Ethiek, SOA & HIV Jeren Luyten
Structuur 1. Wat is ethiek? 2. Ethisch mdel: principlisme 3. Tegepast p infectieziekten 4. Gevalstudies 2
1. Wat is ethiek? 1.1 Vrbeeldvragen Met je een bedelaar geld geven? Mag je veel geld verdienen ten kste van anderen? Mag je vals spelen als iedereen dat det? Mag je slimme mensen kweken? Met je aardig blijven tegen misdadigers? Meten we ingrijpen in Oekraïne? Mag je de hlcaust ntkennen? Mag je iemand die wil sterven helpen sterven? 3
1. Wat is ethiek? 1.2 Ethiek vs. mraal Mraal: Dat wat binnen een maatschappelijke cntext als crrect en wenselijk wrdt gezien: heersende pvattingen, gewnten en gebruiken Niet ndzakelijk ged (bv. slavernij, nderdrukking vruwen, ) Ethiek (f mraalfilsfie): Wetenschap die mraal nderzekt Meta ethiek: studie van de grndslagen van de ethiek Descriptieve ethiek: beschrijven he ethiek werkt Nrmatieve ethiek: vrschrijven he we ns meten gedragen Tegepaste ethiek: ethische inzichten vertalen naar cncrete cntext 4
1. Wat is ethiek? 1.3 Ethiek vs. wet Nauw verbnden: ethiek als basis van wet, en wet als instrument van de ethiek Verschillen: Tepassingsgebied: Ethiek: breder in de private sfeer (bv. plicht m niet te liegen) Wet: breder in de publieke sfeer (bv. ruimtelijke rdening) Karakter: wet is vrwaardelijk, ethiek niet Sanctie vr vertreders: wettelijke straf vs. mrele blaam 5
1. Wat is ethiek? 1.4 Waarm (nrmatieve) ethiek bestuderen? Uiteindelijke del: de mens beschermen tegen de mens niet dr van bvenaf dingen p te leggen wel dr een gerdende discussie/reflectie mgelijk te maken welke fundamentele waarden staan er p het spel? Bltleggen van incnsistente meningen Subjectieve dimensie: het gewicht van waarden kan verschillen tussen individuen, culturen, etc. Objectieve/intersubjectieve dimensie: vaak is cnsensus mgelijk 6
2. Ethische mdellen Vlledige mdellen Vb 1: utilitarisme: maximaliseer welzijn Vb 2: cntractualisme: het sciale cntract bepaalt Vrdeel: ethische prblemen plssen Nadeel: cntra intuïtieve/fute uitkmsten Pragmatisch mdel: principlisme 4 prima facie principes: autnmie, nnmaleficence, beneficence, rechtvaardigheid Prima facie: bindend, tenzijeenanderprincipe vrrangheeft Op zek gaan naar de best mgelijke balans tussen ged en fut Z ged mgelijk vertalen naar cncrete cntext Prberen m cnflicten tussen principes te vermijden Bij cnflict: ethisch intuïtinisme Meestal velen we aan welk principe vrrang heeft 7
2. Ethisch mdel: principlisme 2.1 Respect vr individuele autnmie letterlijk: zichzelf (auts) de wet (nms) stellen zelf beslissen ver belangrijke zaken Lichaamsintegriteit: het recht te kiezen wat er met ns lichaam gebeurt privacy: zelf kiezen wat er met persnlijke infrmatie gebeurt Eigendmsrechten: zelf kiezen wat er met nze eigendm gebeurt Bewegingsvrijheid Gewetens en gdsdienstvrijheid Vrijheid van meningsuiting Fundering: Respect vrpersnen Beschermen van nze vrijheid tegen dwang anti paternalisme: wij dragen zelf de gevlgen van nze keuzes dus drgaans weten wij zelf het beste wat er in ns belang is 8
2. Ethisch mdel: principlisme 2.2 Nnmaleficence Letterlijk: geen (nn) kwaad (malus) aanrichten (facere) De verplichting m andere mensen niet delbewust te schaden Eed van Hippcrates: Primum nn ncere Fysieke schade: mrd, geweld, diefstal, Mrele/mentale schade: trauma, beledigen, pesten, 9
2. Ethisch mdel: principlisme 2.3 Beneficence Letterlijk: ged (bene) den (facere) Eng: cncrete schade bij anderen helpen te vrkmen Bv. de plicht m iemand in nd te redden Breed: de wereld verbeteren, andere mensen gelukkiger maken Veeleisender dan nnmaleficence: actie ndernemen Meestal is plicht tt nnmaleficence sterker dan beneficence Bv. mrd plegen vs. laten gebeuren Bij infectieziekten is de grens tussen beiden niet duidelijk: Preventie: m geen schade aan te richten? Of m het gede te den vr anderen? 10
2. Ethisch mdel: principlisme 2.4 Rechtvaardigheid Vereffenende (juridische) vs. verdelende rechtvaardigheid Iedereen met krijgen waar hij/zij recht p heeft Grt belang aan gelijkheid Gelijkheid is de standaard, de bewijslast ligt p ngelijkheid Maar, gelijkheid van wat? Rechten? Kansen? Middelen? Welzijn? Eng: billijkheid: faire verdeling van lusten en lasten Breed: sciale rechtvaardigheid: gezndheidszrg, nderwijs, inkmensngelijkheid, etc. 11
2. Ethisch mdel: principlisme 2.5 Ethische prblemen Ethische dilemma s: cnflicten tussen de 4 principes Vb: de mhammed cartns : autnmie vs. nnmaleficence Vb: verplichte vaccinatie: autnmie vs. beneficence Vb: mrd p dictatr: nnmaleficence vs. beneficence Vb: miljnairstaks : autnmie vs. rechtvaardigheid Vb: favritisme: rechtvaardigheid vs. beneficence Relatinele cntext bepaald mee het gewicht en de invulling van de 4 principes Tussen nbekenden in het penbaar verver Tussen partners: SOA s Tussen zrgverlener en patiënt 12
Autnmie: grenzen en wensen van partner respecteren Nnmaleficence: niet delbewust besmetten van partner Beneficence: partner beschermen tegen SOA Rechtvaardigheid: de preventielast mag niet enkel p 1 persn liggen Patiënt met SOA Seksuele partner(s) Autnmie: berepsgeheim, wensen patiënt respecteren Nnmaleficence: de belangen van de patiënt niet schaden Beneficence: hem/haar z ged mgelijk helpen Beneficence: de partner inlichten Zrgverlener Rechtvaardigheid: partners wijzen p hun preventieve plichten Nnmaleficence: afschrikkingseffect vermijden Rechtvaardigheid: preventie mgelijk maken, iedereen wijzen p zijn taak, slachtffers helpen Nnmaleficence: stigmatizatie vermijden Autnmie: privacy ypatiënten beschermen Samenleving 13
Weblinks naar ethiek en filsfie Nuffield cuncil n biethics www.nuffieldbiethics.rg Stanfrd Encyclpaedia f Philsphy (SEP) Zeer uitgebreid qua ethisch filsfische nderwerpen Erg gede intr, wel algemeen, iets minder tegepast http://plat.stanfrd.edu/index.html Hastings Center Eén van dé referenties in medische ethiek www.thehastingscenter.rg 14
Weblinks naar ethiek en filsfie Wrld Health Organisatin http://www.wh.int/bulletin/vlumes/86/8/08 056242/en/ Integrale cursus Public Health Ethics Van wereldautriteiten, zeker de meite http://www.asph.rg/dcument.cfm?page=782 Website met veel ethische discussies en artikels http://www.scu.edu/ethics 15