PROVINCIAL^ STATEN VAN OVERIJSSEL Aan Gedeputeerde Staten vi ir?@verijssel 95/ d c.11 3 M t.a.v. mevr. drs. C. Abbenhu^s 11 Ac* ^ Pstbus 178 Dat. ntv.: 12 NOV 29 80 GB Zwlle Ruting a.d. Bijl.: Overijssel Secretariaat: Luttenbergstraat 2 Pstbus 178 80 GB Zwlle Telefn038499 74 04 E-mail d.melenhrst@serverijssel.nl www.serverijssel.nl Ons nummer: S 1849 Datum: n nvember 29" Onderwerp: Blijvende aandacht vr buwsectr in Overijssel van grt belang vr reginale ecnmie Geachte mevruw Abbenhues, Inleiding Vanaf eind 28 heeft SER Overijssel in adviezen en in verschillende gesprekken met Gedeputeerde Staten herhaaldelijk de ndzaak aangegeven tt het nemen van maatregelenm de gevlgen van de ecnmische recessie vr de buwsectr in Overijssel te bestrijden. Ok vanuit Prvinciale Staten is gewezen p het belang van aanvullende maatregelen vr de buwsectr (zie mtie Antuma/Steinmetz 13 mei 29, kenmerk PS 29/337). Achtergrnd: Het grte belang van de buwsectr in de Overijsselse ecnmie Waarm zveel aandacht vr de buwsectr? In Overijssel is het belang van de sectr niet te nderschatten. Om te bepalen f een sectr relatief sterk f zwak vertegenwrdigd is in Overijssel met de prductiestructuur vergeleken wrden met de prductiestructuur van een grter gegrafisch geheel (bijvrbeeld geheel Nederland). Een hulpmiddel hierbij is het lcatiequtient. Het lcatiequtient is gelijk aan het qutient van het aandeel van een sectr in de prductiestructuur van Overijssel en het aandeel van die sectr in de prductiestructuur van Nederland, vermenigvuldigd met 1. In figuur 1 zijn de sectren met de hgste lcatiequtienten in Overijssel grafisch uitgezet. Binnen de ecnmische structuur van Overijssel is, ten pzichte van Nederland als geheel, vral de industrie sterk vertegenwrdigd, gevlgd dr de buw. Ngal wat industrie in Overijssel is niet ls te zien van activiteiten in de buw. Het belang van de buwsectr vr de werkgelegenheid beperkt zich immers niet tt de werkgelegenheid die dr het CBS tt de buwnijverheid wrdt gerekend. De buwnijverheid kent een behrlijk uitstralingseffect. Op iedere drie werknemers in de buw is er 1 werknemer buiten de buwnijverheid werkzaam m de buwprductie mgelijk te maken. De uitstraling van de buwnijverheid kmt vral ten gede aan de buwmaterialenindustrie en de metaalprductenindustrie. Wanneer de investeringen in het werk van architecten k als buwprductie wrdt gerekend is zelfs bijna 1 werkende in andere bedrijfstakken p 2 werkenden in de buw ndig vr het realiseren van de buwprductie. Cncluderend, de i^gs WNO NCW Midden - MKB Ost-Mededand - FIW Vakcsnimle - CIW Vakcentmle kdwseun KvK Oast Nederland - LTO Hard - Reginale Platfrms Arbeldsmarkt
ntwikkeling van de buwprductieis van grtbelang vr dereginale ecnmiein Overijssel 1. Figuur 1: De sectren met de hgste lcatiequtienten in Overijssel (arbeidsvlume tv Nederland=1) Industrie Buwnijverheid Onderwijs Gezndheid en welzijn Hreca Brn: CBS, bewerking SER Overijssel Achtergrnd: Situatie Overijsselse buwsectr ernstiger dan landelijk - De landelijke situatie De situatie in debuw is zeernegatief te nemen.de zwaarstehappen vallenbij de nieuwbuw van wningenen utiliteitsgebuwen. Ok de herstel- en verbuwactiviteitenin beide sectren wrden stevig getrffen.in ttaalneemt debuwprductie in Nederlandin de peride 29-2011 met15 prcentaf,een prductieverliesvan 8 miljard eur ten pzichte van hetniveau in 28. De investeringendr demarktsectr in bedrijfsgebuwen en kantren vallensterk terug. Ok de wningbuw (zwel denieuwbuwals herstelen verbuw) is relatief cnjunctuurgevelig.het nderhud van gebuwenis minder gevelig vrdeecnmische terugvaldan de b&u-sectr. De grand-, water- en wegenbuw (gww)is veelminder gevelig vanwege hetbelang van budgetsectren in de ttalegww-prductie.de prductiedaling van de grand- water- en wegenbuwblijft beperktdr een tename van de investeringen in infrastructuurdr de verheid. Binnen de gww is de terugval vral sterkin de prductie ten beheve vanhetbuw- en wnrijpmaken van buwlcatiesvr wningbuw en utiliteitsbuw. Figuur 2 tntde neergaandentwikkelingvan de mvang van de rderprtefeuillevannederlandsebuwbedrijven. 120 1 Meer infrmatie is te vinden in de SER-ntitie van 11-9-28: "Het belang van de buw (het buwcluster) in Overijssel" p www.serveriissel.nl; (http://www.serverijssel.nl/publicaties/index.asp?ld=262)
Dedalendebuwprductie heetsterk negatieve gevlgenvrdewerkgelegenheid in de buw. Snel teruglpende aantallenvacatures, afnemendeinhuur van flexibele arbeidskrachten en gedwngen ntslagen bepalen hetbeeld vr 29 en 2010. De ttale werkgelegenheid in de buwnijverheid daaltin deperide 29-2011 met 10prcent, wat grfweg neerkmt p eenverlies van 50 duizend banen. Figuur 2: De mvang van de rderprtefeuille van Nederlandse buwbedrijven (peride maart 28 - juli 29), gespiitst naar B&U en GWW-sectr aantal maanden in prtefeuille y,3-9 - 8,5-8 - B b&u gww 7,5-7 6,5-6 - 5,5 - "" " ""* S» ^ ^ ^ X ^ ^ ^ ^. > «*J^-"»»^ "v ^*"******»~»-«* """ * 5 - CO r. E QO O Q. (0 O '53 E "5 en Q. CO s > c u w c r r 1 JQ en E a. CO i i i i "53 E O c 3 ~3 > i Bran: Ecnmisch Instituut vr de Buwnijverheid, bewerking SER Overijssel - De situatie in Overijssel CBS, de Kamervan Kphandel, EIB, MKB-Nederland en VNO-NCW hebben gezamenlijk de CnjunctuurEnquete Nederiand (COEN) pgebuwd randm bestaande maandenquetes van CBS en EIB. Dit nderzek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ntwikkelingen en verwachtingen in het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regi en bedrijfstak, waarbij in de analyse en de vraagstelling ingespeeld wrdt p actuele ntwikkelingen. De meest recente uitkmsten van deze enquete laten wat betreft de buwsectr in Overijssel een zrgelijk beeld zien. De negatieve gevlgen van de recessie vr de buw blijken in Overijssel zwaarder neerte slaan dan landelijk 2. Allereerstis de rderprtefeuille vande buwbedrijven in Overijssel mmenteel minder gevulddan landelijk (5,9 tegenver 6,1 maanden). Inhet verleden bleek vaakhet mgekeerde, de Overijsselse buwbedrijven haddenin vergelijking metdecllega's in den lande vaak meer werk. Vanaf eind 28/begin 29 is echter een mmekeer zichtbaar. De heveelheid werkvrdeoverijsselse buwbedrijven heeftvanaf datmmenteensterkere neerwaartse vluchtmeegemaaktdan gemiddeldlandelijk tezien was. Figuur 3 geeftgrafisch dedalingvanderderprtefeuilleweer, pgesplitst naar grtbedrijf (meer dan 50 werknemers)en midden- en kleinbedrijf (minderdan 50 werknemers). Opvallend is dathet 2 De secretaris van SER Overijssel, de heer Melenhrst, heeft 25 augustus jl p uitndiging van Buwsciety Twente een presentatie gehuden ver de zrgelijke situatie in de Overijsselse buw. De presentatie is te dwnladen via http://www.serverijssel.nl/publicaties/index.asp?id=274
"buw-mkb" in Overijssel vanaf april 29 te maken heeft gekregen met een relatief sterkere terugval in de rderprtefeuille dan het grtbedrijf. Een belangrijk verschijnsel is dat vral zelfstandigen en nderaannemers die afhankelijk zijn van de inhuur dr bedrijven, in de situatie kmen dat hfdaannemers vr de keuze kmen te staan tussen enerzijds eigen persneel dat nderbenut wrdt en anderzijds inhuur. Hierbij gaat in eerste instantie de keuze lgischerwijs in het vergrte deel uit naar het eigen persneel van de hfdaannemer. Figuur 3: De mvangvan de rderprtefeuille vanoverijsselse buwbedrijven (peride ktber 28 - juli 29),gesplitstnaar grtbedrijf enmkb maanden 10 T alle bedrijven 6 - kleiner dan 50 werknemers 50 werknemers f grter kt-08 nv-08 dec-08 jan-09 feb-09 mrt-09 apr-09 mei-09 jun-09 jul-09 Brn: EcnmischInstituutvr de Buwnijverheid, bewerking SEROverijssel Wanneer de ndememers zelf wrdt gevraagd naar een rdeel ver het niveau van hun eigen rderpsitie, zijn de buwers in Overijssel beduidend negatiever dan hun cllega's buiten de prvinciegrens. Mmenteel betitelt maar liefst 51,1 prcent van de ndememers (gewgen naar hun persneelsmvang) in Overijssel hun rderpsitie als klein, tegenver 4 p de 10 landelijk. Een half jaar geleden was dit aandeel in Overijssel ng "maar" 34 prcent (figuur 4). Overigens wil dit niet zeggen dat de rest van de ndememers de rderpsitie als grt bestempeld. Dit geldt maar vr 8 prcent van de ndememers. De rest (rderpsitie niet grt, niet klein) betitelt de situatie als nrmaal. Als belangrijk knelpunt wrdt nvldende vraag aangegeven. De helft van de bedrijven in Overijssel signaleert dit als belangrijk knelpunt in de uitvering van de activiteiten (landelijk 34,5%). Er zijn k andere indicatren die ernstig p rd staan. Wanneer gevraagd wrdt naar bijvrbeeld de investeringen die buwndernemers den in vaste activa (figuur 5) laat de laatste meting zien, dat maar liefst drie kwart van de buwndernemers in Overijssel aangeeft dat het investeringsvlume zal afnemen in vergelijking met vrig jaar. Dit was in het
begin vanhet jaarng maar18 prcent van de ndernemers!ditis een duidelijke indicatie datk de televerendesectrenbuiten de sectrsterk getrffen (gaan) wrden dr de malaisein de Overijsselsebuw. Figuur 4: Aandeelbuwndernemers (gewgen naarpersneelsmvang) dat eigen rderpsitie bestempeld als "klein" DU 3U ~ 'Hi JU " Z\J 1U " ^im^fl ^H mm B I^MB nm : ' HI : ;: P Nederland B Overijssel 0 januari 29 juli 29 Brn: CBS, bewerkingser Overijssel Figuur 5: Aandeel buwndernemers (gewgen naar persneelsmvang) dat aangeeft dat de investeringen in vaste activa vanhet bedrijf inhetlpende jaar zal afnemen in vergelijking met vrig jaar u /U ^^^^^ OU 9U " 4U - an- zu ~ 1U IHBBHBBBBnWHH HI m IM nn mi HI Nederland 9 Overijssel 0 januari 29 Brn: CBS, bewerkingser Overijssel aabbbbflbbbha juli 29 i
Naasteen beeld van de huidigesituatie geeft de CnjunctuurEnquete Nederlandk de mgelijkheid een beeld van de nabije tekmst te schetsen.de verwachtingenvan de buwsectr vrde kmendemaanden zijnin Overijsselknegatieverdan landelijk.dit blijkt zwel watbetreftde verwachteprductieals de verwachte bendigde persneelssterkte. FIguur 6: Ordeel buwndememers (gewgen naar persneelsmvang) verwachting buwprductie 60 ^ 50 40 30 20 10 r^b_ i _ _ I Nederland B Overijssel prductie zal tenemen Brn: CBS, bewerking SER Overijssel prductie zal gelijkblijven prductie zal afnemen Figuur 7: Ordeel buwndememers (gewgen naar persneelsmvang) verwachting persneelssterkte l\j OU " 3U 1U JU AM - 1U 0 - persneel zal tenemen persneel zal gelijkblijven HH ; B : V..:B_ V IH persneel zal afnemen D Nederland B Overijssel Brn: CBS, bewerkingser Overijssel
Aangereikte aandachtspunten vanuit SER Overijssel Gedeputeerde Staten heeft de signalen vanuitde Sciaal EcnmischeRaad Overijssel met betrekking tthet verzachten van de effecten van de ecnmischecrisis vr de Overijsselse buwsectr actiefpgepakt.ser Overijssel stnd in het vrjaar dan k psitief tegenverde maatregelen diebinnenhet kader van hetrecessiepakket zijn vastgesteld, waarbij gedeeltelijk k een impuls aan debuwsectris gegeven (bijv. wegwerken restauratieachterstanden, impuls energiebesparing bestaande wningvrraad, versnellingaanleg fietspadenen een extraimpulsherstructureringbedrijventerreinen). Graag vernemen wijinhet geplandereguliereverlegmet SER Overijsselp19 nvember van Gedeputeerde Abbenhues wat de stand van zakenis enin heverre gebruikis/wrdt gemaakt van de verschillende maatregelen uithetrecessiepakket. Verder heeftser Overijssel kennis genmen van de aanvullende vrstellenm de wningbuw te stimuleren (16 miljen eur), waarbijde prvincieoverijssel drde 3 vrgestelde maatregelen vral tijdelijkeprikkelsaan de wningmarkt wil geven m nndige verdere verlamming van de markt te vrkmen enhet effectvan de stimuleringsmaatregelen van de gemeenten enhetrijk wil vergrten. SER Overijssel staat hierpsitief tegenver en wijst vralp de psitieve invled van de stimuleringsregeling wningbuw, waarbijde prvincie debijdrageuitden Haag verdubbelt.het stimuleren van de nieuwbuw van wningenheeftals maatregel verreweg het grtste effectp de buwprductie, iets wathetecnmisch Instituut vr debuwnijyerheid in een verkenning van augustus29 k heeft aangegeven 3. Gedeputeerde Staten stellen tevens vrm vanuit het prgrammainvesterenin Overijssel een bedrag van 23,4 miljeneuruit te trekken vrhet stimuleringsprgramma Stedelijke Vernieuwing.Dit bedragmet ingezet wrdenals stimulans vanuitde prvincie vr de binnenstedelijke buwplannen2010-2014 vr gemeentenin Overijssel die geen rechtstreekse afsprakenhiervrmaken methetrijk. Ok ditkan de gedkeuringvan SER Overijssel wegdragen, mede dr de hier gestelde pririteit vanbinnenstedelijkbuwen bven uitbreiding, zals k vastgesteldin de Omgevingsvisie Overijssel. Aangegeven wrdtdr GS dat,m dezeplannen kwantitatiefen kwalitatief te realiseren, stimulering vanuit prvincie enrijk wenselijk is.ditis niet alleen wenselijk, maar k ndzakelijk. Uit analyse van grndexplitatieswrdt duidelijkdatbinnenstedelijke wningbuw in Nederland gemiddeld nietmeer uitkan znderverheidssubsidie 4. SER Overijsselpleit vr blijvendeaandacht vrde buwsectr in Overijssel.He ndig dat is bleek ng recentuit de sectrprgnsesvanrabbank 5.Daar waarnaar verwachting andere sectreninhetnederlandse bedrijfslevenin 2010 een pgaandelijn in de mzetwaarde hervinden, daaltdezein debuwsectr in 2010ng frsmet 7,5prcent. SER Overijssel vraagtgedeputeerde Staten dan knadrukkelijkde vingeraan depls te huden en, waarmgelijk en ndzakelijk,stimulerendemaatregelen te nemen. Maatregelenals bijvrbeeldgesteldinhet stimuleringsprgramma Stedelijke Vernieuwing dienen te wrdenberdeeldp het feitf zij k direct buwprductie pleveren cq investeringen zijnin de fysieke mgeving, en middelen niet terechtkmen in allerlei randzaken. VerderreptSER Overijsselp ttregelmatig en structureelverleg van de prvinciemet actrenin het veld (als gemeenten, wningcrpraties, prjectntwikkelaars enbuwndememingen) m tekijken waar verdereactiesmgelijkfhaalbaar zijn die een verdereimpuls vr de sectr betekenen. 3 Zie EIB (29), Verkenning effecten stimuleringsmaatregelen rnd de wningbuw, Amsterdam. 4 Zie bijvrbeeld T. van Hek (29), Hervrming van de wningmarkt, pag. 26 en 27. 5 Rabbank (29), Cijfers en Trends.
SER Overijssel maakt zich ernstig zrgen ver de situatie van de reginale ecnmie. Dit dr enerzijds het grte belang van de buwsectr (en het grte uitstralingseffect) en anderzijds k de grtere neergang die diezelfde sectr in Overijssel in vergelijking met landelijk te zien geeft. De buw zal namelijk pas als laatste sectr van de ecnmische neergang herstellen, dus vrlpig zijn geluiden ver ecnmisch herstel in deze regi wat prematuur te nemen. Overijssel velt de ecnmische recessie dr de ecnmische samenstelling (het grte belang van de buw) en zwaarder en langduriger. Tegen die achtergrnd is er alle aanleiding m grtschalige investeringen in structuurversterkende faciliteiten te bevrderen. Daarbij kan in de eerste plaats maar niet uitsluitend bijvrbeeld wrden gedacht aan de Luchthaven Twente 6. Hgachtend, drs. A. Peters, vrzitter SER Overijssel 6 Zie hierver meer in het tevens vandaag uitgekmen advies van SER Overijssel (nr. S 1850) inzake "Luchthaven Twente"