W a n n e e r w e d e t r a d i t i o n e l e b o e k e n o v e r d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t t e r

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "W a n n e e r w e d e t r a d i t i o n e l e b o e k e n o v e r d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t t e r"

Transcriptie

1 D e l o c a l i s a t i e v a n d e I e p e r s e 1 2 d e - e e u w s e v e s t i n g. W a n n e e r w e d e t r a d i t i o n e l e b o e k e n o v e r d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t t e r r i t o r i u m v a n d e V l a a m s e s t e d e n v a n d e V r o e g e M i d d e l e e u w e n t o t d e M o d e r n e T i j d e n t e r h a n d n e m e n e n d a a r b i j d e n k e n w e i n d e e e r s t e p l a a t s a a n d e p r o d u c t e n v a n G. D e s M a r e z 1 e n v a n F. G a n s h o f, d a n s t e l l e n w e v a s t d a t b e i d e a u t e u r s d e 1 2 d e - e e u w s e v e s t i n g v a n l e p e r o p e e n m i n o f m e e r i d e n t i e k e w i j z e l o c a l i s e r e n. H e t b e t r e f t h i e r n a t u u r l i j k a l l e e n d e s t a d g e l e g e n o p d e o o s t e l i j k e o e v e r v a n d e I e p e r l e e t. D e l o o p v a n d e z e v e s t i n g k a n a l s v o l g t b e s c h r e v e n w o r d e n : t e n n o o r d e n d e S u r m o n t - e n C a r t o n s t r a a t, t e n o o s t e n d e l i j n v a n d e h u i d i g e v e s t i n g ( Ka u w e k i j n -, Bo l l i n g - e n Aa l m o e z e n i e r s t r a a t ) g e v o l g d t o t a a n d e R i j k e Kl a r e n s t r a a t ; v a n d a a r w o r d t d e B u k k e r s t r a a t b e r e i k t t o t a a n d e P a t t e e l s t r a a t ; d a a r n a v o r m e n d e Pa t t e e l - e n d e Te g e l s t r a a t d e z u i d e l i j k e g r e n s. H i e r m e d e w o r d t d e I e p e r l e e t b e r e i k t, d i e d e we s t e l i j k e v e r d e d i g i n g v a n d e s t a d u i t m a a k t e. H e t r e s u l t a a t i s e e n h a l f c i r k e l v o r m i g e n e d e r z e t t i n g, w a a r d r i e k e r k e n v o o r h a n d e n z i j n n l. d e St.- Ma a r t e n s -, d e St.- J a c o b s - e n d e St.- P i e t e r s k e r k. J a m m e r g e n o e g g e e f t D e s M a r e z g e e n o p g a v e v a n z i j n b r o n n e n, z o d a t n i e t k a n n a g e g a a n w o r d e n a a n w i e o f a a n w a t h i j d e d e t a i l s v o o r d e s a m e n s t e l l i n g v a n z i j n p l a n h e e f t o n t l e e n d. G a n s h o f d a a r e n t e g e n z a l g e b r u i k m a k e n v a n h e t o n t w e r p v a n D e s M a r e z, z o d a t b e i d e v o o r s t e l l i n g e n i d e n t i e k z i j n. H e t i s m o g e l i j k d a t d e p l a t t e g r o n d e n g e t e k e n d d o o r J J. V e r e e c k e, v e r s c h e n e n i n i n z i j n At l a s d e l h i s t o i r e Mi l i t a i r e d e l a v i l l e d Yp r e s, a l s i n f o r m a t i e b r o n v o o r D e s M a r e z g e d i e n d h e b b e n. I m m e r s o p p l a a t V I I I v a n V e r e e c k e s At l a s k o m t e e n p l a t t e g r o n d v a n l e p e r v o o r g e d a t e e r d 9 3 0, d i e m i n o f m e e r o v e r e e n s t e m t m e t D e s M a r e z o n t w e r p m e t u i t z o n d e r i n g v a n d e z u i d z i j d e. Z o a l s 1 G. D ES M AREZ, Etude su r la propriété foncière d an s les villes du Moyen A ge et spécialem ent en Flan dre (G an d /P ar is, Un iversité d e G an d. R ecu eil d e travau x p u b lié s p ar la facu lt é d e P h ilosop h ie e t Lettr es. Fascicu le 2 0 ), blz k aart. 2 F.L. G A N SH O F, Over stadson tw ik k elin g tussch en Loire en R ijn geduren de de Middeleeuw en (A n t w erp en,1941.v er h an d elin ge n van d e Kon.Vl. A cad em ie vo or W eten -sch appen, Letteren en Sch o n e Ku n st en van Belgie, jg.iii, no 1), blz. 79, k aar t J.J.J.V ER EECKE, A tlas an n exé à l Histoire M ilitaire de la ville d Ypres (G an d, 1858), p laat VIII.

2 J. J. Ve r e e c k e v e r m e l d t, b a s e e r d e h i j d e s a m e n s t e l l i n g v a n z i j n p l a n o p g e g e v e n s v e r s t r e k t d o o r v e r s c h i l l e n d e s t a d s k r o n i e k e n. Da a r b i j s i t u e e r t h i j i n d i e v e s t i n g t w e e p o o r t e n n a m e l i j k d e N o o r d p o o r t ( = T o r h o u t p o o r t ) e n d e Z u i d p o o r t ( = R i j s e l p o o r t ). N o c h D e s M a r e z n o c h G a n s h o f n e m e n d i t l a a t s t e d e t a i l o v e r. E r w o r d t d o o r h e n a a n v a a r d d a t I e p e r s l e c h t s i n d e l o o p v a n d e 1 1 d e e e u w e e n v o l d o e n d e b e v o l k i n g s a a n g r o e i k e n d e o m d e s t a d v a n e e n v e s t i n g t e v o o r z i e n. D e z e l a a t s t e o p m e r k i n g i s i n d e r d a a d h i s t o r i s c h v e r a n t w o o r d. I n m e e r r e c e n t e t i j d e n w e r d e n d o o r d e h i s t o r i c i n i e u w e e l e m e n t e n a a n g e v o e r d, d i e d e v r o e g e r e s i t u e r i n g v a n d e 1 2 d e - e e u w s e v e s t i n g e e n a n d e r e l o c a t i e g a v e n. J. D h o n d t g e b r u i k t o. m. d e e t y m o l o g i e e n h e t v e r l o o p v a n b e p a a l d e s t r a t e n.hi j k w a m t o t e e n n i e u w r e s u l t a a t w a a r b i j d e z u i d g r e n s v a n d e v e s t i n g g e v o r m d w e r d d o o r d e Vo l d e r s t r a a t ( n u L o m b a a r d s t r a a t ), We n n i n c k - e n P a d d e p o e l s t r a a t ; d e o o s t - e n n o o r d - g r e n s s t e m d e n o g a l t i j d o v e r e e n m e t d e v o o r s t e l l i n g e n v a n d e v o r i g e a u t e u r s 4. D h o n d t s b e s l u i t v e r t o o n t e c h t e r e e n o n a a n v a a r d b a a r g e d e e l t e, n a m e l i j k h e t f e i t d a t z i j n o n t w e r p d e St.- P i e t e r s wi j k u i t d e 1 2 d e - e e u w- s e v e s t i n g s l o o t. T o e n w e z e l f e e n a a n v a n g n a m e n m e t d e o p s t e l l i n g v a n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e p o r t u s v a n d e St.- P i e t e r s wi j k t e r g e l e g e n h e i d v a n h e t f e e s t v a n d e S t.- P i e t e r s k e r k a l s k e r k v a n d e m a a n d i n a u g u s t u s , h a d d e n w e h e t g e l u k d a t J o h a n T e r m o t e i n / 9 0 i n s t a d s d i e n s t w e r d o p g e n o m e n a l s s t a d s a r c h e o l o o g e n d a t d e k l i n i e k v a n d e Z w a r t z u s t e r s a a n d e n i e u w b o u w v a n d e w e s t e r v l e u g e l b e g o n n e n w a s. H e t r e s u l t a a t v a n h e t g r a a f w e r k l e v e r d e d e d u i d e l i j k e s p o r e n v a n e e n v r o e g m i d d e l e e u w s e g r a c h t o p, d i e i n d e l o o p v a n d e 1 3 d e e n 1 4 d e e e u w z a l g e d e m p t w o r d e n 6. D e a r c h e o l o g i s c h e v o n d s t e n w a r e n v a n g r o o t b e l a n g o m d a t z e a a n s l o t e n b i j d e r e e d s g e c i t e e r d e h i s t o r i s c h e e l e m e n t e n, n a m e l i j k d e e t y m o l o g i e v a n d e We n n i n c k - e n d e P a d d e p o e l s t r a a t, d i e u i t d r u k k e l i j k v e r wi j s t n a a r w a t e r l o p e n, g e l e g e n i n d e o n m i d d e l l i j k e n a b i j h e i d v a n d e z e s t r a t e n 7 e n d e v e r m e l - 4 J.D H O N D T, Ieper, in : Belgisch e steden in reliëf. (Bru ssel,1965), blz O.M U S, Van Sint-Pietersnederzetting tot Sint-Pietersparochie, 9de-10de eeuw -1102, in : Tien eeuw en St.-P ietersparoch ie Iep er (Iep er,1991), blz J.T E R M O T E, H et stadsarcheologisch onderzoek te Ieper in , in : W est-vlaam se A rch aeologica, VI (1990), blz D e t e r m n e c e ssa r ie w o r d t n ie t v e r n o e m d in h e t M id d e ln e d e r lan d s W oor den b oek. H et w o ord n ece ssar ie ver m eld in d e le p e r se st ad sr ek en in g van 1323 w or dt d aar e n t e ge n d o o r R ein e M an tou ve rt aald als cab in et d aisan ce (R. M A N T O U, Le vocabulaire des actes origin aux rédigés en fran çais dan s la partie flam in g an te du comté de Flan dre ( ), in : H an d elin ge n van d e Kon in k lijk e C om m issie voor To p o n y m ie en D ialect ologie, LU I (1979), blz. 150). D e u it d r u k k in g h eeft overigen s een relatieve h oge ou d erd om. De p lattegron d van de abdij

3 d i n g v a n h e t v e t u s f o s s a t u m o f o u d e g r a c h t, g e l e g e n t e n z u i d e n v a n h e t v r o e g e r e St.- C a t h a r i n a g o d s h u i s 8. Di t g o d s h u i s l a g a a n d e w e s t z i j d e v a n d e Ri j s e l s t r a a t r e c h t t e g e n o v e r d e h o g e r g e n o e m d e k l i n i e k v a n d e Zw a r t z u s t e r s. H e t i s d u i d e l i j k d a t d i t v e t u s f o s s a t u m e e n v e r l e n g s t u k w a s v a n d e g r a c h t g e v o n d e n o n d e r d e w e s t e r v l e u g e l v a n d e k l i n i e k, z o d a t d e z e g r a c h t m e t d e I e p e r l e e t v e r b o n d e n w a s. T e n a n d e r e o p 5 a p r i l n. s. w e r d d o o r B e r t r a m F l a h e e l e e n h u i s g e k o c h t a a n W i n o c R u e b i n e n z i j n v r o u w, g e l e g e n w e s t v a n d e Zu i d s t r a a t ( n u Ri j s e l s t r a a t ) t u s s e n h e t h u i s g e h e t e n V r i e s l a n d t e n z u i d e n e n h e t h u i s v a n S t. - C a t h a r i n a g o d s h u i s n o o r d 9. D e l i g g i n g v a n h e t V r i e s l a n d w e r d r e e d s d o o r o n s b e p a a l d a l s z i j n d e h e t d e r d e h u i s n o o r d v a n d e Kl a v e r s t r a a t 10. H e t a a n g e k o c h t e g e b o u w s t r e k t e z i c h a c h t e r w a a r t s u i t t o t a a n e e n d o o r n h a a g, d i e a l s g r e n s f u n g e e r d e m e t h e t S t. - C a t h a r i n a g o d s h u i s. Op h e t e r f v a n h e t g o d s h u i s b e v o n d z i c h e e n n e c e s s a r i e 11, d i e d o o r d e b e w o n e r s v a n h e t v e r k o c h t e h u i s m o c h t g e b r u i k t w o r d e n, m i t s b e t a l i n g v a n h u n a a n d e e l i n d e o n k o s t e n. D e a a n w e z i g e n e c e s s a r i e b e w i j s t d e n a b i j h e i d v a n d e s t a d s r i o o l. D a a r m e d e w e r d e e n d e e l v a n D h o n d t s t h e o r i e o v e r g e n o m e n, w a a r b i j e c h t e r n i e t d e Vo l d e r s t r a a t, m a a r d e z u i d e l i j k e o m g e v i n g v a n h e t S t. - Ca t h a r i n a g o d s h u i s a l s o n d e r d e e l v a n d e o o r s p r o n k e l i j k e v e s t i n g w e r d a a n g e n o m e n. I n t u s s e n h a d o o k d e a r c h e o l o o g J o h n n y D e M e u l e m e e s t e r i n z i j n s t u d i e o v e r d e Ka r o l i n g i s c h e Ca s t r a e n d e s t a d s o n t w i k k e l i n g z i c h a a n d e n i e u w e i d e e ë n a a n g e p a s t 12. A a n d e h a n d v a n t e k s t e n v a n h e t b e l e g v a n d e s t a d i n , w a s h e t i m m e r s e v i d e n t d a t d e p o r t u s v a n d e St.- P i e t e r s wi j k e e n a f z o n d e r l i j k e v e s t i n g h a d. D e o m w a l l i n g h a d d e v o r m v a n e e n k w a r t c i r k e l : n o o r d d e v o o r n o e m d e g r a c h t g e l e g e n o n d e r d e k l i n i e k l a n g s h e t S t.- P i e t e r s k e r k h o f, o o s t m i n o f m e e r h e t t r a c é Ch r istch u r ch te Can ter bu ry, o p ge m aak t tijden s h et b est u u r van p r io r W ibert ( ), sit u eer t bv. e e n n ece ssar iu m n aast h e t D o r m it o r iu m (K.GREW E, Der W asserversorgungspinn des Klosters Christchurch in Canterbury (12 Jah rh un dert), in : D ie W asserversor gu n g im M ittelalter (M ain z,1991), blz k aart. 8 E.F E Y S- A.N E LI S, Les Cartu laires de la Prév ôté de Sain t - M art in à Y pres précédés d une esquisse h istorique de la Prévôté (Br u g ge, , 2 d ln ), II, blz.79, n " 116, d at u m ju n i 1230 : in tota t e r r a su a q u e ja c e t ju x t a h o sp it ale su p r a vetu s fo ssat u m. 9 D it ge b ou w w o rd t b ew oo n d d o o r d e p ro ven ier s van h e t god sh u is. 10 O.M U S, Van Sint-Pietersnederzettin g..., blz Cfr n o o t 7. (lep er, A r ch ie f O CM W, fo n d s St.-C ath arin ago d sh u is, o o r k o n d e n ). 12 J. D E M EU LEM EEST ER, Karolingische Castra en stadson tw ikk elin g : enkele archeo-topografisch e suggesties, in : O n t st aan en vr oegst e ge sch ie d e n is van d e M id deleeu w se st ed en in d e Zu idelijk e N e d e r lan d e n. Een ar ch eolo gisch en h ist or isch p ro b leem. (Bru ssel, G em een t ek r ed ie t, H istorisch e Uit gav en, reek s in - 8, n 8 3 ), blz

4 v a n d e m i d d e l e e u w s e s t a d s g r a c h t e n z u i d p r a k t i s c h t o t a a n d e R i j s e l p o o r t 13. M e t e e n w o r d t h e t b e s t a a n v a n e e n t w e e d e p r e - s t e d e l i j k e k e r n a a n v a a r d g e l e g e n n o o r d v a n d e v o o r n o e m d e p o r t u s. D e g r e n z e n e r v a n v o l g e n b i j J. T e r m o t e q u a s i v o l l e d i g d e l i j n e n v a n D e s M a r e z. D e M e u l e m e e s t e r d a a r e n t e g e n g e e f t d e z e t w e e d e k e r n e v e n e e n s e e n h a l v e c i r k e l v o r m : d e z u i d e l i j k e g r e n s l i g t i n d e o m g e v i n g v a n d e L o m b a a r d - e n d e G o u d e n P o o r t s t r a a t e n v o l g t d a a r n a e e n l i j n, d i e h e t p e r c e e l s b l o k t u s s e n S t. J a c o b s n i e u w w e g e n d e P a d d e p o e l s t r a a t d i a g o n a a l d w a r s t. D e n o o r d e l i j k e g r e n s s i t u e e r t h i j i n d e o m g e v i n g v a n d e G o u d e n Vi o o l - e n d e G e v a n g e n i s s t r a a t 14. B e i d e a u t e u r s m a k e n e c h t e r g e e n m e l d i n g v a n e e n e v e n t u e l e o m w a l l i n g v a n d i t t w e e d e c e n t r u m i n d e 1 2 d e e e u w. Vo l g e n s J. T e r m o t e z o u d e n d e s t a d s g r a c h t e n d a a r a a n g e l e g d z i j n t u s s e n e n , w a a r b i j d e z u i d e l i j k e p o r t u s v a n St.- Pi e t e r s i n d e z e n i e u w e v e r s t e r k i n g g e ï n t e g r e e r d w e r d, t e r wi j l d e n i e t m e e r f u n c t i o n e r e n d e g r a c h t o n d e r d e k l i n i e k g e d e m p t w e r d. H e t r a p p o r t v a n d e z e d e m p i n g i s s p i j t i g g e n o e g n i e t z e e r g e d e t a i l l e e r d, m a a r d e o p m e r k i n g d a t d e v u l p a k k e t t e n t e n l a a t s t e d a t e r e n u i t h e t m i d d e n v a n d e 1 4 d e e e u w e n d a t h e t t y p i s c h a a r d e w e r k u i t d e t w e e d e h e l f t v a n d e 1 4 d e e e u w o n t b r e e k t, i s b e l a n g r i j k o m d a t d i t a a n s l u i t b i j d e h i s t o r i s c h e e v o l u t i e v a n d e z e g r a c h t e n 15. O v e r d e z e e v o l u t i e w e r d e n t o t o p h e d e n w e i n i g i d e ë e n v e r s p r e i d. M e n b e p e r k t e z i c h t o t d e m e n i n g d a t d e z e g r a c h t e n g e d e m p t w e r d e n o m d a t d e f u n c t i e e r v a n v e r d w e n e n w a s. M e n i s z i c h j a m m e r g e n o e g n o o i t b e w u s t g e w e e s t d a t d e z e o p g e v u l d e g r a c h t e n e e n n i e u w e i n t e r e s s a n t e r o l i n h e t s t a d s l e v e n h e b b e n g e s p e e l d. I m m e r s d e G r a u w e B r o e d e r s, d i e s e d e r t e e n d e e l v a n h e t k l o o s t e r v a n d e B e g a a r d e n ( m a n n e l i j k e b e g i j n e n ) g e l e g e n a c h t e r d e St.- P i e t e r s k e r k o o s t v a n d e B u k k e r s t r a a t t u s s e n h e t P o s t e r n e - e n h e t B o e n a f a n t e n s t r a a t j e, h a d d e n b e z e t e n d i t k l o o s t e r i n d e l o o p v a n d e v o l g e n d e d e c e n n i a v o o r t d u r e n d h e b b e n u i t g e b r e i d, l e g d e n i n e e n g r a c h t a a n a c h t e r h u n b r o u w e r i j, w a a r b i j e e n e n o r m e p u t o n t d e k t w e r d 16. D e z e p u t w a s e e n n e c e s s a r i e (t o i l e t ) v a n h e t v r o e g e r e B e g a a r d e n k l o o s t e r 17. Da a r b i j h a d d e n d e B e g a a r d e n h e t r e c h t o m e e n r i o o l a a n t e l e g g e n l o p e n d v a n v o o r n o e m d e n e c e s s a r i e o n d e r h e t e r f v a n h e t k l o o s t e r a c h t e r d e k a p e l e n n o o r d o n d e r d e 13 J. TERM O TE, Het stadsarcheologisch onderzoek blz. 69, k a a r t III. 14 J. DE M EU LEM EESTER, o.e., blz J. T ER M O T E, o.e., blz , blz. 69, k aar t II en III. 16 BR U SSEL, Kon. Bib lio te ek, h s. 11/4881, dl. 5, f 158v-159r. 1 7 C fr n o o t 7.

5 P o s t e r n e s t r a a t ( n u R i j k e Kl a r e n s t r a a t ) n a a r d e s t a d s r i o o l g e l e g e n i n d e B u k k e r s t r a a t n a b i j d e h o e k v a n d e P o s t e r n e s t r a a t. D e z e s t a d s r i o o l l i e p l a n g s h e t S t. - P i e t e r s k e r k h o f n a a r d e I e p e r l e e t. N a e e n d i s c u s s i e m e t d e I e p e r s e m a g i s t r a a t e n n a e e n o n d e r z o e k t e r p l a a t s e d o o r d e t r e s o r i e r s, k r e g e n d e G r a u w e B r o e d e r s o f f i c i e e l d e t o e l a t i n g o m d e z e v e r b i n d i n g m e t d e s t a d s r i o o l t e v e r n i e u w e n. E n d i t i s n i e t d e e n i g e v e r w i j z i n g n a a r d e a l d a a r g e l e g e n s t e d e l i j k e a f v o e r b u i s. I n k o o p t d e p r i e s t e r Ol i v i e r v a n d e r B e i k e e e n e r f r e n t e v a n 3 0 s c h e l l i n g e n p a r i s i s b e z e t o p e e n h u i s g e l e g e n n o o r d v a n d e P o s t e r n e s t r a a t. Di t h u i s s t r e k t e z i c h u i t a c h t e r w a a r t s - r i c h t i n g P a d d e p o e l s t r a a t - u i t t o t a a n d e s t a d s r i o o l 18. I n w o r d e n o n d e r m e e r h e r s t e l l i n g e n d o o r d e s t a d u i t g e v o e r d t e e n r e r y o l e b i j S i j n t e P i e t e r s k e r c h o f 19. D e v e r m e l d i n g e n i n d e P a d d e p o e l s t r a a t n a b i j d e We n n i n c k s t r a a t z i j n t a l r i j k : d e n a a s t e l k a a r g e l e g e n w o n i n g e n v a n J a c o b R y c k e w a e r t, G u i l l a u m e S p a n n e u t e n P a s s c h i e r D e s p r e z s t r e k k e n z i c h a l l e n a c h t e r a a n u i t t o t e r s t e d e r y o l e. D e l i g g i n g v a n h e t h u i s v a n P. D e s p r e z i s n a d e r o m s c h r e v e n : h e t h u i s h e e t d e R e b b e u p d e n h o u c k v a n d e n i e u w e c h z o m e n v a n d e H o n d s t r a t e n a e r d e G r a e u w e B r o e d e r s b a c h t e n S t e P i e t e r s g a e t, s t a e n d e m e t t e n a e n z i c h t e t e r H o n d s t r a t e w a e r t t u s s c h e n A n d r i e s P a e l d i n g o o s t e n d e n i e u w e c h w e s t 20. D e z e n i e u w e c h d a t e e r t u i t h e t b e g i n v a n d e 1 5 d e e e u w o p e e n o g e n b l i k d a t h e t s t a d s b e s t u u r a l s g e v o l g v a n e e n m e e r i n t e n s i e v e b e w o n i n g v a n h e t s t a d s c e n t r u m, d e p a s s a g e i n d e s t a d z a l v e r g e m a k k e l i j k e n d o o r e e n n i e u w e v e r b i n d i n g t u s s e n b e p a a l d e s t r a t e n t e c r e ë r e n o. m. t u s s e n d e Bu k k e r - e n d e D Ho n d t s t r a a t 21. I n w o r d t d e n i e u w o v e r d e k t e g r e p p e i n d e D Ho n d t s t r a a t o p n i e u w v e r n o e m d, d i e g e l o o s d w o r d t i n d e r y o l e s p r o c h i p a p e n S t e P i e t e r s 22. E r i s z e l f s e e n k l e i n e k a n s o m d e h o g e o u d e r d o m v a n d e z e r i o l e r i n g n a d e r t e b e p a - 18 BR U G G E, Rijk sarch ief, fo n d s O u d Ker k arch ief, n " 499, f 5 66v, o o r k o n d e van 11 ju n i 1404 : su r u n e m aiso n ja d is ap p ar t e n an t à feu Lau w ers dele M oer e et adprese n t à M aercx le H oc, car p en tier, est an t en le P o st er n e vers n o o r d en t re le m aison A r n o u d Colves vers w est et m aiso n M aercx le H o c vers h oost, est en d an t p ar ar r iér é vers n o o r d ju sq u e s aie ryole d e le ville B R U S S E L, A l g e m e e n R ijk sa r c h ie f, f o n d s R e k e n k a m e r, n , f 41v. 20 lep er, A r ch ie f OCMW, n " 286, F 6r-v ( ). 21 O.M U S, H et beleg v an leper' in De v m iietigin g v an de Buitenw ijken en de gevolgen voor de binn enstad en de bewoners ervan in : Verw oestin g en w ed eropbou w van sted en, van d e M id dele eu w en tot h ed en. H an d elin ge n van h et 18d e In t er n at io n aal C o llo q u iu m. Sp a se p t e m b e r 1996 (Br u sse l, 1999, G e m een t e k r ed ie t. H istorisch e Uit gaven, in - 8, n 100) blz. 32 en n o o t 59. O. M U S, Van Sint- Pietersnederzetting..., blz. 20 en n oot BR U SSEL, A lgem een Rijk sarch ief, fd s Rek en k am er, n 38640, F34v; d e g r e p p e is een private ver b in d in g m et d e st ad srioo l. In een p r o ce s vo or d e R aad van V laan d er en in 1499 w ordt d e eise r d o o r d e R aad ve r o o r d e eld in ver b an d m et h et

6 l e n. D e B u k k e r s t r a a t l i g t a c h t e r d e S t.- P i e t e r s k e r k e n v e r b i n d t h e t P o s t e r n e s t r a a t j e m e t d e Gr i m m i n c k s t r a a t. W e l n u b e i d e s t r a t e n v o r m d e n e e n o n d e r d e e l v a n d e 1 2 d e - e e u w s e v e s t i n g r o n d d e p o r t u s v a n St.- P i e t e r s 23, w a a r l a t e r d e r i o o l z o u g e ï n t e g r e e r d w o r d e n. H e t t o p o n i e m B u k k e r s t r a a t w e r d i n o n z e b i j d r a g e o v e r d e St.- P i e t e r s p a r o c h i e u i t g e l e g d a a n d e h a n d v a n Ve r f a i l l i e s l i c e n t i a a t s v e r h a n d e l i n g 24. H e t w e r k w o o r d b u k k e n z o u o n t l e e n d z i j n a a n h e t b e w e r k e n v a n r u w e g r o v e s t o f i n h e t k l o o s t e r v a n d e B e g a a r d e n. I n t u s s e n h e b b e n w e o p t w e e p l a a t s e n t e l e p e r d e h u i s n a a m B u c t e r u g g e v o n d e n. Bi j e e n n a d e r o n d e r z o e k b l i j k t d a t d e z e n a a m v e r b a n d h o u d t m e t w a t e r g a n g e n n l. b u c a l s b e d d i n g v a n e e n w a t e r l o o p 25. D e t e r m b u k k e r z o u d u s e v e n t u e e l o p d e z e l f d e u i t l e g k u n n e n s t e u n e n, w a t g e m a k k e l i j k k a n a a n v a a r d w o r d e n g e z i e n d e s t r a a t e e n v e r b i n d i n g i s t u s s e n t w e e g r a c h t e n e n b e g r e n s d w o r d t d o o r t w e e b e d d i n g e n. H e t b e l a n g r i j k e e l e m e n t i s e c h t e r d e h o g e o u d e r d o m v a n d e o u d s t e v e r m e l d i n g v a n d e z e s t r a a t n i D e s t r a a t n a a m m o e t d u s m i n s t e n s u i t d e 1 2 d e e e u w d a t e r e n o p e e n o g e n b l i k d a t d e o u d e s t a d s g r a c h t e n n o g v o o r h a n d e n w a r e n. H e t i s z e e r e v i d e n t d a t d e z e v o o r n o e m d e s t a d s r i o o l h e t z e l f d e t r a c é v o l g d e a l s d e h o g e r g e n o e m d e n o o r d e l i jk e v e s t i n g s g r a c h t v a n d e p o r t u s v a n S t.- P i e t e r s, n l. h e t d e e l l o p e n d e t u s s e n d e P o s t e r n e - e n d e P a d d e p o e l s t r a a t, t u s s e n S t. - P i e t e r s k e r k h o f e n d e W e n n i n c k s t r a a t o m t e e i n d i g e n i n d e I e p e r l e e t n a b i j h e t Z a a l h o f. D e z e e v o l u t i e t e l e p e r is g e e n t y p i s c h l o c a l e e i g e n a a r d i g h e i d. I n e e n g r o o t a a n t a l F r a n s e s t e d e n z o a l s T r o y e s, S e n s, A u x e r r e, A m i e n s, B e a u v a i s, P r o v i n s, N o y o n o n t m o e t e n w e h e t z e l f d e v e r l o o p n a m e l i jk d e o m z e t t i n g v a n d e 1 2 d e - e e u w s e s t a d s g r a c h t e n, d i e h u n v e r d e d i g i n g s f u n c t i e v e r l o r e n h e b b e n e n d i e o m g e v o r m d w o r d e n o m d e m e n s e l i jk e f e c a l i ë n e n a fv a l v l e e s a f t e v o e r e n. D e t e r m e n m e r d e, m e r d e r o n, m e r d a n s o n k o m e n z e l fs i n d e F r a n s e t o p o n y m i e i n d e o m g e v i n g v a n d e z e r i o l e n v e e l v u l d i g v o o r 27. M a a r d e v e r w i jz i n g n a a r d e I e p e r s e s t a d s r i o o l b e p e r k t z i c h n i e t a l l e e n t o t d e h o g e r g e n o e m d e g r a c h t. I n h e r s t e l l e n d e s t a d s w e r k l i e d e n d e r i o o l i n d e Z u i d s t r a a t ( n u R i js e l s t r a a t ) g e l e g e n n a b i j m ak en van een n ieuw e gr e p p e in d e D ik sm u id estr aat (G EN T, Rijk sarch ief, fd s R aad van V laan d e r e n, n 7515, P 84r-85r). 23 J. T ER M O T E, o.e., blz. 69 k aar t II. 24 O.M US, Van Sint-Pietersnederzetting...,blz M id d eln ed er lan d sch W oor den boek, s.v. bu u c. 26 O.M U S, o.e., blz A.G U ILLER M E, Les temps de l eau. L a dté, Veau et les techniques (Seyssel, 1983), blz

7 h e t h u i s g e h e t e n S c h a r e 28. Di t h u i s w a s g e s i t u e e r d w e s t v a n d e Zu i d s t r a a t o n g e v e e r r e c h t o v e r d e G r i m m i n c k s t r a a t 29. Da a r b i j wi j s t d e n a a m S c h a r e r e e d s d u i d e l i j k o p e e n s e r i e u z e w a t e r o v e r l a s t t e r p l a a t s e 30. M e t e e n k r i j g t d e v r o e g e r e 1 2 d e - e e u w s e g r a c h t v a n d e p o r t u s o o k e e n o f f i c i ë l e a a n w i j z i n g v a n z i j n z u i d e l i j k e g r e n s. D e z e g r a c h t m o e t z i c h g e s i t u e e r d h e b b e n i n h e t v e r l e n g s t u k v a n d e G r i m m i n c k s t r a a t o m i n d e I e p e r l e e t t e e i n d i g e n. V o o r g a a n d e g e g e v e n s i n f o r m e r e n o n s a l l e e n o v e r d e o m w a l l i n g v a n d e p o r t u s v a n d e St.- P i e t e r s wi j k. W e h e b b e n h i e r m e d e w i l l e n a a n t o n e n d a t d e 1 2 d e - e e u w s e g r a c h t w a a r v a n h e t b e s t a a n d a n k zi j d e a r c h e o l o g i s c h e v o n d s t e n d u i d e l i j k b e w e z e n i s, i n d e l o o p v a n c i r c a e e n e e u w z a l o m g e v o r m d w o r d e n t o t e e n s t a d s r i o o l. D e a a n w e z i g h e i d v a n d e z e r i o o l w a s t e v e n s d e o o r z a a k w a a r o m i n d e n a b i j h e i d e r v a n g r o t e g r o e p e n s a m e n w o n e n d e m e n s e n z i c h z u l l e n n e d e r z e t t e n z o a l s b v. g o d s h u i z e n, k l o o s t e r s e. d. m. E n d a a r b i j d e n k e n w e a a n h e t S t. - C a t h a r i n a g o d s h u i s g e s t i c h t i n , h e t B e g a a r d e n k l o o s t e r l a t e r v e r v a n g e n d o o r d e G r a u w e B r o e d e r s e n d e R i j k e K l a r e n, d e Z w a r t e B e g i j n e n g e l e g e n a c h t e r St.- P i e t e r s k e r k n a b i j d e I e p e r s e v e s t i n g, h e t 1 2 d e - e e u w s e N a z a r e t h i n a a n g e v u l d m e t h e t g o d s h u i s v a n d e D e r d e n A r m e We d u w n a a r s, d e B l a u w e B e g i j n e n g e l e g e n n a b i j h e t r e e d s g e n o e m d e h u i s S c h a r e e n h e t l a t e r e S t. - J a n s g o d s h u i s 32. A a n g e b r a c h t o p h e t s t a d s p l a n, i s h e t d u i d e l i j k d a t a l d e z e v o o r n o e m d e i n s t e l l i n g e n z i c h l o c a l i s e r e n i n d e o n m i d d e l l i j k e n a b i j h e i d v a n d e s t a d s r i o o l. D e a a n w e z i g h e i d v a n d e z e r i o o l w a s i m m e r s e e n i d e a l e o p l o s s i n g v o o r d e d i r e c t e a f v o e r v a n a l l e r l e i a f v a l, a f k o m s t i g v a n d e d a a r w o n e n d e g e m e e n s c h a p, z o d a t h e t v o o r d e h a n d l i g t d a t d e r g e l i j k e i n s t e l l i n g e n h u n w o o n p l a a t s n a b i j d e r i o o l z u l l e n z o e k e n. H i e r u i t k a n m e t e e n a f g e l e i d w o r d e n d a t d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n d e r g e l i j k i n s t i t u u t i n e e n a n d e r s t a d s g e d e e l t e e v e n e e n s a l s b e w i j s v o o r h e t b e s t a a n v a n e e n n a b i j e r i o o l k a n d i e n e n. T e r w i j l d e a r c h e o l o g i e e n e e n h i s t o r i s c h d o c u m e n t v a n h e t b e s t a a n v a n d e z e 1 2 d e - e e u w s e v e s t i n g s g r a c h t r o n d d e St.- P i e t e r s wi j k h e b b e n b e w e z e n, m o e t e n w e e c h t e r a a n v a a r d e n d a t w e o v e r g e e n 28 BR U SSEL, A lgem een Rijk sarch ief, fd s Rek en k am er, n 38738, f 12r : m eesters m etser s in t re p ar e r en v an d e r ryole in d e Z u u dstr ate voor t h u u s gh en ae m t Sch ar e. 29 IEP ER, A r ch ie f O CMW, n 280, f 16r. 30 M. SC H O EN FELD, Nederlandse w aternam en (Br u sse l,1955. N o m in a G e o gr ap h ica Flan d r ica, st u d iën V I), blz. 237: sch aar = d ie p e geu l. 31 E.FEYS-A.NELIS, Les Cartulaires..., I, blz O.M US, Van Sint-Pietersnederzetting...,blz

8 d e r g e l i j k b e w i j s s t u k b e s c h i k k e n o m d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n 12d e - e e u w s e g r a c h t e n w a l r o n d d e n e d e r z e t t i n g n a b i j d e g r a f e l i j k e m o t t e e n d e S t. - Ma a r t e n s k e r k a a n t e t o n e n. H e t i s n o c h t a n s n o r m a a l a a n t e n e m e n, d a t d e z e n o o r d e l i j k e b e v o l k i n g s c o n c e n t r a t i e e e n m i n m e e r i d e n t i e k e v e r d e d i g i n g b e z a t a l s d e z u i d e l i j k e p o r t u s. L a t e n w e d a a r o m e e n s o n d e r z o e k e n o f e r r o n d d i t n o o r d e l i j k c e n t r u m e v e n e e n s e e n s t a d s r i o o l b e s t o n d i n d e 1 4 d e d e e e u w, d i e e v e n a l s i n h e t z u i d e l i j k s t a d s g e d e e l t e o n t w i k k e l d i s u i t d e 1 2 d e - e e u w s e g r a c h t e n. D e v e r m e l d i n g e n v a n d e z e s t a d s r i o o l z i j n l e g i o. L a t e n w e b e g i n n e n m e t d e n o o r d z i j d e v a n d e s t a d. I n w o r d t d e r i o o l i n d e Mi n d e r b r o e d e r s s t r a a t ( n u Ca r t o n s t r a a t ) o f g e r e i n i g d. D e l o o p e r v a n w o r d t m e t e e n o p g e g e v e n a l s v o l g t : d e r y o l e i n d e F r e r e m e n e u r s t r a t e a n d e z u u d z i j d e s t r e c k e n d e t e r Z u v e l m a e r c t t o t i n d e Yp r e t e r u m e - n e 33. D e z e l o c a l i s a t i e s t e m t i n d e r d a a d o v e r e e n m e t d e o n t w e r p e n v a n Ve r e e c k e, D e s M a r e z, G a n s h o f, D h o n d t e n a l l e v o l g e n d e h i s t o r i c i. We m o e t e n d a a r b i j i n o v e r w e g i n g n e m e n d a t d e o o r s p r o n k e l i j k e b e n a m i n g v a n d e M i n d e r b r o e d e r s s t r a a t e n d e Z u i v e l - m a r k t ( n u S u r m o n t s t r a a t ) Sc i e v e l -, Sc e u v e l - o f S c o v e l g r a c h t w a s, e e n t e r m d i e m i n s t e n s t o t i n d e e e r s t e h e l f t v a n d e 1 4 d e e e u w z a l g e b r u i k t w o r d e n 34. D e t e r m g r a c h t b e w i j s t m e t e e n d a t e r e e n w a t e r l o o p b e s t o n d i n d e Ca r t o n - e n i n d e S u r m o n t s t r a a t l o p e n d t o t a a n d e I e p e r l e e t, t e r wi j l s c h i e v e l, s c h u v e l, s c o v e l m i s s c h i e n b e t e k e n t d a t d e o e v e r s v a n d e z e g r a c h t r e g e l m a t i g a f k a l f d e n 35. D e l a t e r e 14d e - e n 1 5 d e - e e u w s e v e r m e l d i n g e n v a n d e z e g r a c h t t o n e n e x p l i c i e t d a t d e z e g r a c h t o m g e v o r m d w e r d t o t s t a d s r i o o l, h e t g e e n o n m i d d e l l i j k a a n s l u i t b i j d e r e e d s v e r n o e m d e h i s t o r i s c h e e v o l u t i e z o a l s b e w e z e n r o n d d e p o r t u s v a n d e St.- P i e t e r s - wi j k. E r z i j n m i s s c h i e n n o g m o g e l i j k h e d e n o m d e e v e n t u e l e o u d e r d o m e r v a n t e b e p a l e n. W e v r a g e n o n s i n e e r s t e i n s t a n t i e a f o f d e z e r i o o l w e l i n e e n d i r e c t e l i j n n a a r d e I e p e r l e e t l i e p, z o a l s d e s t a d s r e k e n i n g v a n m i n m e e r l a a t u i t s c h i j n e n. D e h o g e r g e n o e m d e o n t w e r p e n v e r t o n e n a l l e m a a l e e n r e c h t s t r e e k s e v e r b i n d i n g v a n a f d e L a n g e T o r h o u t s t r a a t t o t a a n d e I e p e r l e e t i n d e B o e z i n g e s t r a a t. M a a r d i v e r s e v e r m e l d i n g e n w i j z e n e c h t e r o p e e n a n d e r v e r l o o p. W e s t e l l e n b i j v o o r b e e l d v a s t d a t d e r i o o l z i c h i n h e t 33 BR U SSEL, A lgem een Rijk sarch ief, Re k en k am er, n 38660, f 57v. 34 V. V ERFA ILLIE, Sch ets en er topon ym ie v an leper. H istorisch bewerkt tot om streeks 1600 (Leu ven, V er h an d elin g tot h e t b ek o m en van d e gr aad van licen t iaat in de G er m aan se P h ilo lo gie ), n rs 962, G. D U JA RD IN, B ijd rage tot een h y dron y m isch e stu d ie v an de arron dissem en ten Dik sm u id e en leper (Leu ven, V er h an d elin g tot h e t b ek om en van d e gr aad van licen tiaat in d e G er m aan se Filolo gie, 2 d ln ), I, blz.257. o f

9 Oe l a e r t s t r a e t k i n b e v i n d t 36. Di t s t r a a t j e s t e m t o v e r e e n m e t d e h u i d i g e B r a k k e s t r a a t z i j n d e e e n z i j s t r a a t g e l e g e n n o o r d v a n d e S u r m o n t s t r a a t 37. Da a r n a a s t w o r d t d e r i o o l v e r n o e m d a a n d e we s t z i j d e v a n d e Di k s m u i d e s t r a a t n a a s t h e t h u i s v a n d e h u i d e v e t t e r P i e t e r v a n d e r H a g h e. D e l i g g i n g v a n d i t h u i s k a n g e s i t u e e r d w o r d e n t u s s e n d e S u r m o n t - e n d e S l a c h t h u i s s t t a a t 38. Da a r b i j h e b b e n w e a a n d e w e s t z i j d e v a n d e Di k s m u i d e s t r a a t e e n v e r w i j z i n g n a a r d e G o u d i n e g r a g h t. Vo l g e n s e e n t e k s t v a n l a g d e z e g r a c h t i n d e o n m i d d e l l i j k e n a b i j h e i d v a n h e t k l o o s t e r v a n d e M i n d e r b r o e d e r s : e s t a n t e n l e r u e q u e o n c l a i m e G o u d i n e G r a g h t d e v a n t l e s F r e r e s M e n o r s, s o u r I e t i e r r e Wi l l a u m e B a l g h 39. H e t z o u o n s n i e t v e r w o n d e r e n d a t d e z e o u d e r e t o p o n i e m i n d e l o o p v a n d e 1 3 d e e e u w n o g g e b r u i k t w e r d o m d e d o o r e e n r i o o l v e r v a n g e n o o r s p r o n k e l i j k e s t a d s g r a c h t a a n t e d u i d e n. D e m o g e l i j k h e i d b e s t a a t d u s d a t d e z e G o u d i n e g r a c h t o v e r e e n s t e m t m e t d e h u i d i g e R e c o l l e t t e n p o o r t e n d a t d e z e o r i g i n e l e g r a c h t a a n s l o o t o p d e r i o o l a a n d e w e s t z i j d e v a n d e Di k s m u i d e s t r a a t t o t i n d e B r a k k e s t r a a t o m v a n d a a r n a a r d e Z u i v e l m a r k t a f t e d r a a i e n. D a t d e h u i d i g e R e c o l l e t t e n p o o r t m o g e l i j k s e e n o u d e s t a d s g r a c h t w a s, w o r d t n o g i n m i n o f m e e r d e r e m a t e a a n g e t o o n d i n e e n a c t e v a n 7 m a a r t n s. : Wi l l e m v a n d e n B i l c k e, p o o r t e r v a n l e p e r, k o o p t v a n Wi l l e m v a n d e r C a m e r e e n z i j n v r o u w, o o k p o o r t e r s, e e n g r o o t h u i s m e t e r f e n e e n a c h t e r h u i s j e, z i j n d e e e n h u i d e v e t t e r i j m e t a l h e t m a t e r i a a l v a n d i t a m b a c h t, g e l e g e n a a n d e o o s t z i j d e v a n d e Di k s m u i d e s t r a a t t u s s e n h e t h u i s v a n A n d r i e s F r u t i e r e n h e t e i g e n d o m v a n h e t k l o o s t e r v a n M e r k e m n o o r d e n h e t h u i s g e n a a m d t Ou d e h u i s i n h e t b e z i t v a n d e v e r k o p e r s, z u i d. H e t a a n g e k o c h t e p e r c e e l s t r e k t e z i c h o o s t wa a r t s u i t t o t a a n d e m u u r v a n h e t k l o o s t e r v a n d e M i n d e r b r o e d e r s. Di t v e r k o c h t e h u i s h a d d a a r b i j e e n v r i j e n 36 BR U SSEL, A lgem e en Rijk sarch ief, Rek en k am er, n 38661, f 21v : ryolle in t O elaertstraetk in. 37 J.E. C O R N ILLIE, le p e r d o o r d e eeu w en h e en (le p e r,1950), blz.137 : h et str aatje w ordt d aar v e r n o em d als H oelaertst r ae t k in. In V er faillie s V er h an d elin g w ordt h et geciteer d als Toelaerd straetk in ; deze n aam is afgeleid van een p ersoon s n aam (V.VERFAILLIE, Sch ets., n 1130). 38 IEP ER, A r ch ie f OCMW, n 284, f 39r : Jh a n R oelin fsjh a n s over w ijlen P ieter van d e r H agh e 3 lb. 4 s. u p ee n h u u s m ette n cam er en e n d e d e n h oven h o u d e n d e an tzelve h u u s st aen d e e n d e liggh e n d e an d e w estzijde tu ssch en een en cleen en straet k in n e an d e zu u dzijd e en d e d e r ryole van d er steide an d e n o o r d zijd e. In 1425 zal P ieter van d e r H agh e 8 r o e d e n 4 vo et en (ca. 31,65 m.) m u u r late n m etsen op d e oevers van d e riool ach te r aan zijn h u is en k rijgt h ier v o o r een su b sid ie van d e st ad (BR U SSEL, ARA, Rek en k am er, n 38650, f 12v). 39 G. D ES M AREZ, L a lettre de foire à Ypres au X I!Ie siècle. Contribution à l étude des papiers de crédit (Br u xe lle s,1901. O ve rd r u k u it : M ém oir es co u r o n n é s et au t re s M ém oir es p u b lié s p ar l A cad ém ie royale d e Be lgiq u e,1901), blz , n 48.

10 u u t g a n c e n d e in g a n c d u e r e e n st r a e t k in e n d e p o o r t e st a e n d e n e ffe n s d e n h u u se e n d e e r v e g h e n a e m t A SA C t e r v o o r se id e r D ix m u d st r a e t e u u t c o m m e n d e e n d e o o c z ijn e n v r ije n w a t e r lo o p d u e r e n d e o n d e r t h u u s e n d e e r v e v a n d e v o o r se i d e v e r c o o p e r s t e r v o o r n o m d e D ix m u d st r a e t e u u t c o m m e n d e 40. O m e e n m e e r e x a c t e p la a t sb e p a lin g v a n d e v o o r n o e m d e p e r c e le n te v in d e n, h e b b e n w e g e lu k k ig n o g e e n d o c u m e n t v a n 2 8 fe b r u a r i n s. g e v o n d e n,w a a r h e t h u is A sa c k g e l e g e n w as o o st v a n d e D ik sm u id e st r a a t t u sse n h e t e r f v a n W ille m v a n d e n B ilc k e n o o r d e n d e p o o r t v a n h e t h u is A sa c k z u id. H e t h u is A sa c k w as e ig e n d o m v an H u b e r t v a n Z w ijn ge lb e k e e n z ijn v r o u w L o u isa v a n d e r B e k e ". D a n k zij d e lijst v a n d e h u iz e n m e t n a m e n v a n e ig e n a a r s e n h u u r d e r s, d ie in b e l a st w e r d e n m e t d e h o n d e r d st e p e n n in g, w o r d t h e t h u is v a n H u b e r t v a n Z in g h e lb e k e v e r n o e m d a ls 13d e h u is v a n a f d e B ilc k e (n u H.G e e st st r a a t )42. D a t h ie r m e d e w el d e g e lijk h e t h u is A sa c k b e d o e l d w o r d t, b e w ijz e n d e e ig e n a a r s- b u u r t b e w o n e r s n l. d e w e d u w e v a n W ille m v a n d e r B ilc k e e n h e t k lo o st e r v a n M e r k e m 43. W e k u n n e n d u s g e r e d e lijk a a n n e m e n d a t h e t h u is A sa c k n o o r d v an d e R e c o lle t t e n p o o r t st o n d e n d a t e e n w a t e r lo o p o n d e r d e z e h u iz e n r ic h t in g D ik sm u id e st r a a t lie p, z o d a t d e o o r sp r o n k e lijk e t o e st a n d v an d e h u id ig e R e c o lle t t e n p o o r t als g r a c h t k a n a a n g e n o m e n w o r d e n. O o k d e r e c h t st r e e k se v e r b in d in g t u sse n d e Z u iv e lm a r k t e n d e I e p e r le e t is d u b ie u s. I n e e n r e e k s 15d e - ee u w se d o c u m e n t e n w o r d e n e e n a a n t a l w o n in g e n o o st v a n d e B o e z in g e st r a a t (n u V e e m a r k t ) r ic h t in g Sla c h t h u isst r a a t v e r n o e m d, w a a r b ij d e p la a t so m sc h r ijv in g v e r w ijst n a a r d e st a d sr io o l, d ie a c h t e r a a n d e z e g e b o u w e n lie p. D e z e h u i z e n k u n n e n a ls v o lg t g e sit u e e r d w o r d e n : h e t c o m p le x v a n d e St.- N ik l a a s g i l d e g e l e g e n o p d e h o e k v a n d e V e e m a r k t e n d e Sla c h t h u isst r a a t, c o m p le x d a t in d e e e r st e h e lft v a n d e 14d e e e u w zijn v o lle d ig e u it b o u w z al k e n n e n n l. d e o p r ic h t in g v a n e e n k a p e l e n e e n g a st h u is o m z ie k e n e n r e iz ig e r s t e h e r b e r g e n 44. D it g e h e e l h a d e e n se r ie u z e o m v a n g ; im m e r s b u it e n d e r e e d s g e n o e m d e g e b o u w e n 4 0 l e p e r, o o r sp r o n k e l ijk e o o r k o n d e in p r iv é b e z it. 4 1 l e p e r, A r c h i e f O C M W, fd s O o r k o n d e n z o n d e r v e r w ijz in g : e e n h u e r l ie d e r h u u s e n d e e r fv e st a e n d e e n d e l i g g h e n d e a n d e o o st z ijd e v a n d e D ix m u st r a e t e g h e n a - e m p t A sa c k t u ssc h e n d e n h u u s e e n d e e r fv e v a n W ille m v a n d e r B ilc k e a n d e n o o r t - z ijd e e n d e d e A sa c k p o o r t e a n d e z u u d z i jd e. 4 2 J. C O R N I L L I E, leper..., b lz : d e a u t e u r sp r e e k t o v e r d e p e s t e b il k e n b e w e e r t d a t b i l k e e n b e l u ik is. D it is o n ju i st : b i l c o f b e i l c b e t e k e n t e e n o m slo t e n w e ila n d e n v e r w ijst h i e r m e d e t e v e n s n a a r e e n p e r i o d e w a a r o p d i t st r a a t je n o g t o t h e t l a n d s c h a p b e h o o r d e. D e z e n a a m g a a t d u s z e k e r t e r u g o p d e 1 2 d e e e u w. 4 3 B R U S S E L, A R A, fd s P a p i e r s d E t a t e t d A u d ie n c e, n 2 8 / 6 1 8, v o l. I, f 19r-v; v o l. I I, f 62v-64r.

11 o m v a t t e h e t t e r r e i n v a n d e z e g ild e n o g e e n p o o r t in d e B o e z in g e st r a a t, d ie t o e g a n g v e r le e n d e t o t e e n st r a a t je m e t e e n r e e k s h u iz e n z o a ls v ie r h u iz e n r o n d d e p o o r t, e l f k a m e r s n o o r d v a n h e t st r a a t je e n z e s k a m e r s a a n d e z u id z ijd e 45. W e k u n n e n a a n v a a r d e n d a t h e t st r a a t je m e t w o n in g e n v a n d e g ild e o v e r e e n st e m t m e t d e n o g v ó ó r b e st a a n d e B r i e l e n p o o r t e n h e t d a a r a c h t e r lig g e n d e b e lu ik 46. Z u id w a a r t s v a n h e t e ig e n d o m v a n d e St.- N ik la a sg ild e la g h e t h u is g e h e t e n P a e r d e k in, d a t o p 13 ju l i 1421 d o o r d e p a t e r s A u g u st ijn e n a a n g e k o c h t w e r d v a n Jo r i s v a n M e r k e m o m in g e v a l v a n o o r lo g a ls t o e v lu c h t so o r d v a n d e k lo o st e r g e m e e n sc h a p t e d ie n e n 47. Z u id v a n h e t P a e r d e k in st o n d h e t h u is g e h e t e n W ie lk in m e t d a a r n a a st e e n st r a a t je g e t it e ld b a c h t e n W ie lk in n e 48. D e v e r m e ld in g v an d it st r a a t je la a t o n s m e t e e n t o e v a st t e st e lle n d a t h e t e r f v a n h e t P a e r d e k in z ic h o o st w a a r t s u it st r e k t e a c h t e r h e t W ie lk in e n a a n h e t v o o r n o e m d e st r a a t je g r e n sd e. T e v e n s p a a ld e d it d e e l v a n h e t A u g u st ijn e n e ig e n d o m a a n d e st a d sr io o l; d a n k zij d e b e sc h r ijv in g e r v a n w o r d t t e v e n s a a n g e t o o n d d a t d e r io o l a ld a a r e e n d r a a i m a a k t e o m la n g s h e t st r a e t k in b a c h t e n W ie lk in n e n a a r d e I e p e r le e t o p d e V e e m a r k t t e lo p e n. Z u id v a n h e t v o o r n o e m d e st r a a t je la g h e t h u is g e h e t e n H o o r n e,d a t in d o o r B a se lis v a n H a se b r o u c e n z ijn v r o u w v e r k o c h t w o r d t a a n d e le p e r se O.- L.- V r o u w gild e. I n d e p la a t s b e sc h r ijv in g w o r d t t e v e n s m e e g e d e e ld d a t d e w o n in g e n h o f g e le g e n 4 4 B R U S SE L, K o n. B ib l., fd s M e r g h e ly n c k, h s. 13 8te r, ( 4 5 r r :..in e o r u m c a p e lla d e n o v o fu n d a t a, c o n st r u c t a e t c o n se c r a t a Y p r is in B o e sin c s t r a t a ;...p o t e r u n t a u d i r e C o n fe ssio n e s i n fir m o r u m ja c e n t i u m in h o sp i t a li d ic t e c o n fr a t e r n it a t is c o n - t ig u o c a p e lle m e m o r a t e..., t e k st v a n G E N T, p r iv é a r c h ie f, r e n t e n b o e k v a n d e St.- N ik la a sg ild e, c a , f 1 4 r : T e n e e r st e n d e h u se n st a e n d e i n d e B o e sin c st r a t e a n d e z id e v a n d e r g h il d e p o o r t e a n d e z u u d z id e ; F 14v : D it sijn d e h u se n h ie r n a v o l g h e n d e, d ie st a e n in d e st r a t e b a c h - t e r g h il d e a n d e n o o r d z i d e v a n d e r s t r a t e. 4 6 J.E.C O R N I L L I E, leper..., b lz le p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, f 8r-v : I t e m u p e e n e p la e t se la n t s, d a e r w ijle n c a m e r e n u p st o e d e n,d i e w ijle n w a r e n Ja n St ie r s, b a e r b ie r, e n d e n u t o e b e h o o r t d e n A u g u st ijn e n. D e ise p l a e t se lic h t in t a l h e n d e v a n d e r A u g u st ijn e n h o v e v a n d e n h u u s d a t n u h e m l e i d e n t o e b e h o o r t d a t h e e t P a e r d e k in ; d e c a m e r e n st o e d e n e n d e c a m e n h u u t e in t st r a e t k in d a t m e n b a c h t e n W ie lk in n e u p d e n n o o r d h o u c v a n d e r r io le v a n d e r st e id e. D e ise p l a e t se h o u t v o o r e n so ic m a t e n d e m e in e X L v o e t e n (1 0,9 m.) 2 s.p.. I.L.A. D I E G E R JC K, Inven taire analy tique et chronologique des chartes et docum ents apparten an t au x A rchives de la ville d Ypres (B r u g e s, , 7 d l n ), III, b lz , n : d e k o o p a c t e v a n h e t P a e r d e k i n d o o r d e A u g u st ijn e n d a t e e r t v a n 1 3 ju l i B R U G G E, R ijk sa r c h ie f, f o n d s O u d K e r k a r c h ie f, n " 5 0 0, f 3 6 r : su p r a q u a n d a m d o m u m.fu n d u m, t e r r a s e t h e r e d i t a t e m...s u b t e r a c s u p e r o m n i a e t sin g u la d ic t e d o m u i p e r t i n e n t i a a n t e e t r e t r o, n u n c u p a t a m P a r d e k in, st a n t e m e t ja c e n t e m in v ic o B o e sin g e n si a d p a r t e m o r i e n t a l e m in t e r d o m u m k a l e n d e se u c o n fr a t e r n it a - t is Sa n c t i N ic h o la i Y p r e n sis e t d o m u m n u n c u p a t a m W ie lk in.

12 a c h t e r d e H o o r n e e v e n e e n s a a n d e z e g ild e t o e b e h o o r d e 49. H e t g e h e e l w e r d a a n d e O.- L.- V r o u w gild e g e sc h o n k e n in t e r g e le g e n h e id v a n d e fu n d a t ie v a n h e t ja a r g e t i jd e v a n m e e st e r Ja n d e Sp ik e r e. D it h u is p a a ld e t e v e n s a a n d e st a d sr io o l : h u u s m e t e e n e n h o v e e n d e d e c a m e r e n d ie r e t o e b e h o r e n d e st r e c k e n d e t o t e r r io le, st a e n d e e n d e lig g h e n d e in d e B o e sin g st r a t e a n d e o o st z id e b a c h t e n d e n h u u s g h e h e e t e n t e n H o o r n e, t u ssc h e n d e n st r a t k in e b a c h t e n W ie k in e I n z al C h r ist o ffe l d e Be e r, g e v o lm a c h t ig d e v a n d e O.- L.- V r o u w gild e, d r ie r o e d e n m u u r d o e n m e t se n in d e r io o l, d ie g e le g e n w as je i g h e n d e e r v e v a n d e r g h ild e in d e B o e sin c st r a t e 51. A a n d e h a n d v a n a lle v o o r g a a n d e g e g e v e n s is h e t d u id e lijk d a t d e st a d sr io o l d e Z u iv e lm a r k t n o o r d w a a r t s a fd r a a id e in d e o m g e v in g v a n d e K a a ist r a a t o m o p a fst a n d v a n d e Sla c h t h u isst r a a t w e st w aar t s te z w e n k e n o m in d e I e p e r le e t te v lo e ie n. I n h e t r e n t e n b o e k v a n h e t g o d sh u is v a n d e H.G e e st v a n v in d e n w e d it e v e n e e n s t e r u g. D e o p so m m in g v a n d e r e n t e n, g e h y p o t h e k e e r d o p h u iz e n g e le g e n n o o r d v a n d e Z u iv e lm a r k t, b e g i n t a a n d e o o st z ijd e v a n d e B o e z in g e st r a a t. D e v e r m e ld in g v a n t w ee st r a a t je s, w a a r v a n h e t e e r st e h e t St r e c k e v e id st r a e t k in (n u Bla u w e L e lie st r a a t ) e n h e t t w e e d e h e t st r a e t k in e v a n d e n B e g h i n e n (B e g ijn e n st r a a t je b e st a a t n ie t m e e r ; w el is e r n o g t o e g a n g t o t a c h t e r a a n lig g e n d e g a r a g e s ), v o lg t d a a r o p, z o d a t h e t d u id e lijk is d a t d e t w ee e e r st e h u iz e n t e sit u e r e n z ijn w e st v a n d e h u id ig e K a a ist r a a t, t e r w ijl d e z e K a a ist r a a t in d e 15d e e e u w n o g o n b e st a a n d e w as e n d o o r d e st a d sr io o l w e r d in g e n o m e n I B I D E M, f 4 0 v r : e e n h u u s g h e h e e t e n d e n H o o r e n.. st a e n d e e n d e lig g h e n d e i n d e B o e sin g st r a t e a n d e o o st z ijd e t u ssc h e n e e n e n i n g h a n g h e, st r e c k e n d e t u s sc h e n d e n h u u s e v e r c o c h t e n d e d e n h u u s v a n C la is H o l e b e i x w e id e w e, st r e c k e n d e d e v o o r se i d e i n g h a n c v a n d e r e r v e v a n d e r v o o r se i d e g h il d e t e r B o e sijn g st r a t e w a e r t ; d e w e lk e g a n c e s g h e m e e n e d e n h u u se v e r c o c h t e n d e d e n h u u se v a n d e r v o o r se i d e r g h il d e t o t e r m id d e w a e r t v a n d e n v o o r se i d e n g a n g h e e n d e m o e t e n e b e e d e z o o v e r r e g h e a e fd i c h h o u d e n a l so o t v a n o u d e n t ijd e n g h e c o s t u m e i r t h e ift g h e z ijn t e w e lijc h e id e n a n d e e n z ijd e e n d e e e n e n st r a e t k in n e st r e c k e n d e b a c h t e n W ie lk in n e, d a e r in t h u u s v e r c o c h t h e ift z ijn h o z i e d r o p vr ij t o t e n r e sso t e a n d a n d e r z ijd e, st r e c k e n d e a c h t e r w a e r t d e r v e v a n d e n v o o r se id e n h u u s v e r c o c h t t o t e r e r v e v a n d e v o o r se i d e r g h il d e d a e r o p d e m u e r t u ssc h e n b e e d e st a e n d e b e h o o r t t o e a n d e e n e z ijd e e n d e a n d a n d e r e d e n v o o r se i d e n h u u se v e r c o c h t. le p e r, A r c h i e f O C M W, n 4 5 3, P llv : U p t h u u s st a e n d e t u ssc h e n d e n h u u s g h e - n a e m t t P a r d e k in n o o r t e n d e d e n st r a e t k in n e g h e n a e m t b a c h t e n W ie lk in n e z u u d, n u A n d r ie s P a la e r t s 4 0 s.; U p w ijle n 4 c a m e r e n n u a l p l a e t se n lig g h e n d e t u ssc h e n d e n h u u s A n d r i e s P a la e r t s a n d e w e st z ijd e e n d e d e r e r v e v a n d e n P e e r d e k in n e o o st, n u d e n e h e lt d e n A u g u st in e n e n d e d a n d e r h e lt Ja n F ie r in 3 2 s E.FEY S- A.N E LIS, Les Cartu laires...,11, b lz , n B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n " , f0 32r.

13 D e v e r sc h ille n d e g e c it e e r d e h u isn a m e n t o n e n o v e r ig e n s d a t d e b o v e n g e n o e m d e o m g e v in g z e e r w a t e r z u c h t ig w as. D e n a a m W ie lk in w ijst m o g e lijk s o p h e t b e st a a n v a n e e n d r a a ik o lk m e t e e n g r o n d e lo z e d ie p t e, o p e e n p o e l o f m o e r a s o f o p e e n d o o r b r a a k van e e n d ijk 53, t e r w ijl d e B l e e t e r e g e le g e n z u id v a n d e H o o r n e e e n c o n c r e t e a a n w ijz in g k a n z ijn v o o r e v e n t u e le w a t e r o v e r la st 54. D e h u isn a a m H o o r n e d a a r e n t e g e n h e e ft d e b e t e k e n is v an h o e k, u it e in d e, z o d a t m a g a a n g e n o m e n w o r d e n d a t d e z e r u im t e h e t e in d e v an h e t st a d sg r o n d g e b ie d u it m a a k t e e n d e st e d e lijk e o m w a llin g u it d e 12d e e e u w z ic h t o t h ie r u it st r e k t e 55. D e v e r sc h ille n d e h o g e r g e n o e m d e g e m e e n sc h a p p e n, d ie in d e z e o m g e v in g g e h u isv e st w a r e n, b e w ijz e n d a a r b ij e v e n e e n s h e t b e st a a n v a n d e r io o l. W an t z o a ls w e g e sc h r e v e n h e b b e n o v e r d e t o e st a n d v a n d e p o r t u s v a n d e St.- P ie t e r sw ijk, v in d e n w e h ie r o p d e V e e m a r k t e e n id e n t ie k e sit u a t ie n l. h e t g a st h u is v a n d e St.- N ik la a sg ild e, d e r e fu g e v a n d e p a t e r s A u g u st ijn e n e n d e v e r e n ig in g v a n d e O.- L.- V r o u w gild e. H o e w e l P. T r io in z ijn lic e n t i a a t sv e r h a n d e lin g o v e r d it b r o e d e r sc h a p g e e n t e h u is e r v a n v e r m e ld t, g e e ft d e e x p a n sie v a n h e t o n r o e r e n d g o e d in e n r o n d d e H o o r n e d e in d r u k d a t zij h ie r e e n h u is g e c o n st it u e e r d h e b b e n l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 5 9, f 1 6 r : I n t h u u s v a n se r F l o r e n s M e lg e w a e r d s w e d u w e t u ssc h e n L a u w e r s M e lc w ie t s e n d e Ja n F o lk ie r 2 4 s.; I n 2 h u u se n Ja n F o lk ie r e t u ssc h e n d e r v o o r se id e v r o u w e M e lg e w a e r d s e n d e d e R y o le v a n d e r st e id e 2 4 s.; I n t h u u s L a m sin B a e r d s t u ssc h e n e n e n st r a e t k in e e n d e Ja c o b v a n B o l o e n g e n 3 lb. ; I n t h u u s Ja n s v a n d e r C r o n e t u ssc h e n Ja c o b s B o u d e r y s w e d u w e e n d e e n e n st r a e t k in e v a n d e n b e g h i n e n 4 s.; I n t h u u s V ic t o o r D in ijn c t u ssc h e n e n e n st r a e t k in e d a t t o e b e h o o r t d e n B e g h i n e n e n d e Ja c o b B o u d e r y s w e id e w e 2 5 s.; h e t st r a a t je v e r n o e m d n a a st h e t h u is v a n L a m si n B a e r d h e e t t e St r e c k e v e id st r a e t k in, g e z ie n Ja c o b v a n B o l o e n g e n d e v o o r n o e m d e w o n in g k o c h t e a a n T h o m a s v a n M o r b e k e o p 6 ja n u a r i (E.F E Y S- A.N E LI S, Les C art u laire s..., II, b lz.4 7 3, n ). D it st r a a t je z a l l a t e r Sy m y n c k e lst r a e t k in n o e m e n, g e z ie n h e t h o e k h u is r o n d d e n a a m d r o e g v a n Sy m y n k e lk in (B R U G G E, R ijk sa r c h ie f, O u d K e r k a r c h ie f, n 4 9 8, f 2 1 r : U p d e Z u v e l m a e r c t a n d e n o o r d z i d e u p e e n h u u s g h e h e e t e n Sy m y n k e lk in u p d e n h o u c v a n e n e n st r a e t k in n e, g h e c o c h t ie i g h e n Jh a n H a u w e n a y e, n u e s Sy m o e n s R a e d s 8 s.). O v e r d e e t y m o lo g ie v a n d e n a a m St r e c k e v e id, cfr. W. B E E L E, St r e c k e v e id st r a a t in : G id se n k r in g W e st la n d, 3 5 ( ), b lz G. D U JA R D I N, o.e., I, b lz ; M i d d e l n e d e r l a n d sc h W o o r d e n b o e k,s.v. 5 4 D e B l e e t e r e w o r d t v e r m e ld in e e n c h a r t e r v a n 7 m e i ( B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n 5 0 0, f 2 6 v r : e e n h u u s g h e h e e t e n d e n B l e e t e r e d e r v e d e r o n d e r e e n d e a l d a t t e r t o e b e h o o r t e r d v a st e n d e n a g h e lv a st st a e n d e e n d e l ig g h e n d e i n d e B o e sin g st r a t e a n d e o o st z ijd e t u ssc h e n d e n h u u se w ijle n m e e st e r L a u w e r s M e lc w ie d s u p e e n e g h e m e e n e g h o o t e a n d e e n e z ijd e e n d e e e n e n st r a e t k in n e g h e h e e t e n b a c h t e n H o o r n e o v e r a n d e r z ijd e, st r e c k e n d e d h e r v e v a n d e n v o o r se id e n h u u s e v e r c o c h t a c h t e r w a e r t t o t e n r y o le v a n R o l ly g h e e m, h e b b e n d e e n d e b e h o u d e n d e t se lv e h u u s v e r c o c h t z ijn e n v r ije n w e c h e n d e h u u t g a n c a c h t e r w a e r t h u u t e ). H e t w o o r d b l e e t e n b e t e k e n t o.m. ja n k e n o f sc h r e ie n w a t n a t u u r lijk e e n t r a n e n v lo e d v e r o n d e r st e lt o f e e n sy m b o lisc h e w a t e r m a ssa (M i d d e l n e d e r l a n d sc h W o o r d e n b o e k, s.v.). 5 5 M id d e l n e d e r l. W o o r d e n b o e k ( v o o r t a a n M N W B ), s.v. h o r n = h o e k w a a r tw e e lijn e n sa m e n l o p e n.

14 D a a r n a a st g e v e n d e z e b e sc h r ijv in g e n n o g e e n a a n t a l d e t a ils m e t b e t r e k k in g t o t d e o m g e v in g. D e B le e t e r e h a d b ijv o o r b e e ld a c h t e r w a a r t s e e n v r ije u it g a n g : t se lv e h u u s v e r c o c h t z ijn e n v r ije n w e ch e n d e h u u t g h a n c a c h t e r w a e r t h u u t e a lso o t v a n o u d e n t ijd e n s gh e c o s- t u m e ir d h e ift g h e z ijn 57. E r is e c h t e r g e e n sp r a k e d a t d e z e u it w e g als d e K a a ist r a a t fu n g e e r t. Z e lfs in e e n d o c u m e n t v a n h e e ft e e n h u is g e le g e n w e st v a n h e t S c h e r m y n c k e lst r a e t k in (n u Bla u w e L e lie st r a a t ) e e n u it g a n g in h e t P a p st r a e t g in, t e r w ijl d e K a a ist r a a t n ie t v e r n o e m d w o r d t 58. I n n o r m a le o m st a n d ig h e d e n z o u d e b e w o n e r v a n h e t v e r n o e m d e h u is o m d a t P a p st r a a t je t e b e r e ik e n d e K a a ist r a a t m o e t e n o v e r g e st o k e n h e b b e n. V e r m o e d e lijk w as h e t P a p st r a a t je h e t st r a e t k in b a c h t e n W ie lk in o f h e t st r a e t k in b a c h t e n H o o r n e, t e r w ijl d e la t e r e K a a ist r a a t a ls o v e r d e k t e st a d sr io o l fu n g e e r d e, d ie e e r st in t o t a a n d e Sla c h t h u isst r a a t d o o r g e t r o k k e n w e r d 59. D a a r o m is d e t h e o r ie v a n J. C o r n illie, d ie d e z o n e g e le g e n t u sse n d e h u id ig e K a a ist r a a t e n d e V e e m a r k t id e n t ific e e r t a ls d e 12d e - eeu w se h e e r lijk h e id v a n d e n v o o c h t o ft e v a n d e n v le e sc h h u u se, d ie in 1301 d o o r d e F r a n se k o n in g g e n o e m d w o r d t in v ic o d ic t o k a st r a t a e t in c a r n i- fic io o n ju ist. N o c h d e K a st r a t a n o c h h e t V le e sh u is b e v in d e n z ich d a a r '*1. T e n slo t t e w o r d t in e e n o o r k o n d e v a n w aar b ij A n d r ie s d e Br ie v e r e e n zijn v r o u w d e "B le e t e r e a a n d e O.- L.- V r ou w gild e v e r k o p e n, v e r m e ld d a t d it h u is z ic h a c h t e r a a n u it st r e k t e t o t e r r y o le v an R o lly g h e e m 61. D e st a d sr io o l o n t v a n g t h ie r d e b ijn a a m v a n R o lle g e m, w at e r o p z o u k u n n e n w ijze n d a t d e z e r io o l d e n a t u u r lijk e g r e n s v o r m d e m e t d e h e e r lijk h e id v a n R o lle g e m. D e a fw ijk in ge n v a n d e t r a d it io n e e l r e c h t lijn ig o n t w o r p e n n o o r d e lijk e st a d sg r a c h t b e w ijz e n m e t e e n w a a r o m d e t w ee h e e r lijk h e d e n v a n R o lle g e m in h e t n o o r d e lijk d e e l v a n d e st a d o p e e n d e r g e lijk e ig e n a a r d ig e w ijze b e g r e n sd 5 6 P. T R I O, De O.-L.-V.-Broederschap v an de Scholieren v an Parijs te leper gedurende de late Middeleeuw en (ca ) ( L e u v e n, , 2 d ln. V e r h a n d e lin g t o t h e t b e k o m e n v a n d e g r a a d v a n l i c e n t ia a t in d e m o d e r n e g e s c h i e d e n i s ), I, b lz C fr. n o o t l e p e r, p r iv é a r c h ie f, o o r k o n d e v a n 1 2 m e i : e e n h u u s e n d e e r fv e st a e n d e e n d e l i g g h e n d e a n d e n o o r t z ijd e v a n d e g r o o t e z u v e lm a r c t g h e n a e m p t d e Bla u w e L e l ie m e t h e t h o f lig g h e n d e a c h t e r t v o o r n o m d e h u u s in t Sc h e m y n c k e lst r a e t g in m e t g h a d e r s e e n h u u se k e n d a e r n e f fe n s a n a b o u t t e r e n d e v a n n o o r d e n je g h e n e e n g h e m e e n p r iv a e l e n d e v a n z u u d e n d h e r Ja n M e z e h e b b e n d e e e n e n u u t g a n c k in t P a p st r a e t g e n m e t c o n d ic ie v a n o p h e t v o o r n o m d e h o f e n d e b e e d e d e c le e n e h u u se k e n s t e b e z e t t e n. 5 9 J. C O R N I L L I E, o.e., b lz Ib i d e m, b lz C fr. n o o t 5 4.

15 w ar e n. W e h o e v e n sle c h t s h e t h e r u it g e g e v e n st a d sp la n v a n T h e v e lin e n D e st r é e v a n , b ijg e w e r k t d o o r H. H o sd e y in d e v e r z a m e lin g v a n C h. R u e le n s, n a te sla a n o m v a st t e st e lle n d a t d e h e e r lijk h e id v an P r in c e n R o lle g h e m, g e le g e n n o o r d v a n d e h u id ig e C a r t o n st r a a t z ic h w e st w aar t s u it st r e k t e t o t a a n d e h u id ig e R e c o lle t t e n p o o r t (v r o e g e r e G o u d in e G r a c h t ) o m v a n d a a r n o o r d w a a r t s d e B e il c (n u H.G e e st st r a a t ) t e b e r e ik e n 1. V o lg e n s d e k a a r t v a n D e s M a r e z r e ik t e d e z u id g r e n s v a n St e d e R o lle g h e m n ie t t o t a a n d e Su r m o n t st r a a t, z o d a t w e k u n n e n a a n n e m e n d a t o o k h ie r d e r io o l d e n a t u u r lijk e g r e n s v an d it l e e n g o e d v o r m d e n a m e lijk d e d o o r st r o m in g v a n d e v o o r n o e m d e G o u d in e g r a c h t (R e c o lle t t e n p o o r t ) n a a r d e w e st z ijd e v a n d e D ik sm u id e st r a a t v a n d a a r d e B r a k k e st r a a t te b e r e ik e n, a f te d r a a ie n n a a r d e Su r m o n t st r a a t t o t a a n d e K a a ist r a a t, d ie d e w e st g r e n s v a n St e d e R o lle g h e m zal u it m a k e n. D it la a t st e is e e n c o m p le e t n ie u w e v o o r st e llin g v a n d it R o lle g e m se le e n g o e d. D e z e c o n c lu sie is b e la n g r ijk, o m d a t o p d e z e m a n ie r d e o u d e r d o m v a n d e o o r sp r o n k e lijk e st a d sg r a c h t m in o f m e e r b e r e k e n d w o r d t. W a n n e e r w e im m e r s d e t h e o r ie v a n V. P il a a n v a a r d e n o v e r h e t o n t st a a n v a n d e h e e r lijk h e d e n R o lle g e m b in n e n e n b u it e n d e st a d sm u r e n d o o r t o e d o e n v a n T h e o b a ld I II ( ), b u r g g r a a f v an l e p e r 84, d a n is m e t e e n b e w e z e n d a t d e z e 14d e-15d e- eeu w se r io o l g e le g e n n o o r d v a n d e st a d, t e r u g g a a t o p e e n v r o e g 12d e - e e u w se st a d s g r a c h t, d ie a ls n a t u u r lijk e g r e n s v a n d e v o o r n o e m d e h e e r lijk h e id zal fu n g e r e n. D a t o o k d e h u iz e n g e l e g e n w e st v a n d e L a n g e T o r h o u t st r a a t - z o a ls te z ie n o p d e k a a r t v a n H. H o sd e y 65 - n ie t b e h o o r d e n t o t P r in c e n R o lle g h e m, h e e ft e e n m in o f m e e r id e n t ie k e o o r z a a k n a m e lijk d e a a n w e z ig h e id v a n h e t G r o e n G e w a d. D e z e d o o r w a a d b a r e w a t e r p la s st r e k t e z ic h u it t u sse n d e Kau w e k ijn - e n d e h e lft v an d e L a n g e T o r h o u t st r a a t, w a a r v a n o o k e e n o o st e lijk st u k v an d e K o r t e T o r h o u t -, d e O u d e H o u t m a r k t - e n d e C a r t o n st r a a t d e e l u it m a a k t e. V a n d a a r d a t d e o o st g r e n s v a n P r in c e n R o lle g h e m n ie t t o t a a n d e h u id ig e L a n g e T o r h o u t st r a a t r e ik t e. D e ju ist e b e g r e n z in g v a n h e t G r o e n G e w a d is e c h t e r o n b e k e n d. H e t w o r d t z e lfs n ie t v e r n o e m d in V e r fa illie s t h e sis o v e r d e I e p e r se t o p o n y m ie. H e t w o o r d g e w a d is n o c h t a n s e e n a lg e m e e n g e b r u ik t e 6 2 H. H O SD E Y, Y pres, in : A t la s d e s v ille s d e la B e l g i q u e a u X V I e siè c le. P l a n s d u g é o g r a p h e Ja c q u e s d e D e v e n t e r, é d it é p a r C h. R u e le n s, E. O u v e r le a u x, J. v a n d e n G h e y n ( B r u x e l l e s, ), fa sc. V I. 6 3 G. D E S M A R E Z, Etu d e su r la propriété fon cière..., b lz , k a a r t. 6 4 V. P I L, Zonnebeke. H eerlijk verleden en z on n ig h eden ( L a n g e m a r k, ), b lz H. H O SD E Y, o.e., n O X X X V.

16 t e r m o m e e n w a a d b a r e p la a t s a a n t e d u id e n. H e t a d je c t i e f g r o e n w ijst e r o p d a t d e z e w a t e r p la s b e g r o e id w as m e t e e n d e n k r o o s o f a lg e n 67. H e t is n o c h t a n s n ie t t e v e r g e lijk e n m e t d e v ie r m id d e le e u w se w a d d i n g e n, d ie p r o f. G y sse lin g in z ijn T o p o n y m ie v a n O u d e n b u r g v e r m e ld t e n b e sc h r ijft. D e z e w a d d in g e n w a r e n g e le g e n a a n d e u it g a n g e n v a n d e st a d. H e t w a r e n d o o r d e st a d g e b o u w d e e n o n d e r h o u d e n b a d g e le g e n h e d e n v o o r p a a r d e n m e t e e n st e n e n v lo e r e n m u r e n 68. W el w a r e n e r in d e 14de-15de e e u w o o k d e r g e lijk e b a d p la a t se n te I e p e r a a n d e v e r sc h ille n d e st a d sp o o r t e n : t e n gh e - w a d e b u u t e r T h o r o u t p o r t e ; b u t e r B o e sin c p o r t e t e n g h e w a d e ; t e n g h e w a d e b ij sb le c k e r s- b r ig g h e 69. H e t is q u a si z e k e r d a t h e t G r o e n G e w a d g e e n d e r g e lijk e fu n c t ie h a d. H e t g e e ft m e e r d e in d r u k v an e e n st r o o k g r o n d, d ie d o o r z ijn l a a g n iv e a u in m in o f m e e r d e r e m a t e o v e r sp o e ld w e r d d o o r r e ge n w a t e r, d a t v a n d e h o o g t e o p d e h u id ig e B a sc u le n a a r d e st a d v lo e id e o m in d e I e p e r le e t t e v e r d w ijn e n 70. H e t is d u id e lijk d a t d e o v e r v lo e d ig e w a t e r m a ssa z ic h o n d e r w e g in d e p r e s sie v e la n d e r ije n z al v e r sp r e id e n. D e m id d e le e u w se C r o m b e k e, d ie o.m. w a t e r afv o e r d e v a n d e v e r h e v e n r e g io r o n d d e h u id ig e B a sc u le n a a r h e t c e n t r u m v a n d e st a d b e w ijst d e z e g e b r e k k ig e t o e st a n d. H e t m id d e le e u w se w o o r d e r o m h e e ft d e b e t e k e n is v a n g e b r e k k ig 71. W a a r sc h ijn lijk h e e ft m e n d e z e w a a d b a r e p la a t s in d e lo o p v a n d e 12de-13d e e e u w o p g e v u ld, z o d a t in d e v o lg e n d e e e u w e n d e ju ist e o m v a n g v a n h e t o o r sp r o n k e lijk g e w a d n ie t m e e r n a u w k e u r ig b e k e n d w as. I n h e t r e n t e n b o e k v a n h e t g o d sh u is d e r H o g e Z ie k e n v a n w o r d e n e e n a a n t a l h u iz e n v e r n o e m d, d ie g e le g e n zijn n o o r d v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t z ijn d e b in d e n G r o e n e Y w ad e. D e z e w o n in g e n b e v in d e n z ic h v a n a f d e h o e k v a n d e K o r t e T o r h o u t e n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t (n u O u d e H o u t m a r k t st r a a t ) t o t a a n h e t h u is g e h e t e n H a n t 72. D it la a t st e g e b o u w w as h e t t w e e d e o o st v an d e I n g h e l, d a t h e t la a t st e h u is w as a a n d e n o o r d k a n t v a n d e M a r k t M. SC H O E N F E L D, o.e., b lz I B I D E M, b lz M. G Y SSE L I N G, Topony m ie v an O u den bu rg ( T o n g e r e n, W e r k e n u it g e g e v e n d o o r d e K o n in k lijk e C o m m issie v o o r T o p o n y m ie e n D i a l e c t o l o g i e ), b lz B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , f 18v, 21v, 24r. 7 0 H e t h u i d i g n iv e a u v e r sc h il b e d r a a g t c ir c a 6 m. 71 J. C O R N I L L I E, o.e., b lz ; G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, C o m p t e s d e l a v ille d Y p r e s ( B r u x e l l e s, , 2 d l n ), I, b lz ; M N W B : k r o m = g e b r e k k ig. J.C o r n illie verw ijst d aarb ij n aar d e Belle w aer debeek, w at n at u u r lijk on ju ist is. 7 2 I e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 1, f lv. : z u u d z id e v a n d e r T h o r o u t st r a t e b i n d e n G r o e n e n Y w a d e ; n o o r d z i jd e T h o r o u t st r a t e b i n d e n G r o e n e n Y w a d e...a n d r ie s v a n D i x m u d e in d e H a n t. 7 3 R V A N D E N B U SSC H E, De huizen van de Ieperse Grote M ark t in de 15e eeuxu.een topografische studie, in : D e I e p e r se M ar k t. E e n h ist o r isc h fe n o m e e n (I e p e r, ), b lz. 37.

17 O o k e e n d e e l v a n d e z u id z ijd e v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t la g b in n e n h e t d o m e in v a n h e t G r o e n G e w a d. E e n d r ie t a l h u iz e n, g e sit u e e r d o p d e h o e k v a n d e K o r t e T o r h o u t - e n d e K a u w e k ijn st r a a t d r a g e n e e n n a a m n l. C a l f o p d e h o e k 74, H o d e v a e r e 75 e n D r ie C o n in g h e n e r n a a st. W at o p v a lt b ij d e z e h u isn a m e n is h e t fe it d a t m in st e n s tw ee e r v a n w ijze n o p d e a a n w e z ig h e id v a n w at e r n l. C a l f, n a a m w aar b ij v e r w e z e n w o r d t n a a r h e t w e r k w o o r d a fk a lv e n v a n d e o e v e r s 76; H o d e v a e r e = o o ie v a a r e e n t r e k v o g e l m e t h o g e w a a d p o t e n. E ig e n a a r d ig g e n o e g is d e r e st v a n d e z u id z ijd e v a n d e st r a a t a n o n ie m. A lle e n b ij d e sc h e id in g slijn m e t h e t O.- L.- V r o u w ga st h u is w o r d t o p n ie u w e e n n a a m g e v o n d e n n l. S c o e h u u s 77. B e st o n d d e m o g e lijk h e id d a t h e t G r o e n G e w a d e e n d e e l v a n d e z o n e t u sse n d e K o r t e T o r h o u t - e n d e H a n g w a e r t st r a a t (n u M e n e n st r a a t ) in b e sla g n a m? D it z o u m e t e e n d e a r c h e o lo g isc h e v o n d st e n in d e K a u w e k ijn st r a a t in e e n b e w ijs v a n a u t h e n t ic it e it b e z o r g e n. A c h t e r e e n h u iz e n b lo k n a b ij d e M e n e n p o o r t w e r d e e n st u k v a n e e n g r a c h t a a n g e t t o ffe n. D e v o lle d ig e d o o r sn e d e e r v a n k o n n ie t b e r e k e n d w o r d e n, g e z ie n d e b o u w p u t te k le in w as. M a a r h e t sc h e r v e n m a t e r ia a l w ijst e r o p d a t d e a a n le g e r v a n m in st e n s t o t d e 12de e e u w t e r u g g a a t t e r w ijl d e o p v u l lin g e r v a n d a t e e r t u it d e t w e e d e h e lft v a n d e 13d e eeu w. I n d ie n d e z e z o g e n a a m d e g r a c h t o v e r e e n st e m t m e t d e z u id e lijk e a r m v a n h e t G r o e n G e w a d z o u d it e e n n a t u u r lijk e c r e a t ie m o e t e n z ijn. H e t is e v id e n t d a t e e n v e r d e r a r c h e o lo g isc h o n d e r z o e k n o o d z a k e lijk is78. A a n slu it e n d d a a r b ij st e lle n w e v a st d a t d e sp r e id in g v a n d e h u isn a 7 4 B R U S S E L, K O N. B I B L., f d s M e r g h e ly n c k, h s. 138te r, F 6v: e i n d e 13d e e e u w ; l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 5 9, P 1 8 r : J n t h u u s d a t m e n h e e t C a l f t u ssc h e n d e n h u u s M ic h ie l D o o st e r lijn c e n d e d e r C a u w e tij n st r a t e. 7 5 le p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 2, f 3 5 v : O liv ie r d e W it t e o v e r Jh a n d e W it t e u p d e n H o d e v a r e ( ) ; I B I D E M, n 2 8 0, f lo r : I t e m u p t h u u s d e r w e id e w e Ja n P a n n e e l, g a e r d e m a k e r e, s t a e n d e a n d e z u u d z ijd e v a n d e r st r a t e t u ssc h e n e e n e n c l e e n e n st r a e t k in n e, d a t h e e t b a c h t e n H o d e v a r e, a n d e w e st z ijd e a n d e e n z ijd e e n d e d e n h u u s u p d e n h o u c v a n d e r C a u w e t ijn st r a t e, d a t n u e s Ja n P ie t e r s a n d e o o st z ijd e ( ) ; I B I D E M, n 2 8 4, f 4 0 r : D e w e d e w e M e lc io r C o p p i n s o v e r Jh a n P a n n e e l u p e e n h u u s st a e n d e a n d e w e st z ijd e t u ssc h e n e e n e n st r a e t k in n e a n d e e n e z ijd e e n d e d e D r ie C o n i jn g h e n a n d a n d e r z i jd e ( ) ; in h e t r e n t e n b o e k v a n d e H o g e Z ie k e n is d e p la a t sb e sc h r ijv in g n a u w k e u r ig e r : d e D r ie K ö n i n g e n l a g o o st v a n d e H o d e v a r e (I B I D E M, n 6 6 5, f 2 r ). 7 6 G. D U JA R D I N, Bijdrage tot een hydronymische studie...,1,b lz O. M U S, H et Cartu larium v an het O.-L.-V rouw Gasth uis te leper ( l e p e r, , 5 d l n ), V, b lz. 5 8 ; J. D E SM E T, Les heures inédites du p lu s an cien livre de heures d Ypres, in : B u lle t in d e la C o m m issio n R o y a le d H ist o ir e, X C I V ( ), b lz ; d e s c h o e n m a k e r s h u r e n d i t S c o e h u u s. 7 8 M. D E W I L D E - O.M U S, Archeologische vondsten in de Kauw ek ijn straat te leper (W.-Vl.). A an k n opin gspun ten voor de vroegste geschiedenis v an de stad. (D o c u m e n t v e r sp r e i d t e r g e l e g e n h e i d v a n e e n p e r s c o n fe r e n t i e ).

18 m e n n o o r d v a n d e H a n g w a e r t st r a a t id e n t ie k is a a n d e r e e d s v e r m e l d e t o e st a n d v a n d e z u id z ijd e v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t. D e h o e k v a n d e Kau w e k ijn - e n d e H a n g w a e r t st r a a t n o e m t d e T e n t e e n h e t h u is e r n a a st D e D e r d e Sc e l le 79 t e r w ijl d e t w e e v o lg e n d e h u isn a m e n g e le g e n z ijn b ij d e sc h e id in g slijn v a n h e t d o m e in v a n h e t O.- L.- V r o u w ga st h u is n l. d e B u c n a a st d e p o o r t v a n h e t g a st h u is80 e n e r n a a st d e "R a m 81. E n o o k h ie r sp e e lt h e t w a t e r e e n b e la n g r ijk e r o l b ij d e g e c it e e r d e n a m e n z o a ls B u c = b e d d in g v a n e e n w a t e r lo o p ; R a m = e e n a fslu it b o o m ; d e D e r d e S c e l le le v e r t h e t b e w ijs v a n d e a fsc h ilfe r in g v a n d e o e v e r, w aa r b ij w e z ie n d a t d e z u id h o e k v a n d e K a u w e k ijn st r a a t d e z e lfd e a fb r a a k o n d e r g a a t a ls d e n o o r d h o e k, m a a r m e t e e n a n d e r e b e w o o r d in g ; d e T e n t e v e r o n d e r st e lt d e lo c a le a a n w e z igh e id v a n b o e r e n w o r m k r u id 82. D e u it e r st e n o o r d e lijk e g r e n s v a n h e t G r o e n G e w a d w e r d v e r m o e d e lijk g e v o r m d d o o r e e n st r a a t je g e n a a m d G r o e n e Y w a d e k in g e le g e n o o st v a n d e L a n g e T o r h o u t st r a a t, o n g e v e e r h a lfw e g d e st r a a t p r a k t isc h r e c h t o v e r h e t St.- C h r ist o ffe lst r a a t je 83. O o k d e z e la a t st e n a a m w ijst o p e e n e v e n t u e le a a n w e z ig h e id v a n w at er, g e z ie n St.- C h r ist o ffe l m e e st a l v o o r g e st e ld w o r d t a ls d e m a n d ie d o o r e e n r iv ie r w a a d d e m e t h e t k in d Je z u s o p z ijn sc h o u d e r s. V e r d e r st r e k t e h e t G r o e n G e w a d z ic h u it t o t a a n h e t k lo o st e r v a n d e M in d e r b r o e d e r s in d e h u id ig e C a r t o n st r a a t r y o le v a n d e n G r o e n e n G h e w a d t o t e n F r e m e n e u r e n B R U G G E, R I JK SA R C H I E F, fd s O u d K e r k a r c h ie f, n 5 0 2, n i e t g e fo l ie e r d o n d e r d e r u b r i e k A u w e r st r a t e : U p e e n h u u s g h e n a e m t T e n t e st a e n d e t u ssc h e n d e n h u u s e e n d e e r v e v a n Ja n d e M a u g r e a n d e w e st sijd e e n d e d e C a u w e n t ijn st r a t e o o s t (k o o p a c t e v a n 5 o c t o b e r ); I t e m u p e e n h u u s g h e n a e m t D e r d e Sc e lle st a e n d e t u ssc h e n h u u s e e n d e e r v e v a n d e n h u u se g h e n a e m t T e n t e a n d e o o st sijd e e n d e d e n h u u s e e n d e e r v e v a n Ja n M o t t o e n w e st, n u Ja n d e M a u g r e (k o o p a c t e v a n 2 0 ja n u a r i n s.). 8 0 l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 6, f 5 r : t G a st h u u s u p d e M a e r c t t Y p r e u p e e n h u u s n o o r d v a n d e r A n g w e r st r a t e t u ssc h e n d e n h u u s e g h e n a e m t B u c x k in, t se lv e h u u s g h e n a e m t B u c x k in v o o r t ijd e n e e n h u u s e n d e n u t w e e h u u se n n e ffe n s d e r P o o r t e v a n d e n v o o r s. g a st h u u se o o c d e n g a st h u u se t o e b e h o o r e n d e a n d e w e st z ijd e e n d e d e n h u u se e n d e e r v e v a n d e n z e lv e n g a st h u u se v o o r t i jd e n t o e b e h o o r e n d e A n d r ie s P a e l d i n g a n d e o o st z ijd e, st r e c k e n d e a c h t e r w a e r t t o t e n v o o r n o m d e n g a s t h u u s e. 81 O u d st e v e r m e l d i n g ( l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 0, f 1 3 r ) ; V ic t o o r d e W ale u p e e n h u u s g h e n a e m t t R a m k in s t a e n d e t u ssc h e n d e n h u se v a n L a m sin H i l l e b r a n t a n d e o o st z ijd e e n d e d e n h u u s A n d r ie s P a e ld in c x a n d e w e st z id e (I B I D E M, n 6 6 5, f 4 v ). 8 2 M N W B, s.v. 8 3 K. D U F L O U, W oordenboek der Topony m ie v an W estelijk V laan deren (G e n t, , 1 8 d i n ), IV, k o l : I n d e T h o r o u d s t r a t e a n d o o st z i d e b e z u d e n a n t G r o e n e Y w a d e k in ; B R U G G E, A r c h i e f B i sd o m, n Y 1 3 4, f 4 r : I n d e T h o r o u d st r a t e u p t h u u s B o u d e n s v a n W a e lsc a p p e l e n a e s t d e n G r o e n e n Y w a d e k in e z u u d ( ). 8 4 B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , f 19r.

19 D a t e r o o r sp r o n k e lijk e e n n iv e a u v e r sc h il w as m e t d e o m g e v in g k o m t t e v o o r sc h ijn in e e n t w e e t al d o c u m e n t e n. I n e e n o o r k o n d e v an f e b r u a r i n s. v e r k o o p t d e St.- M a a r t e n sk e r k a a n m e e st e r A b r a h a m B r u n e e n e r fr e n t e v a n 2 sc h e llin g e n t e in n e n o p e e n h u is g e le g e n n o o r d v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t e n c o n t r e le d e g r e it d e l h o sp it a l 85. T e g e n o v e r d it h u is la g d u s e e n t r a p, d ie t o e g a n g g a f t o t h e t O.- L.- V r o u w ga st h u is. E n in e e n c h a r t e r v a n 13 ju l i , w a a r d e a a n k o o p v a n e e n st e n e n w o n in g g e le g e n n o o r d v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t e n v e r d e r n o o r d w a a r t s r e ik e n d t o t d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t (n u O u d e H o u t m a r k t st r a a t ) d o o r r id d e r O liv ie r v a n L o v a n zijn o u d e r s g e r e la t e e r d w o r d t, w o r d t d e k o p e r le t t e r lijk h e t v e r b o d o p g e le g d d e g r o n d v an h e t o p e n t e r r e in w e st van z ijn h u is n ie t h o g e r o p t e v u lle n d a n h e t st r a a t n iv e a u *. H e t is d u s w el d u id e lijk d a t h e t t e r r e in v a n h e t G r o e n G e w a d e e n la g e r p e il h a d d a n zijn o m g e v in g, m a a r d a t h e t in d e 12de- 13d e e e u w o p g e v u ld e n v e r h o o g d w e r d. H e t z o u in t e r e ssa n t z ijn m o e st h e t IA P d e g e le g e n h e id k r ijg e n o m in d e v o o r n o e m d e o m g e v in g e e n p u t v a n 4 à 5 m te m a k e n t e n e in d e te k u n n e n n a g a a n o f o n z e h y p o t h e se e e n g r o n d van w a a r h e id b e v at. D e z e u it w e id in g in v e r b a n d m e t d e o p p e r v la k t e v a n h e t G r o e n G e w a d w as n o o d z a k e lijk o m d e 12d e - e e u w se w a lg r a c h t a a n d e o o st k a n t v a n d e st a d t e sit u e r e n. H e t lig t im m e r s v o o r d e h a n d d a t d e o v e r h e id d e w e st e lijk e r a n d v a n d it ge w a d in d e t o e n m a lig e v e r st e r k in g g e ï n t e g r e e r d h e e ft. E n a ls w e n u o p n ie u w d e st a d sr io o l a ls e v o lu t ie f r e su lt a a t v a n d e o o r sp r o n k e lijk e st a d sg r a c h t - z o a ls w e in h e t b e g in v a n o n z e b ijd r a g e b e w e z e n h e b b e n - g e b r u ik e n, d a n w o r d e n w e g e c o n fr o n t e e r d m e t d e z e r io o l, d ie d e M in d e r b r o e d e r st r a a t (n u C a r t o n st r a a t ) n ie t o v e r h a a r g a n se l e n g t e b e d ie n t, m a a r m in st e n s h a lfw e g z u id w a a r t s a fd r a a it n a a r d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t. E e n a a n t a l t e k st e n b e w ijz e n d it. I n d e st a d sr e k e n in g v a n w o r d t d e z e r io o l, g e le g e n n o o r d v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t n a a st d e w o n in g v a n F r a n s P a e ld in g, h e r st e ld 87. D e sit u e r in g e r v a n k a n a p p r o x im a t ie f v a st g e st e ld w o r d e n. In in h e t r e n t e n b o e k v a n h e t g o d sh u is d e r H o g e Z ie k e n w o r d t e e n e r fr e n t e v a n 4 sc h e llin g e n 6 d e n ie r s g e n o t e e r d. D e z e r e n t e w as 8 5 B R U S S E L, K O N. B I B L., fd s M e r g h e ly n c k, h s. 138te r, f 1 27v. 8 6 B R U G G E, R ijk sa r c h ie f, fd s O u d K e r k a r c h ie f, no 4 9 8, f 3 1 r : I t e m e st a ssa v o ir q u e le p e t it e p l a c h e d e t e r r e n e p u e t ja m a i s e st r e p lu s h a u c h ié d e t e r r e q u e le c a u c h ie e st o r e d e v a n t e n le r u e d e T h o r o u d b i e n fu ist q u e le d ie t p l a c h e fu ist m a iso n n é e B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , P 2 4 r : t e r R y o le in d e N e d e r st r a t e b ij F r a n c e P a e l d i jn c s.

20 g e h y p o t h e k e e r d o p e e n h u is g e le g e n n o o r d v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t e n w as e ig e n d o m v a n Lo y P a e ld in g, n a d ie n v a n F r a n s P a e ld in g 88. D e z e o p v o lg in g la g v o o r d e h a n d, g e z ie n F r a n s d e z o o n v a n Lo y P a e ld in g e n M a r ia d e V os w as89. I n / 6 9 w a r e n d e e ig e n a a r s t o e n d e e r fg e n a m e n v a n Ja n C a b illia u 90. T o e v a llig v o n d e n w e in h e t z e lfd e ja a r d ie v o o r n o e m d e e r fg e n a m e n t e r u g m e t e e n e r fr e n t e v a n 5 sc h e llin g e n 6 d e n ie r s b e la st o p e e n so o r t lo o d se n n o o r d v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t, m a a r d it m a a l t e n v o o r d e le v a n h e t St.- C a t h a r in a g o d sh u is. D e b e sc h r ijv in g v a n d e z e lo c a t ie w as e e n v e r r a s sin g : 5 s. 6 d. u u t e n st a llin g h e n v a n h u e r lie d e r h u u s st a e n d e je g h e n s o v e r d e n in g a n c v a n d e n F r e m in e u r e n, st a e n d e d e st a llin g h e n in d e N e e r st r a t e St e M a e r t e n s. D e z e z gn. st a llin g h e n w a r e n in n o c h t a n s e e n h u is v o lle d ig o m r in g d d o o r é é n k a m e r w o n in g e n : I n d e N e d e r st r a t e t Sin t e M a e r t in s u p t h u u s st a e n d e t u ssc h e n d e n c a m e r e n Ja n s v a n d e r V e st e e n d e d e r w e e z e Lo d e w ijc B e lle a n a lle n z ijd e n, n u Ja n n e e n d e w e e z e v o r s. V s. V I d.p. '-.W e h o e v e n o n s e c h t e r n ie t t e v e r w o n d e r e n o v e r d e a a n p a ssin g v a n d it h u is, w a n t zo w e l Ja n C a b illia u, v a d e r e n z o o n 93, w a r e n b e e n h o u w e r s e n w o o n d e n n a a st e lk a a r in in d e M in d e r b r o e d e r st r a a t 94. W e k u n n e n d u s g e m a k k e lijk a a n n e m e n d a t zij d e a c h t e r g e b o u w e n v a n h u n w o n in g e n als st a p e lp la a t se n z u lle n g e b r u ik t h e b b e n. D e p la a t sb e sc h r ijv in g v a n h e t g e b o u w is e c h t e r z e e r c o n c r e e t n l. r e c h t o v e r d e d e p o o r t v a n h e t k lo o st e r v a n d e M in d e r b r o e d e r s. W e ln u d e z e p o o r t la g n o o r d v a n d e M in d e r b r o e d e r st r a a t, r ic h t in g o o st o p k o r t e a fst a n d v a n d e h u id ig e R e - c o lle t t e n p o o r t. D e z e st r a a t n a a m b e w ijst d it r e e d s, t e r w ijl h e t h u i z e n b lo k o m g e v e n d o o r d e h u id ig e R e c o lle t t e n p o o r t in a ls tern ijn c (t e e r lin g ) w o r d t a a n g e d u id. D it b lo k st a r t t e a a n d e k lo o st e r p o o r t v a n d e M in d e r b r o e d e r s : I t e m u p m e n ic h t e n v a n p e r t c e le n v a n h u se n g h e n a e m t d e n t e r n ijn c lig g h e n d e a n d e n o o r t z ijd e v a n d e r F r e r e m in e u r st r a t e,st r e c k e n d e v a n d e r p o r t e v a n d e n F r e r e m in e u r s t o t e p o o r t e e n d e h u u s v a n w ijle n d h e r W ille m d e C le r c, p r e sb y t r e, in d e D ix m u d st r a t e 95. A ls w e n u - a a n d e h a n d v a n d e v e r m e ld in g in d e st a d sr e k e n in g v a n 8 8 l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 1, F 2r. 8 9 B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , F 6 1 r : r e k e n in g l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 7 2, b lz I B I D E M, n I B I D E M, n 4 5 3, f 12r. 9 3 B e id e p e r s o n e n w o r d e n n i e t v e r n o e m d in d e g e n e a l o g i e v a n d e fa m ilie C a b illia u (F.J.G A B L I A U, Gen ealogie v an de fam ilie Cabeliau, ). 9 4 B R U S S E L, K O N. B I B L., f d s M e r g h e ly n c k, h s. 131bis, f l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 5 9, f 17r.

21 d e r io o l lo c a lise r e n n a a st h e t h u is v a n L o y P a e ld in g, d a t in d e 16de e e u w e ig e n d o m w as v a n Ja n C a b illia u, d a n m o e t d e g r a c h t g e le g e n h e b b e n o o st v a n d e p e r c e le n m e t d e n u m m e r s e n in d e se c t ie G. D a a r m e d e m o n d t d e r io o l in d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t. D e r io o l z a l e c h t e r n ie t h a a r l o o p n e m e n d o o r h e e n d e z e st r a a t. D it w o r d t t e n a n d e r e r e e d s in b e w e z e n. I n d a t ja a r w o r d t h e t a fv o e r k a n a a l h e r st e ld. D e k o st e n k o m e n t e n la st e v a n d e o m w o n e n d e n m e t u it z o n d e r in g v a n e e n b e d r a g v a n 6 p o n d 16 d e n ie r s,d a t d o o r d e st a d m o e t v e r g o e d w o r d e n 96. W e k u n n e n d a a r u it a fle id e n d a t d e r io o l d a a r o v e r p r iv é e ig e n d o m lie p e n sle c h t s g e d e e lt e lijk o v e r st ad s- g r o n d, w a a r m e d e n a t u u r lijk d e o v e r lo o p v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t z al b e d o e l d w o r d e n. I n d e z e t e k st v a n w o r d t d e r io o l n ie t v e r n o e m d a ls r ig o l e m a a r als r u sso t. Z o a ls w e la t e r z u lle n u it le g g e n, w as d e t e r m r u sso t d e 1 3 d e 4 4 d e - e e u w se b e n a m i n g v a n d e r io o l, o m d a t z e n o g n ie t o n d e r g r o n d s w as. D e e e r st e a a n w ijz in g v an d e z e r io o l a a n d e z u id z ijd e v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t is e e n t e k st v a n m e t v o lg e n d e o m sc h r ijv in g : I n t h u u s se r Jh a n D a n in s t u ssc h e n d e n v o o r. Ja n D a n in s h u u s e n d e d e r y o le v a n d e r st e id e 12 s. 97. D e ju ist e p la a t s v an d e z e w o n in g is b e t r e k k e lijk g e m a k k e lijk t e r u g t e v in d e n, d a n k zij e e n m e e r c o n c r e te d e sc r ip t ie e r v a n r o n d in e e n a n d e r r e n t e n b o e k v a n h e t g o d s h u is v an d e H.G e e st : I t e m u p t h u u s w ijle n W ille m L a m sa e m n a e st d e r r y o le b a c h t e r B a la n se, n u F r a n s v a n H o u d y se le, n u B o u d in d e C u p e r e 12 s. 98. H e t h u is, w a a r v a n h ie r sp r a k e is, la g d u s z u id v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t, o o st v a n d e st a d sr io o l e n a c h t e r a a n h e t g e b o u w m e t d e n a a m B a la n se. D e z e B a l a n se w as g e le g e n n o o r d v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t, o o st v a n h e t h u is H a n t, e ig e n - d o m v a n A n d r ie s v a n D ix m u d e, e n w e st v a n d e w o n in g v a n Ja n M o e sin g e n a a m d C a p r o e n 99. D e H a n t w as g e sit u e e r d o o st v a n d e W ild e m a n z ijn d e h e t e e r st e h u is v a n d e K o r t e T o r h o u t st r a a t. D e n o o r d z ijd e v a n d e M a r k t b e g o n m e t h e t h u is e r n a a st g e n a a m d I n g h e l e 100. W at o p v a lt b ij d e h u iz e n n o o r d v a n M a r k t, is h e t fe it d a t zij z ic h u it st r e k k e n t o t in d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t. D it k u n n e n w e bv. v a st st e lle n b ij d e v o lg e n d e g r o t e b o u w c o m p le x e n : d e W u lf, d e M u n t e e n d e I n g h e l e 101. D e h u isn a a m I n g h e l e h e e ft d e b e t e k e n is v a n h o e k e n k a n e r o p w ijze n d a t d e b o u w act iv i- 9 6 G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes...,i I, b lz I E P E R, A r c h i e f O C M W, n 5 9, P 17v. 9 8 I B I D E M, n 6 5, f 17r. 9 9 I B I D E M, n 5 9, F 1 7 v r ; I B I D E M, n 6 6 1, F lv-2r P.V A N D E N B U SSC H E, o.e., b lz. 3 7.

22 t e it o p e e n b e p a a l d m o m e n t d a a r st o p g e z e t w e r d o m w ille v a n d e b e p e r k in g v a n h e t t e r r e in 102. D e d a a r o p v o lg e n d e h u iz e n o o st w a a r t s v e r lie z e n h u n r e c h t lijn ig e b a n d m e t d e e ig e n d o m m e n in d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t. W e h o e v e n sle c h t s h e t k a d a st r a a l p la n v a n h e t h u iz e n b lo k t u sse n d e K o r t e - T o r h o u t - e n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t n a t e g a a n o m d e sc h e id in g slijn t u sse n d e n o o r d - e n z u id p e r c e le n te c o n st a t e r e n. D e z e sc h e id in g lie p o n g e v e e r in h e t m id d e n v a n h e t b lo k. A a n d e h a n d v a n v o o r g a a n d e g e g e v e n s k u n n e n w e a a n n e m e n d a t d e h o g e r g e n o e m d e sc h e id in g slijn h a a r o n t st a a n t e d a n k e n h a d a a n d e a a n w e z ig h e id v a n d e r io o l. Z o a ls w e h o g e r a a n h a a ld e n, z o u d it a fv o e r k a n a a l z ic h lo c a lise r e n o o st v a n d e p e r c e le n e n in se c t ie G ; n a h e t o v e r st e k e n v a n d e St.- M a a r t e n s N e e r st r a a t z o u p e r c e e l 8 8 b e r e ik t w o r d e n. I n d ie n d e z e v e r o n d e r st e llin g ju i s t is, z o u p e r c e e l 8 8 m o e t e n b e h o r e n t o t h e t a c h t e r h u is v a n d e B a l a n c e in d e K o r t e T o r h o u t st r a a t. D e v e r m e ld in g in d e st a d sr e k e n in g v a n v a n d e r io o l g e le g e n a c h t e r h e t h u is v a n Ja n D a n in 103, d ie o n s r e e d s b e k e n d is a ls e ig e n a a r v a n d e B a l a n c e e n v a n h e t a c h t e r h u is, w a a r v a n w e r o n d e e n n a u w g e z e t t e r p la a t sb e sc h r ijv in g k r e g e n, b e w ijst d a t d e r io o l l o o p t la n g s d e w e st z ijd e v a n h e t a c h t e r h u is v a n d e B a l a n c e o m a c h t e r d e B a l a n c e in o o st e lijk e r ic h t in g t e d r a a ie n e n z o v e r d e r t e v lo e ie n 104. D e n a a m v an h e t h u is e r n a a st n l. C a p r o e n b e w ijst d e n a b ijh e id v a n h e t a fv o e r k a n a a l, g e z ie n h e t w o o r d C a p r o e n b e t e k e n t k a p v a n h e t o n d e r st u k v a n e e n a fv o e r k a n a a l 105. D e z e d o o r st r o m in g z al w a a r sc h ijn lijk p la a t sg r ijp e n t o t in d e o m g e v in g v a n d e p e r c e le n D it h u is m o e t e e n g r o o t g e b o u w g e w e e st z ijn, w an t in h e t c a r t u la r iu m v a n d e O.- L.- V r o u w gild e st a a t e e n 16d e-eeu w - se n o t it ie, w a a r in m e e g e d e e ld w o r d t d a t d it st e e n v e r v a n g e n w e r d d o o r d r ie h u iz e n, m e t als n a d e r e p la a t sb e p a lin g d e v ijfd e, z e sd e e n z e v e n d e w o n in g v a n a f d e B a l a n c e 106. D e d a a r o p v o lg e n d e p e r c e le n st r e k k e n z ic h o p n ie u w o p e e n r e c h t lijn ig e m a n ie r t u sse n d e tw ee l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 5, f 3v-4r : Jo o s v a n d e r P o o r t e (d e W u lf); P ie t e r L a n c s a e m (d e M u n t e ) ; h u is v a n h e t g o d s h u is v a n d e H.G e e st n a a s t d e n I n g h e l e e n Jo o s B r y d e (I B I D E M, n " 6 5, o n g e f o l i e e r d, cfr. r u b r i e k P a c h t ) V.V E R F A I L L I E, o.e., n " B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , P 2 3 r : a n d e r io le lic g h e n d e b a c h t e n J a n D a n i n s l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 5, f 1 7 r : I t e m u p t h u u s w ijie n W ille m L a m s a e m n a e s t d e r r y o le b a c h t e r B a la n se, n u F r a n se v a n H o u d y se l e, n u B o u d i n d e C u p e r e 12 s G. D U JA R D I N, o.e., I, b lz B R U G G E, R ijk sa r c h ie f, fd s O u d K e r k a r c h ie f, n 5 0 0, P 31r-v, a c t e v a n 1 3 ju l i : m a r g i n a l e n o t a u it d e 16 d e e e u w : I n d e C o r t e T h o r o u d st r a t e u p t v ijfst e, t z e st e e n d e t z e v e n st e h u u s e n c o m m e n d e v a n d e r B a l a n c h e t e r p o r t e w a e r t.

23 st r a t e n. D e r io o l z a l z ic h h ie r z u id w a a r t s g e k e e r d h e b b e n. P e r c e e l 79 e n e e n d e e l v a n p e r c e e l 7 8 zijn w a a r sc h ijn lijk te id e n t ific e r e n m e t d e n g r o o t e n r o o d e n S t e e n e. H e t O.- L.- V r o u w ga st h u is k o c h t o p 10 a p r il v a n Jo o s B r y d e, z o o n v a n Ja c o b e n z ijn v r o u w e e n e r fr e n - te v a n 6 sc h e llin g e n 8 d e n ie r s o b o o l p a r isis o p h e t h u is v a n W o u t e r C r o e se lin g e le g e n n o o r d v an d e K o r t e T o r h o u t st r a a t, w e st v a n d e g r o o t e n r o o d e n S t e e n e, e ig e n d o m v a n m e v r o u w v a n S t a d e n 107. D it St e e n st e m t o v e r e e n m e t h e t m a iso n d e p i e r e d a t r id d e r O liv ie r v an L o k o c h t v a n zijn o u d e r s o p 13 ju l i e n d a t h ij b e la st t e m e t e e n r e n t e v a n 4 8 sc h e llin g e n t e n v o o r d e le v a n d e O.- L.- V r ou w gild e o m h e t ja a r g e t i jd e v a n z ijn v a d e r t e b e k o st ig e n 108. In w as d e e ig e n a a r e r v a n V ic t o r d e W it t e e n h e t h u is a a n d e w e st z ijd e w as e ig e n d o m v an P a u w e ls B a e r s109. D e r e e d s g e n o e m d e W o u t e r C r o e se lin w as d e v o l g e n d e e ig e n a a r v a n h e t h u is v an P a u w e ls B a e r s, z o d a t h e t d u id e lijk is d a t d e g r o o t e n R o o d e n S t e e n e v a n id e n t ie k is a a n h e t m a iso n d e p i e r e v a n In h e t r e n t e n b o e k v a n d e O.- L.- V r o u w gild e k r ijg t d e z e st e e n n o g e e n n a u w k e u r ig e r p la a t sb e p a lin g : In d e T o r o u d st r a t e a n d e n n o o r d z id e u p d e n st e e n st a e n d e ie g h e n d e p o o r t e v a n d e m e ssin n e v a n d e n g h a st h u se A ls w e d e p la t t e g r o n d v a n h e t O.- L.- V r o u w ga st h u is o v e r lo p e n, d a t e r e n d e e in d e 18de e eu w, w a a r v a n e e n e x e m p la a r b e r u st o p h e t A lg. R ijk sa r c h ie f11, d a n st e lle n w e v a st d a t e r e e n p o o r t is la n g s d e T o r h o u t st r a a t, d ie o n g e v e e r r e c h t o v e r d e k a d a st r a le p e r c e le n 7 7 / 7 8 ligt. W e k r ijg e n m e t e e n d e z e k e r h e id d a t d e v o o r g a a n d e a lg e m e n e sit u e r in g q u a si ju i s t is. D e a a n w e z ig h e id v a n e e n n e c e ssa r ie ( t o ile t ) 112 w ijst o.m. o p d e n a b ijh e id v a n d e r io o l. H e t is e e n k la ssie k v e r sc h ijn se l d a t t o ile t t e n b u it e n in d e t u in w e r d e n n e e r g e z e t m e t e e n d ir e c t e o n d e r g r o n d se v e r b in d in g n a a r h e t a fv o e r k a n a a l113. H e t n e c e ssa r iu m h a d e e n h o g e o u d e r d o m. H ie r v o o r h o e ft m e n e n k e l d e p la t t e g r o n d v a n d e a b d ij C h r ist c h u r c h t e C a n t e r b u r y, v e r v a a r d ig d t ijd e n s h e t b e st u u r v an p r io r W ib e r t ( ) t e b e k ijk e n 114. H e t w as o v e r ig e n s e e n a lg e m e e n v e r sc h ijn se l d a t b e la n g r ijk e lie d e n z ic h e e n o n d e r k o m e n a a n l e p e r, A r c h i e f O C M W,o o r k o n d e O.- L.- V r o u w g a st h u is B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n " 5 0 0, f 31r I B I D E M, f 3 1 v - 32r I B I D E M, n 4 9 8, f 16r. 111 B R U S S E L, AJRA, fd s K a a r t e n n r R. M A N T O U, Le vocabu laire...,in : H K C T D, L U I ( ), b lz P.GA RRIGO U GRAN DCH AM P, Dem eures m édiévales. Coeur de la cité (P aris, 1992), b lz K L.G R E W E, Der W asserversorgun gsplan des Kloster Christchurch in Canterbury in : D ie W a sse r v e r so r g u n g im M it t e la lt e r, b lz

24 sc h aft e n n ab ij w a t e r lo p e n, d ie als r io o l e n w a t e r b r o n k o n d e n fu n c t io n e r e n. E n d e z e v o o r n a m e lie d e n h u isd e n m e e st a l in e e n d u r e st e n e n w o n in g in t e ge n st e llin g t o t d e ge w o n e b u r ge r, d ie alle e n e e n h o u t e n h u is k o n b e k o st ige n. M e n b e g r ijp t d a n o o k w aar o m d e gr o o t e n R o o d e n St e e n in d e K o r t e T o r h o u t st r a a t n ab ij d e r io o l l a g 115. W e st e lle n ze lfs vast d a t e r aan d e n o o r d z ijd e van d e St.- M aar t e n s N e e r st r a a t e v e n e e n s e e n R o o d St e e n st o n d o p k o r t e a fst a n d van d e h o ge r g e n o e m d e r io o l116. W e k u n n e n ald u s a a n n e m e n d a t d e r io o l d e g r o o t e n R o o d e n St e e n a a n d e n o o r d - e n o o st z ijd e o m sp o e ld e o m v a n d a a r zu id w aar t s te lo p e n. H ie r b ij w e r d d e Ko r t e T o r h o u st r a a t o v e r ge st o k e n e n m o e t d e r io o l o o st van h e t O.-L.- V r o u w gast h u is d e H an gw a e r t st r aat (n u M e n e n st r aat ) b e r e ik t h e b b e n. R e e d s in 1328 is e r sp r a k e van d e z e r io o l n a a st h e t G ast h u is e n in d e H an gw a e r t st r a a t 117. M aar in e e n o o r k o n d e van 14 a u gu st u s 1571 h e b b e n w e e e n n a d e r e p r e c ise r in g. H e t O.- L.- V rou w gast h u is k o o p t van F r a n s d e Q u ick e d e o u d e e n zijn vr ou w e e n st r o o k g r o n d van 55,5 v o e t e n (1 5,1 5 m.) le n gt e e n 24,5 v o e t e r (6,6 8 m.) b r e e d t e m e t v o l g e n d e o m sch r ijv in g : liggh e n d e ach t e r h e t Sc h o o n h u u s st r e c k e n d e z u u d t e n d e n o o r t, m e t t e n z u u d e n d e je g h e n s d e st e d e r y o le e n d e t n o o r d e n d e je g h e n s h e t slack h u u s v a n d e v e r c o p e r s, d e w e st zijd e an t ga st h u u s la n t e n d e d e o o st z ijd e je g h e n s derfve v a n d e v e r co p e r s. E n d e es te w e t e n e d a t d e se c o p e r s zu lle n m o e t e n d o e n m a e k e n th u - e r lie d e n c o st e n z o n d e r d e n co st v a n d e v e r c o p e r s e e n st e e n e n m u e r o n d e r h a lf st e e n d ick u p derfve v a n d e v e r c o p e r s b u u t e n d e r v e r co ch - t e r e r fv e u p d o o st z ijd e st r e c k e n d e m e t e e n h a e m k e n (=o m h e in d st u k l a n d ) 118 n o o r t w a e r t t o t t e n gh e v e le van h e t slack h u u s v a n d e v e r co o p - e r s, m a e k e n d e a ld a e r o o c k t h u e r lie d e r c o st e n e e n e n st e e n e n m u e r o n d e r h a lf st e e n d ic k e in h e t afst o p se l van t v o o r se id e slack h u u s b o v e n d r ie c an t e n u u t c o m m e n d e 119. N a a st d e t e r m r y o le, d ie gr e n st a a n d e zu id z ijd e van d e v e r k o ch t e g r o n d, w ijst h e t w o o r d sla c k h u u s e v e n e e n s n a a r e e n o v e r d e k t e w a t e r lo o p : sla c k b e t e A.G U I L L E R M E, L e s tem ps de l eau..., b lz le p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, f 2 6 v : N e i d e r st r a t e S.M a e r t in s. I t e m u p t h u u s v a n Ja n P a e l d i jn c x e n d e n u e s P ie t e r s Sm a l, st a e n d e a n d e n o o r d z i jd e v a n d e r st r a t e e n d e n u e s e e n r o o d st e e n t u ssc h e n d e n h u u s n u e s C o r n e l i s v a n B e lle a n d e o o st z ijd e e n d e d e n h u u s d e r k ijn d e r e n se r L o y s P a e l d i jn c x a n d e w e st z ijd e G. D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, Com ptes..., II, b lz : v a n 5 8 v a r d e n m e t t e n g r o t e k e r d e w a g h e n e v o e r e n d e s t e n e n e n d e p l a n k e n t e n r u s s o t e n t e r H a n g w a r st r a t e e n d e t e n g a st h u se. R u sso t e = r u i s s e a u = r i g o l e, cfr. R.M A N T O U, L e vocabu laire...,in : H K C T D, L ( ), b lz M N W B, s.v l e p e r, A r c h i e f O C M W, o o r k o n d e fd s O.- L.- V r o u w g a st h u is.

25 k e n t in h e t m id d e ln e d e r la n d s ge w e lf 120, z o d a t w e d e t o p o gr a fisc h e sit u at ie van h e t afv o e r k an aal aan d e o o st z ijd e van h e t G ast h u is als v o lgt k u n n e n v a st le gge n : d e r io o l b e r e ik t d e z u id zijd e van d e Ko r t e T o r h o u t st r a a t o o st van h e t Sc h o o n h u u s o m la n gs d it ge b o u w verd e r zu id w aar t s te v lo e ie n e n o n d e r h e t h u is m e t n a m e B u c, zo als v r o e ge r r e e d s u it ge le gd w erd, d e H an gw a e r t st r aat te b e r e ik e n. D it r e su lt a a t is u it e r m a t e b e la n gr ijk om w ille van d e d iv er se h ist o r i sch e a sp e c t e n, d ie aan d e z e t o p o gr a fie v e r b o n d e n zijn. H e t o o r sp r o n k e lijk o p p e r v la k van h e t G ast h u is b e p e r k t e zich w aar sch ijn lijk t o t d e v o lge n d e n u m m e r s o p d e k ad ast r ale k aar t : se ct ie C n r s 1 t / m 4. D e ge b o u w e n e n gr o n d e n d a a r b u it e n w e r d e n in d e lo o p van d e e eu w en aan h e t G ast h u is v e r k o ch t o f ge sc h o n k e n. Bv. h e t h u is "B u c, d a t d e k ad ast r ale n u m m e r s 6 en 7 om v at, b e st o n d u it e e n b ak k er ij en b r o u w e r ij m e t alle am b ac h t e lijk e t o e st e lle n, w e r d o p 3 au gu st u s 1346 aan h e t G ast h u is v e r k o ch t d o o r M ich ie l van d e W alle e n D ie d e r ik P ie t e r sz o n e 121. C la r a d e w e d u w e van P ie t e r d e La n d sh e e r e sc h e n k t aan h e t G ast h u is o p 19 m a a r t 1519 n s. d e h e lft van d r ie h u iz e n n o o r d van d e H a n gw a e r t st r aat 122, t er w ijl D e n is van Sp a e n g e n n o g e e n a n d e r e w o n in g v e r k o o p t o p 5 m e i 1415 e v e n e e n s n o o r d van d e z e lfd e st r a a t 123. H e t t e r r e in d a t o p d e 18de-eeu w se k aar t van h e t G ast h u is v e r m e ld st aat als B le e k h o f m o e t o o k in lo o p d e r t ijd e n v e r w o r v e n zijn. D e st r o o k gr o n d v e r n o e m d in d e h o g e r ge cit e e r d e o o r k o n d e van 14 au gu st u s 1571 is e r im m e r s e e n d e e l van. H o e w as d e v e r h o u d in g d a a r e n t e ge n m e t h e t Sc h o o n h u n s ge le g e n z u id v an d e K o r t e T o r h o u t st r a a t, o o st van d e p o o r t v an h e t G ast h u is121. D e a u t h e n t ie k e n a a m van d it ge b o u w w as h e t Sc o e h u u s, z o als ge n o t e e r d st aat o p d e r u g van d e o o r k o n d e van 1571 in e e n 16de-eeu w s sch r ift : h o fm u e r van Sc h o e h u y s. E n Sc o e h u u s b e t e k e n t Sc h o e n h a lle. In h e t r e n t e n b o e k van h e t G ast h u is ge d a t e e r d w o r d t d e sc h o e n m a k e r sgild e v e r n o e m d als h u u r d e r van d it Sc o e h u se 125, terw ijl d e st ad I e p e r e e n d e e l e r v a n p a c h t o m h a a r g r a a n v o o r r a a d o p te st a p e le n 126. H e t e ig e n a a r d ig e van d e z e o m st a n d igh e id is h e t fe it d a t d e 13de-eeu w se Sc h o e n h a lle st o n d a a n d e w est M N W B, s.v B R U S S E L, K O N. B I B L., fd s M e r g h e ly n c k, h s. 9 3, b lz I B I D E M, b lz IBID E M, blz B R U S S E L, A R A, fd s K a a r t e n n O.M U S, C art u lariu m..., V, b lz B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , f 5 1 v : L o d e w ijc d e V o s,o n t fa n g h e r e v a n O n se r V r a u w e n g a st h u u se u p d e M a e r c t, v a n d e r h u e r e v a n d e se n ja r e v a n d e n g r a e n d e r s, d ie d e st e d e ja e r l i jc x in p a c h t e h o u d u p t S c o e h u u s.

26 zijd e van d e Z u id st r a at (n u R ijse lst r aat ) t u sse n d e M ar k t e n d e C a sse lst r a a t (n u B u r c h t st r a a t )l27. M aar r e e d s r o n d 1300 w o r d t d it Sc o e h u u s in d e Z u id st r a at v e r n o e m d als h e t o u d e Sc o e h u u s 128, z o d a t w e m o ge n a a n n e m e n d a t r e e d s r o n d 1300 d e I e p e r se sch o en - m a k e r sgild e e e n n ie u w e h alle ge v o n d e n h a d in e e n a fh an k e lijk h e id van h e t G ast h u is. W e m o ge n d u s ge lo v e n d a t h e t G ast h u is d a a r e e n r u im ge b o u w b e z at, d a t w aar sch ijn lijk n ie t d o o r h e n ge b r u ik t w erd, m a a r w el h u n e ig e n d o m w as. A ls w e d a a r b ij b e d e n k e n d a t d e o o st gr e n s van h e t t e r r it o r iu m van h e t G ast h u is ge v o r m d w e r d d o o r d e st a d sr io o l - z o als h o g e r a a n g e t o o n d - e n d a t d e z e r io o l t e n slo t t e e e n a c c o m m o d a t ie w as van e e n 12d e-eeu w se st ad sgr ach t, d an m e n e n wij te m o g e n aan v aa r d e n d a t d it Sc o e h u u s e e n o o r sp r o n k e lijk e co n st r u c t ie w as ge le g e n la n gs d e st a d sgr a c h t e n d a t e r e n d v ó ó r d e fon - d at ie van d it G ast h u is r o n d H e t fe it d a t d it ge b o u w ge sit u e e r d w as la n gs h e t w ate r d o e t o n s v e r o n d e r st e lle n d a t h e t d o o r e e n v r o e g m id d e le e u w s a m b a c h t ge b r u ik t w erd d a t w at e r d r in g e n d n o d ig h ad z o als bv. h u id e v e t t e r s, p e r k a m e n t m a k e r s e.a.130. W e m o g e n n ie t verg e t e n d a t d e St.- M aar t e n sp r o o sd ij e e n sc r ip t o r iu m b e zat, d at p e r k a m e n t in b e t r e k k e lijk gr o t e h o e v e e lh e d e n n o d ig h a d 131. D aar b ij w eten w e d a t in d e o n m id d e llijk e n a b ijh e id v an d it Sc o e h u u s zich tw ee ge b o u w e n b e v o n d e n, d ie b e id e d e n a a m Z w e r d e k in d r o e ge n ; h e t e e r st e la g n o o r d van d e M ar k t t u sse n d e h u iz e n St.- Jo o s en L ie b a e r t ; St.- Jo o s w o r d t v e r n o e m d bij d e G a st h u u se 132; h e t t w eed e st o n d z u id van d e H an gw a e r t st r aat n l. h e t t w eed e h u is w est van d e h u id ige H a r p e st r a a t 133. N u b e st a a t d e m o ge lijk h e id d a t d e G. D E S M A R E Z, L a lettre de foire à Y pres au X IIle siècle.con tribu tion a l'étude des p ap iers de crédit, B r u x e l l e s E x t r a it d e s M é m o ir e s c o u r o n n é s e t a u t r e s M é m o ir e s p u b l i é s p a r l A c a d e m ie R o y a le d e B e l g i q u e, L X, ), b lz : e l S c o e h u u s ( ) = m a iso n d e s c a u c h i e r s (G. D E S M A R E Z, Le droit p riv é à Y pres au XLIIe siècle, B r a in e - L A lle u d, E x t r a it d u B u lle t in d e la C o m m issio n R o y a le d e s A n c i e n n e s L o i s e t O r d o n n a n c e s d e la B e l g i q u e, X I I, ), b lz E.F E Y S - A.N E L I S, Cartu laires...,11, b lz , n : e n le v ie se m a iso n d e s S o l e i s.. ( ) ; G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes..., I, b lz : p o u r r e fa i r e le m e d e v a t q u i fu b r isie q u a n t ii m a i so n s d o u v ie s S c o e h u u s c h e i ( / 7 ) O.M U S, C art u lariu m..., I, b lz A. G U I L L E R M E, Les tem ps de l'e au..., b lz W. P R E V E N I E R, De oork on den der grav en v an V laan deren ( aan v an g 1206), ( B r u s se l, , 3 d ln.v e r z a m e lin g v a n d e a k t e n d e r B e l g i sc h e V o r st e n,5 ), I, b lz P. V A N D E N B U SSC H E, o.e.,..b lz l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, f lov : l i t e m d e w e id e w e Ja n G o u sin t e n Z w e r d e k in n e b e t a e l d u u t e h a r e n h u u s a lle ja r e t e b a r n e sse 4 lb. 4 s.p. D it h u u s st a e t t u ssc h e n d e r h e r v e Ja c o b s v a n V l a e n d e r e a e n d e w e st z ijd e a n d e e n e z ijd e e n d e d e n h u u s g h e h e e t e n C o lv e a n d e o o st z ijd e a n d a n d e r e z ijd e. D it h u u s st a e t

27 n a a m Z w e r d e k in verw ijst n a a r e e n am b ac h t, d a t zich b e z ig h o u d t m e t h u id b e w e r k in g; h e t m id d e le e u w se w o o r d sw aer t, sw eert, sw er t b e t e k e n t d ie r e n h u id 134. E v e n t u e e l k an e r o o k sp r ak e zijn van e e n slach t h u is. H e t Z w e r d e k in in d e H an gw a e r t st r aat w as h e t 16deee u w se o o st v le e sh u is te le p e r 135. H e t ge b o u w h a d zijn v r o e gm id d e l eeu w se b e n a m in g ge c o n se r v e e r d. D it alle s le id t o n s e r t o e t e ge lo v e n d a t ge zie n d e n a b ijh e id van e e n r u im e w a t e r m assa o o st van d e st ad, d e a m b a c h t e n m e t v e el afval zich d a a r ge v e st igd h e b b e n. G e z ie n in b e id e ge v alle n d e a r b e id b e st o n d in h e t b e w e r k e n e n p r o d u c e r e n v an h u id e n, is h e t n ie t te v e r w o n d e r e n d a t d e G ild e van d e Sc h o e n m a k e r s, d ie h o o fd z a k e lijk le d e r v e r w er k t en, d it ge b o u w van n ab ij k e n d e n e n h e t als Sc h o e n h a lle in h u u r n am e n. D e h y p o t h e t isch e aan w e zigh e id van d it a m b a c h t en b ou w w er k v ó ó r 1186 t o o n t d u id e lijk d a t d e st ad so n t w ik k e lin g e e n r u im e o m v an g h e e ft ge n o m e n. D e gr afe lijk e in st e llin ge n, d ie o o r sp r o n k e lijk o p h e t N e e r h o f e n d e M o t t e w ar e n o n d e r g e b r a c h t zo als d e M u n t e, d e Sp ijk e r e n d e W u lf (b e st u u r lijk c e n t r u m ) w o r d e n in h e t b e gin van d e 12de eeu w als ge v o lg van d e a a n le g van d e n ie u w e a r m van d e I e p e r le e t t u sse n d e E lv e r d in ge st r aat en h e t Z aalh o f, n a a r d e n o o r d zijd e van d e M ar k t v e r h u isd 136. E r is ze lfs n o g m eer. W an n e e r w e h o g e r d e h u isn a m e n van d e Ko r t e T o r h o u t st r aat b e h a n d e ld e n, w as e r sp r ak e van h e t h u is B a la n c e, w aar d e r io o l ach t e r a a n lie p. W eln u d e o u d e r e b e n a m in g van d it h u is w as R o o z in h o e t 137. D e ze t y p isch e ch r ist e lijk e n a a m m o e t e e n sp e cifie k e b e t e k e n is h e b b e n ge h a d. D e r o z e n k r an s w as e e n au t h e n t ie k a t t r ib u u t van d e p e lg r im 138. E n ge zie n d e p r o p a g a n d a van p a u s C alixt u s II ( ) t e n v o o r d e le van St.- Ja c o b u s d e M e e r d e r e in Sa n t ia go d e C o m p o st e la w o r d e n d e V laam se b e d e v a a r d e r s n a a r Sp a n je in h e t b e gin van d e 12de eeu w t alr ijk 139. D e je i g h e n t g a st h u u s u p d e M a e r c t ; d e C o lv e la g o p d e w e st h o e k v a n d e h u id ig e H a r p e s t r a a t (I B I D E M, F 11 r ) M N W B, s.v G E N T, R I JK SA R C H I E F, fd s R a a d v a n V la a n d e r e n, n " : I t e m e n d e v a n d e r z ijd e v a n d e v e r w e e r d e r s e s d u e c h d e l i c g h e b i e k e n d a t b i n n e n z e k e r e n ja e r e n h a e r w a e r t s u p d e M a e r c t v a n Y p r e v o o r O n se r V r a u w e n g a st h u u s g h e st a e n h e ift e e n v le e sc h u u s d a t m e n h y e t t O e st V l e e sc h u u s O. M U S, D e geboorte v an een M ark tplein, in : D e I e p e r se M a r k t. E e n h ist o r isc h fe n o m e e n (le p e r, ), b lz B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n 4 9 8, F 14r- v : o o r k o n d e v a n 7 o c t o b e r , e i g e n d o m v a n Ja n B a e r d n a a st h e t h u is v a n Ja n D a n in P.A. SI G A L, Pelgrim als bijzon dere groep in de sam en lev in g, in :P e lg r im s d o o r d e e e u w e n h e e n. S a n t i a g o d e C o m p o st e l a ( T u r n h o u t, ), b lz J. V A N H E R W A A R D E N, D e vererin g v an San t iago in de N ed erlan den, in : P e lg r im s d o o r d e e e u w e n h e e n, b lz

28 N o o r d - V laam se p e lgr im s o.m. u it B r u g g e en o m st r e k e n m o e t e n d e t o c h t n a a r Sp a n je la n gs T o r h o u t, le p e r, R ijse l, A r r as, P ar ijs h e b b e n ge m aak t. T o r h o u t - Ie p e r la g v o o r d e h a n d, ge z ie n b e id e st e d e n e e n b e k e n d e ja a r m a r k t h a d d e n, d ie d o o r h u n b e w o n e r s b e z o c h t w e r d e n, z o d a t h e t lo gisc h is d a t d e h u id ige Br u gse w e g in d e m id d e le e u w e n d e T o r h o u t st r a a t h e e t t e 140. E r la g o v e r ige n s e e n b a a n o p d e I e p e r se M ar k t, c ir c a 7 m. b r e e d, d a t e r e n d e u it d e e e r st e h e lft van d e 11d e eeu w e n lo p e n d e van d e h u id ige N e e r m a r k t n a a r d e Kau w e k ijn st r aat o m v a n d a a r d e L a n g e T o r h o u t st r a a t te b e r e ik e n 141. D e z o r g v o o r d e p e lgr im s k e n d e e e n in t e r n a t io n a le allu r e, z o d a t w e m o g e n a a n n e m e n d a t d e g r a a f als ge v o lg van d e st e r k e t o e n a m e van h e t aan t al b e d e v a a r d e r s n a a r Sa n t ia g o la n gs d e z e b a a n e e n n ieu w ga st v e r b lijf zal o p r ic h t e n in d e e e r st e h e lft van d e 12de e e u w 142, z o d a t d e n aam R o o z in h o e t b e gr ijp e lijk w as v o o r d e p e lgr im s. D e aan w e zigh e id van d e st ad sw al a c h t e r a a n h e t ge b o u w w a a r d o o r d e afval van d e t alr ijk e b e z o e k e r s ge m a k k e lijk k o n v e r w ijd e r d w o r d e n, b ew ijst t e n a n d e r e d a t d e z e fu n d a d e b e r e d e n e e r d w as. E n d e st ic h t in g van h e t O.- L.- V rou w gast h u is r o n d d e ja r e n 1186 la n gs d e o o st e lijk e st a d sgr a c h t in d e o n m id d e llijk e o m ge v in g van h e t v o o r n o e m d e R o o z in h o e t, slu it t e v e n s d a a r b ij aan. D e gr a c h t le v e r d e w at e r e n e e n p a r t ië le afsp lit sin g e r v an fu n g e e r d e als afv o e r k an aal, t er w ijl d e u it e r st e o o st gr e n s van d e st ad d o o r d e st ich t e r s ge k o z e n w e r d o m d e st an k, d ie in h e t G ast h u is o n t st o n d d o o r d e b e h a n d e lin g van a lle r le i zie k t e n e n h e t v o o r t d u r e n d v e r b lijf van e e n ga n se r e e k s r e izige r s, a r m e n en p e lgr im s, n ie t o v er d e st ad te v e r sp r e id e n, w aar d at d e z e sle ch t e ge u r e n, d a n k zij d e c o u r a n t e zu id w est en w in d in d e z e r e gio, b u it e n h e t st e d e lijk c e n t r u m v e r st r o o id w e r d e n. D e k e u ze van d e p la a t s w aar h e t G ast h u is o p ge r ic h t w erd, h a d d u s w el e e n h y gië n isch e a c h t e r g r o n d 143. D e ze n ie u w e st ich t in g b ew ijst o p n ie u w d a t d e st ad le p e r e e n se r ie u z e gr o e i o n d e r g in g in d e lo o p van d e 12de eeuw. W e k u n n e n im m e r s n ie t a an v aar d e n d a t le p e r ge e n g o d s h u is b e z a t v ó ó r d e fu n d a t ie van d it n ie u w e G ast h u is in D e sy n o d e van A k e n (8 1 6 ) h a d aan d e k lo o st e r ge m e e n sc h a p p e n d e verp lich t in g o p g e le g d o m zie k e n, a r m e n en p e lgr im s d e n o d ig e h u lp te D.N I C H O L A S, M ed iev al Flan d ers ( L o n d o n / N e w Y o r k, ), b lz M. D E W I L D E, "V an A k k er tot Grote M ark t. leper (W.-V l.). P e r sb e r ic h t d o o r h e t IAP J.V A N H E R W A A R D E N, o.e., b lz A.G U I L L E R M E, Les tem ps de l'eau, b lz C fr o o k d e st e d e n B r u g g e, G e n t e n M e c h e le n ; H. SC H E R P N E R, Stu dien z u r Gesch ich te der Fü rsorge (F r a n k fu r t, ), b lz

29 v e r le n e n 144. In d e St.- M aar t e n sk e r k h a d zich r e e d s in h e t m id d e n van d e l l d e eeu w e e n k ap it t e l van se c u lie r e k a n u n n ik e n ge v e st igd, d ie in d e aan v an g van d e 12de eeu w t o t r e gu lie r e n zu lle n o m ge v o r m d w ord e n 145. D a a r o m k u n n e n w e n ie t ge lo v e n d at e r in d e o m ge v in g van d e St.- M aar t e n sk e r k, d ie als k e r k van d e gr afe lijk e m o t t e e n van h e t C a st r u m I p r e n se fu n ge e r d e, g e e n go d sh u is v o o r h a n d e n w as. W el h e e ft m e n zich n im m e r a fge v r a a gd w aar o m h e t H.- G e e st go d sh u is o p h e t St.- M aar t e n sk e r k h o f in d e n a b ijh e id van d e h u id ige D o n k e r p o o r t st o n d. M aar m e t d e w e t e n sch ap d a t d e o p r ic h t in g van e e n d e r ge lijk in st it u u t n ab ij d e h o o fd k e r k e e n n o r m a a l E u r o p e e s v e r sch ijn se l w as146, a a n v a a r d e n w e d a t h e t H.- G e e st go d sh u is d e o u d st e car it at ieve in st e llin g w as te le p e r, o p ge r ic h t o p h e t N e e r h o f n ab ij d e h o o fd k e r k e n p r ak t isch n a a st d e p o o r t, d ie t o e g a n g t o t h e t N e e r h o f v e r le e n d e, z o d a t d e ge b r u ik e r s e r v a n o n m id d e llijk t e r p laat se w aren. N at u u r lijk h e b b e n w e ge e n d o c u m e n t e n, d ie d e e x a c t e o u d e r d o m e r v an b e p a le n, m a a r d e o u d st e v e r m e ld in g d a t e e r t u it 1208 m e t o p gav e van tw ee p r o c u r a t o r e s = ge v o lm a c h t ig d e n (D o d e lo t u s e n G e r a r d u s, p r o c u r a t o r e s e le m o sin e Sa n c t i Sp ir it u s)147. D e ze in st e llin g w e r d d u s d o o r le k e n b e st u u r d e n ge e ft d a a r b ij d e in d r u k r e e d s e e n h e e l v e r le d e n ach t e r d e r u g te h e b b e n. D e p a t r o o n h e ilige b ew ijst h e t b o v e n d ie n. D e H e ilige G e e st h u iz e n zijn in gr o t e n ge t a le v e r sp r e id o v er g a n s W est - Eu ropa. H e t w ar e n a r m e n - k an t o r e n van w aar u it gift e n ge d ist r ib u e e r d w e r d e n e n ze b o d e n o n d e r d a k a a n d e a r m e n t e r p laat se. Ze w ar e n t even s d e c e n t r a van w aar u it d e w e r k en van b a r m h a r t ig h e id in d e ge m e e n sc h a p w e r d e n g e o r ga n ise e r d. D e H e ilige G e e st als p a t r o o n w as d e m e e st v o o r k o m e n d e n a a m w a a r o n d e r d e m id d e le e u w se lie fd a d ig h e id zich m a n ife st e e r d e 148. E r w o r d t ze lfs b e w e e r d d a t e r e e n ge e st e lijk e c o n gr e g a t ie b e st o n d, d ie d e go d s- en ga st h u iz e n o p r ic h t t e 149. D it is te le p e r alle sb e h alv e zeker, ge z ie n d e tw ee ge v o lm a c h t igd e n in 1208 r e e d s le k e n zijn. E n d e st ich t in g van h e t O.-L.-V rou w - gasth u is aan d e o o st zijd e van d e M ar k t, ge sc h ie d t W.W I T T E R S, Pau v res et p au v reté d an s les coutum iers m on ast iqu es d u M oy en A ge, in : E t u d e s su r l h ist o ir e d e la p a u v r e t é (M o y e n A g e - X V I e si e c l e ), so u s la d ir e c t io n d e M. M o llat (P ar is, 1974, 2 d ln ), I, b lz A.V E R H U L ST, D e vr'oegste gesch ieden is v an het Sin t-m aarten sk apittel en het on t st aan v an de st ad leper, in : P r ism a v a n d e G e s c h i e d e n is v a n l e p e r ( le p e r, ), b lz H.SC H E R P N E R, o.e., b lz le p e r, A r c h i e f O C M W, o o r k o n d e n g o d sh u is H.G e e st A.Q U E R I D O, Godsh uiz en en gasth u iz en. Een gesch ieden is v an de ziek en verplegin g in W est-europa. (A d a m, ), b lz A. M E N S, O orsp ron g en betekenis v an de N ederlan dse begijn en en begarden bew egin g (A n t w e r p e n, V e r h a n d e lin g e n v a n d e K o n.v l.a c a d e m ie v o o r W e t e n sc h a p p e n, L e t t e r e n e n S c h o n e K u n st e n v a n B e l g i ë, jg. I X, n o 7 ), b l z

30 d o o r d e g r a a f e n d o o r d e p o o r t e r s. H e t ga st h u is is e e n lo c u s p u b li- c u s d a t alle e n d o o r t o e v o e gin g van e e n k a p e l e n e e n b e d ie n a a r e e n se m i- lo cu s r e lig io su s zal w o r d e n 150. D e n ie u w e st ic h t in g is h e t lo gisch ge v o lg van h e t fe it d a t h e t H.- G e e st go d sh u is o p h e t N e e r h o f n ie t o m v an gr ijk g e n o e g m e e r w as ge zie n d e st ijgin g v an d e le p e r se b e v o lk in g in d e lo o p van d e 12de eeuw. A an d e h a n d van v o o r ga a n d e ge ge v e n s z o u h e t in d e r d a a d in t e r e ssa n t zijn, m o e st e r e e n a r c h e o lo gisch o n d e r z o e k p la a t sgr ijp e n o p d e st a n d p la a t s van h e t o o r sp r o n k e lijk H.G e e st g o d sh u is, z o d a t m issch ie n k an v a st ge st e ld w o r d e n h o e o u d e n h o e gr o o t d e o r igin e le c o n st r u c t ie w as. W e v e r m o e d e n d a t d it o u d e b ou w w er k d a t e e r t u it d e t w eed e h e lft van d e 1 1 d e eeu w e n w aar sch ijn lijk r u im e r w as d a n h e t go t h isc h e ge b o u w d a t in e e n 14de- eeu w se t e k e n in g v o o r ge st e ld w or d t. M e n m o e t e r r e k e n in g m e e h o u d e n d a t h e t O.- L.- V rou w gast h u is e e n b e la n gr ijk d e e l van d e fu n ct ie van h e t H.G e e st g o d sh u is o v e r n a m, z o d a t h e t m o ge lijk is d at d e g o t h isch e n ieu w b o u w aan d e m e e r b e p e r k t e d ie n st a a n g e p a st w erd. B o v e n g e n o e m d e d e t ails b ew ijzen d u id e lijk h e t h ist o r isch b e la n g van d e z e t o p o gr a fisc h e st u d ie. D e st ich t in g e n d e b e gr e n z in g van h e t O.- L.- V rou w gast h u is aan d e o o st z ijd e van d e M ar k t d e m o n st r e r e n m e t e e n h e t b e st a a n van d e 12de-eeu w se st a d sgr a c h t h alfw e g h e t h u i z e n b lo k g e le g e n t u sse n d e M ar k t e n d e Kau w e k ijn st r aat. D e o p r ic h t in g van d e R o o z in h o e t la at in t u sse n v e r m o e d e n d a t h e t go d sh u is o p h e t N e e r h o f n ie t alle e n te k le in w as, m a a r d a t d e liggin g e r v an n ie t m e e r a a n g e p a st w as a a n d e e v o lu t ie van h e t g r o n d g e b ie d van d e st ad. N at u u r lijk zal d e t aak van d e R o o z in h o e t d o o r h e t O.-L.- V r o u w gast h u is o v e r ge n o m e n w o r d e n 151, z o d a t h e t n o r m a a l is d a t d e h u isn a a m R o o z in h o e t d o o r e e n a n d e r e zal v e r v an ge n w o r d e n. D e B a la n c e w o r d t h e t ge b o u w m e t d e o p e n b a r e w e e gsch aal, d a t zal g e b r u ik t w o r d e n t o t d a t h e t zal v e r v a n g e n w o r d e n d o o r d e Lak e n h alle. N a d e z e u it ge b r e id e u it w e id in g, d ie t e r z e lfd e r t ijd e e n ge d e e lt e lijk b ew ijs van d e ju ist h e id van o n ze h y p o t h e se is, k e r e n w e n u t e r u g n a a r h e t e le m e n t a ir b ew ijsst u k van o n ze t h e o r ie n l. d e r io o l. D e r io o l lo o p t v e r d e r in zu id e lijk e r ic h t in g e n zal n a t u u r lijk d e H a n gw a e r t st r aat (n u M e n e n st r aat ) k r u ise n. H e t aan t a l v e r m e ld in ge n, w aar b ij d e r io o l d a a r ge r e in ig d e n h e r st e ld w ordt, is le gio zow el in d e 14de als 15de eeuw. Z o n d e r tw ijfel w as h e t O.- L.- V rou w gast h u is v e r an t w o o r d e lijk v o o r e e n e n o r m e st ap e l vu iln is. In 1431 w o r d t aan d e w ed u w e van La m sin Bu e d in e e n su b sid ie v e r le e n d w e ge n s h e t O. M U S, Cartu lariu m..., I, b lz IBID E M, I, blz. 69.

31 lat e n m e t se n van e e n m u u r van 19 v o e t e n (5,2 m.) in d e r io o l ge le ge n n a a st h a a r h u is in d e H an gw a e r t st r aat 152. E e n v e r d e r o n d e r z o e k v an h e t a r c h ie f t o o n t aan w aar d it h u is van d e w edu w e g e le g e n w as. O p 20 ju n i 1417 k o o p t d e d r a p ie r Ja n G h o sin e e n aan t al r e n t e n aan B e r n a r d van L o en zijn vrouw, d ie h ij o p 8 m e i 1418 sc h e n k t aan d e D is van d e St.Ja c o b sp a r o c h ie 153. E e n r e n t e van 5 sc h e llin ge n 8 d e n ie r s is ge h y p o t h e k e e r d o p h u is e n e r f g e le g e n zu id van d e H an gw aer t st r aat. H e t h u is d r a a g t d e n a a m t N u n n e k in, w as e ige n d o m van Lau w e r s Be r c la u e n st o n d t u sse n h e t h u is van La m sin Bu e d in e n e e n a n d e r h u is d a t e v e n e e n s in h e t b e zit van L. Be r c la u w as. D a a r m e d e is o n s e c h t e r n ie t b e k e n d o f d e w o n in g van Lam sin Bu e d in o o st o f w est van t N u n n e k in lag. W at w el op valt is d a t tw ee h u iz e n n a a st e lk aar d e z e lfd e e ig e n a a r h e b b e n. E n d it v in d e n w e bv. t e r u g in 1430, w aar Ja n d e M e m e r e b e z it t e r is van t N u n n e k in e n h e t h u is w est e r v a n 154. R o n d / is d e fa m ilie Van D ix m u d e e ig e n a a r van b e id e h u iz e n e n n a a r h e t e in d e van d e 15de eeu w zijn b e id e ge b o u w e n in h e t b e zit van R o e la n d Ke lliau, d r a p ie r 155. H ie r u it m e n e n w e te m o ge n a fle id e n d a t h e t h u is van d e w edu w e v an Lam sin Bu e d in o o st van t N u n n e k in st o n d e n ald u s d e n a a m H e m e lr ik e d r o e g. A an d e h a n d van d e b e v o lk in gslijst van 18 m e i 1431 k u n n e n w e v ast st e lle n d a t h e t H e m e lr ik e d e z e sd e w o n in g w as v a n a f h e t st r ae t k in b a c h t e r C o lv e (n u H a r p e st r a a t )156. D e r io o l is ge le g e n t u s se n H e m e lr ik e e n t N u n n e k in. Z o als w e h o ge r r e e d s m e d e d e e l d e n w as e in d e 15de eeu w t N u n n e k in e ig e n d o m van R o e la n d K e lliau e n in e e n o o r k o n d e van 11 ap r il 1507 w o r d t d e ze r io o l d a a r n a d e r o m sch r e v e n : e e n e p le ck e van e r v e n e n d e e m m e r d e vier h o u c k e n e n d e d e m id d e w a e r t liggh e n d e o o st w ae r t van e e n st r aetk in b a c h t e n R o o st e r k in (n u H a r p e st r a a t ) t u ssch e n e e n e r y o le lo p e n d e t h e n d e n e n d e n e ffe n s d e r e r v e van R o e la n d Ke lliau n o o r d, d e r e r ve van Ja n van Lic h t e r v e ld e z u u d e n d e d e r e r v e v a n d e vo r s. c o p e r e w est. E n d e es te w e t e n e d a t t h u u s e n d e e r v e v a n d e n vor s. R o e la n d Kelliau e s sc u ld ich t h e b b e n e e n d e b e h o u d e n e zin e n vr ije n ga n g d e u r d e B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r n , F 4 4 v : w e d u w e L a m sin B u e d i n v a n z o e h e ift g h e d a e n m e t se n je i g h e n h a r e e r v e n in d e A n c w a e r st r a t e u p d e r y o le v a n d e r st e id e 19 v o e t e n. 153 BR U G G E, RA, O u d Kerk arch ief, n 498, f 20v-22r; 22r - 23r I e p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, F llr - v I B I D E M, n " 6 5, F 1 9v ; I B I D E M, n 2 8 4, F 8v; B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h i e f n 0 2, o n g e fo l i e e r d, : h u is n a a st t N u n n e k in w as e i g e n d o m v a n A n d r i e s v a n D ix m u d e,t e r w ijl r o n d w ijle n J o o s v a n D i x m u d e b e z it t e r w as v a n t N u n n e k in ; (I E P E R, A r c h i e f O C M W, n " 6 6 5, F 4 r ; I B I D E M, n 6 5, f 1 9 v ) B R U S S E L, K O N. B I B L.,fd s M e r g h e ly n c k,h s , V, b lz

32 vors. e r v e v e r c o ch t t en vo r s. st r ae t k in u u t c o m m e n d e 157. W e z o u d e n d e r io o l o n ge v e e r k u n n e n lo c alise r e n in d e se ct ie H n ab ij no 447. W at e c h t e r u it e r st e ig e n a a r d ig is zijn d e v e r sch ille n d e h u isn a m e n in d it ge d e e lt e van d e H a n gw a e r t st r aat n l. t u sse n d e H ar p e - e n d e Bo llin gst r a at. H e t h o e k h u is van d e H a r p e st r a a t w as in d e aan v an g van d e 15de eeu w e ig e n d o m van V ict o r van d e n A ck e r e, le id e r van d e o p st a n d te le p e r in 1428, d ie in 1429 v o o r 50 ja a r u it V la a n d e r e n ver b a n n e n w e r d 158. D it ge b o u w zal o p h e t e in d e van d e 15de eeu w d e n a a m A e r p e k r ijge n 159. V a n a f h e t t w eed e h u is e c h t e r h e e ft e e n r e e k s w o n in ge n e e n b e n a m in g, w aar v an d e o u d st e v e r m e ld in g so m s d a t e e r t u it d e 13de, d o c h m e e st al u it d e 15de eeuw. D e r e e k s k e n t volg e n d e o p v o lgin g : H O O R N E, N U N N E K IN, H E M E LR IK E, K LE IN E BO O M, G R O O T E BO O M, P A ELE. D it laat st e ge b o u w z o u m e n sp lit se n in tw ee w o n in ge n 160. D e b e t e k e n is van d e z e h u isn a m e n is e c h t e r z e e r b e lan gr ijk. Ze h e b b e n alle n b e t r e k k in g o p e e n n a b ijge le ge n w aterplas. V o o r w at b e t r e ft H o o r n e v erw ijzen w e n a a r o n ze st u d ie van d e Bo e z in ge st r a a t, w aar r e e d s e e n d e r ge lijk n a a m v o o r k o m t m e t d e b e t e k e n is h o e k, u it e in d e 161. W e m e n e n d a t d e H o o r n e in d e H a n gw a e r t st r aat d e r a n d van h e t n o g n a d e r te b e sch r ijv e n w at e r b e k k en v o r m d e. D e v o lge n d e v ijf n a m e n zijn e c h t e r d u id e lijk e b ew ijzen d a t d e o o r sp r o n k e lijk e ge o gr a fisc h e sit u at ie d o o r w at e r g e d o m i n e e r d w e r d. N at u u r lijk is e r n o g e e n p r o b le e m n l. t N u n n e k in 162. H e t ligt v o o r d e h a n d d a t e e n d e r ge lijk e n a a m g e e n b a n d m e t w ate r h e e ft. D e o o r k o n d e van 7 ju n i 1360 ge e ft e c h t e r d e o p lo ssin g 163. D e u it gav e v an v o o r n o e m d e t e k st in h e t C a r t u la r iu m van d e St.- M a a r t e n sp r o o sd ij v e r n o e m t h e t h u is M in n e k in g e le g e n zu id van d e H an gw a e r t st r aat t u sse n H e m e lr ik e e n h e t h u is van A le n e, w ed u w e van Lo y Br o e d e r la m. Als w e d ie o u d e h a n d sc h r ift e n n ak ijk e n, valt h e t in d e r d a a d o p d a t h e t in p r ak t isch alle ge v alle n o n d u id e lijk is o f h e t h u is n o e m t N u n n e k in o f M in n e k in. En d it le e sp r o b le e m b e st o n d w aar sch ijn lijk r e e d s in d e 13de - 14de eeuw. In 1340 zal d e o n t v a n ge r van h e t go d sh u is d e r H o g e Z ie k e n e e n m e e r b e t e k e n isv o lle n a a m p r o b e r e n te ge v e n n l. : In d e r N o n n e n b u sc h s III 5. VII l e p e r, o o r k o n d e p r iv é a r c h ie f I.L.A.D I E G E R I C K, Les drapiers Y prois et la con spiration m an quée, in : A n n a le s d e la S o c i é t é d ' E m u l a t i o n d e B r u g e s, 2 e r e e k s, X ( ), b lz l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 5, F 2 0 r : It e m u p t h u u s g h e n a e m t A e r p e u p d e n o o st - h o u c v a n d e n st r a e t k i n e. 160 IBID E M, n " 665, f 4r C fr n o o t V.V E R F A I L L I E, o.e., n " ( ). 163 E.FEY S - A.N E LIS, Les Cartu laires..., II, b lz. 404, n 547.

33 d. 1 p o it. 164, t er w ijl h e t in h e t r e n t e n b o e k van 1410 w e er t o t N u n n e k in h e r le id w o r d t 165. D e ab d ij N o n n e n b o ssc h e h a d v o o r zo v e r b e k e n d g e e n e n k e l c o n t a c t m e t d it h u is, z o d a t d e v e r o n d e r st e llin g van d e o n t v an ge r van 1340 n ie t w e er g e a c c e p t e e r d w ord t. D aar b ij m o e t e n w e e r k e n n e n d a t d e o v e r sch ak e lin g van M in n e k in n a a r N u n n e k in ge e n a lle e n st a a n d v e r sch ijn se l w as. W e h e b b e n e n k e le t ijd ge le d e n e e n b ijd r a g e ge m a a k t over d e Yperley o f R o o d e St e e n, w aar w e tw ee h u iz e n m e t d e n aam C o lv e h e b b e n ge cit e e r d 1. A ls v e r k lar in g v o o r d e z e t e r m gav e n w e h e t afk alv en van d e o e v e r s 167. M aar r e e d s in h e t b e gin van d e 14de eeu w w as m e n zich n ie t m e e r b ew u st van d e b e t e k e n is van h e t w o o r d C o lv e, m a a r h a d m e n h e t v e r a n d e r d in C o ln e. D it w o r d t n at u u r lijk n ie t b ew e zen d o o r d e u it gav e van d e st a d sr e k e n in g ge z ie n d e u it ge v e r s zich even t u e e l z o u d e n k u n n e n h e b b e n v e r gist bij d e t r an sscr ip t ie. M aar in e e n tw ee tal fr a n se t e k st e n u it 1314 e n w o r d t d e C o lv e als C o llo ig n e o p g e g e v e n t.t.z. d e fr a n se v e r t a lin g v an d e st a d K e u le n 168. D e m id d e le e u w se au t e u r s h a d d e n d u s h e e l e e n v o u d ig e e n w o o r d ge z o c h t w aar v an d e sch r ijfw ijze m in o f m e e r id e n t ie k w as, m a a r v o o r h e n e e n m e e r b e gr ijp e lijk e b e t e k e n is h ad. W e k u n n e n d e o v e r ga n g van M in n e k in n a a r N u n n e k in o p d e z e lfd e m a n ie r verk lar e n. D a t h e t w o o r d M in n e e e n w at e r n aam is, k u n n e n w e n a sla a n in h e t w erk van M. Sc h ö n fe ld. H e t st aat vast d a t in h e t w e st ge r m aan s e e n w o o r d m in n e, m e n n e b e st a a n h e e ft d a t v o o r al in W est - D u itslan d en in d e N e d e r la n d e n als w at e r n aam ge b r u ik t w erd. D e n k m a a r aan h e t Br u gse M in n e w at e r 169. "H e m e lr ik e (o u d st e v e r m e ld in g 1360) is e e n st u k g r o n d ge le g e n in d e k r o m m in g van e e n b e e k 170. D e n a m e n C le e n e B o o m e n G r o o t e B o o m, ald u s v e r n o e m d in , zijn v e r m o e d e lijk e e n sp lit sin g l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 0, f 13r I B I D E M, n 6 6 1, f 2v O. M U S, V an R oode Steen tot Yperley, in : G id se n k r o n ie k W e st la n d, jg. 3 6 ( ), b lz G.D U JA R D I N, o.e., II, b lz G.D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, Com ptes.., I, b lz ; II, b lz M.S C H O E N F E L D, o.e., b lz D. D E N Y S, Topon ym ie v an R oeselare ( R o e se la r e, ), b lz , n :' h e m e l ' b e t e k e n t o o k o v e r w e lv in g l e p e r. A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, f 11 r : I t e m u p t h u u s w as D a n e e l v a n H e e k e n, sc o e m a k e r e, e n d e n u P i e t e r Sm a l,z e lv e r sm it, st a e n d e a e n d e z u u d z ijd e v a n d e r st r a t e, d i t h u u s h e e t t E lle m k in o f d e C l e e n e B o o m st a e n d e t u ssc h e n d e n h u u s v o o r se it s P ie t e r s e n d e h e e t d e G r o o t e B o o m a n d e o o st z ijd e a n d e e n e z ijd e e n d e d e r h e r v e d e r w e id e w e v a n d e r H e lst a n d e w e st z ijd e a n d a n d e r e z i jd e.

34 van h e t o r igin e le ge b o u w ge n a a m d B o o m e n v e r m e ld in e e n o o r k o n d e van D eze o p d e lin g van ge b o u w e n is e e n fr e q u e n t g e b e u r e n, w aar b ij w e v erw ijzen n a a r d e v o lge n d e w o n in ge n : B u c en P a e l. D e n a a m B o o m is id e n t ie k aan b o d e m e n b e t e k e n t d e b e d d in g o f h e t o n d e r v la k w aar o p h e t w ate r r u st 173. D e C le e n e B o o m h a d d a a r n a a st n o g e e n a n d e r e tit el n l. t E lle m k in 174. E n zelfs d e z e t w e e d e c o m p le m e n t a ir e b e n a m in g w ijst e v e n e e n s n a a r w at e r n l. h e lm = r ie t 175. T e n slo t t e w o r d t d e w at e r p las d o o r h e t v o lge n d e h u is m e t n a m e P a le (o u d st e v e r m e ld in g )176 le t t e r lijk v e r n o e m d n l. p a e l h e e ft d e b e t e k e n is van p o e l, p la s, ge z ie n h e t w o o r d afge le id is van h e t latijn : p a lu s = m o e r a s 177. D aar b ij h e b b e n w e n o g h e t h u is Sc h a r e a a n lig g e n d e aan d e B o o m e n e v e n e e n s v e r n o e m d in d e o o r k o n d e van M issch ie n is h e t e e n a n d e r e b e n a m in g v o o r d e P a le, m a a r h e t w ijst e v e n e e n s o p d e b e la n gr ijk e aan w e zigh e id van w at e r : sc h a a r = h o ge st eile r iv ie r o e v e r o f m o e r a ssig la n d 178. A lles sa m e n g e n o m e n t o o n t d e v o o r n o e m d e h u iz e n r ij v a n a f d e H a r p e st r a a t t o t o n ge v e e r d e h e lft van d e h u id ige M e n e n st r a a t d a t er aan v an k e lijk e e n r u im w at e r b e k k e n v o o r h a n d e n w as. D it slu it aan bij h e t G r o e n G e w ad g e le g e n t u sse n d e Kau w e k ijn st r aat e n d e o o st gr e n s van h e t O.- L.- V rou w gast h u is. D u s d ie z o g e n a a m d e w aad b ar e p laat s zo u zich n o g v e r d e r u it ge st r e k t h e b b e n o v e r h e t b lo k ge le g e n t u sse n d e Bo llin g- en d e St.- Jaco b st r aat. In o n ze b ijd r a g e Yp erley o f R o o d e St e e n 179 h e b b e n w e h e t t e r r e in t u sse n d e H a r p e en d e G e v an ge n isst r aat aan zie n als o m ge v e n d o o r e e n b r e d e b e e k m e t als ge v o lg d a t w e o v e r t u igd w ar e n d a t d e z e o m c ir k e ld e b o d e m e e n m o t t e w as. M aar a a n d e h a n d van d e v o o r g a a n d e ge ge v e n s z o u d a a r e n t e ge n b lijk e n d a t e e n u it ge st r e k t e w at e r p las h e t d o m e in van d e R o o d e St e e n o m g a f e n d a t d e p la s zal r e ik e n m in st e n s t o t aan d e D H o n d t st r a a t e n t o t aan d e z u id zijd e van d e M ark t. H ie r v o o r h o e v e n w e sle ch t s d e h u isn a m e n n a te ga a n ge le g e n a a n d e o o st z ijd e van d e D H o n d t st r a at. H e t h o e k h u is M ar k t - D H o n d t st r a a t bv. n o e m d e d e H e lle 180. O p k o r t e a fst a n d e r v an la ge n w aar sch ijn lijk O. M U S, D e Leproz erij gen aam d het Godsh u is der H oge Zieken te leper ( l e p e r, , 4 d ln ), II, b lz. 53, f 140 ' M N W B, s.v le p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, F l l r ( ) D.D E N Y S, o.e., b lz l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 0, P 13r G. D U JA R D I N, o.e., I, b lz M. SC H O E N F E L D, o.e., b lz C fr n o o t B R U S S E L, K o n. B ib l., F M, h s. 9 3, b lz , (ju li )

35 d e C le e n e H e lle 181 e n h e t P o lle p e lk in 182. D a a r o p v o lgd e e e n ga n se rij w o n in ge n ge t it e ld als v o lgt Sc u e r e - Zw an e - A b b e r gu e l - R am - G o u d e n C o p 183. D e ju ist e liggin g van d e z e h u izen r ij is van b e lan g. A an d e h a n d van d e e ig e n a a r s van d e tw ee laat st e n l. R a m en G o u d e n C o p in 1432 k u n n e n w e d e z e tw ee h u iz e n sit u e r e n. Ja n d e R a e d e n M ich iel van d e r H e u le, b e id e h o t e lie r s e n b e zit t e r s van d e tw ee v e r n o e m d e w o n in ge n 184 w o r d e n a a n g e h a a ld in d e lijst van d e b e w o n e r s van d e D H o n d t st r a a t o p ge m a a k t in m e i M ich ie l van d e r H e u le w o o n d e o p m in im u m tw ee à d r ie h u iz e n van d e O n se r v r a u w e n b r o e d e r p o o r t e. D it c o m p le x b e h o o r d e a a n d e G e sc h o e id e C a r m e lie t e n, d ie van d e p r o o sd ij ge e n t o e lat in g k r e ge n o m d a a r e e n n ie u w k lo o st e r o p te r ich t e n o p h e t e in d e van d e 14de eeu w n a h e t b e le g van D it zo u e e r st in d e 17de-eeu w p laat s g r ijp e n 187. E n aan d e h a n d van d e t o e n m a lige st ad sk aar t e n is h e t d u i d e lijk d a t O n se r v r a u w e n b r o e d e r p o o r t e ge le g e n w as zu id van h e t St.- Jacob st r aat je, d a t d e v e r b in d in g r e a lise e r d e t u sse n d e D H o n d t - e n d e St.- Ja c o b st r a a t. D it st r a a t je la g p r a k t isc h r e c h t o v e r h e t M aan st r aat je H ie r d o o r k u n n e n w e o n ze h o ge r g e n o e m d e h u izen r ij lo c alise r e n in d e o m ge v in g van h e t b e k e n d e o u d e G e n t h u is 188. Als w e d e z e r e e k s w o n in ge n p r o b e r e n aan te d u id e n o p d e k ad ast r ale k aar t van le p e r, se ct ie H, d a n zijn h e t d e p e r c e e ln u m m e r s 393 t / m 398, d ie m in o f m e e r o v e r e e n st e m m e n m e t o n ze v o o r n o e m d e lo c a t ies. H e t valt o n m id d e llijk o p d a t d e a c h t e r k an t van d e z e rij r e ik t t ot a an d e St.- Jaco b st r aat r e c h t o v e r h e t Ker se v at st r ae t k in. E n h e t R o o d e Z ee st r ae t k in v e r n o e m d in e e n st aat van g o e d u it 1471 en g e le g e n w est van d e C lie r st r aat e n zu id van h e t h u is R.C o la e r t (n u G e r m in a l), w o r d t in d e z e z o n e g e ïn t e gr e e r d e n k r ijgt o p d e z e w ijze e e n lo gisc h e b e t e k e n is189. D a a r o m is d e z e se r ie h u isn a m e n in d e D H o n d t st r a a t van b e la n g, ge z ie n ze w ijzen o p e e n aan w e zige w ater v o o r r a a d zo als d e H e lle =k u il, d ie p t e, h e lle n d n e e r lo p e n d st u k 190; P o lle p e l = in zin k in g b o d e m 191; Sc u e r e = gat, g e u l192; Z w an e = 181 le p e r, A r c h i e f O C M W, n 4 8 0,f 4-5 (m e i ). D it c a r t u la r iu m w e r d e n k e le j a r e n g e l e d e n g e st o l e n e n is d u s v e r d w e n e n B R U S S E L, K o n. B ib l., F M, h s. 9 3, b lz ( fe b r u a r i n s.) le p e r, A r c h i e f O C M W, n 5 9, f 22r I B I D E M, n " 6 2, f 4 5 r ; I B I D E M, n 4 5 3, f 5 17r B R U S S E L, K o n. B ib l., F M, h s , V, b lz E.F E Y S - A.N E L I S, Les C artu laires..., I, b lz J.C O R N I L L I E, o.e., b lz IBID E M, blz J.C O R D O N N I E R, Ch ron ique d'y pres, I, b lz G.D U JA R D I N, o.e., I, b lz P.K E M P E N E E R S, Kem tich sep laatsn am en, in : N a a m k u n d e, 2 5 ( ), b l z

36 zw in, g e u l193; A b b e r g u e l = g e u l = sm al, m e e st al d ie p w at e r 194; C o p d a a r e n t e ge n b e t e k e n t h e t e in d e van h e t w ateroppe r v lak, ge zie n d e ze n a a m b e d u id t e e n m e t d ic h t gew as b e g r o e id e h o o g t e 195; d e R a m is d e afslu it b o o m, w aar v an w e r e e d s in d e H an gw a e r t st r aat e e n v o o r b e e ld ge v o n d e n h e b b e n 196. O n ze h y p o t h e se over d e u it b r e id in g van h e t w ate r b e k k e n m in st e n s t o t aan d e D H o n d t st r a a t b lijk t d u s m e t d e h u isn a m e n o v e r e e n te st e m m e n. E n w at n o g o p v alt is d e e ig e n a a r d i ge gr e n slijn van d e St.- Jaco b sp a r o ch ie, d ie lo o p t van d e h o e k van h e t G e v an ge n isst r aat je w est w aar t s n a a r d e w o n in g m e t h e t p e r c e e lsn u m - m e r 395 (se ct ie H ) o m d a a r d e D H o n d t st r a a t over te st e k e n t o t o p tw ee h u iz e n n o o r d van h e t M a a n st r a a t je 197. M en k r ijgt ald u s d e in d r u k d a t d e St.- M aar t e n sp r o o sd ij van d e g e le g e n h e id h e e ft ge b r u ik g e m a a k t o m o p h e t m o m e n t van d e a fb a k e n in g van d e St.- Ja c o b sp a r o c h ie in d e aan v an g van d e 12de eeu w, d e m in o f m e e r o n b e w o o n b a r e z o n e s in d e o m ge v in g van d e St.- Jacob - e n d e D H o n d t st r a a t b ij d e z e n ie u w e p a r o c h ie te v o e ge n. O n ze v e r k la r in g van h e t t o p o n ie m Kae r se v at st r ae t k in, d at m issch ie n d e z u id gr e n s van d e z e w at e r p las u it m aak t e, m o e t in d e z e lfd e zin o p ge v at w o r d e n 198. D e o p v u llin g van d e v o o r n o e m d e p la s k an a a n le id in g ge ge v e n h e b b e n o m d e o e v e r s van d e o v e r b lijv e n d e b e e k t e v e r st e r k e n m e t vlech t w erk, terw ijl e r n o g e e n d r in k p u t v o o r h e t gr a z e n d e ve e bij d e h a n d w as. E r is o v e r ige n s n o g e e n aan w ijzin g van d e z e o p ge v u ld e p las n l. h e t t e r r it o r iu m van d e r e fu ge van d e ab d ij van M e se n g e le g e n z u id van d e H a n gw a e r t st r aat e n in d e 19de-eeuw g e fu sio n e e r d m e t h e t St.- V in ce n t iu sco lle ge, st r e k t e zich zu id w aar t s u it o m o p h e t e in d e e r v a n in o o st e lijk e r ic h t in g d e Bo llin gst r a a t te b e r e ik e n 199. D it laat st e st u k gr o n d, ge v o r m d d o o r e lf k le in e h u isje s in d e P o r t u galst r a at, w e r d a a n d e ab d ij van M e se n ge sc h o n k e n in 1572 d o o r P ie t e r d E r cle, h o o fd m a n van d e le p e r se Be sa n t 200. D e ze st r aat n a a m P o r t e g a e le ge le g e n in h e t v e r le n gst u k van h e t V rau M ar ie M. SC H O E N F E L D, o.e., b lz , n o o t I B I D E M, b lz IBID E M, blz I B I D E M, b lz , n o o t C fr n o o t K a a r t g e t i t e l d : P la n d e la v ille d 'Y p r e s, i n d i q u a n t le s r u e s e t t o u s le s é d ific e s p u b lic s, le s c o n d u i t s d e a u, le s d iv isio n s p a r o i ssia l e s e t é l e c t o r a l e s w e r d o n t w o r p e n d o o r D e B r u c k in C fr n o o t D e z e k a a r t N. BA JRBRY, A n derh alv e eeuw Sin t-v in cen tiuscollege Ieper (I e p e r, ), b lz I.L.A.D I E G E R I C K In v en taire an aly tiqu e et ch ron ologique des ch artes et docum en ts ap p art en an t au x arch iv es de l'an cien n e abbay e de M essin es ( B r u g g e ), b lz , n

37 st r a e t k in b e t e k e n t e e n m o e r a ssige b o d e m 201. K a d a st r a a l m o e t d at P o r t e ga e lst r a e t k in te sit u e r e n zijn in m in o f m e e r d e r e m a t e als o o s t e lijk v e r le n gst u k van h e t K ae r se v at st r ae t k in 202, z o d a t d e z e d r ie t o p o n ie m e n n l. P o r t e gae le - Kae r se v at - R o o d e Z e e p r ak t isch e e n r e c h te lijn v o r m d e n v a n a f d e Bo llin g- t o t a a n d e D H o n d t st r a at. D a t h e t V r au M ar ie st r a e t k in, d a t d e v e r b in d in g u it m aak t e t u sse n d e Bo llin gst r a a t e n d e P o r t e g a e le, ge e n aq u a t isc h e sign ific at ie h e e ft, z o u m issch ie n a a n le id in g k u n n e n ge v e n o m te ge lo v e n d a t d e n a b ijlig g e n d e B o llin g st r a a t o p h e t d r o g e la g sa m e n m e t d e Kau w e k ijn st r aat. In d it ge val zo u e e n n ie u w e t o p o n y m isc h e st u d ie v an b e id e st r a a t n a m e n e e n b e la n gr ijk e h ist o r isch e aan v u llin g k u n n e n zijn. W e a a n v a a r d e n bv. n ie t d at d e Kau w e k ijn st r aat a fge le id is van cau w e r sy n o f w o ek er aar. W e z o u d e n liever ge lo v e n m e t d e K u ip e r sst r a a t te d o e n te h e b b e n, ge z ie n d e o o r sp r o n k e lijk sch r ijfw ijze w as C au w e n t ijn st r aat, w aar b ij c au w e b e t e k e n t k u ip o f vat en t in e e v e n e e n s k u ip o f t o b b e ; d a a r n a a st is e r n o g h e t m id d e ln e d e r la n d s w o o r d tim, t ijm, d a t m issch ie n z o u k u n n e n w ijzen o p d e kw a lit e it van h e t h o u t d a t b ij h e t v e r v a a r d ige n van d e t o n n e n ge b r u ik t w e r d, n l h a r d c e d e r h o u t 203. Bij d e Bo llin gst r a a t zijn h e t m issch ie n d e k n o t w ilge n o f b o o m st r o n k e n, d ie d e v o r m in g van d e ze st r aat n aam ge r e a lise e r d h e b b e n. M e e st al ge b r u ik t m e n d e t e r m b o lw e r k o m d e Bo llin gst r a a t te v e r k lar e n. D it ligt v o o r d e h a n d ge z ie n d e ves- tin gsw e r k e n zich in d e o n m id d e llijk e n a b ijh e id b e v in d e n 204. W e m o e t e n e c h t e r o p m e r k e n d a t e r n o g e e n Bo llin c st r a e t k in t e le p e r w as ge le g e n b u it e n d e E lv e r d in ge p o o r t 205, d u s te m id d e n van h e t la n d sc h ap, z o d a t e r d a a r ge e n d ir e c t e aan w e zigh e id van e e n v e st in g w as e n d e u it d r u k k in g b o lw e r k g e e n a a n le id in g k o n zijn t o t h e t u it vin d e n van d e n a a m Bo llin c st r a e t k in, d a a r e n t e g e n w el d e b o o m st r o n k e n u it d e r u r a le r e gio. H e t w o r d t m e t e e n d u id e lijk d a t d e o p v u llin g van d e z e o o st e lijk e I e p e r se w a t e r m assa b e t r e k k e lijk v r o e g m o e t g e b e u r d zijn, w aar sch ijn lijk ge d e e lt e lijk in d e t w eed e h e lft van d e 1 1 d e e e u w e n d it v o o r a l o p h e t t e r r e in g e le g e n t u sse n d e Bo llin g-, H an gw ae r t - en P.V A N D E N B R O E C K,Jh e ro n im u s Bosch.T u ssen volk sleven en st ad scu lt u u r (B e r c h e m, 1 987) blz B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n 5 0 0, F 70r-v, o o r k o n d e v a n 12 o c t o b e r q u a t r e c a m b r e s g i sa n s e n Ie B o llin c st r a t e a u le s v e r s w e st e n u n e p e t it r u e lle a p p e l l e V e r m a r ie n st r a e t k in ; in d e m a r g e, v o l g e n d e n o t a in 1 6 d e - e e u w s sc h r ift : A n n o X V e L X X V I m e r v r a u w e v a n M e e se n e, p o r t e g a e l e M N W B, s.v V. V E R F A I L L I E, o.e., n E.F E Y S - A.N E L I S, Les Cartu laires..., II, b lz.2 8 1, n : d a t u m

38 D H o n d t st r a at. O o k h ie r d r in ge n w e aan bij h e t IAP o m d e ju ist h e id van d e ze v e r o n d e r st e llin g te o n d e r z o e k e n. D e st ad sr io o l, d ie w e in t u sse n ge lo c a lise e r d h e b b e n n a d e k r u isin g v an d e H a n g w a e r t st r a a t t u sse n d e h u iz e n N u n n e k in e n H e m e lr ik e o m v e r d e r zu id w aar t s te v lo e ie n o.a. n aast h e t e r f van R o e la n d Ke lliau, g e le g e n n o o r d van h e t st u k g r o n d d at R o b e r t d e Bil in 1507 k o c h t aan P ie t e r M ae r t in e n zijn vr ou w en o o st van h e t v o o r n o e m d e v e r k o ch t e e r f d a t la g o o st van h e t st r ae t k in b ach t e n R o o st e r k in (n u H a r p e st r a a t )206. D a a r m e e b e r e ik e n w e h e t K ae r se v at st r ae t k in, w aar w e r o n d 1490 v o lge n d e b e sc h r ijv in g vin d e n : In t Ke r se v at st r ae t k in a n d e n o o r t z ijd e e n d e a n d e o o st zijd e. It e m e e n gr o o t h u u s m e t ga d e r s e e n gr o t e p lat se van e r v e n st ae n d e e n d e liggh e n d e t u ssc h e n d e e r v e van K ar e is v a n d e n H u e le a n d e z u u t zijd e a n d e n o o r t z ijd e d e r w e e se n C h r ist o e ffe ls d e Bil, v o o gh t H e n d r ijc P e n n ijn c, e n d e a n d e w e st zijd e d e n h u u se e n d e r er ve Kae r e ls v a n d e n H u e le st r e c k e n d e ach t e r w aer t s o o st t o t e r r y o le van d e r st e d e van Y p r e 207. H e t is z e e r d u id e lijk d a t d e r io o l g e le g e n w as aan h e t e in d e van h e t Ke r se v at st r ae t k in. M e n b e gr ijp t o o k d a t d e v e r n o e m d e w ezen van C h r ist o ffe l d e Bil v e r w an t zu lle n zijn m e t R o b e r t d e Bil, d ie in d e ge c it e e r d e o o r k o n d e van 1507 als e ig e n a a r en k o p e r van st u k k e n g r o n d g e le g e n o o st van d e H a r p e st r a a t e n d u s n o o r d van h e t Ke r se v at st r ae t k in o p t r e e d t. D a a r m e d e is d e sa m e n h a n g v an d e r io o l v a n a f d e H a n g w a e r t st r a a t t o t a a n h e t Ker se v at st r ae t k in b e p a a ld. D e r io o l ze t zich v o o r t in d e r ic h t in g van St.Ja c o b sk e r k h o f, w aar zij o p ge ge v e n w o r d t in 1558 ligge n d ach t e r a a n h e t h u is van Fr an s K e n g n a e r t 208. In 1452 w as d it ge b o u w e ig e n d o m van W illem D ie d e r ijc e n lat e r van Ja n van P r o v ijn 209. O p h e t e in d e van d e 15de eeu w w a sja n van P r ovijn p r o p r ie t a r is van d r ie h u iz e n g e le g e n a a n d e n oor d w est - h o e k van St.- Jaco b sk e r k h o f e n d e Bo llin gst r a a t 210. Z o als b lijk t u it d e t o p o gr a fisc h e n o t a van 1558 la g d it h u is n ie t o p d e h o e k, z o d a t m e n m a g a a n n e m e n d at b e d o e ld w o r d t h e t d e r d e h u is in d e Bo llin gst r a a t I e p e r, p r iv e a r c h ie f, o o r k o n d e v a n 11 a p r i l I e p e r, A r c h i e f O CM W, n 6 5, n i e t g e fo l ie e r d I B I D E M, n 2 8 6, P 5 r : "M e e st e r F r a n so y s K e n g n a e r t u p z ijn h u u s e n d e e r v e d a e r in n e h ij w o o n t a n d e w e st z ijd e v a n d e B o llin g st r a t e,w ijle n t o e b e h o r e n d e Ja q u e s V isa ig e t u ssc h e n d e n h u u se e n d e e r fv e v a n d e r w e d e w e v a n d e n v o o r se i d e n Ja q u e s z u u d e n d e d e n h u u s e e n d e e r v e v a n M ic h ie l v a n d e n B e r g h e n o o r d, st r e c k e n d e a c h t e r w a e r t w e st w a e r t t o t e r st e d e R y o le. D e a a n w in st v a n d e z e r e n t e d a t e e r t v a n I B I D E M, n 2 8 4, P 9v I B I D E M, n 6 4, f 27v.

39 v a n a f d e h o e k van St.- Jaco b sk e r k h o f. In 1430 w o r d t h e t ge sit u e e r d b i d e n k e r ch o v e e n o m sch r e v e n als e e n g r o o t h u u s, z o d a t w e k u n n e n aan v aar d e n d a t d it e ig e n d o m zich ver w estw aarts zal u it st rekk e n 211. V e r d e r st e lle n w e v ast d a t d e r io o l zich zu id w est w aar ts n a a r St.- Ja c o b sk e r k h o f zal r ic h t e n. D e fr e q u e n t e v e r m e ld in ge n v an d e r e in i g in g e n h e r st e llin g van d e r io o l o p St.Ja c o b sk e r k h o f t o n e n d u id e lijk a a n d a t d e r io o l n ie t o n d e r d e p a r o c h ie k e r k lie p m a a r o v e r h e t t e r r e in t u sse n d e k e r k e n d e St.Ja c o b st r a a t. D it is w aar sch ijn lijk o o k d e r e d e n w aar o m d e k e r k o p e e n r e d e lijk e a fst a n d van d e st r a a t la g. D e St.- Jaco b sk e r k h a d n a t u u r lijk n o g n ie t d e z e lfd e o p p e r v la k t e als h e d e n t e n d age. D e h u id ige w e st t o r e n d a t e e r t u it 1634 e n v e r v in g d e r o m a a n se t o r e n, id e n t ie k aan d e z e van d e St.- P ie t er sk erk, m a a r m in st e n s e e n t ie n t al m e t e r m e e r oo st w aar t s ge le g e n 212. In e e n o o r k o n d e van 10 a u gu st u s 1429 w o r d t d e z e r io o l aan d e n o o r d z ijd e van St.- Jaco b sk e r k h o f als v o lgt g e n o t e e r d : 14 sc h e llin ge n p ar isis u p d r ie c a m e r e n t o e b e h o r e n d e Sa n d e r s v a n d e n P it t e u p t h e r v e d e r o n d r e e n d e u p al d a t t e r t o e b e h o o r t st a e n d e e n d e liggh e n d e u p Sijn t e Ja c o b s k e r c h o f a n d e n o o r d z ijd e over d e r y o le t u ssch e n d e n h u u s e n d e e r v e P ie t e r G h e r a e r d s an d o o st z ijd e e n d e d e n h u u s e n d e er ve v an Ja c o b van M u e ln e b e k e an d e w e st z ijd e 213. In d e b e v o lk in gslijst v an d e w ijk d e r G e m e n e N e r in g e n,d a t e r e n d u it 1431, w o r d t d e d r a p ie r P ie t e r G h e r a e r t v e r n o e m d sa m e n m e t zijn m o e d e r als vijfd e b e w o n e r van d e n o o r d z ijd e van St.- Jaco b sk e r k h o f, t er w ijl d e b ew o n e r s van b e id e v o lge n d e h u iz e n d e d r a p ie r T h o m a s d e R ie d e r e en d a a r n a d e p a st o o r v an St.- Jaco b sk e r k 214 zijn. H e t b e la n g van d e z e verm e ld e p e r so n e n is te w ijt en aan h e t fe it d a t T h o m a s d e R ie d e r e in e e n m u u r van 3 r o e d e n e n 2 v o e t e n la n g (3 m.) la at m e t se n in d e r io o l n a a st zijn h u is215. H o e w e l e r g e e n a d r e s o p ge ge v e n w o r d t van d e z e w o n in g, m o g e n w e t o ch a a n n e m e n d a t h e t d e r io o l b e t r e ft ge le g e n la n gs zijn h u is n o o r d van St.- Jacob sk e r k h o f n a a st d e p a st o r ij216, z o d a t w e k u n n e n a c c e p t e r e n d a t d e r io o l h e t k e r k h o fp le in b e r e ik t e I B I D E M, n 2 8 0, f 12r H.C O N ST A N D T, Sin t-jacobsk erk leper. E e n v o o r l o p i g e st u d ie - b r o c h u r e u it g e g e v e n in t e r g e l e g e n h e i d v a n d e fe e st v ie r in g S t.ja c o b s k e r k a ls k e r k v a n d e m a a n d. I n w e r d e n d o o r L. D e v lie g h e r a r c h e o l o g i sc h e o p g r a v in g e n g e d a a n in d e k e r k e n w e r d o.m. h e t r o m a a n se w e st p o r t a a l t e r u g g e v o n d e n B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n " 5 0 0, f 49v- 50r B R U S S E L, K.B., F M, h s , V b lz B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , f 21r E.F E Y S - A.N E L I S, L es Cartu laires..., II, b lz , n : o o r k o n d e v a n d e c e m b e r

40 n a a s t d e p a s t o r i j. Z o a l s h o g e r r e e d s g e n o t e e r d l a t e n d e t a lr ijk e v e r m e l d i n g e n in d e s t a d s r e k e n i n g e n o v e r h e r s t e l e n r e i n i g i n g v a n d e r i o o l a l d a a r d u i d e l i jk b l i jk e n d a t z ij d e z u i d z i jd e v a n h e t k e r k h o f z a l b e r e i k e n z o n d e r o n d e r d e k e r k t e v l o e i e n. E n in l a a t T h o m a s d e R i e d e r e e e n m u u r v a n e e n h a lv e r o e d e l a n g ( 0,4 m.) m e t s e n in d e r i o o l 217. N u c o n s t a t e r e n w ij d a t h ij n o g e e n d w e r s l o v e (= a f d a k ) b e z a t z u i d v a n S t. Ja c o b s k e r k h o f o p k o r t e a f s t a n d v a n d e C l i e r s t r a a t. D e r i o o l z a l a c h t e r d e z e d w e r s l o v e w e st w a a r t s a f d r a a i e n o m o p e e n a f s t a n d v a n c i r c a e e n t w e e h u i z e n b l o k d e C l i e r s t r a a t t e b e r e i k e n 218. D e a a n w e z i g h e i d v a n d e r i o o l o p S t.- Ja c o b s k e r k h o f, d u s t u s s e n d e k e r k e n d e s t r a a t, l e g t m e t e e n d e n a d r u k o p e e n a a n t a l h i s t o r i s c h e d e t a i l s. Z o a l s h o g e r b e w e z e n is d e z e r i o o l d e u i t e i n d e l i jk e e v o l u t ie v a n d e v r o e g 1 2 d e - e e u w se s t a d s g r a c h t. A ls w e d e l i g g i n g e r v a n, v e r k l a a r d in d e z e b i jd r a g e, a a n v a a r d e n, m o e t e n w e a a n n e m e n d a t d e S t.- Ja c o b s k e r k a l s e e n a p p e n d i x v a n d e S t.- P i e t e r s k e r k o p g e r i c h t w e r d in d e t w e e d e h e l f t v a n d e l l d e - e e u w b u i t e n d e o m w a l l i n g o m d e l a n d b o u w e r s in d e o o s t e l i jk e o m g e v i n g v a n h e t c a s t r u m I p r e n s e t e b e d i e n e n. D a t d e z e o m g e v i n g e e n b e l a n g r i jk e h o e v e e l h e i d b o e r e n b e d r i jv e n b e v a t t e, k a n v a s t g e s t e l d w o r d e n a a n d e l o c a l e t o p o n i e m A c k e r l a n t g e l e g e n b u i t e n d e H a n g w a e r t p o o r t 219. I m m e r s h e t w o o r d A c c r a - A k k e r w a s d e t e r m d i e in h e t v r o e g m i d d e l e e u w s V l a a n d e r e n g e b r u i k t w e r d o m h e t t y p i s c h e l a n d b o u w g e b i e d t e b e p a l e n 220. D a t d e z e k e r k r e e d s in a l s p a r o c h i e k e r k f u n c t i o n e e r t, b e w i js t h e t b e l a n g e r v a n, w a a r b ij w e n i e t m o g e n v e r g e t e n d a t d e p e l- g r i m s a c t i v i t e i t n a a r S t.- Ja c o b v a n C o m p o s t e l a e e n e n o r m e u i t b r e i d i n g n a m i n d e e e r s t e h e l f t v a n d e 1 2 d e - e e u w, z o d a t d e z e g e b e u r t e n i s e v e n e e n s z a l b i jg e d r a g e n h e b b e n t o t d e g r a d u ë l e v e r h o g i n g v a n d e S t.- Ja c o b s k e r k v a n k a p e l t o t p a r o c h i e k e r k. O o k d e B o l l i n g s t r a a t k r i jg t e e n r e d e n v a n b e s t a a n a l s b a a n g e l e g e n b u i t e n d e s t a d s g r a c h t, m a a r d i e t o e g a n g t o t d e k e r k v e r s c h a f t e. O o k d e v e r s c h i l l e n d e r e f u g e s o f t o e v l u c h t s o o r d e n, d i e z i c h in d e z e o m g e v i n g b e v i n d e n, k r i jg e n e e n b e s t a a n s r e d e n, o m d a t d e n a b i je r i o o l z o r g d e v o o r d e s n e l l e a f v o e r B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , F 37v l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, F 1 2 r ; I B I D E M, n 2 8 4, F 9 v : U p Z in t e Ja c o b s k e r - c h o f d e w e d e w e T h o m a e s sr ie d e r s u p e e n e d w e r slo v e st a e n d e a n d e z u u d z ijd e v a n Z ijn t e Ja c o b s k e r c h o v e t u ssc h e n d e n h u u s e C o r n e l i s v a n d e r P isso t e a n d e o o st z ijd e e n d e d e n h u u s e Ja c o b N u e se g h e e r a n d e w e st z ijd e. H e t h u is v a n Ja c o b N u e s e g h e e r w as o.m. d e t w e e d e w o n in g in d e C lie r st r a a t o o st n a b ij d e z u id w e st h o e k v a n St.- Ja c o b sk e r k h o f (E.F E Y S - A.N E L I S, Les Cartu laires...,11, b lz , n ) V.V E R F A I L L I E, o.e., n 1 2, D. N I C H O L A S, M ed iev al Flan d ers, b lz ; A. V E R H U L ST, Précis de l h istoire ru rale de la Belgique, (B r u sse l, ), b lz

41 v a n d e v u il n i s. D e a b d i j v a n M e s e n h a d o o r s p r o n k e l i jk e e n k l e i n e r e f u g e o p h e t e i n d e v a n d e H a n g w a e r t s t r a a t, d i e d a n k z ij d e s c h e n k i n g v a n P i e t e r d E r c l e in o m g e v o r m d w e r d t o t e e n g r o t e r e f u g e. H e t t o e v l u c h t s o o r d v a n d e a b d i j v a n Z o n n e b e k e l a g e v e n e e n s in d e B o l l i n g s t r a a t, m a a r d i c h t e r b i j S t. - Ja c o b s k e r k h o P 1. E n n u v e r s t a a n w e o o k w a a r o m d e a b d i j v a n W a a s t e n h a a r r e f u g e h e e f t g e o r g a n i s e e r d o p d e z u i d w e s t h o e k v a n S t. - Ja c o b s k e r k h o f e n d e St. Ja c o b s t r a a t v ó ó r D e p l a a t s v a n d e s t e d e l i jk e r i o o l a a n d e o o s t z i jd e v a n d e C l i e r s t r a a t ( n u S t.- Ja c o b s t r a a t ) w e r d b e p a a l d a l s z i jn d e g e l e g e n o p e e n t w e e t a l h u i z e n b l o k k e n v a n S t.- Ja c o b s k e r k h o f. D e l o c a l i s a t i e v a n d e z e r i o o l a a n d e w e s t z ijd e v a n d e C l i e r s t r a a t b e w i js t d e ju i s t h e i d v a n o n z e v o o r s t e l l i n g. D e r i o o l w a s i m m e r s g e s i t u e e r d z u i d v a n h e t h u i s g e l e g e n o p d e z u i d h o e k v a n S t.- Ja c o b s N ie u w w e g 223. D e p l a a t s o p g a v e b r e n g t o n m i d d e l l i jk e e n o n d e r d e e l v a n d e t h e o r i e v a n J. D e M e u l e m e e s t e r o v e r h e t t r a c é v a n d e I e p e r s e p r e - s t e d e l i jk e k e r n in h e r i n n e r i n g. V o l g e n s z i jn m e n i n g w e r d d i t t r a c é d a a r g e v o r m d d o o r e e n li jn, d i e h e t p e r c e e l s b l o k g e v a t t u s s e n S t. - Ja c o b s N i e u w w e g e n d e P a d d e p o e l s t r a a t d i a g o n a a l d w a r st, d i t in t e g e n s t e l l i n g m e t d e e v e n w i jd i g e e n h a a k s e o r i ë n t a t i e v a n d e a n d e r e p e r c e l e n. H e t g a a t h i e r o m d e e n i g e d e r g e l i jk e a n o m a l i e in h e t p e r c e l i n g s p a t r o o n v a n h e t s t a d s d e e l t u s s e n d e L e e t e n d e S t.- Ja c o b s t r a a t 224. D e v o o r s t e l l i n g v a n d e z e o p m e r k i n g k a n z e l f s n u n o g o p g e m e r k t w o r d e n o p d e k a d a s t r a l e k a a r t v a n l e p e r s e c t i e H, n r s e n D e h i s t o r i s c h e d o c u m e n t a t i e g e e f t e c h t e r e e n a n d e r b e e l d v a n d e t o e s t a n d d a a r. N o r m a a l z o u m e n i m m e r s v e r w a c h t e n d a t d e s t a d s r i o o l d i e z o a l s h o g e r v e r m e l d z i jn a a n l o o p n e e m t n a a s t h e t e e r s t e h u i s z u i d v a n d e S t.- Ja c o b s N ie u w w e g, d e a b n o r m a l e li jn v a n h e t h o g e r g e c i t e e r d e p e r c e e l s b l o k z o u v o l g e n. D i t is e c h t e r n i e t h e t g e v a l. H e t b e w ijs h i e r v a n v i n d e n w e o p v e r s c h e i d e n e p l a a t s e n t e r u g. O p 2 3 m e i k o o p t J o r i s D a e n s z o n e a a n P i e t e r P e t r e e l ( = B i t t e r e e l ) e e n h u i s m e t t w e e k a m e r s a c h t e r a a n g e l e g e n w e st v a n d e C li e r s t i a a t t u s s e n R o g i e r B o l l a e r t z u i d e n w i jle n R o e l a n d B a e r t n o o r d. H e t a a n g e k o c h t e h u i s r a a k t a c h t e r a a n h e t e r f v a n P i e t e r v a n d e r C a e r d e e n h e e f t a c h t e r a a n n o g e e n u i t g a n g l a n g s e e n p o o r t i n e e n s t r a a t je g e h e t e n R o o z e n d a l e, J. C O R N I L L I E, o.e., b lz I B I D E M, b lz l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, f r : I t e m u p t h u u s d e r w e id e w e St a lin L a n t a n d e w e st z ijd e v a n d e r st r a t e st a e n d e t u ssc h e n d e r r io le v a n d e r st e id e a n d e z u u d - z ijd e a n d e e n e z ijd e e n d e d e n z u u d h o u k e v a n d e n N ie w e n W e ige a n d e a n d e r z i jd e J. D E M E U L E M E E ST E R, K arolin gisch e castra...,b lz

42 d a t n a a r d e C l i e r s t r a a t l o o p t. D e t w e e g e k o c h t e k a m e r s, d i e b i j h e t h u i s h o r e n, l i g g e n n o o r d v a n h e t v o o r n o e m d e R o o z e n d a l e - s t r a e t k i n t u s s e n h e t h u i s v a n w i jle n R o e l a n d B a e r t o o s t e n d e r y o l e v a n d e r z e l v e r s t e d e w e s t. W e st v a n d e t w e e k a m e r s s t a a t z e lf s e e n n e c e s s a r i e u p d e r y o l e. W e h e b b e n h e t b e s t a a n e n d e l i g g i n g v a n e e n n e c e s s a r i e r e e d s u i t g e l e g d 225. E r w o r d t i n h e t c h a r t e r o o k o p g e g e v e n d a t h e t v e r k o c h t e h u i s e n d e t w e e k a m e r s r e e d s b e l a s t w a r e n m e t v o l g e n d e e r f r e n t e n : 6 p o n d p a r i s i s a a n d e D is v a n St.- Ja c o b s p a r o c h i e, 1 6 s c h e l l i n g e n a a n d e S t.- N i k l a a s g i l d e e n 1 7 s c h e l l i n g e n a a n h e t g o d s h u i s d e r H o g e Z i e k e n 226. H e t r e n t e n b o e k v a n d e H o g e Z i e k e n v a n v e r m e l d t d e 1 7 s c h e l l i n g e n w e st v a n d e C l i e r s t r a a t, d i e b e t a a l d w o r d t d o o r L o d i n d e J u e d e, C l a e i s d e B l o c, d r a p i e r 227, t e r w ijl h e t r e n t e n b o e k v a n n o t e e r t d a t d e D is v a n St.- J a c o b e i g e n a a r g e w o r d e n is v a n d i t h u i s g e l e g e n t u s s e n e e n a n d e r h u i s v a n d e z e l f d e D is z u i d e n e e n z a c s t r a e t k i n n o o r d 228. H e t v e r w e r v e n v a n d i t h u i s e n h e t a a n l i g g e n d e h u i s d o o r d e D is g e s c h i e d t d o o r m i d d e l v a n e e n p r o c e d u r e v e r m o e d e l i jk a l s g e v o l g v a n e e n w a n b e t a l i n g v a n d e r e n t e. H e t e e r s t e g e b o d w o r d t g e d a a n d o o r d e D i s o p 5 j u n i D e t w e e h u i z e n w o r d e n in d e t e k s t g e s i t u e e r d w e st v a n d e C l i e r s t r a a t t u s s e n h e t e r f v a n R o e g i e r B o l l a e r t z u i d e n h e t R o o z e n d a e l s t r a e t k i n n o o r d. E i g e n a a r v a n d e t w e e h u i z e n w a s w ijle n C l a e i s d e B l o c 229, d i e w e r e e d s v e r m e l d v i n d e n in h e t r e n t e n b o e k v a n d e H o g e Z i e k e n v a n D e o f f i c i ë l e a f w i n n i n g g e b e u r t d o o r e e n u i t s p r a a k v a n h e t s c h e p e n c o l l e g e o p 2 3 a u g u s t u s D e z e l f d e p r o c e d u r e w o r d t t o e g e p a s t o m d e v i e r k a m e r s g e l e g e n n o o r d v a n h e t R o o z e n d a e l s t r a e t k i n t u s s e n d e s t a d s r i o o l w e st e n J a c o b B a e r t o o s t in t e p a l m e n. O o k d e z e k a m e r s w a r e n e i g e n d o m v a n w ijle n d r a p i e r C l a e i s d e B l o c. D e p r o c e d u r e w o r d t e v e n e e n s a f g e s l o t e n o p 2 3 a u g u s t u s '. N u k o m t h e t e r o p a a n d e l i g g i n g v a n d e v o o r n o e m d e h u i z e n n a d e r t e b e p a l e n o m d e r i o o l t e k u n n e n l o c a l i s e r e n, g e z i e n d e r i o o l a c h t e r a a n d e z e h u i z e n l a g. I n d e o o r k o n d e n v a n d e a f w i n n i n g in w o r d e n d e v i e r k a m e r s g e l e g e n n o o r d v a n h e t C fr n o o t BR U G G E, RA, O u d Kerk arch ief, n 498, f 28v-29v l e p e r, A r c h i e f O C M W, n " 6 6 1, f 4r I B I D E M, n 6 6 5, f ' 7 r D e n D y sc h v a n St e Ja c o b s u p e e n h u u s st a e n d e t u ssc h e n d e n h u u se v a n d e n z e lv e n d issc h e a n d e z u u d z ijd e e n d e e e n z a c st r a e t k in a n d e n o o r d z i jd e 1 7 s B R U G G E, R A, O u d Ker k arch ief, n " 498, P 31v I B I D E M, F 31r-v. 231 I B I D E M, P 29v - 30r.

43 R o o z e n d a e l s t r a e t k i n g e s i t u e e r d a c h t e r a a n h e t h u i s v a n J a c o b B a e r t. H ij w o r d t r e e d s v e r n o e m d in d e h o g e r g e c i t e e r d e v e r k o o p a c t e v a n 2 3 m e i , w a a r b ij m e e g e d e e l d w o r d t d a t d e n e c e s s a r i e s t a e n d e u p d e r y o l e e s g h e m e e n e d e z e lv e n t w e e c a m e r e n e n d e d e n h u u s e v a n J a c o b B a e r d e D e g e n o e m d e t w e e k a m e r s l a g e n n o o r d v a n h e t R o o z e n d a e l s t r a e t k i n z o d a t h e t d u i d e l i jk is d a t h e t h u i s v a n J a c o b B a e r t e v e n e e n s n o o r d v a n h e t z e l f d e s t r a a t je la g. H e t h u i s e r n a a s t w a s o o k z i jn e i g e n d o m 233. I n w a s d e e i g e n a a r d a a r e n t e g e n W o u t e r v a n B e l l e, e n z i jn v o o r g a n g e r J a n v a n d e r C r o n e, h u i d e v e t t e r 234. D a t J a n v a n d e r C r o n e e r r o n d w o o n d e is b e l a n g r i jk, g e z i e n d e p l a a t s v a n d i t h u i s n a d e r o m s c h r e v e n w o r d t. D i t w o r d t o v e r i g e n s d o o r a n d e r e d o c u m e n t e n b e w e z e n. O p 21 m e i v e r k o o p t J a n d e C l e r c a a n d e k a p e l a a n J a n R e i n a r e e e n r e n t e v a n 1 / 4 v a n e e n k w a r t p o n d p e p e r 235 b e z e t o p e e n h u i s g e l e g e n w e st v a n d e C l i e r s t r a a t, w a a r v a n d e v r o e g e r e e i g e n a a r J a n S t o u t e g h e r n e w a s236. I n h e t r e n t e n b o e k v a n d e H o g e Z i e k e n v a n v i n d e n w e w e st v a n d e C l i e r s t r a a t e e n J a n S t o u t e g h e r n e t e r u g, w a a r v a n d e w o n i n g b e l a s t is m e t 6 s c h e l l i n g e n 237. R o n d w a s - z o a l s r e e d s v e r m e l d - d i t h u i s b e l a s t m e t 6 s c h e l l i n g e n e i g e n d o m v a n J a n v a n d e r C r o n e, in v a n W o u t e r v a n B e l l e 238. W e k u n n e n d u s a a n v a a r d e n d a t d e w o n i n g v a n J a n v a n d e r C r o n e b e l a s t t e n v o o r d e l e v a n d e H o g e Z i e k e n e n v a n d e O.- L.- V r o u w g i l d e i d e n t i e k is. D e p l a a t s b e s c h r i jv i n g in h e t r e n t e n b o e k v a n d e z e g i l d e r o n d is d a a r o m b e l a n g r i jk : I n d e C l i e r s t r a t e a n d e w e s t z id e u p 1 h u u s s t a e n d e i e g h e n d e n h o u c v a n d e n A l e m o e s i n e s t r a t e in t w e l k e w o e n d e d e r M a t h y C o p i n, n u t o e b e h o r e n d e Jh a n n e v a n d e r C r o n e, h u d e v e t t e r e, 1 / 4 p e i p e r s 239. H e t h u i s v a n J a n v a n d e r C r o n e l i g t d u s o n g e v e e r r e c h t o v e r d e A a l m o e z e n i e r - s t r a a t, d i e w e h e d e n t e n d a g e m o e t e n i d e n t i f i c e r e n a l s d e M o s c o u s t r a a t,d u s o p e e n v i jf à z e s t a l g e b o u w e n n o o r d v a n d e P a d d e p o e l s t r a a t. E e n r e e d s v e r n o e m d d e t a i l t o o n t d a a r b i j d e ju i s t h e i d v a n d e z e l i g g i n g a a n. I n d e k o o p a c t e v a n w o r d t h e t h u i s v a n J o r i s D a e n s z o n e n a a s t J a c o b B a e r t v e r m e l d a l s g r e n z e n d e a c h t e r w a a r t s a a n h e t e r f v a n P i e t e r v a n I B I D E M, f 2 8 v - 29v I e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 5, F 7 r ( ) : Ja c o b B a e r t u p e e n h u u s st a e n d e tu s- sc h e n d e n h u u se d e r w e d e w e W ille m s v a n Z a n d v o o r d e a n d e n o o r d z i jd e e n d e d e n h u u s v a n d e n z e lv e n Ja c o b a e n d e z u u d z i jd e I B I D E M, n 6 6 1, F 4r R.M A N T O U, Le vocabulaire....,in : H K C T D, LV I ( ), b lz : q u a r t r o n = k w a r t p o n d B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n " 5 0 0, F 69r-v I e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 0, F 14v I B I D E M,n 6 6 1, F 4r B R U G G E, R A, O u d K e r k a r c h ie f, n 4 9 8, F 16v.

44 d e r C a e r d e. W e ln u d e z e l a a t s t e w o o n d e in h a l f w e g d e n o o r d k a n t v a n d e P a d d e p o e l s t r a a t 240, z o d a t h e t e v i d e n t is d a t h e t v o o r n o e m d e c o m p l e x o p e e n r e d e l i j k k o r t e a f s t a n d v a n d e P a d d e p o e l s t r a a t la g. I n h e t r e n t e n b o e k v a n h e t g o d s h u i s v a n d e H e i l i g e G e e s t v a n w o r d e n d e o p v o l g e r s v a n J a n v a n d e r C r o n e a l s v o l g t o p g e s o m d : F r a n c e M a b e z u e n e e n l a t e r J a c o b B a e r t 241. E n F r a n s M a b e z u e n e z a l in d e o e v e r v a n d e s t a d s r i o o l o p z i jn d o m e i n v e r s t e r k e n d o o r h e t l a t e n m e t s e n v a n 2 6 v o e t e n m u u r ( c i r c a 7 m ). 242 I n w o r d t d a a r b i j n o g v e r m e l d d a t F r a n s M a b e z u e n e in d e C l i e r s t r a a t w o o n t 245. H e t i s d u i d e l i jk d a t h e t in d e v e r s c h i l l e n d e g e c i t e e r d e g e v a l l e n s t e e d s o v e r h e t z e l f d e g e b o u w e n c o m p l e x g a a t. H i e r m e d e w o r d t b e w e z e n d a t d e r i o o l g e l e g e n n a a s t h e t h u i s o p d e h o e k v a n d e C l i e r s t r a a t e n St. J a c o b s N ie u w w e g n i e t l a n g s d e d o o r D e M e u l e m e e s t e r v e r n o e m d e p e r c e e l s l i jn l i e p, m a a r a c h t e r d e h u i z e n g e l e g e n w e s t v a n d e C l i e r s t r a a t e n z u i d w a a r t s n a a r d e P a d d e p o e l s t r a a t o m a c h t e r d e b o u w w e r k e n a l d a a r w e st w a a r t s n a a r d e D H o n d t s t r a a t t e k e r e n. E r is o v e r i g e n s n o g e e n e l e m e n t d a t d e j u i s t h e i d v a n d e z e h y p o t h e s e b e v e s t i g t. I n o n z e v r o e g e r e b i jd r a g e w o r d t b v. a a n g e h a a l d d a t d e a b d i j v a n W a a s t e n h a a r r e f u g e h a d g e o r g a n i s e e r d o p d e z u i d w e s t h o e k v a n S t. Ja c o b s k e r k h o f v ó ó r I n d i t l a a t s t e j a a r w o r d t h e t o o r s p r o n k e l i jk t o e v l u c h t s o o r d v e r v a n g e n d o o r e e n w o n i n g g e k o c h t v a n J e h a n G e r a r d y, k a n u n n i k v a n d e St.- M a a r t e n s p r o o s d i j. D e z e n i e u w e r e f u g e w a s g e l e g e n i n d e D H o n d t s t r a a t, w a a r z i c h n u d e r e s t a n t e n v a n d e S t.- A l o y s iu s s c h o o l b e v i n d e n 244. D e w o n i n g l a g b i n n e n h e t d o m e i n o p c i r c a 2 0 m. v a n d e s t r a a t, w a a r in d e 1 9 d e e e u w d e d i r e c t i e v a n d e s c h o o l z o u g e h u i s v e s t w o r d e n. D e v o o r g e v e l v a n d e z e r e f u g e w e r d in h e r b o u w d, w a t a a n g e d u i d w e r d d o o r e e n j a a r t a l in d e v o r m v a n a n k e r s. N a W.O.I w a s d i t e e n v a n d e w e i n i g e g e b o u w e n in d e s t a d, d i e g e d e e l t e l i jk v a n v e r n i e t i g i n g g e s p a a r d w a s g e b l e v e n 245. Ja m m e r g e n o e g h e e f t n a d e s t i c h t i n g v a n e e n b r a n d o p d e z o ld e r, h e t s t a d s b e s t u u r d a t w e in i g B R U S S E L, K.B., F M, h s , V, b lz ; in h e t r e n t e n b o e k v a n h e t St.- C a t h a r i n a g o d sh u i s v a n w o r d e n d e h u iz e n v a n R o e g i e r B o l l a e r t e n P ie t e r v a n d e r C a e r d e v e r n o e m d : I n d e n P a d d e p o e l a n d e n o o r t z ijd e. U p t h u u s e n d e V II c a m e r e n st a e n d e a l t e e n a n t a n d e r e t u ssc h e n d e n h u u s R o e g e e r B o l l a e r t s n o o r t e n d e d e n h u u s P ie t e r s v a n d e r C a e r d e w e st ;n u O n se r V r a u w e n b r o e d e r s e n d e d e r w e d e w e M ic h ie ls v a n Sc o n e v e lt (I e p e r, A r c h i e f O C M W, n 4 5 3, f 1 4 r ) I e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 2, f 42r B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , f 15r I B I D E M, n " , f 23r F.V A N D E P U T T E - C.C A R T O N, Ch ron icon ab b atiae W arn eston im sis ( B r u g g e, ), b lz J.C O R N I L L I E, o.e., b lz

45 k e n n i s o f b e l a n g s t e l l i n g h e e f t v o o r d e g e s c h i e d e n i s v a n z i jn s t a d, h e t g e b o u w l a t e n a f b r e k e n. D e s t a d l e p e r h e e f t d u s e e n a u t h e n t i e k h i s t o r i s c h b o u w w e r k v e r n i e t i g d. D a t h e t t o e v l u c h t s o o r d o p 2 0 m. v a n d e s t r a a t l a g, is e e n l o g i s c h g e v o l g v a n o n z e o p g a v e d a t d e r i o o l e r o o s t w a a r t s l a n g s l i e p. A c h t e r h e t e r f v a n P i e t e r v a n d e r C a e r d e ( n o o r d P a d d e p o e l s t r a a t ) m o e t h e t a f v o e r k a n a a l w e s t w a a r t s a f g e d r a a i d h e b b e n o m d e D H o n d t s t r a a t t e b e r e i k e n o n g e v e e r n a a s t h e t z e s d e h u i s n o o r d v a n d e P a d d e p o e l s t r a a t 246. E n o p n i e u w is e r ie t s d a t a a n s l u i t b ij d e v o o r h a n d e n z i jn d e r i o o l n l. d e n a b i jh e i d v a n e e n b a d s t o o f. D e z e b a d i n s t a l l a t i e, d i e in d e l o o p v a n d e M i d d e l e e u w e n n o g a l d ik w ijls t o t e e n b o r d e e l z a l e v o l u e r e n, h a d d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n r i o o l b r o o d n o d i g. V a n d a a r d a t d e b a d s t o v e n p r a k t i s c h a l t i jd in d e n a b i jh e i d v a n e e n d e r g e l i jk a f v o e r k a n a a l l a g e n 247. D i t g e b o u w m o e t z i c h w a a r s c h i jn l i jk o o s t w a a r t s u i t g e s t r e k t h e b b e n t o t h a lf w e g h e t b l o k n l. t o t a a n d e r i o o l. I m m e r s i n w o r d t h e t r e e d s g e c i t e e r d e R o o z e n d a e l s t r a e t k i n t o e v a l l i g g e n o e m d S t o v e s t r a e t k i n 248. H e t is d u i d e l i j k d a t C o r n e l i s v a n B e l l e, o n t v a n g e r v a n h e t St.- C a t h a r i n a g o d s h u i s in , d e z e o m g e v i n g g o e d m o e t g e k e n d h e b b e n e n g e w e t e n h e b b e n d a t m e n d e b a d s t o o f l a n g s d i t k l e i n e s t r a a t j e a c h t e r a a n k o n b e r e i k e n. D e z e n i e u w b e w e z e n p o s i t i e v a n d e r i o o l, d i e z o a l s w e in d e a a n v a n g v a n o n z e b i jd r a g e b e w e z e n h e b b e n, d i r e c t a a n s l u i t b i j d e o u d e s t a d s g r a c h t, g e e f t d e i n d r u k d a t d e t h e o r i e v a n D e M e u l e m e e s t e r f o u t i e f is. D it is n o c h t a n s n i e t h e t g e v a l. I n e e r s t e i n s t a n t i e v e r s t r e k t d e u i t l e g v a n d e n a a m v a n h e t v e r n o e m d e R o o z e n d a e l s t r a e t k i n o n s i n l i c h t i n g e n o v e r d e t o e s t a n d v a n h e t b o d e m o p p e r v l a k v a n h e t w o o n b l o k t u s s e n S t - Ja c o b s N ie u w w e g e n d e P a d d e p o e l s t r a a t. D e n a a m v e r w ijs t n a a r e e n l a a g l i g g e n d r i e t l a n d, w a a r v a n m e n m a g a a n n e m e n d a t h e t o o r s p r o n k e l i jk m e t w a t e r b e d e k t w a s249. V a n d a a r o o k d e e i g e n a a r d i g e li jn v a n d e r e e d s g e n o e m d e p e r c e l e n ; d e o v e r h e i d h a d i m m e r s d e I n w o r d t v o lg e n d e p la a t sb e sc h r ijv in g g e g e v e n : I n t h u u s L a m sin d e V isc h in e n e p o o r t e t u ssc h e n d e r y o le v a n d e r st e id e e n d e d e r st o v e t o e b e h o r e n d e L u u x D i n ijn c (I E P E R, A r c h i e f O C M W,n 6 2,f 4 5 r ); d e v o lg o r d e v a n d e b e w o n e r s in d e D H o n d t st r a a t v a n a f d e n o o r d z ijd e v a n d e P a d d e p o e l st r a a t is t e r u g t e v in d e n te B R U S S E L, K.B., F M, h s , V,b lz , w a a r d e b a d s t o o f a ls v ie r d e h u is g e n o t e e r d st a a t ; L u c D in in c z a l e e n m u u r v a n 9 r o e d e n ( c a 3 4,5 m.) la t e n m e t se n o p d e r io o l g e l e g e n n a a st z ijn e r f ( B R U S S E L A R A, R e k e n k a m e r, n , f 4 5 r ) A.G U I L L E R M E, Les tem ps de l'eau...,b lz l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 4 5 3, f 16v : U p t h u u s st a e n d e u p d e n n o o r t h o u c v a n d e n St o v e st r a e t k in n e t u ssc h e n d e n v o r se id e n st r a e t e z u u d e n d e d e n h u u s F r a n c e M a b e z u e n s n o o r t V. V E R F A I L L I E, o.e., n " ; D. D E N Y S, Toponym ie v an Roeselare.., b lz , n

46 b o c h t i g e o e v e r s v a n h e t w a t e r a l s g r e n s v a n d i v e r s e p e r c e l e n m o e t e n n e m e n, z o d a t e r a a n d e w a t e r k a n t g e e n r e c h t e l i jn e n w a r e n. E r is n o g e e n t w e e d e v e r o n d e r s t e l l i n g, d i e d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n w a t e r b e k k e n b e w i jst. O p e e n a f s t a n d v a n c i r c a t w e e h u i z e n o o s t D H o n d t s t r a a t e n z u i d v a n S t.- Ja c o b s N ie u w w e g, w a s e r e e n s t r a a t je d a t h e e t t e M e u l e n s t r a e t k i n 250. D e o u d s t e v e r m e l d i n g e r v a n d a t e e r t u i t a p r i l O p d e s t a d s k a a r t v a n T h e v e l i n e n D e s t r e e v a n e i n d i g t d i t z a k s t r a a t je j u i s t a a n d e b o c h t i g e p e r c e e l s l i jn e n, z o d a t h e t s t r a a t je o o r s p r o n k e l i jk d e D H o n d t - s t r a a t m e t d e s t a d s g r a c h t v e r b o n d. D e n a a m v a n h e t s t r a a t je w ijst o p d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n m o l e n. H e t is o n w a a r s c h i jn l i jk d a t h e t e e n w i n d m o l e n is g e w e e s t g e z i e n h e t t e r r e i n l a a g w a s. D a n k z ij d e n a b i jh e i d v a n w a t e r k a n h e t e e n w a t e r m o le n g e w e e s t z i jn, d i e z i jn e n e r g i e a a n h e t s t r o m e n d e w a t e r o n t l e e n d e. D e o n m i d d e l l i jk e n a b i jh e i d v a n h e t h u i s A r t o y s g e l e g e n o p d e z u i d h o e k v a n S t.- Ja c o b s N ie u w w e g e n o p e e n w o n i n g a f s t a n d v a n h e t M o l e n s t r a a t je 552 g e e f t d e z e m o l e n e e n s p e c i f i e k e b e s t a a n s r e d e n. D e n a a m A r t o y s v e r w ijs t n a a r A r t e s i ë, w a a r d e v e r k o o p v a n r u w i jz e r e n i jz e r e n p r o d u c t e n e e n f r e q u e n t v e r s c h i jn s e l w a s r e e d s i n d e 1 1 d e e e u w 253. H y d r a u l i s c h e e n e r g i e w e r d r e e d s in d e v r o e g e m i d d e l e e u w e n g e b r u i k t o m h e t r u w e i jz e r t e v e r b r i jz e l e n 254. D a a r b i j m o e t m e n b e d e n k e n d a t d e l a n d b o u w e r s e e n u i t g e b r e i d e v o o r r a a d m e t a l e n m a t e r i a a l n o d i g h a d d e n o m h u n t a a k o p e e n n o r m a l e m a n i e r t e k u n n e n u i t v o e r e n. D e s a m e n h a n g v a n b e i d e g e g e v e n s ( m o l e n e n A r t o i s ) t o o n t d u i d e l i jk d a t e r r e e d s in d e 1 2 d e e e u w in d e D H o n d t s t r a a t n a b i j d e S t.- Ja c o b s N ie u w w e g e n h e t m o l e n s t r a a t je e e n u i t g e b r e i d e s m i d s e b e s t o n d. I s h e t t o e v a l d a t J a n v a n d e r M o e r e, m e s s e n m a k e r, z i jn a t e l i e r h a d in h e t M o l e n s t r a a t je o p h e t e i n d e v a n d e 1 3 d e e e u w? 255. D a a r n a a s t m a g m e n n i e t v e r g e t e n d a t e r o o s t v a n d e Z u i d s t r a a t ( n u R i js e l s t r a a t ) o p t w e e h u i z e n a f s t a n d v a n d e z u i d h o e k v a n d e O u d e K l e d e r m a r k t e e n g e b o u w s t o n d d a t d e n a a m C a r r e t t e l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 5, o n g e f o l i e e r d : I t e m u p t h u u s w ijle n Ja c o p A u w e t ijd, n u Jo o s W ille m s, u p d e n h o u c v a n d e r M u e le n st r a e t k in n a e st d e n h u u sse v a n A r t o y s. H e t h u is A r t o i s la g o p d e z u i d h o e k v a n St.- Ja c o b s N ie u w w e g B R U S S E L, K.B., F M, h s. 5, b lz ; h s. 9 3,b lz , C fr n o o t D it r e n t e n b o e k v a n h e t g o d sh u is v a n d e H.G e e s t d a t e e r t u it h e t e i n d e v a n d e 15d e e e u w, m a a r in d e m a r g e w o r d t v e r w e z e n n a a r d e o o r sp r o n k e lijk e o o r k o n d e v a n d e z e e r fr e n t e g e d a t e e r d W e m o g e n d u s a a n n e m e n d a t d e z e h u i sn a a m r e e d s u it h e t b e g i n v a n d e 1 3 d e e e u w d a t e e r t e n w a a r sc h ijn lijk o p e e n n o g o u d e r e d a t u m t e r u g g a a t J. D H O N D T, L e h au t M oy en A ge (V ille - X le siècles).e d i t i o n fr a n ç a ise r e v u e e t m ise à jo u r p a r M.R o u c h e (P ar is, ), b lz A.D E R V I L L E, L Econ om ie f ran ç aise au M oy en A ge (P a r i s, ), b lz B R U S S E L, K B, F M, h s t e r ; P 1 5 r : o o r k o n d e v a n ju n i

47 d r o e g 256. W e l n u C a r r e t t e b e t e k e n t w a g e n, m a a r k a n o o k a f g e l e i d z i jn v a n h e t l a t i jn c a r r u c a, d a t p l o e g b e t e k e n t 257. H e t is d u s e v i d e n t d a t in d e 1 2 d e e e u w v e r s c h i l l e n d e w e r k h u i z e n v a n la n d b o u w m a t e r i - a a l in d e z e o m g e v i n g b e s t o n d e n. D it is e c h t e r g e e n v e r r a s s e n d e v o n d s t. I m m e r s h e t h u i s G o u d e n h o o f t, g e l e g e n n a b i j d e h o e k v a n d e Z u id - e n d e Z e i k e l b e i c s t r a a t ( n u S t.- E l i s a b e t h s t r a a t ) m o e t d e b e l a n g r i jk s t e h o f s t e d e v a n d e v i lla I p r e n s i s g e w e e s t z ijn. D e n a a m G o u d e n h o o f t in h e t la t ijn C a p u t A u r e u m b e w ijst d it n a d r u k k e lijk E r z i jn o v e r i g e n s n o g p l a a t s e n w a a r d e r g e l i jk e a t e l i e r s v o o r k o m e n. N e m e n w e b v. d e D i k s m u i d e s t r a a t ; w e st v a n d e z e s t r a a t n a b i j d e M a r k t s t o n d e e n h u i s g e h e t e n S t. - E l o o i 259, t e r w ijl e e n a a n t a l w o n i n g e n v e r d e r h e t H o u f y s e r k i n 260 a a n w e z i g w a s. D e z e n a a m z a l v e r m o e d e l i jk d a t e r e n u i t d e 1 2 d e - e e u w o p e e n m o m e n t d a t d e l a n d b o u w e r s d e o s s e n a l s t r e k d i e r e n v a n h u n p l o e g e n m e e s t a l v e r v i n g e n d o o r p a a r d e n, w a a r d o o r h e t h o e f ï jz e r g e b r u i k e n o r m z a l s t i jg e n 261. S t.- E l o o i a l s p a t r o o n h e i l i g e v a n d e s m e d e n w ijst o p h e t b e s t a a n v a n e e n s m i d s e, t e r w ijl a a n d e n o o r d z i jd e v a n d e M a r k t n a b i j d e D i k s m u i d e s t r a a t e e n g e b o u w g e h e t e n M u e l n e k i n v o o r h a n d e n w a s262. W e h e b b e n a l d a a r d u s e e n s i t u a t i e, d i e m i n o f m e e r o v e r e e n s t e m t m e t h e t g e e n o p g e s o m d w e r d in d e d H o n d t - e n d e Z u i d s t r a a t. D a t d e D i k s m u i d e s t r a a t o o k in d e o m g e v i n g v a n e e n l a n d b o u w a r e a a l l a g, w o r d t b e w e z e n d o o r e e n a a n t a l h u i s n a m e n g e l e g e n a c h t e r h e t k o o r v a n d e S t.- M a a r t e n s k e r k n l. d e K o e c a m e r e, S c a e p s s c o t, M a c k e, M e l c c a m e r e 263. D e s m e d e n, d i e d e l a n d b o u w e r s n o d i g h a d d e n v o o r d e p r o d u c t i e e n h e t h e r s t e l v a n h u n m a t e r i a a l, w a r e n in d e I e p e r s e p r e - s t e d e l i jk e k e r n o p m i n s t e n s t w e e p l a a t s e n a a n w e z i g l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 2 8 0, f 1 8 r : I t e m d e w e e se n D y n y s V o n d e ly n c x st a e n d e a n d e o o st z ijd e v a n d e r st r a t e t u ssc h e n e e n e n r o o d e n st e e n, d ie n u e s se r Ja n s v a n d e r P o o r t e a n d e z u u d z ijd e a n d e e n e z ijd e e n d e d e n h u u s se r N ic la is B e e r e n a n d e n o o r d z i jd e. D it h u is h e e t C a r r e t t e E. G A JR P E N T IE R - M.LE M E N E, L a Fran ce d u X le au XV e siècle. Popu lation, Société, Econ om ie (P a r is, ), b lz L E X I C O N la t in it a t is m e d i i a e v i ( T u r n h o u t, C o r p u s C h r i st i a n o r u m. C o n t i n u a t i o m e d ia e v a lis), s.v. c a p u t, a u r e u s l e p e r, A r c h i e f O C M W, n 6 6 5, f 20v. D a t h e t d ic h t b ij d e M a r k t la g, is a f t e le id e n u it d e v e r m e l d i n g v a n d e a c h t e r p o o r t v a n h e t h u is g e l e g e n a c h t e r h e t k o o r v a n d e St.- M a a r t e n sk e r k I t e m u p t h u u s g h e n a e m t d e K o e c a m e r e t u ssc h e n d e n h u u se g h e n a e m t S c a p c o t z u u t e n d e d e n u u t g a n g h e v n Sin t e L o y s p o r t e n o o r t (I B I D E M, n 5 9, f 2 6 v ) V.V E R F A I LL I E, o.e., n ( ). 261 P H.C O N T A M I N E, M.B O M P A I R E, S.L E B E C Q, J.L.SA R R A Z I N, LEcon om ie m édiév ale (P a r is, ), b lz ; J. D H O N D T, L e H a u t M o y e n A g e,b lz P.V A N D E N B U SSC H E, o.e., b lz V.V E R F A I LL I E, o.e., n r s 5 2 2, 6 4 1,

48 H e t h o g e r g e n o e m d w a t e r b e k k e n k r i jg t e e n v e r d e r v e r l o o p in h e t h u i z e n b l o k g e l e g e n t u s s e n d e G o u d e n P o o r t - e n d e W e n n in c k s t r a a t. D e M e u l e m e e s t e r a a n v a a r d t d e G o u d e n P o o r t s t r a a t a l s e e n v e r l e n g s t u k v a n d e r e e d s g e c i t e e r d e a b n o r m a l e p e r c e e l s l i jn 264. D e s t a d s r i o o l l i e p e v e n w e l n i e t in d e z e s t r a a t, m a a r w e l o n g e v e e r i n h e t m i d d e n v a n h e t b l o k e n p a r a l l e l m e t d e G o u d e n P o o r t s t r a a t a l s c o n t i n u a t i e v a n h e t h o g e r g e n o e m d e i n d p u n t o o s t v a n d e D H o n d t s t r a a t n a b i j d e b a d s t o o f. E n t o c h is d e t h e o r i e v a n D e M e u l e m e e s t e r a a n v a a r d b a a r. D e C r a m i jn c s t r a t e e n h e t C a t t e s t r a e t k i n b e w i jz e n d i t v o l l e d i g. D e C r a m i jn c s t r a t e is d e h u i d i g e G o u d e n P o o r t s t r a a t. D e v e r k l a r i n g v a n d e z e s t r a a t n a a m w i jst i n d e r d a a d o p d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n w a t e r v o o r r a a d e n e e n v e r s t e r k i n g n l. c r a m m i n g e is d e v e r s t e r k i n g v a n e e n d i jk m e t k r a m m a s t e n o f o o k d e o p d e z e w ijz e a a n g e b r a c h t e f o r t i f i c a t i e 265. H e t C a t t e s t r a e t k i n w a s e e n d o o d l o p e n d s t r a a t je o p e e n v i e r t a l h u i z e n a f s t a n d v a n d e W e n n i n c k s t r a a t e n p a r a l l e l m e t d e z e l a a t s t e. D e t e r m c a t d o e l t o p e e n d i jk, v e s t i n g, d a m l a n g s d e w a l v a n d e s t a d o f z o a l s C a r n o y s c h r i jf t il y a v a i t u n K a t t e n s t r a a t le l o n g d e s r e m p a r t s d e l a p l u p a r t d e n o s v i l l e s 266. M e n k a n d u s g e m a k k e l i jk a a n n e m e n d a t h e t w a t e r b e k k e n v a n h e t h u i z e n b l o k t u s s e n St.- J a c o b s N ie u w w e g e n d e P a d d e p o e l s t r a a t z i jn l o o p a l s e e n s m a l l e r e w a l g r a c h t h e e f t v o o r t g e z e t d w a r s d o o r h e t b l o k t u s s e n d e G o u d e n P o o r t s t r a a t e n h e t C a t t e s t r a e t k i n. D e s t a d s r i o o l w e r d in h e t m i d d e n v a n d e z e g r a c h t a a n g e l e g d n l. o p v i e r h u i z e n a f s t a n d n o o r d v a n h e t C a t t e s t r a e t k i n e n t w e e h u i z e n z u i d v a n h e t L o y H o u v e n a g h e l s t r a e t k i n. D i t l a a t s t e s t r a a t je l a g r e c h t o v e r d e V o l d e r s t r a a t ( n u L o m b a a r d s t r a a t ) e n o p c i r c a d r i e h u i z e n v a n d e G o u d e n P o o r t s t r a a t 267. D r i e h u i s n a m e n b e v e s t i g e n v o o r n o e m d e t h e o r i e : h e t h u i s C a t t e g e l e g e n o p d e n o o r d h o e k v a n h e t C a t t e s t r a e t k i n v e r w ijst n a a r e e n d a m o f k u n s t m a t i g o p g e w o r p e n g r o n d r u g 268; d e R o o d e M a u w e g e l e g e n z u i d v a n d e r i o o l v e r k l a a r t d a t d e o n d e r g r o n d b e s t o n d u i t r o d e l o s s e a a r d e o f s t u i f z a n d 269; h e t S p r e e u k i n o p d e z u i d h o e k v a n d e r i o o l 270 b e w ijst d a t d e o e v e r C fr n o o t V.V E R F A I L L I E, o.e., n D.D E W 'S, Toponym ie v an Roeselare, b lz , n l e p e r. A r c h i e f O C M W, n 6 7 2, f 2v; d e o o r sp r o n k e l ijk e o o r k o n d e d a t e e r t v a n ju n i V.V E R F A I L L I E, o.e., n B R U S S E L, K.B., F M, h s. 9 3, b lz : o o r k o n d e v a n 3 ju l i I B I D E M, b lz : o o r k o n d e v a n l O ja n u a r i n s.; d e h u i sn a a m S p r e e u w e o f S p r e e u k i n k o m t in d e Z u id st r a a t r e e d s t e v o o r sc h ijn in , m a a r w as g e l e g e n d ic h t b ij d e M a r k t (G. D E S M A R E Z, L e droit p riv é.., b lz ). D it b e t e k e n t e v e n w e l

49 a f s c h i l f e r d e, i m m e r s S p r e e u k i n = p a l e a = s c h i l f e r 271. H e t v e r m e l d e H o u v e n a g h e l s t r a e t k i n l e i d d e o.m. n a a r e e n g e b o u w m e t n a m e M o o r h o v e n. D e z e n a a m v e r w ijst u i t d r u k k e l i jk n a a r d e m o e r a s s i g e b o d e m ( m o o r = m o e r = m o e r a s ) 272, d i t in t e g e n s t e l l i n g t o t d e v e r o n d e r s t e l l i n g v a n J. C o r n i l l i e, d i e o v e r t u i g d w a s d a t d i t h u i s d e z e t e l w a s v a n d e r e d e r i jk e r s k a m e r D e M o e r e n 273. M e t e e n w o r d t o o k b e g r i jp e lijk w a a r o m d e S c h o o l v a n d e D e r t i e n A r m e K i n d e r e n, g e s t i c h t in d o o r J o h a n n a v a n d e r M o e r e, w e d u w e v a n r i d d e r J o o s v a n d e W o e s t i jn e, g e ï n s t a l l e e r d w e r d a a n d e z u i d z i jd e v a n d e C r a m i n c s t r a a t. H e t l i g t v o o r d e h a n d d a t d e a c h t e r z i jd e v a n d i t g e b o u w d e r i o o l z a l b e r e i k e n, z o d a t d e S c h o o l a l le a fv a l k o n l i q u i d e r e n 274. D e r i o o l z a l d e Z u i d s t r a a t k r u i s e n in d e r i c h t i n g v a n d e V o l d e r s t r a a t ( n u L o m b a a r d s t r a a t ). E r is g e e n v e r w ijz i n g n a a r e e n a f v o e r k a n a a l d a t t u s s e n d e h u i z e n w e st v a n d e Z u i d s t r a a t r i c h t i n g V o l d e r s t r a a t li e p. I n t e g e n d e e l in g e e f t d e s t a d d e r e i n i g i n g v a n d e r i o o l in d e Z u i d s t r a a t v ó ó r h e t h u i s v a n d e w e d u w e v a n s e r P i e t e r d e V r o e d e in a a n b e s t e d i n g, w a a r m e d e b e w e z e n w o r d t d a t d e r i o o l z i c h b e v i n d t o p o p e n b a a r t e r r e i n n l. Z u i d s t r a a t 275. H e t h u i s v a n P i e t e r d e V r o e d e l a g w e st v a n d e Z u i d s t r a a t o p k o r t e a f s t a n d v a n d e V o l d e r s t r a a t 276. W a n n e e r J a n C o u s y n, b r o u w e r, z u i d v a n z i jn h u i s g e h e t e n d e C a u w e, s t a a n d e o p d e n o o r d h o e k v a n h e t m e r C o r n e l i s v a n d e n E e c h o u t t e s t r a e t k i n e n g e l e g e n o p e e n v i e r t a l h u i z e n v a n h e t n u n o g a a n w e z i g e S t.- C a t h a r i n a s t r a a t je, e e n n ie u w e g r e p p e a a n l e g t o m a l h e t w a t e r u i t z i jn k e l d e r t e l a t e n w e g v l o e i e n o v e r h e t t e r r e i n v a n h e t S t. - C a t h a r i n a g o d s h u i s, w o r d t in e e n o v e r e e n k o m s t g e s l o t e n t u s s e n d e w e d u w e v a n J a n C o u s y n ( M a r g a r e t a H e c k e b a e r t ) e n d e v o o g d e n v a n h e t g o d s h u i s, w a a r b ij d e w e d u w e b e l o o f t d e g r e p p e t e v e r l e g g e n, z o d a t h e t a f v a l w a t e r z a l g e l o o s d w o r d e n in d e r i c h t i n g v a n d e V o l d e r s t r a a t a l z o o d i t v a n o u d e n t i jd e n g h e l e g h e n e n d e g h e s u w e i r t d a t d e z e n a a m r e e d s e e n h o g e o u d e r d o m h a d e n o p a n d e r e p l a a t se n e v e n e e n s d e n a b i jh e i d v a n w a t e r a a n m e r k t C.K I L I A N, Ety m ologicum T eu t on icael in gu ae (U t r e c h t, , 2 d l n ), II, s.v M N W B, s.v J.C O R N I L L I E, o.e., b lz l e p e r, A r c h i e f O C M W, n : A lv o o r e n h e b b e n d e v o r se id e k i n d e r e n e e n h u u s e n d e e r v e s t a e n d e e n d e l i g g h e n d e a n d e z u u d z ijd e v a n d e r C r a m ijn c st r a t e w ijle n g h e c o c h t b ij m e r v r a u w e Ja n e v a n d e r M o e r e, w e d e w e v a n m e r Jo o s v a n d e W o e st in e, r u d d e r e, t e n p r o u ffy t e v a n d e v o o r se i d e k i n d e r e n, b e l a st m e t d e r t ic h sc e llin g h e n p a r. e r v e lic k e r e n t e sia e r s Sin t e r N y c la e u x g a st h u u s e n d e a c h t e sc e l- l in g h e n p a r. sia e r s d e n T e m p lie r s B R U S S E L, A R A, R e k e n k a m e r, n , F 2 5 v : v a n d e r r y o le v a n d e r st e d e in d e Z u u d st r a t e v o o r t h u u s v a n m e r jo n fr a u w e d e r w e d e w e sh e r P ie t e r s sv r o e d e n te z u v e r e n e n d e sc o n e t e m a k e n e le p e r, A r c h i e f O C M W, n 5 9, F 5v.

50 h e i f t 277. D e h o e v e e l h e i d m a t e r i a a l, d i e d e s t a d I e p e r i n a a n k o o p t o m d e w a n d e n v a n d e r i o o l in d e V o l d e r s t r a a t v a s t t e m e t s e n e n d a a r n a t e o v e r d e k k e n, b e w i jst d a t d i t a f v o e r k a n a a l z i c h p r a k t i s c h u i t s t r e k t e o v e r d e g a n s e s t r a a t ( ± m.) t o t i n d e n a b i jh e i d v a n d e I e p e r l e e t. I n w o r d e n e r b v. 7 8 q u a r i a u s d e g r é s a f f o r c h i e s t a ill i é s 278, k o s t p r i js 2 0 s c h e l l i n g e n, g e b r u i k t o m d e r i o o l i n d e H a n g w a e r t s t r a a t (± 9 m.) v a s t t e m e t s e n, t e r w ijl e r in d e V o l d e r s t r a a t a l l e r l e i q u a r i a u s d e g r é s v e r w e r k t w e r d e n v o o r e e n p r i js, d i e m i n s t e n s 1 3 m a a l h o g e r l i g t 279. D e z e r i o o l l o o p t e i g e n a a r d i g g e n o e g n i e t in d e I e p e r l e e t o n d e r d e V o l d e r b r u g, d i e d e b e i d e V o l d e r s t r a t e n o o s t e n w e st v a n d e r iv ie r v e r b i n d t. B i j d e n i e u w b o u w v a n d e z e b r u g in / w o r d t d e z e r i o o l n i e t v e r m e l d 280,w a t b v. w e l h e t g e v a l is b ij d e B o t e r b r u g 281. D e r i o o l v i n d e n w e w e l t e r u g a c h t e r d e t w e e h u i z e n g e l e g e n n o o r d v a n d e V o l d e r s t r a a t a a n d e o o s t z i jd e v a n d e I e p e r l e e t. O p 2 5 m e i s l u i t e n d e l e p e r s e h u i s b e r e c k e r s e e n o v e r e e n k o m s t t u s s e n J a n H i l l e b r a n t e n d e d i s m e e s t e r s v a n d e St.- N i k l a a s p a r o c h i e. D e z e d i s b e z a t i m m e r s e e n v i e r t a l h u i z e n n o o r d v a n d e V o l d e r s t r a a t m e t e e n a y s e m e n t ( t o i l e t ) a c h t e r a a n, w a a r v a n d e v u i l n i s g e l o o s d w e r d in d e s t a d s r i o o l g e l e g e n a c h t e r a a n d e h u i z e n v a n J a n H i l l e b r a n t e n J a n H u u g h e, z o d a t h e t o n d e r h e t e r f v a n J a n H i l l e b r a n t v l o e i d e t w e lc k e e e n g r o o t e c o r r u p t i e e n d e s t a n c e s. E n o p 3 0 d e c e m b e r v e r k o o p t C l a i s H i l l e b r a n t, d e v e r m o e d e l i jk e e r f g e n a a m v a n J a n H i l l e b r a n t, e e n e r f r e n t e o p z i jn h u i s g e l e g e n n o o r d v a n d e V o l d e r s t r a a t e n a a n d e o o s t z i jd e v a n d e I e p e r l e e t 282. E n m i n s t e n s e e n d r i e t a l h u i z e n z u i d v a n d e Z e i k e l b e i c s t r a a t ( n u St.- E l i s a b e t h s t r a a t ) e n o o s t v a n d e I e p e r l e e t g r e n z e n a c h t e r a a n a a n d e r i o o l v a n d e s t a d 283. D a a r m e d e w o r d t d u i d e l i jk d a t d e z e r i o o l a f k o m s t i g u i t d e V o l d e r s t r a a t o p e e n k l e i n e 2 0 m. v a n d e V o l d e r s b r u g n o o r d w a a r t s a f d r a a i t o m l a n g s e e n t w e e t a l h u i z e n n o o r d v a n d e I B I D E M, o o r k o n d e fd s St.- C a t h a r in a g o d sh u is R.M A N T O U, L e vocabu laire...,in : H K C T D, L I V ( ), b lz G.D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes..., II, b lz , ; d e p r ijz e n h e b b e n b e t r e k k i n g o p d e a a n k o o p v a n q u a r i a u s d e g r é s a ffo r c h i é s ; d e a fm e t i n g e n v a n d e z e n a t u u r st e n e n m o e t e n z e e r v e r sc h ille n d z ijn, w a n t in d e a a n k o o p v a n d it m a t e r i a a l v o o r d e V o ld e r st r a a t, is e r sp r a k e v a n 1 q u a r i a u a ffo r c h i é à 2 1 / 2 d e n ie r s, t e r w ijl e r t e v e n s e e n le v e r in g v o o r k o m t v a n q u a r i a u s a ffo r c h i é s m a a r d a n a a n d e p r i js v a n 1 / 4 d e n i e r h e t st u k o f c i r c a 1 / 1 0 v a n d e e e r st e p r ijs. D e z e st u k k e n st e m m e n q u a p r ijs o v e r e e n m e t e e n le v e r in g v a n q u a r i a u s à 2 1 / 2 d e n ie r s I B I D E M, I I, b lz I B I D E M, I, b lz : p o u r n ije r le c o n d u i t q u i g ist se r a n t le p o n t e n le r u e d o u B u r e I e p e r, A r c h i e f O C M W, o o r k o n d e fd s A r m e K n e c h t e n sc h o o l I B I D E M.

51 V o l d e r s t r a a t v e r d e r t e v l o e i e n o m ± h a l f w e g h e t b l o k t u s s e n d e V o ld e r - e n d e Z e i k e l b e i c s t r a a t w e st w a a r t s t e k e r e n o m d e I e p e r l e e t t e b e r e i k e n in d e o m g e v i n g v a n d e p l a a t s, w a a r d e n ie u w e a r m v a n d e I e p e r l e e t s a m e n v l o e i t m e t d e o u d e. D a t h e t h u i s v a n J a n H i l l e b r a n t n a a s t d e r i o o l l a g, v i n d t n o g e e n st e v ig b e w ijs in h e t f e i t d a t d e z e w o n i n g in d o o r d e z u s t e r s v a n h e t k l o o s t e r v a n O.- L.- V r o u w t e n B u n d e r e n u i t M o o r s l e d e b e z e t w e r d 284, t e r w ijl h e t z e l f d e g e b o u w in o m g e v o r m d w e r d t o t d e A r m e R n e c h t e n s c h o o P 85. M o m e n t e e l d r a a g t d i t c o m p l e x d e n a a m v a n H o f t e r D o n c k. Z o a l s w e r e e d s v r o e g e r a a n g e t o o n d h e b b e n, b e w i jst d e h u i s v e s t i n g v a n o m v a n g r i jk e g e m e e n s c h a p p e n d e a a n w e z i g h e i d v a n d e r i o o l. H e t t o p o n i e m V o l d e r s t r a a t is e e n v a n d e w e i n i g e I e p e r s e s t r a t e n, d i e v e r w ijz e n n a a r d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n b e p a a l d a m b a c h t. G e z i e n e e n b e l a n g r i jk d e e l v a n d e I e p e r s e t e x t i e l a r b e i d e r s in h e t b e g i n v a n d e 1 3 d e e e u w in d e v o o r g e b o r c h t e n v a n d e s t a d ( o.m. d e V e r d r o n k e n W e id e n ) w e r d e n o n d e r g e b r a c h t 286, z i jn w e v a n o o r d e e l d a t d e z e s t r a a t n a a m m o e t o n t s t a a n z i jn m i n s t e n s in d e a a n v a n g v a n d e 1 2 d e - e e u w o p e e n o g e n b l i k d a t d e I e p e r s e t e x t i e l p r o d u c t e n e e n i n t e r n a t i o n a l e b e k e n d h e i d h a d d e n v e r w o r v e n (c fr. d e v e r m e l d i n g v a n I e p e r s e l a k e n s t e N o v g o r o d in ). D e v o l d e r s v o r m d e n e e n v o o r n a a m o n d e r d e e l in h e t p r o d u c t i e p r o c e s. H u n a a n w e z i g h e i d in d e V o l d e r s t r a a t w a s l o g i s c h, g e z i e n z ij v e e l w a t e r n o d i g h a d d e n o m d e w e e f s e ls t e r e i n i g e n e n e e n a f v o e r o m h e t v e r v u i l d e w a t e r t e l o z e n 287. D e r u i m e a a n w e z i g h e i d v a n d e z e a m b a c h t s l i e d e n z a l d e g r a a f e n d e b u r g g r a a f a a n g e m o e d i g d h e b b e n o m d a a r in d e l o o p v a n d e 1 2 d e - e e u w e e n v o l d e r s m o l e n m e t h y d r a u l i s c h e e n e r g i e o p t e r i c h t e n 288. W e v i n d e n d e z e m o l e n t e r u g in d e o n m i d d e l l i jk e n a b i jh e i d v a n h e t s a m e n v l o e i i n g s p u n t v a n d e n ie u w e e n o u d e a r m v a n d e I e p e r l e e t, d u s - z o a l s w e h o g e r v a s t g e s t e l d h e b b e n - n a b i j d e p l a a t s w a a r d e r i o o l in d e I e p e r l e e t v l o e it. O m w il le v a n d e z e v e r n o e m d e o m s t a n O p d e r u g v a n d e r e e d s v e r n o e m d e o o r k o n d e v a n 2 5 m e i st a a t v o lg e n d e t e k st : B e w ijse n r a e k e n d e t h u u s i n d e V u lle r st r a t e t Y p r e, d a e r d e Z u st e r k e n s v a n d e n B u n d e r e in n e w o o n d e n. O v e r d it k l o o st e r c fr A. B A R B A I X, Zeven eeuw en Ten Bu n deren ( M o o r sle d e, ), b lz , J. C O R N I L L I E, o.e., b lz S.V A N B E L L I N G E N, M. D E W I L D E, O.M U S, De verdw enen Sin t-m ich ielsw ijk te Ieper (prov. W est-v laan deren ), in : A r c h e o l o g i e in V l a a n d e r e n, I I I ( ), b lz G. D E P O E R C K, L a draperie m édiévale en Flan d re et en A rtois. Tech n ique et Term inologie ( B r u g g e, , 3 d ln. R ijk su n iv e r sit e it t e G e n t. W e r k e n u it g e g e v e n d o o r d e F a c u lt e it v a n W ijsb e g e e r t e e n L e t t e r e n, a fl ), I, b lz R o n d b e z a t I e p e r m e e r d e r e w a t e r m o le n s, d ie e i g e n d o m w a r e n v a n d e g r a a f e n d ie d o o r d e b u r g g r a a f in le e n g e h o u d e n w e r d e n (O.M U S, De Leprozerij gen aam d het Godsh u is der H oge Zieken te Iepei' (I e p e r, , 4 d l n.), I, b lz. 5 8

52 d i g h e d e n k a n m e n g e m a k k e l i jk a a n v a a r d e n d a t d e z e w a t e r m o l e n e i g e n l i jk e e n v o l d e r s m o l e n w a s D e o v e r d r a c h t v a n a l l e r e c h t e n o p d e z e m o l e n d o o r d e b u r g g r a a f a a n W a lt e r d e M e d e m in sl u i t t e v e n s a a n b ij o n z e v e r o n d e r s t e l l i n g 289. A l s g e v o l g v a n d e n ie u w e lo c a - l i s a t i e v a n d e z e t e x t i e l a r b e i d e r s in d e 1 3 d e e e u w, z a l d e o p b r e n g s t v a n d e z e m o l e n s t e r k v e r m i n d e r d z i jn, z o d a t d e b u r g g r a a f d e z e e i g e n d o m a a n h e t r i jk e I e p e r s e p a t r i c i a a t z a l a f s t a a n. M a a r e r w a r e n in d e z e o m g e v i n g n o g a n d e r e a m b a c h t e n z o a l s b v. e e n h o u t b e w e r k i n g - s a t e l ie r. H e t g e b o u w m e t n a m e P a t i n e k i n w a s g e l e g e n z u i d v a n h e t s t r a a t je n a a s t h e t v r o e g e r e P o s t g e b o u w 290. I n d i t w e r k h u i s w e r d e n o.m. h o l b l o k k e n g e p r o - d u c e e r d. H e t v r o e g e r e P o s t g e b o u w w o r d t d o o r d e m e e s t e I e p e r s e h i s t o r i c i b e s c h o u w d a l s e e n a p p e n d i x v a n d e L a k e n h a l l e 291, z o d a t w e m o g e n a a n n e m e n d a t d i t g e b o u w e v e n t u e e l e e n i n d u s t r i ë l e f u n c t i e b e z a t z o a l s b v. h e t v e r v e n v a n l a k e n s e n d a t h e t m i s s c h i e n d e n a a m v a n m e d e v a t o f w e d e v a t 292, b e i d e n a t u u r l i jk e k l e u r s t o f f e n, d r o e g. J a m m e r g e n o e g is h i e r v a n g e e n e n k e l s c h r i f t e l i jk b e w ijs v o o r h a n d e n. D a a r m e d e is d e l i jn v a n d e o u d e w a l g r a c h t v e r v o l l e d i g d e n a f g e s l o t e n. D e t w e e d e h a lv e - k r in g - v e r s t e r k in g is v a s t g e l e g d. H o e w e l g e e n e n k e l 1 2 d e - e e u w s d o c u m e n t n a a r d e z e v e r s t e r k i n g v e r w ijs t, h e b b e n w e a a n d e h a n d v a n e e n a a n t a l h i s t o r i s c h e f e i t e n z o a l s d e i n s t e l l i n g v a n d e h e e r l i j k h e i d v a n R o l l e g e m, d e b o u w v a n h e t O.- L.- V r o u w g a s t h u i s, d e o p r i c h t i n g v a n S t. - Ja c o b s p a r o c h i e, d e a a n w e z ig h e i d v a n h e t C a t t e s t r a e t k i n e n d e C r a m i n c s t r a a t, h e t 1 2 d e - e e u w s b e s t a a n v a n d i t g r a c h t e n s y s t e e m b e w e z e n. O o k d e o o r s p r o n k e l i jk e a l g e m e n e b e n a m i n g v a n d e z e r i o l e r i n g l e v e r t h e t b e w ijs d a t d e c r e a t i e e r v a n p l a a t s v o n d o n g e v e e r in d e t w e e d e h e l f t v a n d e 1 2 d e e e u w. H o e w e l p r a k t i s c h a l l e t e k s t e n in v e r b a n d m e t v e r n o e m d e e n g e l o c a - l i s e e r d e a f V o e r k a n a a l d a t e r e n u i t d e 1 5 d e e e u w, is e r t o c h e e n g e r i n g a a n t a l v e r w i jz i n g e n u i t d e 1 3 d e d e e e u w, d i e h e t b e s t a a n e r v a n I.L.A.D I E G E R I C K, Inventaire...,1, b lz , n X X V I l e p e r, A r c h ie f O C M W, f o n d s N a z a r e t h,o o r k o n d e v a n 2 2 ju n i : su r u n e m a iso n a p p e l l é e P a t in e k in, e st a n t e t g isa n t e n Ie Z u u d st r a t e v e r s w e st e n t r e le m a iso n W illa m e d e B e r k in, cu v e lie r, e t u n e p e t it e r u w e le t t e d ' a u l t r e p a r t. I n e e n c h a r t e r v a n w o r d t h e t k le in e st r a a t je g e n o e m d m e r L a u w e r e in s B e lle s st r a e t k in n o o r d (I B I D E M, n 4 8 0, F 2 7 v ) M e n d e n k t a a n V la sh a lle e n L ijn w a a d h a lle (J.C O R N I L L I E, o.e.. b lz. 7 6 m e t v e r w ijz in g n a a r d e v e r sc h ille n d e k r o n ie k e n e n A.M e r g h e l y n c k ) H e t w e d e v a t e n m e d e v a t w o r d e n v e r m e ld b ij d e a ssise n in a l so o k d e h a lle la o n v e n t Ie w a r a n c h e (G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Comptes...I, b lz ) D e m e d e h a lle st o n d in ie d e r g e v a l in d e Z u id sü a a t m a a r v e r m o e d e lijk in d e n a b ijh e id v a n h e t g o d sh u is B e lle (G. E SP I N A S - H.P I R E N N E, Recueil de doew nents relatifs a l histoire de l Industrie drapiere en Flan dre (Br u sse l, , 4 d ln ), III, blz ).

53 o p d e r e e d s g e c i t e e r d e p l a a t s e n b e v e s t i g e n n l. Z u i v e l m a r k t , S t.- M a a r t e n s N e e r s t r a a t , O.L.V r o u w g a s t h u i s e n H a n g w a e r t - s t r a a t / , K a e r s e v a t s t r a e t k i n , C l i e r s t r a a t , V o l d e r s t r a a t W e l w o r d t e r e e n a n d e r w o o r d g e b r u i k t o m d e z e r i o o l a a n t e d u i d e n. D e m e e s t g e b e z i g d e t e r m is e e n m i d d e l e e u w s f r a n s w o o r d g e s c h r e v e n o p v e r s c h e i d e n e m a n i e r e n a l s : «r o i s s o t, r u iss o y, r o s s o e t, r u i s s o t, r u s s o i t», t e r w ijl s l e c h t s in e e n g e r i n g a a n t a l g e v a l l e n i n d e 1 4 d e e e u w d e z e f r a n s e t e r m in h e t m i d d e l n e d e r l a n d s w o r d t o m g e z e t a l s «r e s s o o t, r u s s o t e, r e s s o t e» 300. H e t v a lt o p d a t h e t w o o r d «r y o l e» n i e t g e b r u i k t w o r d t o m d i t a f v o e r k a n a a l a a n t e d u i d e n. D e z e b e n a m i n g w a s n o c h t a n s t e l e p e r b e k e n d, w a n t r e e d s in l a a t h e t I e p e r s e s t a d s b e s t u u r e e n r i o o l b o u w e n r o n d d e m o t t e v a n d e k a s t e l e i n g e l e g e n b u i t e n d e E l v e r d i n g e p o o r t 301. V o l g e n s m e v r. M a n t o u w a s h e t w o o r d «r i o l e» in h e t v r o e g m i d d e l e e u w s e f r a n s n i e t g e k e n d 302, t e r w ijl d a a r e n t e g e n d e u i t d r u k k i n g «r u i s s e a l, r u i s s e l» a l s v e r k l e i n w o o r d v a n h e t l a t i jn «r iv u s» w e l in g e b r u i k w a s. D e z e «r u i s s e a l, r u i s s e l» z a l in d e l o o p v a n d e 1 2 d e e e u w e v o l u e r e n t o t «r u i s s e a u» e n d e z e «r u i s s e a u» h a d d e b e t e k e n i s v a n «k l e i n e w a t e r l o o p m e t o n d i e p e b e d d i n g e n g e r i n g d e b i e t, r i o o l e n a f v o e r k a n a a l» 303. H e t is d u i d e l i jk d a t d e z e f r a n s e t e r m «r u i s s e a u» d e o o r s p r o n k e l i jk e b e n a m i n g w a s v a n d e in d e t w e e d e h e l f t v a n d e 1 2 d e e e u w r e s t e r e n d e w a t e r l o p e n n a d e o p v u l l i n g v a n d e o n g e b r u i k t e s t a d s g r a c h t e n 304. D a t d e z e «r u i s s e a u» o o r s p r o n k e l i jk o o k d e s t a d s g r e n s u i t m a a k t e, k o m t t e v o o r s c h i jn in e n k e l e s t a d s k e u r e n. H e t w a s b v. v e r b o d e n a a n w ijn -, m e d e -, e n b i e r t a v e r n e n g e l e g e n «d e d e n s le s 4 r u i s s o s d e l e v ile» o m b r o o d t e v e r k o p e n b u i t e n h e t «b r o o t - h u u s» 30r>. D a t d e k e u r e v i e r «r u i s s o s» v e r m e l d t, h o e f t g e e n v e r w o n G. D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, C o m p t e s..., II, b lz : «r u i s so t» I B I D E M, II, b lz : «r u isso it» I B I D E M, II, b lz , : «r u isso y - r u s so t e n» E. F E Y S - A. N E L I S, L e s C a r t u l a i r e s..., II, b lz , n : «r io le» B R U S S E L, K.B., F M, h s t e r, P 1 4 r : «r e sso t» G. D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, o.e., II, b lz : «r u s so t» R. M A N T O U, L e v o c a b u l a i r e..., in K C T D, L ( ), b lz G. D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, o.e., I I, b lz , 8 2 4, I B I D E M, II, b lz. 7 2 : «p o u r fa ir e Ie r io le e n t o u r te m o t e le c a st e le in e t c e lu y e m p lir q u i a l a d e v a n t e n t r e le s m a iso n s e t le L e e m p i t» R. M A N T O U, o.e., b lz ; n o c h G o d e fr o y, n o c h F.E.W. v e r m e l d e n h e t w o o r d «r io le» D ic t io n n a ir e h ist o r iq u e d e la l a n g u e fr a n ç a i se so u s la d ir e c t io n d e A la in R e y (P a r is, , 2 d l n ), II, b lz ; G O D E F R O Y, s.v C fr d e sit u a t ie in d e fr a n se st e d e n P r o v in s e n T r o y e s (A. G U I L L E R M E, L e s t e m p s d e 1 e a u, b l z ) J. D E SM E T, L e s k e u r e s i n é d i t e s..., in B C R H, X C I V ( ), b lz , D it ar t i-

54 d e r i n g t e w e k k e n. H o e w e l w e e r s l e c h t s t w e e h e b b e n u i t g e t e k e n d g e l e g e n o o s t v a n d e I e p e r l e e t, z i jn w e e c h t e r o v e r t u i g d d a t e r e v e n e e n s t w e e w a r e n a a n d e w e st z ijd e. M a a r d e u i t d r u k k i n g «d e d e n s le s 4 r u i s s o s d e l a v ile» t o o n t d u i d e l i jk a a n d a t d e z e 4 «r u i s s o s» o p h e t e i n d e v a n d e 1 2 d e e e u w d e s t a d s g r e n s u i t m a a k t e n. A l d u s b e w ijst d e z e o u d e r e b e n a m i n g v a n d e r i o o l d e h o g e o u d e r d o m v a n d e z e a f v o e r k a n a l e n. D a t t e l e p e r d e o r i g i n e l e «r u i s s e a u» in d e t w e e d e h e l f t v a n d e 1 4 d e e e u w v e r a n d e r d w o r d t i n «r y o l e», w a t b v. d u i d e l i jk h e t g e v a l w a s o p d e Z u i v e l m a r k t ( = r u i s s o t ; = r y o l e ) 306, h e e f t w a a r s c h i jn l i jk t e m a k e n m e t h e t f e i t d a t d e o o r s p r o n k e l i jk e «r u i s s e a u» e e n n i e t o v e r d e k t e w a t e r l o o p w a s. L a t e r z u l l e n d e z e r i o l e n g e d e k t w o r d e n m e t p l a t t e s t e n e n o m d e s t a n k e n d e t r a n s p o r t b e l e m m e r i n - g e n t e g e n t e g a a n 307. H e t a c c e p t e r e n v a n e e n a a n t a l a s p e c t e n v e r n o e m d in d e z e b i jd r a g e, b r e n g t e c h t e r e e n n ie u w p r o b l e e m o p d e v o o r g r o n d. Z o a l s w e h o g e r z a g e n w e r d e n in d e l o o p v a n d e 1 2 d e - e e u w o p e e n o g e n b l i k d a t d e s t a d l e p e r e e n e r n s t i g e u i t b r e i d i n g k e n d e, e e n a a n t a l i n s t e l l i n g e n e n a m b a c h t e n g e l o c a l i s e e r d o p e e n p l a a t s w a a r z ij d e l o c a l e b e v o l k i n g g e e n s c h a d e z o u d e n b e r o k k e n e n d o o r v u il n i s, s t a n k o f b e s m e t t i n g. O m d a t t e o n t w ijk e n c r e ë e r t d e p l a a t s e l i jk e o v e r h e i d a f v o e r k a n a l e n e n w o r d e n d e a m b a c h t e n n a a r d e s t a d s r a n d o v e r g e b r a c h t. H e t is a a n d e h a n d v a n v o o r n o e m d e f e i t e n d u i d e l i jk d a t d e g r a f e l i jk e o v e r h e i d z ic h b e w u s t w a s d a t d e z u i v e r h e i d v a n h e t d r i n k w a t e r m o e s t b e h o u d e n b li jv e n, d e l i c h a m e l i jk e h y g i ë n e v e r z o r g d e n d a t e p i d e m i e ë n m o e s t e n v o o r k o m e n w o r d e n. O m d e z e r e d e n e n w o r d t d e l o c a l i s a t i e v a n d i v e r s e w e r k - e n g a s t h u i z e n d o o r h e t s t a d s b e s t u u r v o o r a f v a s t g e l e g d. W e b e s c h i k k e n n a t u u r l i jk o v e r g e e n e n k e l e o f f i c i ë l e t e k s t,d i e k e i is g e d a t e e r d , m a a r h e t is e e n n ie u w e u it g a v e v a n e e n v e e l v r o e g e r e k e u r e, w at t o t u it in g k o m t in d e a a n v a n g v a n h e t a r t ik e l : «k e u r e e st fa it e d e n o u v ie l p a r le se ig n o u r e t e sc h e v in s». D e v e r m e l d i n g v a n «se i g n o u r» b e w ijst d e h o g e o u d e r d o m v a n h e t o o r sp r o n k e l ijk a r t ik e l o v e r d e v e r k o o p v a n b r o o d. W e v e r w ijz e n h ie r b ij n a a r d e G r o t e K e u r e v a n d e st a d l e p e r o n t w o r p e n d o o r g r a a f F ilip s v a n d e n E lz a s in d e p e r i o d e , a r t ik e l 2 2. (R.C. V A N C A E N E G E M - L. M I L I S, E d i t i o n c r it iq u e d e s v e r sio n s fr a n ç a i se s d e la «G r a n d e K e u r e» d e P h ilip p e d A lsa c e, c o m t e d e F la n d r e, p o u r l a v ille d Y p r e s, in H a n d e l i n g e n v a n d e K o n in k lijk e C o m m issie v o o r G e s c h i e d e n is, C X L V I I ( ), b lz. 3 4 )? G. D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, C o m p t e s..., II, b lz ; E. FE Y S - A. N E L I S, L e s C a r t u l a i r e s..., I I, b lz , n C fr. d e w e r k e n u i t g e v o e r d in in d e V o ld e r st r a a t (G. D E S M A R E Z - E. D E SA G H E R, o.e., II ; b lz ) ; d e b e d e k k i n g in e e n p r iv a t e w o n in g : «I t e m v a n e n e n r e sso t e t e d e c k e n e» (I B I D E M, II, b lz ) ; b e d e k k i n g v a n d e o p e n b a r e w e g z o a ls in (I B I D E M, II, b lz ) e n in : «P o u r 1 4 v o e d e r e n p a r a v a l le v ille q u a n t o n m is le s p l a n k e s d e s e u r e le s r u isso t s, l a le S a c r e m e n t p a s s a» (B R U S S E L, K B, F M, h s. 3 2, b lz ).

55 d i t b e l e i d a n a l y s e e r t e n v a s t le g t, z o d a t w e n i e t k u n n e n b e w i jz e n d a t h e t l o c a l e b e s t u u r o v e r d e n o d i g e w e t e n s c h a p p e l i jk e k e n n i s d a a r t o e b e s c h i k t e. D a t z ij t o c h d i e m a a t r e g e l e n t o e p a s s e n is w a a r s c h i jn l i jk h e t g e v o l g v a n d e b ij d e a d e l a a n w e z i g e a d v i s e u r s m e t w e t e n s c h a p p e l i jk e o p l e i d i n g. D e z e l a a t s t e z i jn m e e s t a l m e d i c i v a n J o o d s e a f k o m s t. H e t O u d e T e s t a m e n t e n d e T a l m u d b v. b e v a t t e n t a lr ijk e v o o r s c h r i f t e n in v e r b a n d m e t h e t b e w a r e n v a n d e z u i v e r h e i d v a n h e t d r i n k w a t e r 308. T e n a n d e r e, d e J o d e n in F r a n k r i jk k r i jg e n, d a n k z ij h u n l a n d g e n o t e n in S p a n je, d i e in d e l o o p v a n d e 1 2 d e e e u w d e d a a r v o o r h a n d e n z i jn d e A r a b i s c h e t e k s t e n v e r t a a l d e n o v e r g e m a a k t h e b b e n, e e n n o g v e e l i n t e n s i e v e r e w e t e n s c h a p p e l i jk e k e n n i s 309. A ls g e v o l g v a n h e t v e r ja g e n v a n d e J o d e n d o o r d e F r a n s e k o n i n g P h i l i p p e A u g u s t e in u it h e t k o n i n k l i jk d o m e i n, b e s t a a t e r e e n s e r i e u z e k a n s d a t e e n b e p e r k t a a n t a l J o d e n n a a r h e t g r a a f s c h a p V l a a n d e r e n e m i g r e r e n 310. E r is e c h t e r g e e n e n k e l d o c u m e n t o v e r d e a a n w e z i g h e i d v a n d e J o d e n in d e W e s t h o e k v o o r h a n d e n. N o c h t a n s a l s w e n a g a a n o p w e lk t e r r e i n d e J o d e n in E u r o p a a c t i e f w a r e n in d e l l d e d e e e u w n l. d e i n t e r n a t i o n a l e h a n d e l, d e g e l d h a n d e l, d e a m b a c h t e n e n d e i n t e l l e c t u e l e o p l e i d i n g o.m. g e n e e s k u n d e 311, d a n s t e l l e n w e v a st d a t d e m o g e l i jk h e i d b e s t a a t d a t d e s t a d l e p e r e e n z e k e r c o n t a c t m e t h e t J o d e n d o m h a d. W e h o e v e n s l e c h t s d e a a n v a n g v a n d e B o t e r s t r a a t t e o n d e r z o e k e n. A a n d e n o o r d z i jd e e r v a n v a n a f d e L e e t r i c h t i n g I e p e r l e e t, h e b b e n w e e e n v i e r t a l h u i s n a m e n, d i e m e t d e i n t e r n a t i o n a l e h a n d e l v e r b a n d h o u d e n. H e t b e t r e f t d e n a a s t e l k a a r l i g g e n d e h u i z e n v a n o o s t n a a r w e st : V e r z e 312, C a e r d e 313, P a r i js e n S t - D e n i js 314. D e b e i d e l a a t s t e n a m e n v o r m e n g e e n p r o b l e e m. P a r i js h a d A.G U I L L E R M E, Les tem ps de l eau...,b lz K.R.ST O W, Jew s in Eu rope after 900, in : D ic t io n a r y o f t h e M id d le A g e s (N e w Yo r k, ,1 1 d l n ), V, b lz. 9 1 ; J.F A V I E R, D iction n aire de la Fran ce m édiévale (P a r is, ), b lz ; R.F o ssie r, En fan ce de l Europe. A spects écon om iques et sociau x (P a r is, , 2 d l n ), I, b lz ; T.F.G L I C K, Irrigation an d H y d rau lic Technology in Islam ic Sp ain. M e t h od ological con sid eration s, in : I r r i g a t i o n a n d H y d r a u l ic T e c h n o lo g y (A ld e r sh o t, ), b lz A.G U I L L E R M E, o.e., b lz ; J.F A V I E R, o.e., b lz K.R.ST O W, o.e., V, b lz , ; R.F O SSI E R, o.e., I, b lz O o r k o n d e v a n a p r il : h e t h u is C a e r d e n o o r d v a n d e B o t e r st r a a t t u sse n d e V e r z e e n P a r ijs ( B R U SSE L, K.B., F M, h s. 9 3, b lz ) I n e e n o o r k o n d e v a n m a a r t w o r d t d e C a e r d e r e e d s V i e s c a e r d e g e n o e m d (I B I D E M, b lz ). D e z e O u d e C a e r d e zal v e r v a n g e n w o r d e n d o o r d e n a a m T a s sc h e, w at n o r m a a l w as, g e z ie n h e t k a a r d e n e e n w o lb e w e r k in g w as, d ie m e t v e e l a c h t e r d o c h t g e c o n t r o l e e r d w e r d e n in d e 13d e e e u w a lle e n n o g m o c h t g e b r u i k t w o r d e n b ij w o l v a n l a g e k w a lit e it (G. D E P O E R C K, L a draperie m édiévale...,.1, b lz ) O u d st e v e r m e ld in g v a n P a r ijs e n St - D e n ijs in (E.F E Y S- A.N E LI S, Les Cartu laires...,11, b lz , n ).

56 r e e d s in d e lo d e - e e u w e e n b e l a n g r i jk e j a a r m a r k t 315 t e r w i jl d e m a r k t v a n S t.- D e n is r e e d s b e k e n d w a s in d e M e r o v i n g i s c h e t i jd e n r o n d m e t e e n t w e e d e j a a r m a r k t z a l a a n g e v u l d w o r d e n 316. D e V e r z e d a a r e n t e g e n l e v e r t o p h e t e e r s t e z i c h t g e e n a a n d u i d i n g m e t b e t r e k k i n g t o t d e h a n d e l. W a n n e e r w e e c h t e r o n t d e k k e n d a t h e t w o o r d V e r z e o v e r e e n s t e m t m e t d e n a a m v a n d e r iv i e r t e N o y o n n l. V e r s e 317 e n d a t N o y o n r e e d s in d e 1 0 d e e e u w o v e r e e n j a a r m a r k t b e s c h i k t, d a n is e r g e e n p r o b l e e m o m d e z e d r i e h u i s n a m e n t e i d e n t i f i c e r e n m e t F r a n s e c o m m e r c i ë l e s t e d e n, t e r w ijl h e t v i e r d e h u i s C a e r d e = m a t e r i a a l o m w o l t e k a m m e n b e w i js t w e l k e h a n d e l d a a r g e d r e v e n w e r d n l. w o l- e n l a k e n h a n d e l. B i j e e n v e r d e r o n d e r z o e k s t e l l e n w e t e v e n s v a s t d a t d e d r i e v o o r n o e m d e s t e d e n J o o d s e w ijk e n b e z a t e n 318, w a a r v a n b e k e n d is d a t d e b e w o n e r s z i c h m e t d e i n t e r n a t i o n a l e h a n d e l o.m. R u s l a n d o p h i e l d e n 319. I s h e t m o g e l i jk d a t e e n a a n t a l J o d e n e e n g e t t o t e l e p e r h e b b e n g e s t i c h t? E r is n a t u u r l i jk g e e n e n k e l b e w ijs h i e r v a n, m a a r h e t f e i t d a t r e e d s r o n d l e p e r s l a k e n t e N o v g o r o d v e r s c h e e n 3-0 e n d a t w e z o j u i s t a a n g e t o o n d h e b b e n d a t d e F r a n s e J o d e n o.m. h a n d e l m e t R u s l a n d d r e v e n, k a n a a n l e i d i n g g e v e n o m t e g e l o v e n d a t e r in h e t b e g i n v a n d e 1 2 d e - e e u w e e n J o o d s g e t t o b e s t o n d. E n h e t h u i s o o s t v a n d e V e r z e, d u s p r a k t i s c h n a b i j d e L e e t, d r o e g d e n a a m N i e u k e r k e 321. K a n d e z e n a a m z ijn o o r s p r o n g o n t l e e n d h e b b e n a a n h e t f e i t d a t d i t h u i s g e l e g e n in d e J o o d s e w ijk, f u n c t i o n e e r d e a l s s y n a g o o g, d u s a l s J o o d s e k e r k? D e z e e v e n t u e l e J o o d s e n e d e r z e t t i n g w a s o v e r i g e n s k l a s s i e k v a n l i g g i n g : d e J o d e n w a r e n g e w o o n l i jk g e h u i s v e s t in d e o m g e v i n g v a n h e t C a s t r u m e n l a n g s d e o p e n b a r e w e g 322. B e i d e e l e m e n t e n z i jn b i j d e v o o r n o e m d e h u i z e n a a n w e z ig. H e t is z e l f s m o g e l i jk d a t d e z e w ijk n o g g r o t e r w a s, w a n t d e p l a a t s w a a r d e h u i d i g e L a k e n h a l l e s t a a t, w e r d in d e 1 2 d e - e e u w e v e n e e n s d o o r p r i v a t e p e r s o n e n b e w o o n d, d i e in d e l o o p v a n d e 1 3 d e e e u w z u l l e n o n t e i g e n d w o r d e n 323. H e t is d u s m o g e O.V E R L I N D E N, M ark ets an d, Fairs, in : T h e C a m b r id g e E c o n o m i c H ist o r y o f E u r o p e. I I I. E c o n o m i c o r g a n iz a t io n a n d p o lic ie s in t h e M id d le A g e s (C a m b r id g e, ), b lz O.V E R L I N D E N, o.e., b lz , ; L. LE V I L L A I N, Etu des su r l abbay e de Sain t-den is a l époque m érovingienne, in : B ib lio t h è q u e d e l E c o le d e s C h a r t e s, X C I ( ), b lz A. G U I L L E R M E, o.e., b lz I B I D E M, b lz N.J.G. P O U N D S, A n econom ic H istory o f m ediev al Eu rope ( L o n d o n, ), b lz ; K.R.ST O W, o.e., V, b lz. 9 0 ; R.F O SSI E R, o.e., II, b lz J. D H O N D T, L e h au t M oy en A ge...,b lz O u d st e v e r m e l d i n g in (G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes...,11,b lz. 6 0 ) A.G U I L L E R M E, o.e., b lz O.M U S, D e geboorte v an een m ark tplein...,b lz. 1 6.

57 lijk d a t d a a r t o p o n i e m e n w a r e n, d i e a a n s l u i t e n b ij h e t g e e n h o g e r g e s c h r e v e n. O o k in d e g e l d h a n d e l m o e t e n e r J o d e n t e I e p e r a c t i e f z ijn g e w e e s t. L e n e n t e g e n e e n h o g e i n t r e s t w a s e e n d a a d, d i e d e p a u s a a n z i jn g e l o v i g e n v e r b o o d e n d e g r a v e n e v e n e e n s. A l l e e n b u i t e n s t a a n d e r s k o n d e n d e z e r o l v e r v u l l e n. O p 3 0 j a n u a r i g e e f t p a u s G r e g o r i u s I X o p d r a c h t a a n d e b i s s c h o p v a n D o o r n i k o m d e s t r a f v o o r z i e n in h e t c o n c i l i e v a n L a t e r a n e n, o p t e l e g g e n a a n d e l e p e r s e w o e k e r a a r s n l. h e d e n v a n C a h o r s e n a l i i a l i e n i g e n a e v i l l a m I p r e n s e m h a b i t a n t e s 324. I e p e r w a s o p d a t o g e n b l i k e e n s t a d m e t e e n s t e r k e x p a n d e r e n d e e c o n o m i e, z o d a t d e in w o n e r s e n o r m v e e l g e l d n o d i g h a d d e n. G e z i e n h e t b e l a n g r i jk a a n d e e l v a n d e J o d e n in d e g e l d h a n d e l, k u n n e n w e a a n v a a r d e n d a t d e a l ii a l i e n i g e n a e v e r n o e m d in d e p a u s e l i jk e b r i e f m i s s c h i e n J o d e n w a r e n 325. O f e r o p h e t g e b i e d v a n d e m e d i s c h e w e t e n s c h a p t e I e p e r o o k J o o d s e i m m i g r a n t e n w a r e n in d e 1 2 d e d e e e u w, is n e r g e n s b e k e n d. W a t o n s d a a r e n t e g e n s t e e d s h e e f t v e r w o n d e r d is d e n a a m v a n d e b e k e n d e l e p e r s e c h i r u r g i jn n l. J a n Y p e r m a n. D e z e p e r s o o n s n a a m g e e f t d e i n d r u k d a t d e z e f a m i l i e n i e t v a n l e p e r s e o r i g i n e w a s, m a a r z i c h t e I e p e r h e e f t g e v e s t i g d o p e e n n i e t n a d e r t e b e p a l e n t i jd s t i p. B i j h e t v e r w e r v e n v a n h e t p o o r t e r s c h a p w e r d w a a r s c h i jn l i jk d e o o r s p r o n k e l i jk e v r e e m d e n a a m v e r a n d e r d in e e n n a a m m e t e e n t y p i sc h l e p e r s e v o r m b v. Y p e r m a n. Z o a l s h o g e r r e e d s m e e g e d e e l d w a r e n d e m e d i c i in F r a n k r i jk v o o r e e n g r o o t d e e l v a n J o o d s e a f k o m s t 326, z o d a t e e n e v e n t u e l e e m i g r a t i e v a n e n k e l e J o o d s e a r t s e n r o n d n a a r d e s t a d I e p e r, d i e e e n i n t e r n a t i o n a l e b e k e n d h e i d v e r w o r v e n h a d e n w a a r r e e d s e e n J o o d s g e t t o b e s t o n d, m i n o f m e e r t e a a n v a a r d e n is. D a a r b i j m o e t m e n r e k e n i n g h o u d e n m e t h e t f e i t d a t d e l o c a l e j u r y d e i m m i g r e r e n d e a r t s k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k t e n h e m w a a r s c h i jn l i jk v e r p l i c h t h e t c h r i s t e l i jk g e l o o f t e a a n v a a r d e n. V a n d a a r n o g m a a l s e e n k a n s, d a t d e o o r s p r o n k e l i jk e p e r s o o n s n a a m v e r a n d e r d w o r d t 327 H e t is d u i d e l i jk A.SC H A U B E, H an delsgesch ich te der R om an isch en V ölker des M ittelm eergebiets bis z u m En d e der Kreu z z üge (B e r lin, ), b lz E.B. FR Y D E - M.M. F R Y D E, Pu b lic credit w ith special reference to N orth-w estern Europe, in : T h e C a m b r id g e E c o n o m i c H ist o r y o f E u r o p e, I I I, b lz , 4 4 4, 4 4 5, ; E.C A R P E N T I E R - M. L E M E N E, L a Fran ce d u X le au XV e siècle. Pop u lation, Société, Econ om ie (P a r i s, ), b lz ; E.M I L L E R - J.H A T C H E R, M ed iev al E n glan d : Tow n s, Com m erce an d Crafts ( L o n d o n, ), b lz D. JA C Q U A R T, L e m ilieu m édical en Fran ce d u X lle au XV e siècle (G e n è v e, ), b lz. 8 4 ; R G I R A R D, Les m édecin s ju if s de P aris au M oy en A ge, in : Sc ie n c e s h ist o r iq u e s, X X X I X ( ), b lz D. JA C Q U A R T, o.e., b lz. 8 4 ; J. D E SM E T, Le s k eures in édites d u p lu s an cien livre de k eures d Y pres, in : B u lle t in d e la C o m m issio n R o y a le d H ist o ir e, X C I V ( ), b lz

58 d a t d e z e J o o d s e a r t s d o o r d e p l a a t s e l i jk e a d e l g e a c c e p t e e r d w o r d t, z o d a t z i jn w e t e n s c h a p p e l i jk e k e n n i s o p h e t g e b i e d v a n d e g e z o n d h e i d s l e e r, v a n d e i n r i c h t i n g e n w a a r z i e k e n o n d e r z o c h t e n b e h a n d e l d w o r d e n, v a n d e v o o r z i e n i n g e n in v e r b a n d m e t d e l u c h t v e r v u i l i n g e n z i n d e l i jk h e i d, a a n d e o v e r h e i d g e a d v i s e e r d w o r d e n e n d o o r h e t s t a d s b e s t u u r z u l l e n u i t g e v o e r d w o r d e n. D e o p r i c h t i n g v a n l e p r o z e r i je n e n g a s t h u i z e n, d e c r e a t i e v a n a f v o e r k a n a l e n o m d e a a n v o e r v a n d r i n k w a t e r z u iv e r t e h o u d e n, d e l o c a l i s a t i e v a n b e p a a l d e a m b a c h t e n l a n g s d e z e r i o l e n is e e n e v i d e n t b e w ijs d a t d e r g e l i jk e r a a d g e v e r s r e e d s in d e 1 2 d e e e u w t e r p l a a t s e w a r e n e n d o o r d e o v e r h e i d e r k e n d. I n d i e n o n z e v e r o n d e r s t e l l i n g o v e r d e J o o d s e o r i g i n e v a n J a n Y p e r m a n ( c a c a ) j u i s t is, d a n m o g e n w e v e r m o e d e l i jk a a n n e m e n d a t h ij b e h o o r t t o t d e d e r d e g e n e r a t i e. Z i jn v a d e r w a s e v e n e e n s c h i r u r g i jn e n J a n Y p e r m a n h a d z i jn s t u d i e s in h e t b e g i n v a n d e 1 4 d e e e u w a a n d e P a r i js e U n i v e r s i t e i t v o l t o o i d, w a t g e z i e n z i jn e v e n t u e l e J o o d s e a f k o m s t e e n h e e l n o r m a a l v e r s c h i jn s e l w a s328. H e t f e i t d a t in z ijn C y r u r g i e v e e l g e g e v e n s h e r i n n e r e n a a n d e G r i e k s e e n A r a b i s c h e w e t e n s c h a p p e n, p l e i t o p n i e u w v o o r z i jn J o o d s e h e r k o m s t 329. D e b e n o e m i n g v a n J a n Y p e r m a n a l s c h i r u r g i jn in h e t B e l l e g o d s h u i s r o n d k a n h e t g e v o l g z i jn v a n d e z e o m s t a n d i g h e d e n. I m m e r s d e b u r g g r a f e l i jk e m o t t e w a s g e l e g e n e x t r a m u r o s o p e e n k o r t e a f s t a n d v a n d e E l v e r d i n g e p o o r t e n w e st v a n d e E l v e r d i n g s e W e g 331. I n d i e n o n z e h y p o t h e s e o v e r d e a a n w e z i g h e i d t e I e p e r v a n v r e e m d e c h i r u r g i jn e n, o p t r e d e n d e a l s m e d i c i e n w e t e n s c h a p p e l i jk e r a a d g e v e r s v a n d e l o c a l e a d e l o.m. d e b u r g g r a a f 3- j u i s t is, d a n w a s h e t a a n v a a r d b a a r d a t h ij d e e l u i t m a a k t e v a n d e b e w o n e r s v a n d e m o t t e. W e l n u in d e o n m i d d e l l i jk e n a b i jh e i d v a n d e z e m o t t e l a g e n d e h e e r l i jk h e d e n v a n d e f a m i l i e B e l l e e n G h i m e o o k w e st v a n d e E l v e r d i n g s e W e g 333. H e t b u u r s c h a p v a n b e i d e v o o r n o e m d e g e z i n n e n z a l a l s r e s u l t a a t e e n h u w e l i jk o p l e v e r e n t u s s e n S a l o m o n B e l l e e n C h r i s t i n e D. JA C Q U A R T, o.e., b lz R.A.B L O N D E A U, W etenschap in de t aal der V lam ingen (G e n t, ), b lz G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes..., I, b lz , I B I D E M, I I, b lz. 7 2 : d e m o t t e v a n d e k a st e le in lig t b u it e n d e E l v e r d i n g e p o o r t n a b ij d e L e e m p u t I n w o r d t bv. e e n n ie u w e r io o l g e s c h a p e n r o n d d e b u r g g r a fe l ijk e m o t t e. (I B I D E M, II, b lz. 7 2 : I t e m p o u r 3 0 v e r g h e s d ir it a g e q u i fu r e n t p r i s a p l u isse u r s g e n s p o u r fa ir e le d i t r io le e n t o u r le m o t e le c a st e la in d e h o r s le p o r t e d E l v e r d i n g h e ). W a s ja n Y p e r m a n b e t r o k k e n b ij d e z e b e slissin g? B R U S S E L, K.B., F M, h s..9 0,b lz : la m a i so n U il m a i n t e n s h o r s le p o r t e d E l v e r d in g h e d e v e r s le w e st d e le r u e so u r le t ie r e F r a n c o i s B e l l e c h i r o g r a a f v a n 2 7 n o v e m b e r H e t k a st e le in st r a a t je o p B e l l e s g r o n d g e b i e d b e w ijst d e n a b ijh e i d v a n d e b u r g g r a a f (I B I D E M, h s. 9 0, b lz. 6 0 : c h i r o g r a a f v a n 6 fe b r u a r i ).

59 G h im e 334. E n w a n n e e r C h r is tin e G h im e h e t B e lle g o d s h u is in zal o p r ic h te n, is h e t g e lo o fw a a r d ig d a t zij e e n h a a r b e k e n d e c h ir u rg ijn n l. Y p er m a n als arts v a n h a a r g e b u u r d e b u rg g r a a f, za l in d ie n s t n e m e n e n zijn zu ster als ch ir u r g ijn in h e t O.-L.-V ro u w g a sth u is335. D e vra ag b lijft n a tu u rlijk b e sta a n o f J a n Y p er m a n r e e d s V la a m s k e n d e. Im m e r s L atijn e n F rans w a re n o p h e t e in d e v a n d e 13de e e u w o p h e t m o m e n t d a t hij a a n d e U n iv e r site it s tu d e e r d e, d e k la ssiek e ta le n v o o r d e w e te n s c h a p p e lijk e te k ste n e n s tu d ië n. G e z ie n w e h e m e c h te r r e e d s als e e n lid v a n d e d e r d e g e n e r a tie b e s c h o u w e n is er k a n s d a t hij zijn b o e k o v e r c h ir u r g ie in h e t V la a m s s c h r e e f 36. E r is e e n taa l k u n d ig o n d e r z o e k n o d ig o m te c o n s ta te r e n o f d e k o p ie ë n, w a a ro v er w e h e d e n t e n d a g e b e s c h ik k e n, g e e n v e r ta lin g e n zijn v a n o o r s p r o n k e lijk e F ra n se te k ste n. H ie r m e d e slu ite n w e o n z e b ijd ra g e o v e r d e 1 2 d e-ee u w se Ie p e r se v estin g af. D e z e stu d ie o v e r h e t b e sta a n e n d e lig g in g van d e w a lg r a ch t h e e f t a a n le id in g g e g e v e n to t h e t c r e ë r e n v a n e e n a a n ta l n ie u w e a s p e c te n v a n d e 1 2 d e-ee u w se sta d s g e s c h ie d e n is. D it g e s c h ie d t o.m. d a n k zij d e e v e n tu e le a a n w e z ig h e id v an v r e e m d e p e r s o n e n, w ier bijd r a g e a a n d e o n tw ik k e lin g v a n d e V la a m se s te d e n e n la n d b o u w n im m e r b e s tu d e e r d w er d. D a a rn a a st zijn er d e h u is n a m e n, d ie d e m o g e lijk h e id b ie d e n o m h e t r e lië f v a n d e sta d s b o d e m te b e p a le n. G e z ie n d e m e e s te a c a d e m ic i d e z e t o p o n ie m e n n ie t als a u th e n tie k a an vaa r d e n e n d a a r o m d e z e h isto r isc h e g e g e v e n s n ie t g e b r u ik e n 337, w ille n w e n o g e v e n e e n v o o r b e e ld g e v e n d a t e e n a a n ta l h u is n a m e n w el d e g e lijk to t d e v r o e g m id d e le e u w s e g e s c h ie d e n is b e h o r e n e n als d u sd a n ig to c h als b ew ijsstu k k u n n e n g e b r u ik t w o r d e n. N e m e n w e bv. d e a a n v a n g v a n d e B o te r str a a t v a n a f d e B o o m g a a r d str a a t. In o n z e b ijd ra g e h e b b e n w e d e h u iz e n a a n d e n o o r d z ijd e v a n d e z e stra at in v e r b a n d D a t d e h e e r l i jk h e d e n B e lle e n G h im e in e ik a a r s n a b i jh e i d la g e n, v a lt a f t e le id e n u it e e n t e k st v a n 5 ja n u a r i n s. : la m a iso n u il m a in t e n s e st a n t s o u r le t ie r e F r a n so is B e lle h o r s le p o r t e d E lv e r d in g h e e t u n e m a iso n a u si q u e il a e st a n t so u r le f i e f M ic h ie l G h i m e (G. D E S M A R E Z, L e droit priv é...,b lz ) C H. V A N R E N Y N G H E D E V O X V R I E, L a f am ille Belle à Y pres, à ( B r u g g e, U it t r e k se l u it T a b le t t e s d e F l a n d r e ). E. W a r lo p w e ig e r t d e z e I e p e r se sc h e p e n fa m i l i e n l. G h im e a ls e c h t g e n o t e v a n S a l o m o n B e lle t e a a n v a a r d e n, m a a r e e n d e fin it ie v e a n d e r e o p l o s sin g h e e ft h ij n i e t g e v o n d e n (E.W A R LO P, De stich ters v an h et god sh u is Belle, k in deren v an h u n tijd, in : Se p t i n g e n t e sim u m Ju b i l a e u m h o sp ic ii d ic t i B e lle ( I e p e r, ), b lz ) G. D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes..., I, b lz R.A. B l o n d e a u is o v e r t u ig d d a t Ja n Y p e r m a n r e e d s V la a m s k e n d e e n d a t h ij z ijn b o e k e n in h e t V la a m s s c h r e e f t e r v o o r lic h t in g v a n z ijn z o o n, w ie n s k e n n is v an L a t ijn m e r k e lijk g e r in g e r w as d a n b ij z ijn v a d e r ( R.A.B L O N D E A U, o.e., b lz. 5 2 ) D.P. B L O K, O rtsn am en ( T u r n h o u t, T y p o lo g ie d e s so u r c e s d u M o y e n A g e O c c i d e n t a l, fa se. 5 4 ).

60 g e b r a c h t m e t d e in te r n a tio n a le h a n d e l. D e z u id z ijd e d a a r e n te g e n is v o lle d ig t e g e n g e s t e ld. H e t h o e k h u is v a n d e B o o m g a a r d - e n B o te r str a a t w as h e t R o o s e b o o m s t e e n e n d e tw e e h u iz e n d a a rn a a st w a r e n H o o g h e R o m e e n R o o d e D u e r e 338. W e ln u d e z e d r ie n a m e n h e b b e n b e tr e k k in g o p d e n a tu u r : R o o s e b o o m = b o d e m b e g r o e id m e t r ie t339; H o o g h e R o m e b o v e n d r ijv e n d e str u ik e n 340; R o o d e D u e r e = to e g a n g to t e e n g r o o t w a te r b e k k e n 341. H e t e e r s te h u is g e le g e n in d e B o o m g a a r d str a a t n a a st d e R o o s e b o o m s t e e n n o e m d e R o s e n d a le 342. In o n z e b ijd r a g e h e b b e n w e d e z e te r m r e e d s o n t m o e t in d e C lie rstra a t e n v er k la a r d als la a g lig g e n d r ie tla n d. A lle g e g e v e n s v er w ijze n d u s n a a r e e n m o e r a s g e b ie d z u id v a n d e B o ter str a a t. W e zijn o v e r tu ig d d a t d e B o terstra a t, d ie o.m. h e t Ie p e r s e c a str u m v e r b o n d m e t P o p e r in g e e n d ie h e t h o g e r g e n o e m d e n o o r d e lijk g e b o u w e n c o m p le x v a n d e in te r n a tio n a le h a n d e l b e v a tte, o p e e n v r o e g m id d e le e u w s v e r h o o g d te r r e in is a a n g e b r a c h t m e t a ls n o o r d g r e n s h e t S c o tk in (n u S c h o tla n d s tr a a tje ), d a t m in s te n s 2 m. la g e r lig t d a n d e B o ter str a a t343. D e h u is n a m e n zijn d u s e e n le tte r lijk e h e r in n e r in g a a n d e o r ig in e le b o d e m aldaar. D e z e to e s ta n d za l g e w ijzig d w o r d e n d o o r h e t g r a v en v a n d e n ie u w e a r m v a n d e I e p e r le e t in d e e e r ste h e lft v a n d e 12de eeu w. D e n ie u w e I e p e r le e t o p d e L e e t e n d e B o o m g a a r d str a a t d ie n d e n ie t a lle e n o m d e s c h e e p v a a r t te v e r g e m a k k e lijk e n, m a a r o o k o m h e t o v e r to llig e w ater, w a a r m e d e h e t Ie p e r se c e n tr u m b e n a d e lig d w as, te v e r w ijd e r e n. D e n a m e n zijn d u s a a n te n e m e n als e e n b e sch r ijv in g v a n b e p a a ld e p la a tse n e n te d a te r e n in d e 1 1 d e o f b e g in 1 2d e-eeuw. G e z ie n d e o u d e r d o m e r v a n, is h e t b e g rijp e lijk d a t d e z e t o p o n ie m e n k u n n e n g e b r u ik t w o r d e n a ls in lic h tin g s- b r o n bij d e v r o e g -m id d e le e u w s e g e s c h ie d e n is v a n le p e r. W el m o e t d e o u d s te v e r m e ld in g v a n d e z e n a m e n o p g e z o c h t w o r d e n. H e t v e rsc h ijn e n van d e z e n a m e n in d e 13d e, 14de e n b e g in 15de e e u w k a n te r u g g a a n o p e e n o n tsta a n in v r o e g e r e tijd e n, terw ijl la te r e e r s te v e r m e l d in g e n m o g e lijk s n ie u w o f v e r a n d e r in g e n zijn. W e k u n n e n a lle e n d e h o o p u itd r u k k e n d a t a a n d e h a n d v a n d e z e b e w ijss tu k k e n d e n ie u w e h y p o th e s e n d o o r d e h isto r ic i z u lle n a a n v a a rd w o r d e n V. V E R F A I L L I E, o.e., n r s 9 2 2, 9 1 0, G.D U JA R D I N, o.e., I, b lz , J. D E V R I E S, Ety m ologisch W oordenboek ( U t r e c h t / A n t w e r p e n, ), b lz M.S C H O E N F E L D, o.e., b lz G.D E S M A R E Z - E.D E SA G H E R, Com ptes..., I, b lz ( ) S c h o t = w a t e r p la s (J. H E L S E N, Plaat sn am en der A n tw erpsch e Kem pen, in : M e d e d e l i n g e n u i t g e g e v e n d o o r d e V l a a m sc h e t o p o n y m i sc h e v e r e n i g i n g te L e u v e n, 1 3 ( ), b lz. 2 2 )

61 I A c t u e le k a d a st r a le k a a r t v a n e e n d e e l v a n d e st a d l e p e r g e l e g e n t u sse n d e M e n e n s t r a a t e n d e St.- P ie t e r sk e r k m e t o p g a v e v a n d e d a a r g e l e g e n 1 2 d e - e e u w se g r a c h t.

62 HèteztsC -^JL G r o t e M ar k t I I A c t u e l e k a d a s t r a l e k a a r t v a n e e n d e e l v a n d e s t a d l e p e r g e l e g e n t u s s e n d e D i k s m u i d e - e n d e M e n e n s t r a a t m e t o p g a v e v a n d e d a a r g e l e g e n 1 2 d e - e e u w se g r a c h t.

63 I I I P l a t t e g r o n d v a n h e t O.- L.- V r o u w G a s t h u i s e i n d 1 8 d e e e u w. B r u s s e l, A.R.A., fd s. K a a r t e n

64 I V D e t a i l u i t d e k a a r t v a n T h e v e l i n e n D e s t r é e ( ), d e e l g e l e g e n t u s s e n d e M a r k t e n d e S t.- P i e t e r s k e r k. N a a s t h e t n u m m e r 3 8 w o r d t d e w a t e r m o l e n, d i e w ij i n o n z e t e k s t a l s e e n v o l m o l e n b e t i t e l e n, v o o r g e s t e l d.

65 V D e t a i l u i t h e t s t a d s p l a n v a n T h e v e l i n e n D e s t r é e ( ) v o o r s t e l l e n d e o. m. h e t k l o o s t e r v a n d e M i n d e r b r o e d e r s, w a a r o p h e t c i jf e r X V I is g e n o t e e r d.

66 V I H e t g o d s h u i s v a n d e H. G e e s t a a n d e h a n d v a n e e n 1 4 d e - e e u w s e m i n i a t u u r.

67 V I I M i c r o t o p o g r a f i s c h e k a a r t v a n d e s t a d l e p e r. O p d e k a a r t z i jn d e I e p e r l e e t e n d e t w e e 1 2 d e - e e u w s e w a l g r a c h t e n g e t e k e n d. D e n u m m e r s h e b b e n b e t r e k k i n g o p d e v o l g e n d e i n s t e l l i n g e n : 1. S t. - C a t h a r i n a g o d s h u i s ; 2. D e B e g a a r d e n ; 3. Z w a r t e B e g i jn e n ; 4. N a z a r e t h ; 5. B l a u w e B e g i jn e n ; 6. S t. - Ja n s g o d s h u i s ; 7. S t.- N i k l a a s g i l d e ; 8. R e f u g e v a n d e p a t e r s A u g u s t i jn e n ; 9. O.- L.- V r o u w g ild e ; 9 a. S t.- C h r i s t i n a B e g i jn h o f ; 1 0. K l o o s t e r v a n d e M i n d e r b r o e d e r s ; 1 1. O.- L.- V r o u w g a st h u is; 1 2. R e f u g e a b d i j M e s e n ; 1 3. R e f u g e a b d i j Z o n n e b e k e ; 1 4. A r m e K n e c h t e n s c h o o l ; 1 5. R e f u g e a b d i j W a a st e n ; 1 6. S c h o o l v a n d e D e r t i e n A r m e K i n d e r e n.

68 V I I I K a a r t v a n d e h u i d i g e s t a d I e p e r m e t a a n d u i d i n g v a n d e s t r a a t n a m e n v e r n o e m d i n o n z e b i jd r a g e. 1. D i k s m u i d e s t r a a t ; 2. H. G e e s t s t r a a t ( B i l c k e ) ; 3. S l a c h t h u i s s t r a a t ( S t.- M a a r t e n s N i e u s t r a a t ) ; 4. B r a k k e s t r a a t ( O e l a e r t s t r a e t k i n ) ; 5. B l a u w e L e l i e s t r a a t ( S t r e c k e v e i d s t r a e t k i n, S c h e r m y n c k e l - s t r a e t k i n ) ; 6. K a a i s t r a a t ; 7. S u r m o n t s t r a a t ( Z u i v e l m a r k t, S c u e v e l g r a c h t ) ; 8. V e e m a r k t ( B o e s i n c s t r a t e ) ; 9. R e c o l l e t t e n p o o r t ( G o u d i n e G r a g h t ) ; 1 0. C a r t o n s t r a a t ( M i n d e r b r o e d e r s t r a a t ) ; 1 1. O u d e H o u t m a r k t s t r a a t ( S t.- M a a r t e n s N e e r s t r a a t ) ; 1 2. L a n g e T o r h o u t s t r a a t ; 1 3. K o r t e T o r h o u t s t r a a t ; 1 4. M e n e n s t r a a t ( H a n g w a e r t s t r a a t ) ; 1 5. M a r k t ; 1 6. K a u w e k i jn s t r a a t (C a u w - e n t - i n s t r a a t ) ; 1 7. B o l l i n g s t r a a t ; 1 8. H a r p e s t r a a t ( S t r a e t k i n b a c h t e r C o l v e ) ; 1 9. K e r s e v a t s t r a e t k i n ; 2 0. S t. - Ja c o b s t r a a t ( C l i e r s t r a a t ) ; 2 1. A a l m o e - z e n i e r s t r a a t ; 2 2. M o s c o u s t r a a t ; 2 3. G e v a n g e n i s s t r a a t ; 2 4. S t.- Ja c o b s N i e u w w e g ; 2 5. P a d d e p o e l s t r a a t ; 2 6. R i jk e K l a r e n s t r a a t ( P o s t e r n e s t r a e t k i n ) ; 2 7. B u k k e r s t r a a t ; 2 8 D H o n d t s t r a a t ( H o n d - s t r a a t ) ; 2 9. G o u d e n V i o o l s t r a a t ; 3 0. M a a n - s t r a a t je ; 3 1. O u d e K l e e r m a r k t ; 3 2. M o l e n s t r a a t - je ; 3 3. G o u d e n P o o r t s t r a a t ( C r a m i c s t r a e t ) ; 3 4. C a t t e s t r a e t k i n ; 3 5. W e n n i n c s t r a a t ; 3 6. P a t t e e l - s t r a a t ; 3 7. G r i m m i n c k s t r a a t ; 3 8. T e g e l s t r a a t ; 3 9. K l a v e r s t r a a t ; 4 0. S t. - C a t h a r i n a s t r a a t je ; 4 1. L o m b a a r d s t r a a t ( V o l d e r s t r a a t ) ; 4 2. St.- E l i s a b e t h s t r a a t ( Z e i k e l b e i c s t r a e t k i n ) ; 4 3. R ijse l- s t r a a t ( Z u i d s t r a a t ) ; 4 4. B o t e r s t r a a t ; 4 5. B o o m g a a r d s t r a a t ; 4 6. S c h o t l a n d s t r a a t je ; 4 7. Z a a l h o f ; 4 8. E l v e r d i n g e s t r a a t ; 4 9. R o o d e Z e e s t r a e t k i n

69 '

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld

Bepaling toezichtvorm gemeente Simpelveld Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Simpelveld F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, j u n i 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k

Nadere informatie

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M +

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + A a n l e i d i n g I n d e St a t e nc o m m i s si e v o or R ui m t e e n G r o e n ( n u g e n o em d d e St at e n c

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W +

H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + H a n d l e i d i n g d o e l m a t i g h e i d s t o e t s M W W + D o e l m a t i g h e i d s t o e t s v o o r g e b i e d e n w a a r v o o r g e e n b o d e m b e h e e r p l a n i s v a s t g e s

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Venray F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k V e n

Nadere informatie

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n

B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n B e l e i d s k a d e r K e r k e n, K l o o s t e r s e n a n d e r e r e l i g i e u z e g e b o u w e n I n é é n d a g k a n r e l i g i e u s e r f g o e d v a n m e e r d e r e g e n e r a t i e

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Meerlo-Wanssum

Bepaling toezichtvorm gemeente Meerlo-Wanssum Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Meerlo-Wanssum F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k Provincie L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k M e e

Nadere informatie

R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t. G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e

R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t. G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e R e g i o M i d d e n -L i m b u r g O o s t G r e n z e l o o s w o n e n i n M i d d e n -L i m b u r g R e g i o n a l e W o o n v i s i e 4 o k t o b e r 2 0 0 6 P r o j e c t n r. 2 9 5 7. 7 2 B o

Nadere informatie

Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n

Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n Q u i c k -s c a n W M O i n L i m b u r g De e e r s t e e r v a r i n g e n v a n g e m e e n t e n e n c l i ë n t e n M w. d r s. E. L. J. E n g e l s ( P r o v i n c i e L i m b u r g ) M w. d r s.

Nadere informatie

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s

R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s R e s u l t a a t g e r i c h t h e i d e n c o m p e t e n t i e m a n a g e m e n t b i j d r i e o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s O p le i d i n g: M a s t e r P u b l i c M a n a g e m e n

Nadere informatie

S a m e nw e r k i n g e n s t r u c t u r e l e f o r m a t i e e x t e r n e v e i l i g h e id E i n d r a p p o r t a g e

S a m e nw e r k i n g e n s t r u c t u r e l e f o r m a t i e e x t e r n e v e i l i g h e id E i n d r a p p o r t a g e S a m e nw e r k i n g e n s t r u c t u r e l e f o r m a t i e e x t e r n e v e i l i g h e id E i n d r a p p o r t a g e P r o v i n c i e L i m b u r g 23 april 2 0 0 7 D e f i n i t i ef r a p p

Nadere informatie

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT Dit is een vereenvoudigde lijst met spijkerschrifttekens uit Mesopotamië. Deze lijst maakt het mogelijk de tijdens de workshop Graven om te Weten bestudeerde tablet te vertalen.

Nadere informatie

MINISTERIE VAN LANDBOUW. Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek. Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent

MINISTERIE VAN LANDBOUW. Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek. Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent MINISTERIE VAN LANDBOUW Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent RIJKSSTATION VOOR ZEEVISSERIJ Oostende Directeur : P. HOVART OZONATED WASHING WATER : NO

Nadere informatie

62-1 SCHALDE. Bykomei^e be ^ekgnjngen_^a gevolg vaii. de metingen van ^J^l5>yembe^^^Jl.

62-1 SCHALDE. Bykomei^e be ^ekgnjngen_^a gevolg vaii. de metingen van ^J^l5>yembe^^^Jl. 62 BBUOHEeC SCHALDE Bykome^e be ^ekgnngen_^a gevolg va de mengen van ^^l5>yembe^^^l O n d eh av g v e s la g s lu a a n b de v o g e a p p o e n d e c e m b e 960 e n a p l 96) beèende de S c h e ld e

Nadere informatie

met de in concept b ijgev o egd e b r ie f om a d vies voor t e leggen aan :

met de in concept b ijgev o egd e b r ie f om a d vies voor t e leggen aan : y H 1 0 M i IJ83 m,vörp Voorgesteld wordt het b ijgev oegd e stuk a f te doen op de hieronder aan gekru iste w ijz e : voor kennisgeving aan te nemen; conform de in concept bijgevoegd e b r i e f ; ter

Nadere informatie

AUT HENT IEKE HERENWO NING MET 5 À 6 SLPK EN ZUIDGER. ST ADST UIN!

AUT HENT IEKE HERENWO NING MET 5 À 6 SLPK EN ZUIDGER. ST ADST UIN! AUT HENT IEKE HERENWO NING MET 5 À 6 SLPK EN ZUIDGER. ST ADST UIN! 8 3 7 0 B L AN KE N B E R G E a d re s o p a a n vra a g 4 2 9. 9 0 0, - re f. A10 3 0 AL G E M E E N R e fe re n ti e A10 3 0 B e s ch

Nadere informatie

Ideeën van bewoners herstel groenstrook Opaalweg. Bewoners Opaalweg en omgeving, 3 november 2009

Ideeën van bewoners herstel groenstrook Opaalweg. Bewoners Opaalweg en omgeving, 3 november 2009 Ideeën van bewoners herstel groenstrook Opaalweg Bewoners Opaalweg en omgeving, 3 november 2009 a wen s ertrou Met v e menw rken! Gerrit Rietveld Gerrit Rietveld (1888-1964) was betrokken bij het ontwerp

Nadere informatie

Stimuleringsplan Robuuste verbinding Schinveld-Mook

Stimuleringsplan Robuuste verbinding Schinveld-Mook Stimuleringsplan Robuuste verbinding Schinveld-Mook Natuur, Bos en Landschap Tevens Natuurgebieds-, Landschaps- en Beheersgebiedsplan Ontwerp Vastgesteld door Gedeputeerde Staten Maastricht, 1 mei 2007

Nadere informatie

P r o v i n c i a a l O m g e v i n g s p l a n L i m b u r g

P r o v i n c i a a l O m g e v i n g s p l a n L i m b u r g P r o v i n c i a a l O m g e v i n g s p l a n L i m b u r g S a m e n v a t t i n g M a a s t r i c h t, 2 2 s e p t e m b e r 2 0 0 6 2 I n h o u d s o p g a v e I N L E I D I N G 3 1. K W AL I T EI

Nadere informatie

R e g i o n a a l Pr o g r a m m a L u c h t k w a l i t e i t

R e g i o n a a l Pr o g r a m m a L u c h t k w a l i t e i t Limburgs Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit R e g i o n a a l Pr o g r a m m a L u c h t k w a l i t e i t T e n b e h o e v e v a n h e t: K a b i n e t s s t a n d p u n t Nationaal Samenwerkingsprogramma

Nadere informatie

RUILVERKAVELING REKKEN Grondwaterstandgegevens en pf-waarden in tijd-stijghoogtediagrammen en tabellen

RUILVERKAVELING REKKEN Grondwaterstandgegevens en pf-waarden in tijd-stijghoogtediagrammen en tabellen NN31396,576,2 STICHTING VOOR BODEMKARTERING BEN NEK OM BIBLIOTHEEK C-? RUILVERKAVELING REKKEN Grondwaterstandgegevens en pf-waarden in tijd-stijghoogtediagrammen en tabellen Rapport nr 576 Bij Lage 9 Q

Nadere informatie

_ FONDAMENTSTEENEN / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR. De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk.

_ FONDAMENTSTEENEN / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR. De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk. _ FONDAMENTSTEENEN. ---- / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk. De Serie Spel~ en Leesboekjcs die ik mij voorstel onder den titcl van " Fonda.ruentst

Nadere informatie

Drukkerij Van de Sande Ambachtshof 1, 2632 BB Nootdorp

Drukkerij Van de Sande Ambachtshof 1, 2632 BB Nootdorp Dij V S Amcf, 2632 BB N Dij V S - SD - S Pi - Bc.l Hii - Iiw - H Cll - D Ec - Fmiliijf - Mw 200 Amcf - T mi - Omij - Gmlij cii Dllli Aciii - P P: w,, wii - P: iil,, i, l - Af P: ij, ill, w, c, zi Oz l

Nadere informatie

Studiedag Remediaal. 25 maart 2011 Sui Lin Goei (s.l.goei@vu.nl)

Studiedag Remediaal. 25 maart 2011 Sui Lin Goei (s.l.goei@vu.nl) Studiedag Remediaal 25 maart 2011 Sui Lin Goei (s.l.goei@vu.nl) 1 Dyscalculie - een nieuw verschijnsel? Rekenexperimentje (TTR en ABC-toets) Ernstige reken/wiskundeproblemen en dyscalculie: zomaar twee

Nadere informatie

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R 8 8 0 0 R O E S E L AR E a d re s o p a a n vra a g P R I J S O P AAN VR AAG re f. P 0 2 3 8 AL G E M E E N R e fe re n ti

Nadere informatie

H 0 5 R R -F 5 x 1, 5 m m

H 0 5 R R -F 5 x 1, 5 m m I b u w k k p l t H I C 6 4 4 0 3 X G l v r s t d z h d l d g t l z! B s t k l t, D k u v r h t k p v -p r d Bu c kt W h p d t u d b s t r s u l t t v r k r p r d u c t, d t v r v r d g d s m t d l l r

Nadere informatie

b e s p r e k in g op teneinde plannen Sanderse F t. a.v. R e d i c h e m s e Waard voortgang te kunnen doen [vinden

b e s p r e k in g op teneinde plannen Sanderse F t. a.v. R e d i c h e m s e Waard voortgang te kunnen doen [vinden b e s p r e k in g op 23-4-1971 teneinde plannen Sanderse F t. a.v. R e d i c h e m s e Waard voortgang te kunnen doen [vinden r a p p o r t v o o r b u r g e m e e s t e r en" w e t h o u d e r s I /

Nadere informatie

We werken met Gentle Teaching; met warmte en respect voor elkaar. Ieder mens wil zich veilig voelen en wil verbonden zijn met anderen.

We werken met Gentle Teaching; met warmte en respect voor elkaar. Ieder mens wil zich veilig voelen en wil verbonden zijn met anderen. Het p e ra r n e p w.zi s. kwaliteit bij cliëntversie en Samenvatting van het kwaliteitsrapport 2018 Zorg bij zideris Als je een verstandelijke beperking hebt, kun je bij Zideris wonen of meedoen aan dagactiviteiten.

Nadere informatie

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Toelichting Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Hieronder treft u de geanonimiseerde ranglijst per 1 januari 2019 aan voor het woongebied van Land van Matena. Het betreft een momentopname.

Nadere informatie

c c ci) Cj) a ) a ) s_ s_ (CI ra fl3 o 0 o o o 0 r r c o a l Boomkwekerij, handel in (laan)bomen (u ) (u ) zj- u -) ,92 (\ 1 N r rjr.

c c ci) Cj) a ) a ) s_ s_ (CI ra fl3 o 0 o o o 0 r r c o a l Boomkwekerij, handel in (laan)bomen (u ) (u ) zj- u -) ,92 (\ 1 N r rjr. VRSLAG X ARTIKL 73a FAILLISSMTST PBAAR 5 LU Lu LIJ D. Ie. a U %.4 3 rj 5 (.9 sizi Q.),_, z LL, z (9.$) 4 < (f ), (13 z 77) a ) a < a u 1 : 1 : a ) 1.1.' m :3 2 i In he fllissemen van: Fliissemensnummer:.i;

Nadere informatie

Natura 2000 Waddengebied. Natuur in een dynamis ch lands chap

Natura 2000 Waddengebied. Natuur in een dynamis ch lands chap Natura 2000 Waddengebied O n d e rd e le n : W a d d e n z e e e n N o o rd z e e k u s tz o n e Natuur in een dynamis ch lands chap Opzet pres entatie 2 Natura 2000 Aanwijzing s bes luiten Natuurdoelen

Nadere informatie

geurt s /meertens Adres: Mathematisch Centrum, 2 e Boerhaavestraat 4 9, Amsterdam Telefoon: (020)947272 Kunsthandel: G a le rie S wa rt, Amsterdam

geurt s /meertens Adres: Mathematisch Centrum, 2 e Boerhaavestraat 4 9, Amsterdam Telefoon: (020)947272 Kunsthandel: G a le rie S wa rt, Amsterdam "1 geurt s /meertens p e rs o o n lijk : Leo Ge u rts (1 9 4 2, Den Haag) e n Lambert Meertens (1 9 4 4, A mst e r- dam) werken a l s programmeur b i j d e S t ic h t in g Mathematisch Centrum, Amsterdam.

Nadere informatie

Samen werken aan een duurzame groei Working together towards sustainable growth

Samen werken aan een duurzame groei Working together towards sustainable growth J A 2016 S b V G- F I L / b I / D V G F I (VIGEF) b f b Z b b b T D A f F Vb P I b f -b by f b I f b V (- ) b Z b D f VIGEF b My (- y ) f b y B f VIGEF G / b : G / Vb T / T Tf / P C / P D f / F f b G f

Nadere informatie

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN AT ELIERRUIMT E KANT O O R 8 8 0 0 R O E S E L AR E a d re s o p a a n vra a g P R I J S O P AAN VR AAG re f. P 0 2 3 8 AL G E M E E N R e fe re n ti e P

Nadere informatie

PRACHT IG KARAKT ERVO L T RIPLEX APPART EMENT (CA. 160M2 ) MET RUIM ZO NNET ERRAS O P 50M VAN DE ZEE

PRACHT IG KARAKT ERVO L T RIPLEX APPART EMENT (CA. 160M2 ) MET RUIM ZO NNET ERRAS O P 50M VAN DE ZEE PRACHT IG KARAKT ERVO L T RIPLEX APPART EMENT (CA. 160M2 ) MET RUIM ZO NNET ERRAS O P 50M VAN DE ZEE 8 3 0 1 H E I S T -AAN -Z E E a d re s o p a a n vra a g 4 4 9. 0 0 0, - re f. A13 0 7 a AL G E M E

Nadere informatie

KERN-EIGENSCHAPPEN P R I J S O P AAN VR AAG - 0 / 0. a d re s o p a a n vra a g. re f. O R e fe re n ti e O E P C /

KERN-EIGENSCHAPPEN P R I J S O P AAN VR AAG - 0 / 0. a d re s o p a a n vra a g. re f. O R e fe re n ti e O E P C / VO LLEDIG NIEUWE PLUG & PLAY KANT O O RRUIMT E (4 PERSO NEN), BEMEUBELD EN VO O RZIEN VAN RANDACCO MO DAT IE (VERGADERZALEN, SANIT AIR, KEUKEN, PRINT ERS, T ELEFO O NT O EST ELLEN,...) EN SERVICE (RECEPT

Nadere informatie

Deel 2. Basiskennis chemie

Deel 2. Basiskennis chemie Deel 2. Basiskennis chemie Achteraan vind je een periodiek systeem van de elementen. Gebruik dit waar nodig. Vraag 21 Koolstofmonoxide (C) kan gesynthetiseerd worden door stoom met methaan (CH4 ) te laten

Nadere informatie

Schoolkrant. December 2016

Schoolkrant. December 2016 Schoolkrant December 2016 De Groep kleutergroepen 4 De Groep kleutergroepen 4 De Groep kleutergroepen 4 De Groep kleutergroepen 4 De Groep kleutergroepen 4 De Groep kleutergroepen 4 De Groep kleutergroepen

Nadere informatie

HERVERPANDING REPLEDGE OF COLLATERAL. ter verkrijg in g van de graad van doctor aan de Erasmus U niversiteit Rotterdam

HERVERPANDING REPLEDGE OF COLLATERAL. ter verkrijg in g van de graad van doctor aan de Erasmus U niversiteit Rotterdam HERVERPANDING REPLEDGE OF COLLATERAL P ro e fs c h rift ter verkrijg in g van de graad van doctor aan de Erasmus U niversiteit Rotterdam op gezag van de rector magnificus Prof.dr. H.G. Schmidt en volgens

Nadere informatie

GTST MAGAZINE MEDIAKAART

GTST MAGAZINE MEDIAKAART S MAAZI MIAKAAR 2019 1 Z ZMR: j F& Mi R MSi S i j vc i v ciff i i v 60000 x -v F WMK R I P ZAK ZIC B IJK I KA IK R S _030 031_ v Ki y_ Ki W v c v K S : f y AA J F UK i v S F F i v K c K c i 21 j J S-f

Nadere informatie

harold hamersma & esmee langereis de grote hamersma

harold hamersma & esmee langereis de grote hamersma 2018 & VOORWOORD 2 3293 AUSTRALIË ROOD R H! I NU, C?! M,?. M é,. S,. B. D. H. D D H. O, E L, D H. Eé, :. E -. H,. O Cè C, S-É. D, -. E! N D H, H H E L AUSTRALIË ROOD ë; R;A W C S 2014 C V : : 14% : 12,95

Nadere informatie

N A T I O N A A L I N S T I T U U T V O O R DE S T A T I S T I E K DE BE LG-ISCHE Z E E V I S S E R I J IN

N A T I O N A A L I N S T I T U U T V O O R DE S T A T I S T I E K DE BE LG-ISCHE Z E E V I S S E R I J IN KONINKRIJK BELGIE MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN N A T I O N A A L I N S T I T U U T V O O R DE S T A T I S T I E K Leuvenseweg 44-1000 BRUSSEL Tel. : 513.96.50 DE BE LG-ISCHE Z E E V I S S E R I J IN

Nadere informatie

B u i t e n r i n g P a r k s t a d L i m b u r g

B u i t e n r i n g P a r k s t a d L i m b u r g Bestuurlijk standpunt Voorkeurs t r a c é B u i t e n r i n g P a r k s t a d L i m b u r g Provincie Limburg Pagina 1 27 mei 2008 2 1. I n l e i d i n g De Buitenring Parkstad Limburg ( de Buitenring

Nadere informatie

MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014

MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014 MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014 H.C.A. Zwitserloot Beng, inkoopmanager Bizob Opgericht door de deelnemende gemeenten 2003; Bizob is van en voor de 18 gemeenten, daarnaast werken wij voor organisaties

Nadere informatie

Ontwerp POL-aanvulling Gebiedsontwikkeling Klavertje 4

Ontwerp POL-aanvulling Gebiedsontwikkeling Klavertje 4 Ontwerp POL-aanvulling Gebiedsontwikkeling Klavertje 4 Ee n r u i m t e l i j ke c o n o m i s c h C r a d l e 2 C r a d l e p e r s p e c t i e f v o o r -L i N m o b o u r ; d g p a r t i ë l e h e r

Nadere informatie

Marco Borsato - De Meeste Dromen Zijn Bedrog

Marco Borsato - De Meeste Dromen Zijn Bedrog Mrco Borso - De Meese Dromen Zjn Berog Pno Srngs Meoe 4 4 4 4 j j j j e j e 6 o p o e p e o p nz s j j e j e o p 10 o p o e p e o p mz j j j j e j e 14 o p o p nz s j j o e p e o p e j e o p 18 mz pz pz

Nadere informatie

Topografische kaart met toponiemen

Topografische kaart met toponiemen R OOATRAANPA ILA 3 Tpch p p uu p A3 110502/ZF8/38/201086/010 ARCADIS 205 R OOATRAANPA ILA 4 z Nu2000- p, uu p A3-110502/ZF8/38/201086/010 ARCADIS 206 R OOATRAANPA ILA 5 U R 2 p, uu p A0-110502/ZF8/38/201086/010

Nadere informatie

Schriftelijke vragen ex artikel 37 Reglement van orde voor de raadsvergaderingen (RvO)

Schriftelijke vragen ex artikel 37 Reglement van orde voor de raadsvergaderingen (RvO) Geeente Heerhurd R hrfteljke vren ex kel 7 Releent vn rde vr de rdverdernen (Rv) Dtu ndenn Vlnuer Retenuer 6 nveber jl -9 nderer hrfteljke vr ver ne rlernkten Dr en Vndel n de rlheffn An het llee, Inledn»

Nadere informatie

Principe verzoek tot het verlenen van een vergunning voor het realiseren van een zonne-energie park in de Gemeente Tiel.

Principe verzoek tot het verlenen van een vergunning voor het realiseren van een zonne-energie park in de Gemeente Tiel. gemeente Tiel ontvangen op: 31-07-2017 *BD00025649* BD00025649 Principe verzoek tot het verlenen van een vergunning voor het realiseren van een zonne-energie park in de Gemeente Tiel. Opgesteld door Frans

Nadere informatie

DE MEERWAARDE VAN DRONES BIJ BRANDBESTRIJDING

DE MEERWAARDE VAN DRONES BIJ BRANDBESTRIJDING DE MEERWAARDE VAN DRONES BIJ BRANDBESTRIJDING PROF. DR. VERSTOCKT STEVEN EN VANDECASTEELE FLORIAN ONDERZOEKSVRAAG UITGEVOERD DOOR VERKAEMER SANDER VOOR HET BEHALEN VAN DE GRAAD VAN BACHELOR IN DE NEW MEDIA

Nadere informatie

Geef alarm (druk alarmknop in, verwittig uw contactpersoon) Geef alarm (druk brandknop in, verwittig uw contactpersoon)

Geef alarm (druk alarmknop in, verwittig uw contactpersoon) Geef alarm (druk brandknop in, verwittig uw contactpersoon) 0. 1 1 0.00-0. -0 15.9-0 3.17-0.71-0.59 0.1 9 0. 1 7 0.31 0.2 5-0.44 0.21 0.3 5 0.20 0.1 1 0.32 0. 28 0.17 0. 0 4 R=7.5m Huls t-ha ag 3 b eto npaa ltje s -0.5 0-0.4 6 0.0 2-0.3 3-0.35 0.20-0. 29 B E ST

Nadere informatie

Legende. projectperimeter gemeentegrens Laakdal landinrichtingsproject de Merode

Legende. projectperimeter gemeentegrens Laakdal landinrichtingsproject de Merode LANDI NRI CHTI NG dm ro d, Prin sh rl ijkpl l nd S o o z g rij n Pso ri o n w rp L n din ric hin g sp l n K r 1:siu rin gbin n n dmro d Lgnd projcprir gngrns Lkdl lndinrichingsprojc d Mrod b ro n : V c

Nadere informatie

S1PA SJ D136. S1SA-ws S1 A213. S1SA-ws S1 A213. S1SA-ws S1 A213 N1TV NF A214 N1TV NF A214. F1PA-ms FH A008. S1SA-ws SF D031 S1PA SD A404

S1PA SJ D136. S1SA-ws S1 A213. S1SA-ws S1 A213. S1SA-ws S1 A213 N1TV NF A214 N1TV NF A214. F1PA-ms FH A008. S1SA-ws SF D031 S1PA SD A404 10.0 Ugent VTC / Collegerooster RSTE BACHELOR 1 1 november Week 8 EF/a EF/b ED/a ED/b ES/a ES/b ES/c ES/d FS/a FS/b FS/c FS/d DS ER FR DR EU FU DU EI FI 10.0 NZ PA-en ED NZ PA-en ED D1SA-oe D1SA-oe NZ

Nadere informatie

KERST. t Is geboren het Goddlijk kind. Nu zijt Wellekome. Stille Nacht & # 4 3 œ. œ œ œ. œ œ w. œ œ & # œ œ œ œ. Œ œ & # # # 2.

KERST. t Is geboren het Goddlijk kind. Nu zijt Wellekome. Stille Nacht & # 4 3 œ. œ œ œ. œ œ w. œ œ & # œ œ œ œ. Œ œ & # # # 2. KERST 2 # # # 1 0 0 2 0 0 1 0 3 4 3.. 1 3 2 0 2 1 2 3.. gle # # # Bells 2 0 0 2 3 1 4 # # # 2 2 3 > 0 t Is gebor het Goddlik kd # # c # #. Nu zit Wellekome # # c. # #... # #., w. Stille Nacht # 4 3....

Nadere informatie

B espreking op

B espreking op B espreking op 21-9 - 1972 I twmsnjg m u m m m 1 6 AUG 1972 Ingekomen PROJEKT MAATSCHAPPIJ SANDERSE N.V. CULEMBORG - ELISABETHDREEF 7 - TE L (03450) 2398 Bank Amro Bank - Culemborg Postrekening van de

Nadere informatie

)"#!$#! "+!! *$ %0"#" " "" )"&1$"#% ""#! )"&#! 3"$$$$ #!!#)!" $4#* "& $'*"#!!!$! * " "#"*!)"!)* "! ")!!%!""$#" "! ""! "!$ ;! *!//!* $<6!& &!$4#*!

)#!$#! +!! *$ %0#   )&1$#% #! )&#! 3$$$$ #!!#)! $4#* & $'*#!!!$! *  #*!)!)* ! )!!%!$# ! ! !$ ;! *!//!* $<6!& &!$4#*! !!"#!## "$! ""%!#""#%&"$ '(") #!*%#$ '&*)")!# "!##"# )"#!$#! "+!! *$,-!&***$.// ##)!& %0"#" " "" )"&1$"#% ""#! )"&#! )"&&"#"2 $$, -&"")%!#!!*)"%!)!#"#&"$ 3"$$$$ #!!#)!" $4#* "& "*"")#!%#)#&"! "$!"!%#0"1$##!

Nadere informatie

H et R ijksonderw ijs te leper van 1819 tot 1828

H et R ijksonderw ijs te leper van 1819 tot 1828 H et R ijksonderw ijs te leper van 1819 tot 1828 D e g ro n d sla g e n v a n h e t r ijk so n d e rw ijs in B e lg ië w e r d e n te n tijd e v a n h e t H o lla n d s b e w in d, en m e e r b e p a a

Nadere informatie

M et v riendelijk e groet,

M et v riendelijk e groet, NIEUWSBRIEF STAPHORST 8 e jaargang, november 2 0 1 2 G ea c h te lez er(es), O ok dit ja a r mogen w ij u op nieu w onz e a lgemene b esc h ou w ingen a a nb ieden die w e h eb b en u itgesp rok en in

Nadere informatie

De nieuwe efficiëntie in de betonfabriek

De nieuwe efficiëntie in de betonfabriek De nieue efficiënie in e beonfabriek iconor... bk e revoluie in e bouerel. Nie r nie iner. He eare sys kan sava als e bouijze voor e 21se u: e isolaiebou ehoe. iconor laas e isolaie craal in alle syse

Nadere informatie

Welkom op Ibiza. Inhoud. Contact. Verken. Proef. Beleef. Ontdek 18 Info van A tot Z 22 Een woordje Spaans 24 Discotheken 26 Woordzoeker

Welkom op Ibiza. Inhoud. Contact. Verken. Proef. Beleef. Ontdek 18 Info van A tot Z 22 Een woordje Spaans 24 Discotheken 26 Woordzoeker I NL- I W I V 5 W I 6 Z 9 I- 10 F 9 Z,. E I. V,,? D. O! P 12 E & 14 B I B 16 T! 12 16 W H O ()! T. W? K! H,? J (). W? B. G óó :. A,. O 18 I A Z 22 E S 24 D 26 W 24 C TUI Eñ T S.A. C A 6 B 07800 I T.: 0034

Nadere informatie

De Kerstboomballenbeer

De Kerstboomballenbeer e Kerstoomalleneer aar is hi eer de kerstoomalleneer Met itte rode gele en ook laue kerstoomallen aar is hi eer de kerstoomalleneer Hoe zal hi ons verrassen deze keer eze keer heeft die eer, a mevrou,

Nadere informatie

Archief van het Bevolkingsregister: dossiers inzake advisering getroffen illegale vreemdelingen Bijlmerramp

Archief van het Bevolkingsregister: dossiers inzake advisering getroffen illegale vreemdelingen Bijlmerramp Archief van het Bevolkingsregister: dossiers inzake advisering getroffen illegale vreemdelingen Bijlmerramp Algemene kenmerken Toegangsnummer: 30649 Periode: 1992-2004 Archiefvormer Bevolkingsregister;

Nadere informatie

D e afschrikking voorbij

D e afschrikking voorbij D e afschrikking voorbij E e n e m p iris c h e stu d ie n a a r a fs c h rik k in g, g e n e ra le p re v e n tie en re g e l- n a le v in g in d e N e d e rla n d s e a fv a lb ra n c h e K arin van

Nadere informatie

m Page 1 of 12 Alle persberichten over Jouw 5-S terren R a d io F orest. Bron - F M R a d i o/ R a d i ov i s i e 0 4 d e c e m b e r 2 0 0 4 F orest: V a n D ex ters en U ltiem e K erstpla ten V a na

Nadere informatie

Voorwoord. B e s t e le e r l i n g e n o u de r s / v e r z o r g e r s,

Voorwoord. B e s t e le e r l i n g e n o u de r s / v e r z o r g e r s, Voorwoord B e s t e le e r l i n g e n o u de r s / v e r z o r g e r s, V o o r j e l i gt het prog r amma van toe t s i ng en a f s l u i t i n g ( P TA ) v a n Be u k en r o d e Ond e r w i j s. B e

Nadere informatie

Aan de gemeenteraad Postbus 6

Aan de gemeenteraad Postbus 6 1497 Rekekaeissie g e e e t e teeberge Pstbus 6 465 AA TEENBERGEN Aa de geeetad Pstbus 6 465 AA TEENBERGEN uw keerk uw brief va s keerk telefuer datu QdB/1. 6 augustus 1 derwerp: pvlgig aabevelige subsidiebeleid

Nadere informatie

De eiwitten, die uit de insecten geproduceerd worden, mogen gebruikt worden voor de productie. (EG) nr. 1069/2009.

De eiwitten, die uit de insecten geproduceerd worden, mogen gebruikt worden voor de productie. (EG) nr. 1069/2009. Bijlage. Beantwoordinq van vragen uit de insectensector over de mogelijkheden en restricties m.b.t. de vervoederinq van insecten(-producten) aan nezelschaps- en landbouwhuisdieren. De insectensector heeft

Nadere informatie

607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD

607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD 607 ARGENTINIË ROOD ARGENTINIË ROOD AUSTRALIË ROOD F M (NIEUW) M B S 2016 P : : 14% : 10,75 F ( G R). U M. P Pë, -- Aë. H,,. F M (NIEUW) M G R 2015 M : : 14,5% : 14,75 F. F? W. D Hé F, B,, I V. I 1992,.

Nadere informatie

bos bos W.I.U. bos bos bos bos Trafo 34 bos trafo Bos bos bos Kerk trafo û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û bos

bos bos W.I.U. bos bos bos bos Trafo 34 bos trafo Bos bos bos Kerk trafo û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û û bos L To Kui zl Bo Kui Kij Kou ij Luh Luh. Luh Kou ij B B Luh S.uu Pi S Kou ij B B B Luh Kij B B L Pi B B B Vpi, > Vpi, < Kouij B Kij Kij ilpopi, hyulih vo vo, uilij i vpi, > vo, uilij i vpi, < vo, i vpi,

Nadere informatie

D iverse ontw ikkelin gen mbt erfpacht/h uur

D iverse ontw ikkelin gen mbt erfpacht/h uur D iverse ontw ikkelin gen mbt erfpacht/h uur Nr. I G E M E E N T E C U L E M B O R G RAPPORT VOOR/güRQEMEESTER EN WETHOUDERS* r 9 o - ^ \%*ii I O n d e r w e r p : Redichemse Waard. B ijlag en : Op verzoolt

Nadere informatie

overzicht en plattegronden appartementen Sint Jakobsschelp

overzicht en plattegronden appartementen Sint Jakobsschelp overzicht e plattroe appartemete Sit Jakobsschelp A type A 5,2 m² 2-kamerappartemet bae gro 78,8 m2 gebruiksoppervlak eige buiteruimte < 4667 > 12,8 m² < 3102 > < 5448 > < 4000 > 4,4 m² 35,6 m² B type

Nadere informatie

ENQUETE BIJ REDERS EN SCHEEPSJONGENS IN DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ:

ENQUETE BIJ REDERS EN SCHEEPSJONGENS IN DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ: MINISTERIE VAN LANDBOUW Bestuur der Economische Diensten DIENST VOOR DE ZEEVISSERIJ Koninginnelaan 59 8400 Oostende ENQUETE BIJ REDERS EN SCHEEPSJONGENS IN DE BELGISCHE ZEEVISSERIJ: - Het "Fonds voor scheepsjongens

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De Septuaginta (LXX) is een verzameling vertalingen van bijbelboeken die door Grieks sprekende joden uit h et H ebreeuw s zijn vertaald. R ond 2 5 0 v. C h r. voltooide men de

Nadere informatie

Naar een CX-fundament voor de digitale overheid

Naar een CX-fundament voor de digitale overheid CX- B G C S M M Sy & y 5 2015 I 2 1 I 2 U 3 CX- CX- 4 CX- 3 I I 4 5 :? G & x S S & B- y C P & K 6 1 W ()? 7 2 H? 8 3 H ë? K 9 B G W Z M L R G B B H P W? CX- 10 C K O CX- 11 S 2-5 T 1-2 O 0-1 P & I & K

Nadere informatie

Aanvraaggegevens. Let op: vul het formulier alstublieft volledig in. Handelen in strijd met regels ruimtelijke ordening

Aanvraaggegevens. Let op: vul het formulier alstublieft volledig in. Handelen in strijd met regels ruimtelijke ordening Gegevens bevoegd gezag Referentienummer Datum ontvangst Behoort bij besluit van d.d. 3-12-2018 Namens het college van isse medewerker vergunningen Gemeentewinkel Z-18-051874 Formulierversie 2018.01 Aanvraaggegevens

Nadere informatie

De competenties van de nieuwe burgemeester van Helmond: het oordeel van de burger

De competenties van de nieuwe burgemeester van Helmond: het oordeel van de burger De competenties van de nieuwe burgemeester van Helmond: het oordeel van de burger Onderzoek en Statistiek, februari 2012 Inleiding Gemeente Helmond Onderzoek en Statistiek Gooitske Marsman Februari 2012

Nadere informatie

Grote Markt Antwerpen

Grote Markt Antwerpen 2 rote Markt 1 2000 ntwerpen archeologie@tad.antwerpen.be 03 338 22 70 3 rote Markt 1 2000 ntwerpen archeologie@tad.antwerpen.be 03 338 22 70 4 rote Markt 1 2000 ntwerpen archeologie@tad.antwerpen.be 03

Nadere informatie

Paraplubestemmingsplan Woninguitbreiding ~wt H~

Paraplubestemmingsplan Woninguitbreiding ~wt H~ apubepa oiuibeii 00 ~w ~ ai wav) J. Sï/j^i wpi!-, _eau j.- iy au eee :000-0-0 e ae ez. I OPENAA EEE apubepa oiuibeii 00 po Eop \' ^ i Oii i i PAST- III.^. a E NEN q II. i Ii i - \ \. ^ ANFPEC C.! i.,

Nadere informatie

F r a c t i e S A M 1. M e i - L i n K o s t e r

F r a c t i e S A M 1. M e i - L i n K o s t e r N e d e r l a n d s ( E n g l i s h b e l o w ) F r a c t i e S A M 1 M e i - L i n K o s t e r M i j n n a a m i s M e i - L i n K o s t e r, i k b e n 2 1 j a a r e n m o m e n t e e l b e n i k d e

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. RELENZA 5 mg/dosis, inhalatiepoeder, voorverdeeld zanamivir

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. RELENZA 5 mg/dosis, inhalatiepoeder, voorverdeeld zanamivir Bijsluiter: informatie voor de gebruiker RELENZA 5 mg/dosis, inhalatiepoeder, voorverdeeld zanamivir Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

Veilig en bereikbaar tijdens de Giro Gelderland

Veilig en bereikbaar tijdens de Giro Gelderland Vii bikb ij Gi G Ap, Zhiz (D h, Si, Sb) 1 pp 6 i 2016 D i pp Gi Ii i G. D i ii pp i i Ap. Op 5, 6 7 i k Ap z. Z i p 5 i ppi p p h kpi, ij p 6 i h pp i Ap p z p 7 i H. O h i z fijk ijk p zij fpk k. Z k

Nadere informatie

PANDID T E HUUR LIGGING PAND VRAAGPRIJS. Apparte me nt m² Noord. Grote Markt 52 B S int-niklaas

PANDID T E HUUR LIGGING PAND VRAAGPRIJS. Apparte me nt m² Noord. Grote Markt 52 B S int-niklaas ID T E HUUR P lez a nt s t ra a t 30 1 9 10 0 Sint - nikla a s 8 50 / m a a nd Appart em ent Apparte me nt 2 1 1 131 m² 19 9 9 Noord ID 8 3 2 0 2 3 (h t t p :// ) ID BESCHRIJVING U betreedt dit ruime duplex

Nadere informatie

Uitleg Toerklas s e 1e traject 42e Nacht van Venlo 2009. Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng

Uitleg Toerklas s e 1e traject 42e Nacht van Venlo 2009. Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng Pagina 1 van 14 Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng 3 Z Al s u z ag dat de punt ac ht e r "SUCCES" e e n kl e i ne o was had u uw e e r s t e goe de c ont r ol e t e pakke n. Ooooooooo z i t dat z o!!!!!!

Nadere informatie

C U L T U U R E D U C A T I E M E T K W A L I T E I T

C U L T U U R E D U C A T I E M E T K W A L I T E I T C U L T U U R E D U C A T I E M E T K W A L I T E I T HET SEP-RAA MWE R KPLAN HEEFT A LS DO E L C U L TURELE IN STE LL INGE N E N S CHO LE N (IN HET B I JZO N DE R LE RA REN) CO N C RETE I N H O U DE LI

Nadere informatie

PANDID T E KOOP LIGGING PAND VRAAGPRIJS. Appartement m² Le opold de Wae lplaats 8, 1 B Antwe rpe n

PANDID T E KOOP LIGGING PAND VRAAGPRIJS. Appartement m² Le opold de Wae lplaats 8, 1 B Antwe rpe n ID T E KOOP LIGGING New Yo rkka a i 1 20 0 0 Ant w erp en 4 15.0 0 0 Appart em ent Appartement 2 1 1 101 m² 2017 ID 8 2 9 3 0 5 ID BESCHRIJVING Wonen aan het water, een combinatie van rust en absolute

Nadere informatie

Samen Duurzaam Groen en Sociaal

Samen Duurzaam Groen en Sociaal Samen Duurzaam Gren en Sciaal Ve rkie zin gsp r gram m a 2 0 1 4-2018 Gr e n Lin ks Lin ge waard 1 8 n vem be r 2013 Sam e n Du u rzaam Gr e n e n S ciaal In le id in g In leid in g Gr en Lin k s ga a

Nadere informatie

PA 9623PB 9623PC 9623PE 9623PG 9623PH 9623PJ 9623PK 9623TH PA 9624PB

PA 9623PB 9623PC 9623PE 9623PG 9623PH 9623PJ 9623PK 9623TH PA 9624PB 1 9616 9616TC 9616TH 9616TM 9617 9617AA 9617AN 9617AR 9617AT 9617AV 9617TB 9617TC 9618 9618PA 9618PB 9618PC 9618PD 9618PE 9618PG 9618PH 9619 9619PA 9619PD 9619PL 9619PM 9619PR 9619PS 9619PT 9619TA 9619TB

Nadere informatie

11Stap 11Co rectiesverzenden

11Stap 11Co rectiesverzenden 11Stap 11Co rectiesverzenden Me t d e aan g ifte lo o n he ffin g e n le ve rt u o n s g e d e taille e rd e in ko m e n sg e g e ve n s p e r w e rkn e m e r aan (w e rkn e m e rsg e g e ve n s). D e

Nadere informatie

Nieu s rief jeugdopleidi g

Nieu s rief jeugdopleidi g Nieu s rief jeugdopleidi g ZATERDAG MAART JAARGANG, NR VOORBEREIDINGEN SEIZOEN - GESTART O da ks dat het huidige seizoe og olop gaa de is, zij de oor ereidi ge op het ieu e seizoe al a start. Door hier

Nadere informatie

www.kuyperhof.nl Bouwnummer A1, A2, A8, A14 Vanaf E 205.500,- v.o.n.

www.kuyperhof.nl Bouwnummer A1, A2, A8, A14 Vanaf E 205.500,- v.o.n. Ridderkerk A, A, A, A e, e, e en e verdieping Driekamerappartement m Royale woonkamer/keuken van circa 0 m met veel lichtinval en een aangrenzend balkon. op de eerste verdieping. Privé parkeerplaats op

Nadere informatie

VOORWOORD. Namens De Grote Hamersma Harold Hamersma Esmee Langereis

VOORWOORD. Namens De Grote Hamersma Harold Hamersma Esmee Langereis D. D. N P V. M. D. W? D. N -., :. D. D -. V. H B. P P. P P. S -F. E, D G H.. O. M, P,. A. J P,. D. N D G H H H E L VOORWOORD V E V --- P. N 12 I, 2008. O - - F, Ië S. D! O. D. O. T /. V A D B. O. V V..

Nadere informatie

20 October 1943 Prljt 13 cent 3e Jaargang * No. 42

20 October 1943 Prljt 13 cent 3e Jaargang * No. 42 KJ ai u tytomjd woedt H e t u itg e m e r g e ld e I n d ië h e e ft r e c h t o p h a a r a r b e id. (D e m i n is te r v a n O v e rz e e s e G e b ie d e n in z ijn r a d i o - r e d e v a n 5 O o

Nadere informatie

- Rmguftj Kruislomp. Voor e v e n tu e le vragen kun je te r e c h t b i j R o b e rt W iel in g a, 03402-42257., trindijijcklaan.

- Rmguftj Kruislomp. Voor e v e n tu e le vragen kun je te r e c h t b i j R o b e rt W iel in g a, 03402-42257., trindijijcklaan. H et programma z i e t e r a ls v o lg t u i t. 10.00 u u r. Algemene le d e n v e rg a d e rin g. T o t 12.30 u u r. G ro te pauze. G elegenheid t o t in fo rm e e l c o n ta c t, e te n en d r in k e

Nadere informatie

VOORWOORD. Harold Hamersma

VOORWOORD. Harold Hamersma 1 VOORWOORD V W?. E - -. H 1973, C- 7-U. E? J. A F - ID ; -. E,. E. H N : 8,89 10,37. S : 20. E. M. Z. (L. D : D? W! ). E :. A,. V D G H 2017. E. E Z. H. H H 3 DUITSLAND ROOD ZV E ZV --- P Z. N 12 I, 2008.

Nadere informatie

Plaatsingslijst van de gemeentelijke dienst sociale belangen, met de voorloper gemeentelijke dienst maatschappelijk hulpbetoon,

Plaatsingslijst van de gemeentelijke dienst sociale belangen, met de voorloper gemeentelijke dienst maatschappelijk hulpbetoon, Nummer Toegang: 67 Plaatsingslijst van de gemeentelijke dienst sociale belangen, met de voorloper gemeentelijke dienst maatschappelijk hulpbetoon, 1907-1972. Archief Delft 67 Gemeentelijke dienst Sociale

Nadere informatie

Muziek: G. Jellesma Bewerking: Louwe Kramer Nr œ œ. œ œ. Heer', roert de. œ J. # œ œ œ œ # lo - ven gaat al.

Muziek: G. Jellesma Bewerking: Louwe Kramer Nr œ œ. œ œ. Heer', roert de. œ J. # œ œ œ œ # lo - ven gaat al. Loflied Cantate naa Psalm 147 voo TTBB Muziek: G ellesma Beeking: Loue Kame N 50147001 4 oospel 4 A 8 Hal - le - R lu - a, zingt R Hee', oet R sna - en tot Zin R R ee Hi is R 1 Lief - Hem te lo - ven gaat

Nadere informatie

Voorwerk DGH 3.1_WE.indd :27

Voorwerk DGH 3.1_WE.indd :27 2018 INHOUD 2017 H H/F U BV V : W : R D D: X, R P Z: V PM S Pö : M L- D E: Y K 978 90 5956 755 9 447. N,,,,,. D. T,,. O. D. M, (@.). W 5 H D G H 8 T 100 S 9 T 25 R 13 T 25 S B 14 T 25 C 15 T 25 M 16 T

Nadere informatie