Overheid, sociale partners en representatie in een veranderende wereld

Transcriptie

1 Overheid, sociale partners represtatie in e veranderde wereld Karel Davids De auteur is als hoogleraar econoische sociale geschiedis verond aan de Vrije Universiteit Asterda. E historisch perspectief Historici kijk van e afstand. Ze pretder niet daardoor eer ojectief te zijn, aar dk wel dat afstand ne helpt o actuele ontwikkeling in e ruier perspectief te zi. Afstand kan word geschap door de tijdsas te verlg of het gezichtsveld te verred. Van e afstand ekek roept ijvooreeld de huidige discussie over kniseconoie, knisaatschappij knisplatfor e onweerstaanaar déjà-vugevoel op. Het deat lijkt sos veel weg te he van e herhalingsoefing. Ook wat het onderwerp van het praktijkatelier etreft, dat de aanleiding vort voor het schrijv van dit essay, kan het nuttig zijn e historisch-vergelijkd perspectief te hanter. Dat geldt zowel voor de eantwoording van de algee vraag naar ontwikkeling, trds, knelpunt, kans dilea s als voor het foruler van e antwoord op de eer specifieke vraag wat de rol van de overheid sociale partners op verschillde sociaal-econoische dossiers zou kunn zijn welke constellaties hier tot stand zoud kunn ko. In dit essay word niet ontwikkeling trds in de vakeweging of werkgeversorganisaties als uitgangspunt go. Evin wordt eerst e rondgang uitgevoerd langs de te onderscheid dossiers zelf. De eschouwing egint aan de andere kant, naelijk ij de ogeving waarin overheid sociale partners oteel verker de prole kans die zich in deze situatie voordo. Vanuit deze achtergrond word vervolgs suggesties gedaan et etrekking tot de toekostige rol van overheid partners inzake de goede sociaal-econoische dossiers operking geaakt over de anier waarop door de overheid ander op de ingrijpde verandering in de ogeving zou kunn word gereageerd. Eder anders Lang geled versche van de destijds eroede (aar nu haast verget) historicus Jan Roein de essayundel Eder anders, waarin vrag aan de orde kwa als duur verandering in de geschiedis, de verhouding tuss rede religie de ogelijkheid van integrale geschiedis (Roein 1964). Zoals voor het eeste werk van Roein geldt ook voor deze essays: de antwoord zijn achterhaald, aar de vrag die hij stelde zijn vaak nog steeds relevant. Wat is gelijk, wat verschilt, wat is estdig, wat verandert het zijn vraagpun- 69

2 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld t die zoud oet voorko op de checklist van iedere die iets wil zegg over de ontwikkeling trds in e saleving. Alle als die punt gecheckt zijn kunn we iers vaststell of zich op dit ot werkelijk ongekde knelpunt, dilea s kans voordo of niet. Wie vanuit deze invalshoek de huidige stand van zak in Nederland ekijkt, kan veel eders operk et situaties die eerder in de Nederlandse geschiedis voorkwa of die elders in Europa te vind zijn. Er zijn verschillde elet aanwijsaar die ofwel al lange tijd kerkd zijn voor de Nederlandse econoie saleving (100, 150 jaar of zelfs langer), ofwel e terugkerd karakter verton, ofwel sterke overekost verton et verschillde andere land in Europa of elders in de wereld. Dat Nederland net zoals België, Oostrijk of de Scandinavische land e relatief op econoie ezit, dat inn deze econoie e paar ultinationals e relatief groot gewicht in de schaal legg, dat in ons land e stevig gewortelde overlegeconoie estaat (et e wisselde ate van policy concertation), dat de verstedelijkingsgraad hier zeer hoog gesteg is, dat hier e sterk ontwikkeld aatschappelijk iddveld aanwezig is dat e aanzilijk hoeveelheid sociaal kapitaal vertegwoordigt het is alleaal niets nieuws. Ook het aandeel van nieuwkoers in de Nederlandse evolking is niet e ongekd verschijnsel. Aan het eind van de twintigste eeuw lag het perctage van in het uitland geor inwoners van Nederland (5 %) ongeveer ev hoog als in 1800, aar ereikte nog niet de helft van dat in het egin van de zevtide eeuw. In de twintigste eeuw na het aandeel van iigrant overigs niet alle na 1970, aar ook vóór 1940 (onder eer in de Liurgse ijnstreek) e tijdlang flink toe (Lucass Pninx 1994, 28-29, 53; Versteegh 1994). De toae van de inkosongelijkheid die zich sinds de jar negtig voltrekt, is ook ge uniek foe. Deze ontwikkeling is evgoed voor andere westerse land gesignaleerd. Op de lange terijn ekek lijkt trouws niet zozeer de grotere inkosongelijkheid, alswel de daling stailisatie van de ongelijkheid in de geïndustrialiseerde wereld tuss circa 1920 de jar zevtig ijzonder te zijn geweest (volgs Morrisson ; Van d Berg Hertog 1999; Van Zand 2001). De huidige scheiding tuss outsiders insiders op de areidsarkt heeft in zekere zin eves e historische pdant. De Nederlandse areidsarkt werd tot ostreeks 1870 gekerkt door e gelaagde structuur, estaande uit e intern segt et vaste, relatief goed etaalde an posities waarin staiele areidsverhouding heerst e extern segt van variaele ovang sastelling et onregelatig, tijdelijk slechter etaald werk waarin de areidsverhouding e veel flexieler karakter vertoond. Tuss eide segt estond doorgaans weinig oiliteit. In welk segt ieand terechtkwa, hing voor e elangrijk deel af van opleidingsniveau, herkost forele inforele regels. De segtering werd pas doorrok to in de late negtide eeuw de econoische groei versnelde, de nationale internationale integratie toa de politieke econoische orde werd gelieraliseerd (Knotter 1991; Van Zand Van Riel 2000, ). De opkost van collectieve organisaties van werkneers de deocratisering van het politiek estel zorgd er vervolgs kele decnia later voor dat ook de inkosgelijkheid egon te dal (Van Zand 2001). De knisintsiteit van de Nederlandse econoie rond het jaar 2000 kan, naar historische aatstav geet, niet uitzonderlijk groot word goed. De geiddelde jaarlijkse groei van huan capital in Nederland in de periode was ongeveer ev hoog als in de periode (1,1 %), aar lager dan in de period (resp. 1,8 1,5 %). De investering in onderwijs in onderzoek ontwikkeling, uitgedrukt als perctage van het BBP, vertoond vanaf de Eerste Wereldoorlog tot het idd van de jar zevtig e sterke stijging (van sa 2,8 % tot 8,5 %), waarna ze weer daald tot het niveau dat rond 1960 was ereikt (ongeveer 6 %) (Van Ark De Jong 1996, 211, 220). In eer dan één opzicht is er dus e terugkeer naar e ouder patroon waarneeaar. De gloalisering waar Nederland nu ee te ak heeft is evin e verschijnsel zonder precedt. Historici zijn het erover es dat de ontwikkeling die zich de laatste decnia voordoet e hervatting is van de trd die zich al lang vóór de Eerste Wereldoorlog aftekde, aar na 1920 geruie tijd werd onderrok. De discussie gaat niet over de vraag of er vóór 1914 sprake was van gloali- 70

3 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld sering, aar eerder over kwesties als welke vor van gloalisering zich in de loop van de geschiedis voorded, wanneer deze kunn word gedateerd door welke factor ze kunn word verklaard (O Rourke Williason 1999; Hopkins 2002; Held e.a. 1999; Osterhael Petersson 2005). Ook Nederland was in vergaande ate ij deze eerdere fase van gloalisering etrokk. De gevolg war onder eer zichtaar in e stijgde iport van goedkoop graan uit Rusland de Verigde Stat na 1870, die veel Nederlandse oer in de prole racht tot e sterke toae van de transatlantische eigratie leidde. Maar Nederland was niet louter e speelal van gloale ontwikkeling. Nederlanders droeg zelf actief ij aan de groeide integratie van de wereldeconoie ijvooreeld door op grote schaal te invester in Aerikaanse spoorwegaatschappij, of door e aanzilijke hoeveelheid kapitaal te stek in plantages, ijn industriële onderneing in de Indonesische archipel (Vedaal 1996; Sluyteran 2003, 51-67; Van Zand Van Riel 2000, hoofdstuk 6). Onderneers vóór 1914 war dus evin als hun collega s tegwoordig volko afhankelijk van areidskracht in Nederland zelf. Op verschillde punt is echter wel degelijk iets anders of nieuws aan de hand. De laatste decnia zijn verschillde ontwikkeling op gang geko die ge pdant he in het verled. Voor het erdeel kunn zij overigs niet als typisch Nederlands word estepeld. Het aandeel van nieuwkoers in de Nederlandse evolking is dan wel niet ongekd hoog, hun geografische culturele herkost is wel anders dan vroeger. Relatief eer iigrant ko uit Afrika Azië e groot deel van h ehoort tot e andere religie dan het christdo. De structuur van de ontvangde saleving zelf is ovdi gewijzigd. De opkost van de verzorgingsstaat heeft ertoe geleid dat de dynaiek van de igratie niet eer zoals vroeger priair wordt epaald door de wett van vraag aanod. Laaggeschoolde igrant ker in tijd van econoische neergang niet eer asse terug naar hun land van herkost; de keerzijde is dat deze igrant ( hun nakoeling) doorgaans niet akkelijk (weer) aan werk ko (Lucass 2006). Zij vor e deel van de outsiders op de areidsarkt. Nieuwe ontwikkeling in de saleving zijn verder ook de ontgroing vergrijzing, de individualisering de toede areidsarktparticipatie van vrouw. Het aatschappelijk iddveld is nog aanwezig, aar de verzuilde kaders zijn verdw. Wat de structuur van de econoie etreft: ook al is de knisintsiteit op dit ot dan niet uitzonderlijk groot, de toede rol van ICT ipliceert wel dat de conctratie van areid in fariek kantor, vergelek ij thuisareid, tegwoordig inder voordel heeft dan in het verled (Mokyr 2002, ). Ook de externe context is in eer dan één opzicht aan ongekde verandering onderhevig. Het einde van de Koude Oorlog rond 1990 etekde dat de Nederlandse saleving voor het eerst sinds e halve eeuw zich niet eer perant politiek, ilitair ideologisch in staat van verdediging evond teg e assieve, naije dreiging van uit; anders dan vóór de Tweede Wereldoorlog verkoos zij echter niet opnieuw e politiek van neutraliteit. De Europese sawerking is in de voorije decnia sterk geïntsiveerd, de nationale autonoie op econoisch/onetair geied is afgo, de econoische verwevheid et Duitsland die vanaf 1870 zoveel invloed heeft gehad op de ontwikkeling van Nederland is verinderd (Kleann 2006). En gloalisering ag dan op zich niets nieuws zijn, er vind ook op wereldniveau verandering plaats die sinds lange tijd, of zelfs nog nooit, vertoond zijn: de (hernieuwde) opkost van econoische zwaartepunt in Azië de snelle ingrijpde verandering in het natuurlijk ilieu. De ecologische verandering die zich nu voordo vor werkelijk iets nieuws onder de zon (McNeill 2000). In Nederland zelf is de ilieuschade door activiteit van edrijv gezinn vanaf 1950 drastisch toego; al is de groei van deze schade vanaf de jar zevtig ede door de verschuiving van de econoische structuur van industrie naar distsector iets afgezwakt, ze ligt nog altijd ov duurzaaheidsnor die in ilieueleidsplann zijn vastgelegd (Sits 2003, ). Intern extern heeft Nederland dus zeker et kele ongewone ontwikkeling te ak. Deze ontwikkeling ied nieuwe kans, in de zin dat er onder de veranderde ostandighed keuzes geaakt kunn word of ogelijkhe- 71

4 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld d ontstaan die vijfti of dertig jaar geled nog niet of nauwelijks aan de orde war. Nieuwe keuzes ogelijkhed zijn niet alle eschikaar voor individu, aar ook voor de saleving als geheel, zowel cultureel, politiek als sociaal-econoisch. De vergrijzing, ijvooreeld, is natuurlijk niet alle e kostpost, aar heeft ook voordelige kant. Huan capital, eaal gevord, kan langer ewaard lijv het aantal oudere, vaak koopkrachtige consut neet toe. Maar intuss he zich ook nieuwe knelpunt of dilea s aangedid. Integratie van iigrant roept tegwoordig eer fricties op dan vroeger. De vraag hoe zorgtak e etaalde aan kunn word gecoineerd heeft aan urgtie gewonn. De kwestie van de Nederlandse idtiteit (estaat die eiglijk wel? zo ja, wat houdt die in?) houdt in deze dag inn uit D Haag eer s ezig dan aan het egin van de jar tachtig. En zoals de verkiezing van 1994, de Fortuyn-revolte het referdu over het Europees grondwettelijk verdrag in 2005 liet zi: de steing van de urgers is voor elites thans inder voorspelaar, of eheersaar, dan in het verled. De groei van e Europese pulieke sfeer, die zich sinds ige decnia sluipderwijs voltrekt (Kaelle 2002; 2001), kan intuss niet wegne dat de instelling van de Europese Unie in de og van veel van haar urgers (ook die in Nederland) nog steeds e schrijnd deocratisch tekort verton. En last ut not least: de kwestie hoe welvaartsgroei duurzaaheid te verig zijn vraagt steeds dringder o e oplossing. Anders eter Hoe anders of nieuw de goede ontwikkeling ook zijn, het is op zich niet voor het eerst dat de Nederlandse saleving et ingrijpde transforaties te ak krijgt. Eerder in de Nederlandse geschiedis van de afgelop twee eeuw zijn er ook period geweest waarin grote verandering zich saald de vertrouwde ogeving e drastische gedaanteverwiseling onderging. De politieke owteling de opkost van natiestat in de late 18e 19e eeuw, de industrialisatie in de 19e het egin van de 20e eeuw, de versnelde gloalisering in de late 19e vroege twintigste eeuw, de dekolonisatie het egin van de Koude Oorlog na 1945 het war clusters van verandering die indertijd ev ongekd zeker ev indrukwekkd war als de ontwikkeling die zich op dit ot voltrekk. In het verled is op zulke grote verandering telks e in of eer sahangd antwoord gevond. We zoud hiervoor (et dank aan de zuiderur) de ter project kunn geruik. Vanuit de Nederlandse saleving zijn in de loop van de tijd deels iproviserd sluipd, deels gepland expliciet, verschillde langdurige project ontwikkeld o, reking houdd et de veranderde ostandighed, het politieke estel, de saleving /of de econoie opnieuw in te richt. Tuss 1800 nu zijn er in elk geval drie van zulke project te onderscheid. Stuk voor stuk he ze de laatste jar veel aandacht gekreg in de historische literatuur: het Bataafs/Franse project (ca ), et als hoofdkerk: de voring van de eheidsstaat, de invoering van e constitutioneel estel de ontwikkeling van het concept van nationaal urgerschap (Kloek Mijnhardt 2001); het lierale project (ca ), et als voornaaste kerk: deocratisering, groei van het nationalise, lieralisering van het econoisch estel, de invoering van de eerste sociale wetgeving (Te Velde 1992; De Rooy 2002; Van Zand Van Riel 2000; Van Gerw Van Leeuw 2000a); het verzuilingsproject (ca ), et als elangrijkste kerk: integratie van evolkingsgroep via verzuilde organisaties, e zekere ate van spreiding van acht, knis inko (et nae door de uitouw van de verzorgingsstaat), de ontwikkeling van de theorie praktijk van het sociaal partnerschap de toede sawerking van Nederland in redere internationale verand, et nae de Europese Geeschap/Unie het Atlantisch ondgootschap (Schuyt Taverne 2000; Van Gerw Van Leeuw 2000). Elk van de nieuwe project legde andere acct, aar ouwde ook op het vorige voort. Tuss de project estond de nodige continuïteit. Het lierale ontwerp voor Nederland aakte geruik van fundat die al in de Bataafs-Franse tijd war gelegd. Het verzuilingsproject sloot in veel opzich- 72

5 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld t aan ij het ouwwerk dat in het lierale tijdvak was opgezet ingericht. Elk van deze project kon lange tijd op e taelijk reed draagvlak rek. Verschillde politieke, religieuze neutrale stroing droeg ideeën ij of verled politieke steun. Maar het verzuilingsproject heeft intuss aan kracht ingeoet. Nu de verzuilde kaders zijn verdw, de aities van de verzorgingsstaat zijn verlaagd de autonoie van de natiestaat is verinderd, terwijl zich inn Nederland daaruit e aantal ingrijpde verandering voltrekk die vrijwel zonder precedt zijn, lijkt dit eproefde recept goeddeels uitgewerkt. Dit houdt niet in dat alle estanddel van dat project overoord gezet oet word (evin als dat ij voorgangers van het verzuilingsproject gold). Het etekt wel dat er ehoefte is aan aanvulling, aanpassing vernieuwing. Deze revisie oet liefst in e zodanige vor word gegot, dat er opnieuw e sahangd geheel van ideeën, doeleind initiatiev ontstaat, dat voor langere tijd e wervde indde kracht op de Nederlandse saleving kan uitoef. Gerek aan plann o de Nederlandse politiek, aatschappij econoie anders /of eter te ak is er niet. Voor inspiratie wordt vaak rondgeshopt in het uitland. Of uitlandse oplossing zoaar aansluit ij de Nederlandse situatie (volgs Touw 2006) schijnt daarij niet altijd e punt van overweging te zijn. Hoe dan ook, zo n overkoepeld project als in het verled, dat op e ev royale asis kan steun, is op dit ot nog niet in zicht. De rol van overheid sociale partners Teg deze achtergrond kan e antwoord word gezocht op de vraag wat de toekostige rol van overheid sociale partners in Nederland zou kunn zijn op de verschillde sociaal-econoische dossiers die nu hoog op de agda staan: areidsvoorwaard, sociale zekerheid, areidsarkteleid, areidsarktregulering, huan capital, areid & zorg & kinderopvang, integratie sociale innovatie. Zoals de lezer heeft geerkt zijn sociale partners pas vrij laat in dit essay opgedok. Historisch gezi is dat ook niet zo verwonderlijk. Nederland heeft e lange econoische sociale geschiedis gehad vóórdat sociale partners t tonele versch in de toekost kan ons land opnieuw e geschiedis elev waarin sociale partners afwezig zijn. Areid kapitaal he zich in het verled ter ehartiging van hun elang ook op andere anier aanegeslot dan in de vor van de nu ekde gectraliseerde, geureaucratiseerde organisaties die op regionale, nationale of internationale schaal operer (ijvooreeld in de vor van onderlinges of andere soort netwerk et e losse of vaste structuur (Van Gaeek 1999; Van Gerw Van Leeuw 2000c; Van der Lind Sluijs 1996; Davids 2006)) dat zou ook in de kode decnia weer kunn geeur. Sociale partners zijn ge vanzelfsprekd elet in het econoische sociale landschap. Er zijn zowel aan de areid als kapitaal -kant andere vor van veriging sawerking voorstelaar ogelijk. Kan voortgang op de goede dossiers word geoekt zonder de ruiere context waarin de relaties tuss overheid sociale relaties in Nederland zich afspel erij te etrekk? Op de korte terijn wel. Voor iedere kwestie is e regeling te edk die als e stap vooruit of zelfs e oplossing kan word gepresteerd. Maar de vraag is of dit soort pieceeal gineering de Nederlandse econoie saleving op de lange duur voldode toerust voor de ingrijpde verandering die zich in de ogeving aan het voltrekk zijn. Er is niet alle e sahang tuss verschillde dossiers onderling (zoals tuss areidsarkt, areidsarktregulering integratie, of tuss huan capital areid & zorg & kinderopvang), aar ook tuss de verzaeling dossiers als geheel de ontwikkeling in de externe context. Gegev de intsivering van de Europese sawerking, de afnede nationale autonoie op econoisch/onetair geied de hernieuwde gloalisering, et de verschuiving van econoische zwaartepunt in de wereld die daaree gepaard gaat, wordt e aanpak van die dossiers inn e strikt nationaal kader inder realistisch. Ook de ontwikkeling in het natuurlijk ilieu de toede rol van ICT kunn oeilijk uit eschouwing gelat word ij keuzes die t aanzi van deze dossiers word geaakt. Wanneer we het strev naar duurzaaheid serieus ne tegelijk optiaal geruik will ak van de vele ogelijkhed die ICT iedt, is het nuttig o eerst de vraag te stell in welke ate clustering van 73

6 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld productielocaties, conctratie van areid oiliseringsoffsiev eiglijk wselijk of nodig zijn, voordat oplossing word edacht voor knelpunt of dilea s in de verschillde dossiers. Als areid steeds eer thuis of op flexiele werkplekk kan word verricht, in plaats van in vaste kantor, winkels, schol of fariek, verandert iers niet alle de proleestelling inzake de infrastructuur of de ergievoorziing, aar do zich ook wat etreft allerlei dossiers die tot de overlegstructuur tuss overheid sociale partners word gerekd nieuwe ogelijkhed opties voor. Zo kot het vraagstuk van de coinatie van zorgtak e etaalde aan in e ander licht te staan als areid in toede ate aan huis kan plaatsvind. Aan de andere kant heeft zo n ontwikkeling ook consequties voor de leefaarheid van sted de speelruite voor sociale vernieuwing integratie van nieuwkoers. De vraag is of die consequties alleaal gewst zijn. Moet sted vooral recreatiectra word? Kan integratie soepel verlop als s elkaar zeld op het werk tegko? Ook werkgevers vakeweging zull de effect ondervind van zulke ingrijpde verandering in de ogeving. In hun onderhandelingsstrategieën, actierepertoires organisatiestructur zull ze er, als het goed is, ook reking ee houd. In hoeverre is het voor de overheid zinvol of ogelijk o in de kode tijd te proer sa et deze partners voortgang te oek op de verschillde goede dossiers? Gezi de ovang van hun organisaties, hun oiliserde pottieel hun eiddelde functie is het natuurlijk doelatig legitie o h er intsief ij te etrekk. Maar het zou niet wijs zijn o alléén, of hoofdzakelijk, et deze partij te prat. De represtativiteit van de sociale partners lijkt per slot van reking tegwoordig inder te zijn dan vroeger. De vakeweging in Nederland ovat nu in elk geval e kleiner deel van de werkde evolking dan in het verled. De organisatiegraad is vanaf de jar zevtig flink gedaald ligt in vergelijking et die in veel andere Europese land nogal laag. Vakond zijn inder sterk geworteld in de distsector dan in de industrie he relatief inder led onder deeltijdwerkers uitzdkracht dan onder werkneers et voltijdan (Van d Berg 1999; 1994). De vraagstukk waar het o gaat zijn intuss niet alle voor werkgevers werkneers van elang. Ze gaan de hele saleving aan. De keuzes die word geaakt zijn ook relevant voor groep die niet in werkgevers- of werkneersorganisaties zijn verigd, of die zelf nog niet, of niet eer, e (volledige) etaalde aan he. Die keuzes zull alle als legitie word gezi als ook de gesprekspartners die ij de voorereiding zijn etrokk als represtatief kunn word eschouwd. Zijn sociale partners altijd onisaar o voortgang te oek? Ervaring opgedaan et het dossier huan capital kunn in dit verand als vooreeld instructief zijn. Dat de investering in onderwijs in onderzoek ontwikkeling in Nederland vanaf de Eerste Wereldoorlog tot het idd van de jar zevtig e sterke stijging vertoond de geiddelde jaarlijkse groei van huan capital in de jar e hoogtepunt ereikte is ge toeval. In de periode tuss de Eerste Wereldoorlog het egin van jar zestig was de preoccupatie et de ontwikkeling van de kniseconoie de knisaatschappij insts ev groot als nu, al werd dergelijke ter nog niet geruikt. Dit was de tijd waarin de asis werd gelegd voor e innovatiesystee geaseerd op kniscreatie uitwisseling van knis inn Nederland. In toede ate onderhield edrijv relaties et elkaar et universiteit, hogeschol speurwerkinstitut. Die instelling vord knooppunt van verschillde netwerk, net als professionele veriging van wetschappers ingieurs (Faer 2001, 59). Het was ook de tijd waarin e landelijk stelsel van technische opleiding op alle niveaus tot stand kwa dat de ruie verspreiding van technische natuurwetschappelijke knis ogelijk aakte die vooral na de Tweede Wereldoorlog in verand et de gewste groei van de knisintsiteit van de productie van esstieel elang werd geacht. De groei van al deze voorziing voor de creatie diffusie van knis werd, ehalve door edrijv, universiteit, hogeschol veriging van wetschappers ingieurs, ook evorderd door de inisteries van Onderwijs Econoische Zak (Bagg e.a. 1998, , , 155, 167; Dercks 1986, hoofdstuk 6 7). Werkgevers- werkneersorganisaties kwa in het verhaal, zelfs na 1945, nauwelijks voor. E actieve ijdrage 74

7 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld leverd zij alle aan de expansie van het leerlingwez in de jar vijftig. De SER racht tuss slechts één keer e advies uit over het onderwerp vakopleiding wel in 1958 over de aanpassing van de vakopleiding aan de autoatisering (Dercks 1986, 281; Dercks, Fortuyn Jaspers 1982, 281). Er werd vroeger knelijk veel nuttigs gedaan voor de opouw van de kniseconoie zonder dat sociale partners als zodanig e rol van etekis speeld. O de risico s van ezijdigheid tunnelvisie te verijd tegelijk e reder draagvlak te schepp voor toekostige aatregel initiatiev, is het dus niet onverstandig o naast de vertrouwde sociale partners ook vertegwoordigers van andere elanghed sector van de saleving in de overlegstructuur te etrekk. Er kan ijvooreeld gedacht word aan consutorganisaties, onderwijsinstelling, kerk, ouderond, jongerorganisaties, veriging op het terrein van ilieu natuur of instanties actief op het geied van gezinseleid. Het aantal gesprekspartners zal zodode groter word dan vroeger. Wie e participatieaatschappij nastreeft, doet er goed aan ook ij de voorereiding eer partij te lat participer. Bij alle goede dossiers zal de overheid natuurlijk e elangrijke initiërde, coördinerde of regulerde functie oet lijv vervull. Dat geldt ongeacht welke overheid in de toekost eer gewicht krijgt: de nationale of de Europese. Nieuw project, andere represtatie? De verandering in de ogeving, de keuzes die ij de diverse sociaal-econoische issues word geaakt, zull in de kode decnia veel vrag van de creativiteit het aanpassingsverog van de Nederlandse saleving. Er zal e culturele oschakeling noodzakelijk zijn, die vele sfer zal estrijk, reikd van levsstijl levsloopeeld tot sociale relaties, onderlinge organisatie idtiteit. De gegevs over eerdere grote transforaties in de Nederlandse geschiedis van de afgelop twee eeuw lat zi dat zo n diepgaande heroriëntatie in de saleving op zich ogelijk is, waarij overigs wel edacht oet word dat de evolking van Nederland nu in verschillde opzicht anders is sagesteld eer individualistisch is ingesteld dan in de periode dat de voorgaande owteling zich voltrokk. Maar de ervaring leert ook dat zo n heroriëntatie tijd vergt e stevig draagvlak nodig heeft. De overheid haar gesprekspartners zoud idealiter zich niet alle et de voortgang van dossiers oet ezighoud aar ook hun gedacht oet lat gaan over de vraag hoe e nieuw overkoepeld project voor de vorgeving van de Nederlandse politiek, aatschappij econoie zou kunn word ontwikkeld dat op e ev rede asis kan rek als de grote project in het verled. E zinvol antwoord op die vraag kan echter niet word gegev zonder e standpunt te epal in e aantal strategische tactische kwesties. Kan of oet zo n project opnieuw inn het dkraa van de Nederlandse natiestaat word ontwikkeld of toch eerder inn e kader van Europese afeting? Waar zou dan evtueel e evwichtspunt tuss eide pol kunn word gevond, ede gelet op het deocratisch tekort dat de Europese Unie nog steeds kerkt? En hoe kunn urgers, reking houdd et de toego individualisering de (onder andere qua leeftijdsopouw herkost) veranderde sastelling van de evolking, lijvd voor deelnae aan zo n groot, langdurig project gewonn word? Welke at kost kunn de urgers daarij op de korte de lange terijn in het vooruitzicht word gesteld? En tot slot: in hoeverre zou het estaande iddveld ij deze onderneing e functie kunn vervull in hoeverre zijn er nieuwe platfors, fora, netwerk, etc. gewst? De Franse politieke dker historicus Pierre Rosanvallon heeft opgeerkt dat in e deocratische saleving e voortdurde spanning estaat tuss het astracte idee van het volk, dat soeverein zou zijn e wil zou he, de concrete sociale werkelijkheid, die eerder e grote variatie diversiteit vertoont. Hoe kan e verzaeling van individu die in theorie e volk vor aar in feite op talloze anier geleed verdeeld is, adequaat politiek word gerepresteerd? In het verled zijn daar et nu es et vall opstaan, dan weer et e vooropgezet plan allerlei praktische oplossing voor gevond, aar deze lijk in de huidige situatie hoe langer hoe inder te voldo (Rosanvallon 2002, 11-24; Weyans 2005). De represtatiecrisis in deocratische land is in alle hevigheid teruggekeerd. Dat geldt ook 75

8 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld voor Nederland. De opgave is nu, net als eerder in de geschiedis, nieuwe anier van represtatie te vind waardoor in de kode jar zoveel ogelijk groep sector ij de vorgeving van de Nederlandse politiek, aatschappij econoie kunn word etrokk. Literatuur Ark, Bart van Heran de Jong, 1996, Accounting for econoic growth in the Netherlands since Econoic and Social History in the Netherlands, 7: Bagg, P., J. Faer E. Hourg, 1998, Opkost van e knisaatschappij. In: J.W. Schot e.a. (red.), Techniek in Nederland in de twintigste eeuw deel VII: Techniek odernisering: Balans van de twintigste eeuw, Zutph: Walurg Pers, Berg, Annette van d, 1994, Deterinant van vakondslidaatschap in Nederland, In: Hk Flap Marco H.D. van Leeuw (red.), Op lange terijn: Verklaring van trds in de geschiedis van saleving, Hilversu: Verlor. Berg, Annette van d, 1999, De vakeweging In: Ronald van der Bie Pit Dehing (red.), Nationaal goed: Feit cijfers over onze saleving (ca ), Voorurg: CBS, Berg, Annette van d Joop Hertog, 1999, Honderd jaar ongelijkheid: Inkosverschill sinds het einde van de negtide eeuw. In: Ronals van der Bie Pit Dehing (red.), Nationaal goed: Feit cijfers over onze saleving (ca ), Voorurg: CBS, Davids, Karel, 2006, The transforation of an old industrial district: firs, faily and utuality in the Zaanstreek etwe c.1840 and Enterprise and Society, 7: Dercks, Wille, Pi Fortuyn Teun Jaspers, 1982, Vijfdertig jaar SER-adviez: deel I , Devter: Kluwer. Dercks, W.J., 1986, Industrialisatiepolitiek rondo de jar vijftig: E sociologisch-econoische eleidsstudie, Ass: Van Gorcu. Faer, Jasper, 2001, Knisverwerving in de Nederlandse industrie , Asterda: Aksant. Gaeek, Joost van, 1999, Met verede kracht risico s verzacht: De plaats van onderlinge hulp inn de negtide-eeuwse particuliere regeling van sociale zekerheid, Asterda: Stichting Beheer IISG. Gerw, Jacques van Marco H.D. van Leeuw, 2000a, Zoek naar Zekerheid deel III: De ontluikde verzorgingsstaat: overheid, vakond, werkgevers, ziekfonds verzekeringsaatschappij , D Haag / Asterda: Verond van Verzekeraars/NEHA. Gerw, Jacques van Marco H.D. van Leeuw, 2000, Zoek naar Zekerheid deel IV: De welvaartsstaat: volksverzekering, verzekeringsconcerns, financiële distverlers institutionele eleggers , D Haag / Asterda: Verond van Verzekeraars/NEHA. Gerw, Jacques van Marco H.D. van Leeuw, 2000c, Zoek naar Zekerheid deel II: De eheidsstaat: onderlinges, arzorg coerciële verzekeraars , D Haag / Asterda: Verond van Verzekeraars/NEHA. Held, David e.a. (red.), 1999, Gloal transforations: Politics, econoics and culture, Caridge: Polity Press. Hopkins, A.G. (red.), 2002, Gloalization in world history, London: Pilico. Kaelle, Hartut, 2001, Wege zur Deokratie: Von der Franzötisch Revolution zur Europäisch Union, Stuttgart: Deutsche Verlag-Anstalt. Kaelle, Hartut, 2002, The historical rise of a European pulic sphere?. The Journal of European Integration History, 8 (2): Kleann, Hein, 2006, Waaro estaat Nederland nog?: Nederland-Duitsland: econoische integratie politieke consequties , oratie Erasusuniversiteit Rotterda. Kloek, Joost Wijnand Mijnhardt, 2001, Blauwdrukk voor e saleving, D Haag: Sdu. Knotter, Ad, 1991, Econoische transforatie stedelijke areidsarkt: Asterda in de tweede helft van de negtide eeuw, Zwolle: Waanders. Lind, Marcel van der Jacqueline Sluijs (red.), 1996, Onderlinge hulpfonds: Historische etnografische essays, Asterda: Stichting Beheer IISG. Lucass, Jan Rinus Pninx, 1994, Nieuwkoers, nakoeling, Nederlanders: Iigrant in Nederland , Asterda: Het Spinhuis. Lucass, Leo, 2006, De historicus het huidige integratiedeat. Internationale Spectator, 60 (7-8): McNeill, J.R., 2000, Soething new under the sun: An virontal history of the twtieth-ctury world, London: All Lane. Mokyr, Joel, 2002, The Gifts of Atha: Historical origins of the knowledge econoy, Princeton: Princeton University Press. Morrisson, Christian, , Inégalités, pauvreté et ondialisation. Cotaire, 100: O Rourke, Kevin Jeffrey G. Williason, 1999, Gloalization and history: The evolution of a nineteth-ctury Atlantic econoy, Caridge Mass.: The MIT Press. Osterhael, Jürg Niels P. Petersson, 2005, Gloalization: A short history, Princeton: Princeton University Press. Roein, J.M., 1964, Eder anders: Twaalf nagelat essays, Asterda: Querido. Rooy, Piet de, 2002, Repuliek van rivaliteit: Nederland sinds 1813, Asterda: Mets & Schilt. Rosanvallon, Pierre, 2002, Le peuple introuvale: Histoire de la réprestation déocratique France, Parijs: Galliard. Schuyt, Kees Ed Taverne, 2000, Welvaart in zwartwit, D Haag: Sdu. Sluyteran, Keetie E., 2003, Kerde kans. Het Nederlandse edrijfslev in de twintigste eeuw, Asterda: Boo. Sits, Jan Pieter, 2003, Technologie, productiviteit welzijn. In: J.W. Schot e.a. (red.), Techniek in Nederland in de twintigste eeuw deel VII: Techniek odernisering: Balans van de twintigste eeuw, Zutph: Walurg Pers,

9 Karel Davids Overheid, sociale partner represtatie in e veranderde wereld Touw, Jero, 2006, Varieties of capitalis de Nederlandse econoie in de periode Tijdschrift voor Sociale Econoische Geschiedis, 3: Vedaal, A.J., 1996, Slow train to paradise: how Dutch investt helped uild Aerican railroads, Stanford: Stanford University Press. Velde, Hk te, 1992, Geeschapszin plichtsesef: Lieralise nationalise in Nederland, , D Haag: SDU. Versteegh, A.P., 1994, De onverijdelijke afkost?: De opnae van Pol in het Duits, Belgisch Nederlands ijnedrijf in de periode , Hilversu: Verlor. Weyans, Wi, 2005, Op zoek naar het onvindare volk: Pierre Rosanvallon het prolee van de politieke represtatie. Tijdschrift voor Sociologie, 26: Zand, Jan Luit van Arthur van Riel, 2000, Nederland : Staat instituties econoische ontwikkeling, Asterda: Balans. Zand, Jan Luit van, 2001, De egalitaire revolutie van de twintigste eeuw. In: Corrie van Eijl, Lex Heersa van Voss Piet de Rooy (red.), Sociaal Nederland: Contour van de twintigste eeuw, Asterda: Aksant,