - Extra hulp en faciliteiten voor de dyslectische leerlingen - Overdracht aan het Voortgezet Onderwijs - Bijlage 1: signalen van dyslexie RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 1

3 Leesonderwijs op De Waterwilg Beleid leesproblemen en dyslexie In de inleiding is al duidelijk geworden dat wij lezen een belangrijke pijler vinden. Daarom beginnen we bij de kleuters al met het aanbieden van geletterdheid. Dit gebeurt op een leuke en speelse manier waarbij de kinderen zelf dingen aandragen vanuit hun belevingswereld. Te denken valt aan de lettermuur en de klankgebaren. De leerkrachten werken aan belangrijke tussendoelen (markeringspunten). We gebruiken Kijk! en de Cito-toetsen Taal voor Kleuters en Ordenen om deze doelen in kaart te brengen. De leerkrachten van groep 1 en 2 kijken zeer gericht naar individuele kinderen. Kinderen die in januari van groep 2 minder dan 6 letters kunnen benoemen, worden geclusterd. Zij krijgen extra instructie door een leerkracht of remedial teacher volgens de preventie training Rijnland van Onderwijs Advies. Het doel hierbij is dat zij 12 tot 15 letters kennen voor de kinderen naar groep 3 gaan. Op deze manier wordt een goede basis gelegd en zorgen we ervoor dat de overgang naar het aanvankelijk lezen in groep 3 zo goed mogelijk verloopt. Vanaf groep 3 start het aanvankelijk leesonderwijs. De kinderen leren dan de techniek om geschreven woorden om te zetten naar de klankvorm van dat woord. Op De Waterwilg werken we met de methode Veilig leren Lezen Kim-versie. Deze methode geeft veel mogelijkheden om te differentiëren. Er is materiaal voor de zwakke lezer, de gemiddelde lezer en de vlotte lezer. Alle leerkrachten maken gebruik van klankgebaren. Wij stimuleren de beginnende lezers om zoveel mogelijk leeskilometers te maken. Na de herfstvakantie wordt er elke ochtend en elke middag gedurende 15 minuten gestart met individueel lezen. Iedere dag wordt er voorgelezen. Hogere groepen worden aan lagere groepen gekoppeld (adoptiegroepen). Met de adoptiegroep wordt er duo gelezen. Twee keer per week lezen de leerlingen van de groepen 3 in duo s met leerlingen van een bovenbouwgroep (groep 6, 7 of 8). De leerlingen van groep 3 bezoeken regelmatig de bibliotheek. De boeken worden gedurende zes weken in de klas bewaard. Ook vinden er boekpromoties plaats. Leerlingen mogen in de klas vertellen over een boek dat ze gelezen hebben. Vanaf groep 4 wordt er gewerkt met de methodes Taal in Beeld, Timboektoe en Nieuwsbegrip. Taal in Beeld en Nieuwsbegrip maken de leerlingen op Snappet. Ook lezen de leerlingen dagelijks 15 minuten in een boek van hun keuze. We vinden het belangrijk dat een leerling een boek kiest dat hij leuk en interessant vindt. Wel is het van belang dat het leesniveau van het boek niet te ver afwijkt van het technisch leesniveau van een kind. Er is op school een ruim aanbod van boeken en er zijn interessante en aantrekkelijke boekenhoeken. Tijdens de spelling- en taallessen leggen we de nadruk op de instructie. Door de lesstof uit te leggen en voor te doen, geven we de kinderen de tools mee om het geleerde toe te kunnen passen. Leren lezen vraagt een gezamenlijke inspanning van school en ouders. Wij verwachten van ouders dat zij thuis ook aan de slag gaan met de ontluikende geletterdheid en het aanvankelijk lezen. Zo raden wij aan om iedere dag zo n tien minuten voor- of samen te lezen om voldoende leeskilometers te maken. Indien een kind stagneert of moeite heeft met het leren lezen, geven wij ouders extra materiaal mee om thuis met hun kind aan de slag te gaan. Op deze manier zorgen wij er samen met ouders voor dat er op tijd wordt gesignaleerd en problemen worden aangepakt. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 2

4 Leesproblemen Leesproblemen, soms in combinatie met spellingproblemen, openbaren zich in de meeste gevallen al in de periode van het aanvankelijk lezen, in groep 3. Bij sommige leerlingen vallen stagnaties in de ontwikkeling van geletterdheid al in de kleuterperiode op. Het is van belang om problemen zo vroeg mogelijk op te sporen, zodat een begeleidingstraject de meeste kans van slagen heeft. Een leesprobleem wordt in Nederland officieel geconstateerd aan de hand van de volgende criteria: - Leesachterstand (3 maanden of meer) - Onvoldoende ontwikkelde decodeervaardigheden. Dit houdt in dat een kind een klank kan maken bij de letter. - Automatiseren komt niet of moeizaam tot stand. Automatiseren houdt in dat een kind iets kan zonder hierover na te hoeven denken. - Het hardnekkig spellend lezen. Bij spellend lezen wordt er letter voor letter gelezen. - Het niet of onvoldoende tot stand komen van het woordbeeld. - Het radend lezen. Er wordt te snel gelezen, waardoor woorden worden gelezen die er niet echt staan. - Er is sprake van omdraaiingen. Drop wordt bijvoorbeeld dorp. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 3

5 Zorgstructuur Op De Waterwilg hanteren wij drie verschillende zorgniveaus. Per zorgniveau is uitgewerkt welke middelen wij inzetten. Zorgniveau 1 Voor het basisaanbod op zorgniveau 1 op onze school maken we gebruik van de volgende methoden: Groep 1 en 2 - map Fonemisch Bewustzijn, preventietraining Rijnland Groep 3 - Veilig Leren Lezen Groep 4 t/ m 6 - Timboektoe Groep 4 t/m 8 - Nieuwsbegrip De map Fonemisch Bewustzijn richt zich op het bewust worden dat woorden bestaan uit klanken. Er wordt geoefend met woorden in stukjes hakken (maan bestaat uit m-aa-n) en andersom, het plakken (m-aa-n wordt maan). Verder komen er uitgebreid letters aan bod, zodat leerlingen al een aantal letters leren kennen. Veilig Leren Lezen is de methode die we gebruiken om kinderen te leren lezen. Timboektoe richt zich op technisch lezen. Dit houdt in dat kinderen hardop kunnen zeggen wat er op papier staat. Nieuwsbegrip richt zich op het begrijpend lezen. We hanteren in alle groepen de richtlijnen van het Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor de aanbevolen leertijd taal / lezen per groep per week. Zorgniveau 2 Op zorgniveau 2 wordt er, naast de gewone reguliere instructie, gewerkt met de materialen uit de reguliere methoden met een geïntensiveerde aanpak. Deze aanpak bestaat uit extra instructie en begeleiding bij de inoefening. De hulp op zorgniveau 2 wordt in de klas gegeven door de groepsleerkracht. Alle groepsleerkrachten van De Waterwilg hebben hun klassenorganisatie zo ingericht dat het geven van deze extra hulp mogelijk is. Zij kunnen de hulp op basis van een groepsplan zelfstandig organiseren en uitvoeren. Zorgniveau 2 wordt geboden aan alle leerlingen die niet de minimumdoelen halen, dat wil zeggen aan de leerlingen die op de woordleestoets DMT een IV of V score behalen en/of er sprake is van een onvoldoende beheersing van het beoogde AVI- niveau. Zorgniveau 3 Leerlingen met ernstige leesproblemen krijgen (afhankelijk van hun problematiek) de volgende begeleiding: - Het aanbod op zorgniveau 1 en 2 blijft gehandhaafd. - Het aanbod op zorgniveau 3 wordt extra uitgevoerd. Deze toegespitste hulp op maat buiten de groep wordt beschreven in een handelingsplan. Uit de beschrijving van de begeleiding moet duidelijk blijken dat voor de bewuste leerling toegespitste hulp is gegeven, die gebaseerd is op een degelijke analyse van de problematiek. Op dit niveau kan er een vermoeden zijn van dyslexie. Waar voldoet de begeleiding minimaal aan? - Er wordt minimaal 1 uur extra instructie- en inoefentijd per week gegeven. Binnen de groep wordt hiervoor al tijd ingeruimd door de groepsleerkracht. Begeleiding buiten de klas wordt gegeven aan leerlingen waarvan wij zien dat zij dit nodig hebben. De intern begeleider, remedial teacher of andere leerkracht, kan een deel van het RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 4

6 uur extra leestijd buiten de groep overnemen. Beleid leesproblemen en dyslexie Speciale Leesbegeleiding (SLB) De Speciale Leesbegeleiding is bedoeld voor leerlingen uit groep 4. Leerlingen die eind groep 3 een V of V- gescoord hebben op de Drie-Minuten-Test en die AVI E3 niet behaald hebben, nemen deel aan deze groep. De groep valt onder de verantwoordelijkheid van de intern begeleider. Zij is ook aanwezig tijdens de leessessies. De SLB-leerlingen uit groep 4 worden gekoppeld aan een leerling uit groep 8. Op twee vaste momenten in de week lezen deze koppels 20 minuten op de voor- door- koorwijze. Dit vindt plaats in de teamkamer van De Waterwilg. De leerlingen uit groep 8 brengen de leerlingen uit groep 4 na het lezen weer terug naar hun klas. De speciale leesbegeleiding is voor een periode van 12 weken. Als een leerling op de Drie-Minuten-Toets midden groep 4 wederom een V of V- scoort, verlengen we de SLB met 12 weken. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 5

7 Wat is dyslexie? De officiële definitie van dyslexie, van de Stichting Dyslexie Nederland (2008) luidt als volgt: "Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau". Kenmerkend voor dyslexie is dat de problemen ondanks intensieve remediëring blijven bestaan. In Nederland heeft ongeveer 10% van de leerlingen op de basisscholen moeite met leren lezen. Voor de meeste kinderen is extra begeleiding voldoende om op een optimaal lees- en schrijfniveau te komen. Maar bij ongeveer 4% van de leerlingen zal het proces altijd moeizaam blijven verlopen, omdat bij hun sprake is van dyslexie. Voor deze kinderen is gespecialiseerde hulp nodig, die gericht is op het behalen van een zo hoog mogelijk niveau van functionele geletterdheid. Kinderen met dyslexie hebben een ernstige lees- en spellingachterstand en behoren bij de landelijk genormeerde toetsen tot de 10% zwakst scorende leerlingen; de V-leerlingen. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 6

8 Signaleren van mogelijke dyslexie Beleid leesproblemen en dyslexie Op De Waterwilg gaan wij uit van de professionaliteit van de leerkracht. De leerkracht gaat dagelijks met de leerlingen om, ziet hoe de leerlingen werken en leren, weet hoe hun vooruitgang is en hoe ze zich ontwikkelen. Daarnaast is er het CITO- leerlingvolgsysteem, dat op een objectieve manier meet welke vorderingen een leerling maakt. Ook halen wij gegevens uit de methodetoetsen en kunnen wij door het werken met Snappet goed in de gaten houden welke doelen een leerling wel of niet beheerst. De gegevens die wij gebruiken bij de signalering van mogelijke dyslexie, zijn onder andere: - De informatie van de ouders bij aanmelding op school. Mogelijk is er een erfelijke belasting. Dit nemen wij mee. Daarnaast horen wij graag als ouders problemen met lezen thuis signaleren. - Observaties in de klas met betrekking tot werkhouding, leerbaarheid, automatiseren, interesse in activiteiten die met taal, geletterdheid en lezen te maken hebben. - Analyse van werk en taaluitingen - Analyse van observatielijsten, signaleringslijsten en methode gebonden toetsen. - Analyse van toetsen uit het leerlingvolgsysteem Een uitgebreidere signalenlijst vindt u in de bijlage. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 7

9 Dyslexieonderzoek De school heeft de functie van poortwachter bij de aanmelding voor dyslexieonderzoek. Het aanvragen van een dyslexieonderzoek gebeurt door ouders(s)/verzorger(s), in samenwerking met de intern begeleider. De ouders zijn verantwoordelijk voor de aanvraag van het onderzoek. De school is verantwoordelijk voor het aanleveren van de beschikbare informatie en kan de ouder(s)/verzorger(s) gedurende het hele traject adviseren. Het onderzoek zelf vindt niet plaats op school, maar wordt gedaan door een andere instantie. Om in aanmerking te kunnen komen voor een dyslexieonderzoek, moet voldaan worden aan een aantal strenge eisen. De criteria zijn: - Een leerling scoort na goed regulier onderwijs voor lezen en spelling (basis en eventuele extra instructie in de groep) op de DMT of Cito Spelling een V. - De leerling krijgt extra zorg/hulp op lees- of spellinggebied. De hulp moet minimaal 6 maanden lang 3x 20 minuten per week gegeven aan de hand van een kwalitatieve methodiek. - Deze extra hulp is na 3 maanden geëvalueerd. Voor lezen nemen we de DMT af. Voor spelling gebruiken we het PI dictee als evaluatie instrument. Groeit de leerling niet voldoende, dan moet de extra hulp voortgezet worden. Anders kan de leerling terug naar de reguliere hulp in de klas. - De extra hulp wordt na 6 maanden opnieuw geëvalueerd. Scoort de leerling nog steeds op V niveau? En groeit de leerling niet voldoende? Dan mag er een aanvraag gedaan worden (in totaal dus 3x V gescoord). - Het leesprobleem moet aantoonbaar op zichzelf staan. Er moet worden uitgesloten dat de leerachterstand elders vandaan komt. Een dyslexieverklaring kan nuttig zijn i.v.m. het aanschaffen van compensatiemiddelen voor dyslectische leerlingen (bijvoorbeeld een ingesproken Cito Eindtoets). Ook kan deze verklaring leiden tot extra tijd bij toetsen en extra hulp in het voortgezet onderwijs. Verder kan de diagnose dyslexie voor een leerling en zijn ouder(s)/verzorger(s) een opluchting betekenen en de emotionele gevolgen van het probleem beperken. Tijdens de onderzoeksperiode en de daarop volgende behandelperiode, volgt de leerling het intensieve spellingen leesaanbod in de groep. Zodra de dyslexiebehandeling start, stopt de intensieve begeleiding buiten de groep. Dit om overbelasting van de leerling te voorkomen. Vergoedingen Bij het in werking treden van de wet Passend Onderwijs is de vergoeding van dyslexieonderzoeken en behandelingen overgegaan naar de gemeente. Voor de zwakste 4% lezers wordt onderzoek en behandeling vergoed. Is er wel een vermoeden van dyslexie, maar heeft de leerling te goede scores om in aanmerking te komen voor een vergoed onderzoek? Dan kan een regulier dyslexieonderzoek aangevraagd worden door de ouder(s)/verzorger(s). De kosten zijn dan voor rekening van de ouder(s)/verzorger(s). Mocht er inderdaad sprake zijn van dyslexie, dan dient de eventuele behandeling ook zelf te worden betaald. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 8

10 Comorbiditeit Soms komen meerdere diagnoses bij een leerling tegelijkertijd voor. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van dyslexie en ADHD, of van dyslexie en hoogbegaafdheid. Wanneer er meerdere diagnoses zijn gesteld bij een leerling, spreken we van comorbiditeit. In de Richtlijn comorbiditeit van het Nationaal Referentiecentrum Dyslexie (NRD) en het Kwaliteitsinstituut Dyslexie (KD) staat dat een kind dat een bijkomende diagnose heeft in aanmerking kan komen voor vergoeding als de andere diagnose niet (meer) belemmerend is voor dyslexieonderzoek. Dit beoordeelt de dyslexiespecialist. Het gaat hierbij om diagnoses die zijn vastgesteld door een door de beroepsgroep (NIP of NVO) erkende diagnosticus. Als de bijkomende stoornis wel belemmerend is voor het dyslexieonderzoek en/of -behandeling dan komt het kind in eerste instantie niet in aanmerking voor vergoeding en wordt geadviseerd om eerst deze aandoening te laten behandelen. Wanneer de aandoening geen belemmering (meer) vormt, dan kan het kind in aanmerking komen voor het traject. Alle andere eisen blijven in alle gevallen gelden. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 9

11 Extra hulp en faciliteiten voor de dyslectische leerlingen Naar aanleiding van het onderzoek wordt de eerder geboden hulp op zorgniveau 1 en 2 voortgezet. De extra hulp wordt minimaal geboden totdat de leerling het niveau dat vastgesteld is door de behandelaar heeft behaald. Op school bieden wij compensatie en dispensatie aan bij lezen en spelling, aangevuld met aanbevelingen die staan op de dyslexieverklaring. Per leerling wordt bekeken welke maatregelen voor deze leerling van toepassing zijn. Lezen: - De leerling krijgt extra leestijd voor bijvoorbeeld zaakvakteksten en toetsen. - De leerling heeft een leesmaatje in de klas, die kan ondersteunen bij het lezen van teksten en opdrachten. - De leerling krijgt toegang tot boeken die qua inhoud aansluiten bij de leeftijd en interesses van de leerling, maar die qua technisch niveau vereenvoudigd zijn. Er zijn ook boeken beschikbaar met dyslexie lettertype, die voor sommige dyslectici makkelijker te lezen zijn. - De leerling krijgt toegang tot de voorleesfunctie van Snappet. - De leerling wordt niet uitgekozen door de leerkracht om een stuk tekst voor te lezen in de klas als de leerling dit niet prettig vindt. - Het leesboek dat de leerling uitkiest om te lezen in de klas, mag een dagje mee naar huis, waarbij het eerste hoofdstuk thuis voorgelezen kan worden. Op deze manier komt de leerling inhoudelijk beter in het verhaal. Het boek wordt dan weer meegenomen naar school om zelfstandig uit te lezen. Spelling: - De leerling mag gebruik maken van hulpmiddelen, zoals een spellingregelboekje en woordenboek. - De leerling krijgt extra tijd voor schrijftaken of mag minder werk maken. - Indien nodig krijgt de leerling mondelinge overhoringen. - De Cito toetsen mogen digitaal worden gemaakt. - De spelfouten worden niet beoordeeld bij topografie. Leerlingen met een leesachterstand van meer dan een jaar krijgen auditieve ondersteuning en kunnen hun Citotoets spelling, rekenen en woordenschat digitaal maken. Is de achterstand kleiner, dan krijgt de leerling een vergrote tekst. Het is belangrijk dat een kind met dyslexie blijft lezen. Als een leerling in zijn dagelijkse situatie werkt met compenserende middelen en materialen dan worden deze middelen ook toegestaan in toetssituaties. De Citotoets Begrijpend lezen wordt niet voorgelezen of digitaal gemaakt! Voor alle kinderen met een dyslexieverklaring wordt de Citotoets Begrijpend luisteren afgenomen, deze toets nemen we af in januari. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 10

12 Overdracht aan het Voortgezet Onderwijs Beleid leesproblemen en dyslexie Op het moment dat een dyslectische leerling doorstroomt naar het Voortgezet Onderwijs draagt het Primair Onderwijs zorg voor overdracht van benodigde informatie middels het reguliere onderwijskundig rapport. Daarbij wordt helder aangegeven welke specifieke onderwijsbehoeften deze leerling heeft en welke hulp tot dan toe is geboden. Indien er sprake is van een dyslexieverklaring wordt dit gemeld. Ouders blijven verantwoordelijk voor het overdragen van de dyslexieverklaring aan het Voortgezet Onderwijs. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 11

13 Bijlage 1: Signalen van dyslexie De onderstaande lijst met algemene kenmerken en signalen per leeftijdsgroep is letterlijk overgenomen van de site Algemene kenmerken Kinderen met dyslexie kunnen moeite hebben: e houden bij 'klankinformatie' (gesproken woord) Per leeftijdsgroep zijn er verschillende signalen die kunnen duiden op (aanleg voor) dyslexie bij kinderen. Signalen op kleuterleeftijd Op de kleuterleeftijd (groep 1 en 2) is dyslexie nog niet vast te stellen. Wel kunnen er een aantal signalen zijn die aanleiding geven om het kind extra in de gaten te houden. Bijvoorbeeld wanneer het kind: van kleuren. jmen Niet alle kinderen met deze problemen ontwikkelen echter dyslexie. Een vertraagde spraak-/taalontwikkeling en dyslexie in de familie heeft wel een zekere voorspellende waarde. Signalen onderbouw basisonderwijs Signalen voor dyslexie in groep 3 kunnen zijn: betekenis van woorden horen tussen klanken als m en n, t en k, ba en da, met ritme, klemtoon en de en weglatingen het gevolg zijn) het inprenten van reeksen (bijv. tafels), met het onthouden van woordcombinaties, uitdrukkingen en gezegdes Signalen voor dyslexie in groep 4 kunnen zijn: et lezen RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 12

14 Signalen bovenbouw basisonderwijs In de bovenbouw van de basisschool s het leesonderwijs erop gericht om leerlingen steeds meer woorden te leren lezen, steeds zelfstandiger te maken en door middel van lezen informatie op te laten doen en hun kennis uit te breiden. De signalen van dyslexie in de bovenbouw zijn te merken aan een toenemende weerstand tegen leestaken en/of toenemende faalangst en kenmerken die opvallen bij a) het hardop lezen, b) de spelling, c) het schrijven en d) taken die te maken hebben met snel benoemen en/of de belasting van het verbale korte termijn geheugen. a) bij hardop lezen valt op dat de leerling: b) bij de spelling valt op dat de leerling: c) bij het schrijven valt op dat de leerling: d) bij het snel benoemen valt op dat de leerling: an namen of het ophalen van namen uit het geheugen, bijvoorbeeld bij vakken als geschiedenis en topografie. RKBS De Waterwilg - De Poort PT Nootdorp 13