Ouders Edward Jonk (2)

Transcriptie

1 Ouders Edward Jonk (2) Is het hem? Dan kunnen we weer gaan " Vo o rdat het tot je doordringt dat het je zoon is, stonden er vijf re c h e rcheurs te kijken van: Nou? Is het hem? Dan kunnen we weer gaan. Dat was echt vreselijk. Dat was heel erg. Even over zijn gezicht geaaid, aai over zijn bol, en that s it. Ze hebben ons geen gelegenheid gegeven echt afscheid te nemen. We wisten niet waar hij heen zou gaan, of we hem nog eens konden zien. Hij was niet echt verbrand. Hij had een rood gezicht. Zijn haar zat er nog op. Oren, alles intact. Hij is waarschijnlijk van binnen helemaal verbrand. Het was effe kijken. Een halve minuut. Toen moesten we weer weg. We hadden van half een tot half acht naar hem gezocht. We hebben daarna niets meer gehoord en Edward niet meer gezien. De mensen van slachtofferhulp hebben het heel goed gedaan, hoor. Die waren ook mee gere d e n naar Edam. Ze hadden dit nog nooit meegemaakt en hadden het zelf ook moeilijk. Ze zijn nog twee keer bij ons thuis geweest en we hebben telefonisch contact gehad. Zij waren ook kwaad, het zat ze niet lekker dat het zo gegaan was." Achterlichtjes en visverg u n n i n g e n "Om negen uur kwam er toen een agent zeggen dat hij het aanspreekpunt zou zijn. Meer niet. Wij hebben de huisarts gebeld. Die zei: Edward is van de kerk overgebracht naar De Heel, in Zaanstad. Later is hij thuis gekomen. Geen idee wat er in De Heel is gebeurd. Wij dachten dat hij er voor sectie heen moest, maar later hoorden we dat dat nooit is gebeurd. Weer later kwam er nog een advocaat langs. We moesten op een tekeningetje aankru i s e n waar hij gestaan had en eventueel was overleden. Niemand heeft ons ooit ergens iets over verteld. Tot op heden. We zijn op een gegeven moment zelf naar het politiebureau gegaan voor een gesprek met de officier van justitie. Ik heb ze gezegd dat ze die politiemensen er allemaal eruit zouden moeten schoppen of ze een gedegen opleiding moesten geven. Ze konden alleen achterlichtjes controleren en een kind van twaalf bij mij aan de vijver vragen of ie wel een visvergunning had. Maar aan de verhalen over d rugs en teveel mensen in cafés deden ze totaal niets. Er wordt hier onbeperkt gedeald, onbeperkt. Edward moest eens in de Pianobar naar de wc, maar kon er effe niet in, want ze w a ren aan het dealen. Het gesprek met die officier duurde lang en het bureau was al verlaten. We werden toen uitgelaten via de garage. Daar hingen alle jassen en stonden alle schoenen van de overleden k i n d e ren en slachtoffers. Dat zegt toch genoeg over die politie? En mijn vrouw nog kijken of E d w a rd zijn schoenen er tussen stonden." Ik heb tegen de officier ook gezegd dat er in het Gat van Nederland evengoed weer a c h t h o n d e rd man zitten, terwijl er maar vierh o n d e rd in kunnen. Als er wat gebeurt, al hebben ze nu een nooduitgang, dan is het weer bingo. Wij willen de hele Wi rwarbar weg hebben, maar er moet wel een alternatief zijn voor de jongeren en dat moet geen vijf jaar dure n. (Deel 3 zie pagina 373) S t i l t e c e n t rum in Scholengemeenschap Don Bosco College

2 6 B evo l k i n g s z o rg 6.1 Inleiding Dit ho ofdstuk beschrijft de wijze waarop aan de ge t roffen bevolking van Vo l e ndam zorg wordt v e r l e e nd ge du re nde de eerste twee weken. Een beperking van dit ho ofdstuk is dat alleen aanda c ht wordt besteed aan die hu l p v e r l e n i ng s i n i t ia t ieven die niet onder de ge ne e s k u nd ige hu l p v e r l e n i ng s keten vallen. 334 In het ric ht i ng ge v e nd do c u me nt voor (de voorbere id i ng op) de ra m p e n b e s t r i j d i ng, te weten de Ha nd l e id i ng Rampenbestrijding, wordt onde r s c he id ge maakt tussen 28 verschillende re l e v a nt e p ro c e s s e n. Elk proces kan worden ge z ien als een min of meer afge b a ke nd take n p a k ket dat een rol kan spelen bij de bestrijding van een ramp of een gro o t s c h a l ig inc ide nt. Bij elk pro c e s hoort een pro c e s v e ra nt w o o rde l i j ke ins t a nt ie die vera nt w o o rdelijk is voor de (coörd i na t ie van de) uitvoering van het pro c e s. De re l e v a nte processen uit de Ha nd l e id i ng Rampenbestrijding - in het ka der van de zorg voor de ge t roffen Vo l e nda mse bevolking - zijn: v o o r l ic ht i ng (aan de ge t roffen bevolking ) o p v a ng en verzorg i ng re g i s t re ren van slacht offers (en da a r mee de verwant e n i n fo r ma t ie ) ge e s t e l i j ke verzorg i ng u i t v a a r t v e r z o rg i ng. De inho ud van dit ho ofdstuk (met uitzonde r i ng van de aanbevelingen) is ge b a s e e rd op deel A, B e v o l k i ng s z o rg van het rapport Opvang van de Ins p e c t ie Bra ndw e e r z o rg en Rampenbestrijding. Het ho ofdstuk begint met een schets vanuit het oogpunt van de bevolking s z o rg - van de gebeurtenissen die zich na de cafébra nd hebben afgespeeld in Vo l e ndam. De da a rop volge nde para g raaf, De feitelijke bevolking s z o rg bevat de feiten over de b e v o l k i ng s z o rg. Deze para g raaf bestaat uit een aantal subpara g ra f e n. De eerste subpara g raaf gaat over de bewuste na c ht tot de ocht e nd van 1 januari De feiten in deze perio de staan in ho ofdstuk B.4 en worden in dit ho ofdstuk voor de volledig he id s l e c hts kort he r h a a l d. Subpara g raaf b geeft een beschrijving van de feiten over de b e v o l k i ng s z o rg in de eerste week. Het advies- en info r ma t ie c e ntrum (AIC) blijft daarbij buiten b e s c ho u w i ng, hoewel er in deze perio de al een start mee wordt ge maakt. In subpara g raaf c komt het AIC aan bod. Deze para g raaf gaat onder ande re in op de Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

3 do e l s t e l l i ngen van het AIC, de org a n i s a t ie s t r uc t u u r, hoe die tot stand is ge ko men en de rol van de ge me e nte bij het AIC. In subpara g raaf d staan de feiten ro ndom de uitvaartverzorg i ng. Conc reet beteke nt dit dat in chro no l o g i s c he volgo rde wordt beschreven wat er met de overleden slacht offers is ge b e u rd v a naf het mo me nt dat de bra nd is uitge b ro ken tot het mo me nt dat de lic h a men van de s l a c ht offers weer thuis bij de ouders of het ro u w c e ntrum waren. Pa ra g raaf B.6.3 geeft een analyse van de feitelijke bevolking s z o rg. De inde l i ng van de z e p a ra g raaf is gelijk aan die van de voora fg a a nde. Het ho ofdstuk besluit met conc l u s ies en aanbevelingen die de Commissie op basis van he t v o o ra fg a a nde me e nt te kunnen stellen. Het re f e re nt ie ka der van de bevolking s z o rg en de pre p a ra t ie da a rop zijn re s p e c t ievelijk in de ho ofd s t u k ken A.4 en B.2 al aan de orde geweest en ko men derhalve in dit ho ofdstuk niet me e r aan bod Schets gebeurtenissen Na de korte maar fatale bra nd op nie u w j a a r s na c ht in café t He meltje vluc hten de ho nde rde n, v o o r na melijk jeugd ige, bezoekers van het ho re c a c o m p l ex waarvan café t He meltje de e l u i t maakt, naar buiten. Lic ht- en zwaarge w o nden al dan niet ge holpen door ande re s l a c ht offers stro men de dijk op. Bewoners van na b i j ge l e gen huizen en bezoekers van ande re ho re c a ge l e ge n he den op en ro ndom de dijk schieten onmiddellijk te hulp. Zij bie den, voorzover mo gelijk, de eerste hulp, opvang en verzorg i ng door de ge w o nden onder de do uc he te zetten of in bad te leggen. Het duurt niet lang voordat ook prof e s s io nele hu l p v e r l e ners ter plaatse zijn en zich over de s l a c ht offers ont f e r men. 335 Door de aard van de verwond i ngen is het van belang om de slacht offers zo snel mo gelijk na a r het zie ke n huis af te voeren. Gedu re nde de hele na c ht worden zo n tweeho nde rd slacht of f e r s door af en aanrijde nde ambulanc e s, privé- en politieauto s en een bus van het ra m p t e r re i n naar de zie ke n huizen ge b ra c ht. Om ongeveer kwart voor vijf die na c ht verlaten de laatste 21 slacht offers met een bus he t ra m p t e r re i n. L ic ht ge w o nde slacht offers weten vrij snel na het uitbre ken van de bra nd hun weg te vinde n naar het na b i j ge l e gen Pius X-complex. 1 S c h re e u w e nd om water tre k ken ze de aanda c ht van de nog aanw e z ige ploeg obers die op dat mo me nt de de u ren van het complex al heeft gesloten (er had een oudjaarsfeest plaatsge v o nden). Onmiddellijk worden de slacht offers binne nge l a t e n. In een mum van tijd stroomt t Spoor, één van de kleine re ruimtes van het complex, vol met wat men in eerste ins t a nt ie denkt lic ht ge w o nde verbra nde kinde re n. 2 Op het mo me nt dat vrijwilligers van de Bra ndweer Purme re nd in de buurt van het complex a r r i v e ren, tre k ken oms t a nders hen totaal in paniek naar binnen. In t Spoor is de chaos compleet. De bra ndweer doet een verwoede poging om de me nsen die er volge ns haar niets te z o e ken hebben naar buiten te sturen, maar heeft daar de hulp van de politie bij no d ig. Zo e ke nde me nsen mo gen alleen nog maar onder bege l e id i ng naar binnen om te kijken of hu n k i nd daar aanw e z ig is. Al vrij snel begeven bezorgde oude r s, fa m i l ie l e den en ande re Vo l e nda m mers zich naar de rampplek. Ouders zijn ongerust en willen weten of hun kind onge de e rd is. Om ongeveer half B e v o l k i ng s z o rg

4 twee wordt door de politie de dijk ont r u i md. Ouders kunnen vanaf dat mo me nt niet meer op de dijk tere c ht. Beke nd is dan dat er in het Pius X-complex lic ht ge w o nden worden opge v a nge n. Wa n ho p ige ouders verzamelen zich voor het complex, maar worden niet binne ngelaten. De roep om info r ma t ie van bezorgde fa m i l ie l e den is binnen korte tijd heel groot. Niet alleen v e rdr i ngen zij zich voor het Pius X-complex, op vele plekken ro ndom het ra m p t e r rein klampen zij willeke u r ige hu l p v e r l e ners aan met de klemme nde vraag of er al lijsten beke nd zijn waaro p staat aange geven wie allemaal in t He meltje aanw e z ig is geweest. Hu l p v e r l e ners pro b e ren inmiddels op eigen initia t ief en op ad hoc basis op allerhande kladjes na men van slacht offers te no t e ren. Vaak nog voor ze de mo ge l i j k he id hebben om ge ge v e ns te no t e ren worden de slacht offers al dan niet op advies van de me d ici afge v o e rd, onbeke nd naar welk zie ke n hu i s. Het is niet meer te stoppen bij de dijk. Mensen gaan met privé-auto s de slachtoffers die lichtgewond zijn naar diverse ziekenhuizen vervoeren en ik kan geen zicht meer houden op namen en dergelijke. (Po l i t i e a g e n t ) Ook in het Pius X-complex begint men met het aanleggen van een na menlijst. 336 O ms t reeks dr ie uur wordt het re s t a u ra nt de AMVO speciaal ge o p e nd voor de ouders die hun kind nog niet hebben kunnen vinden. Men probeert om de ge ge v e ns van slacht offers die tot dan toe op welke wijze dan ook ge no t e e rd zijn in het re s t a u ra nt te verzamelen, in de hoop dat oude r s de info r ma t ie krijgen waar ze om vra gen. De hele na c ht lopen me nsen de AMVO in en uit. Ie de re keer als er weer nieuwe ge ge v e ns w o rden ge b ra c ht storten de ouders zich daar onmiddellijk op. Aan het eind van de na c ht, oms t reeks half zes, hebben de meeste ouders de AMVO verlaten en zijn er nog slechts een paar ouders (en ande re fa m i l ie l e den) over die nog steeds in o n z e ke r he id verke ren. Op he t z e l fde mo me nt echter verzamelen de hu l p v e r l e ners van het eerste uur zich in het re s t a u ra nt voor een de b r ie f i ng (na b e s p re k i ng ). S a men met een aantal vrijwilligers van Buro Slacht of f e r hulp vertre k ken de ouders naar he t p o l i t ie b u reau. Terwijl de politie f u nc t io narissen zich daar nog bezig ho uden met de bestrijding van het inc ide nt, wachten ont re dde rde ouders nog steeds op info r ma t ie over hun kind. S o m m igen re a l i s e ren zich dat het een slecht teken is dat zij als laatsten nog geen info r ma t ie hebben ont v a ngen en zijn dan ook de wanhoop na b i j. Toen ik weer terug was op het politiebureau trof ik daar een ouderpaar dat al uren had zitten wachten, maar ondanks herhaaldelijk verzoek om informatie omtrent hun kind nog niets wijzer was geworden. De vader was vreselijk emotioneel en intens verdrietig. Hij uitte zijn verdriet door boosheid en opstandigheid richting de aanwezige politiefunctionarissen. Zo zat de politie op een gegeven moment te lachen om iets. De vader heeft daar vreselijk emotioneel op gereageerd. Uiteindelijk heb ik hem apart genomen, want hij was bijna niet stil te krijgen. (Vrijwilliger van Buro Slachtof f e r h u l p ) Af en toe speelt één van de politie a ge nten info r ma t ie do o r, waarna fa m i l ie l e den het bure a u verlaten en zich met spoed begeven naar een zie ke n hu i s. De bre ngers van het nieuws doen dit e c hter niet altijd even diploma t ie k : Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

5 Op een gegeven hoorde ik een vrouw gillen. Zij had de mededeling gekregen dat haar kind in het ziekenhuis lag, zeer ernstig gewond was en het waarschijnlijk niet zou overleven. De politieman die met dit bericht kwam, was zelf al de hele nacht in touw geweest en bracht het nieuws niet echt diplomatiek. De vrouw was daardoor in alle staten. Ik heb deze mevrouw meegenomen naar de gang en ook haar hoofd moeten vasthouden, daar zij met haar hoofd tegen de muur wilde bonken. Ik heb vervolgens een taxi geregeld zodat de vrouw naar het z i e kenhuis kon. De vrouw was helemaal op. Ik heb de zus van de vrouw weten te benaderen om de vrouw te laten vergezellen. Haar kind is uiteindelijk in het ziekenhuis overleden. De moeder heeft haar kind nog wel levend in het ziekenhuis aangetroffen. (Vrijwilliger van Buro S l a c h t of f e r h u l p ) Wat twee oude r p a ren op dat mo me nt nog niet weten, maar wat inmiddels wel al realiteit is, is dat hun kind is overleden. Al in de eerste na c ht zijn er vier do de l i j ke slacht offers te betre u ren. De lic h a men van de z e s l a c ht offers worden in de loop van de na c ht door een misverstand naar de kerk in Eda m ge b ra c ht, in plaats van naar de plaatselijke uitvaartonde r ne me r. Van dr ie slacht offers staat de ide ntiteit dan nog niet vast. V roeg in de ocht e nd komt in het bureau de politie met de me de de l i ng dat er nog twee s l a c ht offers niet zijn ge ï de nt i f ic e e rd. Eén van de lic h a men is zeer erns t ig verbra nd en da a rdo o r moeilijk he r ke n b a a r. Ouders gaan da a rom onder bege l e id i ng van Slacht of f e r hulp vanuit he t p o l i t ie b u reau naar de kerk, als zij vermo e den dat de summie re beschrijving die de politie ge e f t van toepassing is op hun kind. De opluc ht i ng is groot als het toch niet hun kind blijkt te zijn. Twee ande re oude r p a ren die worden me e ge no men worden echter ge c o n f ro nt e e rd met het feit dat zij door de cafébra nd hun kind hebben verloren. 337 Tijdens de confrontatie stonden zes politieagenten in een boog aan het voeteneind van de brancard waarop het slachtof f e r, afgedekt, lag. Door de mate van verbranding was het voor de ouders niet in één keer duidelijk of het nu werkelijk hun kind was. Nadat duidelijk was dat het inderdaad hun kind was, werd het lijk weer snel toegedekt. Voordat de ouders de ruimte hadden verlaten waren de politieagenten met elkaar alweer bezig om het lijk te verplaatsen. Op dat moment hebben wij ons verder niet gerealiseerd waar het lijk naar toe gebracht zou worden en hoe het nu verder ging. (Vrijwilliger van Buro Slachtof f e r h u l p ) Van één slacht offer staat de doodsoorzaak niet vast. In overleg met de lijkschouwers besluit de Offic ier van Justitie derhalve dat op één slacht offer sectie verric ht moet worden. Door weer een misverstand wordt niet alleen dit slacht of f e r, maar worden alle vier de lic h a men om o ngeveer half twaalf die dag naar het mo r t uarium in zie ke n huis De Heel in Za a ndam vervoerd. Daar zijn allerlei ma a t re gelen ge t roffen die het mo gelijk ma ken dat er met spoed die z e l fde o c ht e nd nog vier secties verric ht kunnen worden. Later op de dag worden de lic h a men vrijge geven en worden ze door de plaatselijke u i t v a a r t o nde r ne mer vanuit De Heel naar de verschillende oude r l i j ke huizen terugge b ra c ht. In de trouwzaal van het stadska ntoor kunnen me nsen vanaf ma a nda go c ht e nd (1 janua r i ) t e re c ht als zij behoefte hebben aan opvang. Onde r s t e u nd door vrijwilligers van he t Ne de r l a ndse Rode Kruis en een he r v o r mde pre d i ka nt, zijn vrijwilligers van Buro Slacht of f e r hu l p a a nw e z ig om me nsen psycho s o c iale onde r s t e u n i ng te bie den. Vo o ral ouders en ande re B e v o l k i ng s z o rg

6 (volwassen) fa m i l ie l e den ko men naar het stadska nt o o r. Behoefte aan psycho s o c iale opvang hebben ze over het alge meen niet. Wel is er veel behoefte aan info r ma t ie. Men wil voora l weten of beke nden betro k ken zijn bij het inc ide nt en waar zij zich dan bevinden. He t b e a nt w o o rden van de rge l i j ke vra gen is echter niet eenvoud ig. Slacht of f e r hulp hant e e r t re g i s t ra t ielijsten die over het alge meen niet blijken te kloppen. 338 Jo nge ren laten zich vrijwel niet zien in het stadska nt o o r, zij gaan naar het Jo nge re n I n fo r ma t ie p u nt 3 (JIP) en naar het Pius X-complex. Ook zij hebben geen behoefte aan p s y c ho s o c iale onde r s t e u n i ng. De jonge ren zijn diep ge s c hokt en kunnen met elkaar maar over één ding praten. N iet alleen me nsen die behoefte hebben aan info r ma t ie wenden zich overige ns tot he t s t a d s ka nt o o r. Ook de pers is massaal aanw e z ig in het stadska nt o o r, omdat daar de p e r s c o n f e re nt ies plaatsvinden. De opvang wordt da a rom verplaatst van de trouwzaal naar de b o v e n v e rd ie p i ng van het stadska nt o o r. Voor betro k ke nen wordt het echter steeds mo e i l i j ker om het stadska ntoor te bere i ken. Ook stort de pers zich steeds vaker onge ge ne e rd op de i n fo r ma t ie z o e ke nden. Vrijwilligers van het Rode Kruis pro b e ren de info r ma t ie z o e ke nden zo veel mo gelijk van de me d ia af te sche r men, waarna ze ze naar de bovenverd ie p i ng bege l e iden. In de loop van de middag wordt de f i n i t ief du idelijk dat pers en opvang niet te combine re n zijn. Het verplaatsen van de pers vindt men verder geen optie, zodat besloten wordt om de o p v a ng buiten het stadska ntoor te laten plaatsvinde n. Op 2 januari kan men voor opvang en info r ma t ie v o o r z ie n i ng tere c ht in de Kruispunt kerk. Ma a r ook de Kruispunt kerk bie dt slechts korte tijd opvang. De ruimte blijkt al vrij snel niet ge s c h i k t : er zijn geen aparte ka mers voor ind i v iduele ge s p re k ken en er is maar één telefoon. Dezelfde dag nog wordt de opvang dan ook naar het Don Bosco College verplaatst, een school voor mavo, havo, athe neum en vbo. Te ge l i j kertijd met de verplaatsing van de opvang l o c a t ie besluit de ge me e nte dat op 3 januari in het Don Bosco College ook een advies- en info r ma t ie c e nt r u m ge o p e nd zal worde n. Het Don Bosco College die nt de eerste week als opvangc e ntrum voor ie de reen die bij de bra nd b e t ro k ken is: oude r s, verwanten, eigen leerlingen en ook ande re jonge ren. De Vo l e nda ms e ge me e nschap ke nt het Don Bosco College, waardoor zij ma k kelijk naar binnen stapt. De toeloop is dan ook enorm. Met na me onder de jonge ren blijkt er grote behoefte aan een v e i l ige plek om samen te ko men. In tege ns t e l l i ng tot het stadska ntoor en de Kruispunt ke r k, waar de jonge ren zich vrijwel niet hebben laten zien, lopen leerlingen soms wel dr ie tot vie r maal per dag naar binnen. Zij ko men ho ofd z a kelijk in het Don Bosco College om in de aula me t e l kaar te praten. Van de aanw e z ige hu l p v e r l e ners ma ken ze dan ook vrijwel geen gebruik. Op het Don Bosco College loopt iedereen in en uit. Aan de muur hangen fo t o s van alle dode jongens en meisjes. Het is fijn iedereen weer te zien. Vooral omdat ik er nu achter kom hoe het met iedereen gaat. Ik zie een meisje van wie gezegd werd dat ze in het ziekenhuis lag. Het zou heel slecht met haar gaan. Ze staat hier gewoon voor me. Kerngezond. (Slachtof f e r ) Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

7 Op 8 januari begint de school weer en loopt de toeloop in het Don Bosco College flink terug. De hu l p v e r l e ners vertre k ken da a rop dan ook uit de school. De opvang voor de eigen leerlinge n loopt echter wel gewoon do o r. 4 Op 3 januari woordt in twee ruimten die door het Don Bosco College ter beschikking zijn gesteld het advies- en info r ma t ie c e ntrum Vo l e ndam (AIC) opera t io neel. Niet alleen ka n ie de reen die zich betro k ken voelt hier tere c ht voor advies en info r ma t ie, ook voor ( p s y c ho s o c iale) hu l p v e r l e n i ng bie dt het AIC mo ge l i j k he de n. 5 De meest ge s t e l de vra gen in de eerste weken aan het AIC gaan over de na menlijsten en de t o e s t a nd van de slacht of f e r s, in t He meltje zoekge raakte kleding s t u k ken en sie ra den, de stille t o c ht, hu l p a a n b ie d i ngen (slaapplaatsen in het buitenland, personeel, vrijwillige r s ), a ng s t v e r s c h i j nselen, bra ndw o nden, de begrafenissen, de he rde n k i ng s d ie nsten, het inzien van c o ndo l e a nc e registers en hu l p v e r l e n i ng. In de eerste ma a nd zijn er 636 telefo o ntjes binne nge ko men bij het AIC. N iet alleen het AIC verstrekt info r ma t ie en geeft advie s. Al in de na c ht van 1 januari heeft de p o l i t ie een speciaal info r ma t ie nu m mer ge o p e nd, dat alleen in de nie u w j a a r s na c ht al onge v e e r 800 maal is ge b e l d. Na ongeveer vijf da gen is het info r ma t ie nu m mer ge s l o t e n. In de eerste week wordt ook de Stic ht i ng Slacht offers Nie u w j a a r s b ra nd Vo l e ndam (SSNV), een i n i t ia t ief van Vo l e nda m me r s, opera t io neel. Voor de meer pra k t i s c he en fina nciële vra gen, ka n men bij de he l p desk van deze stic ht i ng tere c ht. Vra gen van me d i s c he aard worde n doorverwezen naar het AIC. Vo l ge ns schatting van de stic ht i ng zelf heeft zij tot 1 ma a r t o ngeveer 500 telefo o ntjes behande l d. 339 Al gelijk na de nie u w j a a r s na c ht komt de hu l p v e r l e n i ng op gang door zowel vrijwillige r s - o rg a n i s a t ies zoals Buro Slacht of f e r hulp, het Rode Kruis, het Leger des He i l s, de Brijde r - s t ic ht i ng, stra a t hoekwerk, me de w e r kers van het club- en buurthuiswerk en de ke r ken als p rof e s s io nele hu l p v e r l e n i ng s i ns t e l l i ngen zoals bureau Je u gd z o rg, Alge meen Ma a t s c h a p p e l i j k Werk en de GGD. Ook de lokale bevolking start een veelhe id aan activiteiten om de slacht offers onder de eige n b e v o l k i ng zo goed mo gelijk bij te staan. Deze zoals later blijkt niet te stro o m l i j ne n i n i t ia t ieven volgen elkaar in rap tempo op. De hu l p v e r l e ners die zo goed mo gelijk aans l u i t i ng p ro b e ren te vinden bij deze initia t ieven moeten na een week al cons t a t e ren dat het nie t meevalt om aan Vo l e nda m mers onde r s t e u n i ng te bie den. Duidelijk wordt dat Vo l e nda m mers met na me in de eerste weken niet staan te springen op hulp van buitena f De feitelijke bevo l k i n g s z o rg a. Acute bevo l k i n g s z o rg (de bewuste nacht tot de ochtend van 1 januari 2001) De acute bevolking s z o rg is al in ho ofdstuk B.4 aan de orde geweest. Voor de leesbaarhe id w o rden in deze para g raaf in het kort de belangrijkste aspecten he r h a a l d. Opstart gemeentelijke processen De ge me e nt e l i j ke processen CRIB, Opvang en verzorg i ng en Uitvaartverzorg i ng ten beho e v e van de bevolking s z o rg in ra m p s i t ua t ies worden in de eerste na c ht niet opgestart. Eén van de re de nen daarvoor is dat betro k ke nen zich in de he c t iek van het mo me nt conc e nt re ren op de B e v o l k i ng s z o rg

8 afvoer van ge w o nden van het ra m p t e r rein. Ook de onbeke nd he id met de ra m p e n b e s t r i j d i ng (en het rampenplan), door een zeer beperkte pre p a ra t ie, spelen hierbij een rol. A l a r me r i ng en opschaling van de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie van Eda m - Vo l e ndam vinden in de eerste na c ht niet plaats. De ge me e nte speelt da a r me e, op de inzet van vier ambtena ren na, geen enkele rol in de zorg voor de bevolking ge du re nde de eerste na c ht. Het feit dat de ge me e nte fo r meel niet besluit om de processen op te starten wil overige ns v a n z e l f s p re ke nd niet zeggen dat er verder geen activiteiten op dit ge b ied worden ont p l o o id. 6 Voor alle dr ie de processen ge l dt dat deze activiteiten echter pas op het mo me nt dat de no o d aan de man is op ad hoc basis en volledig ge ï m p ro v i s e e rd in gang worden gezet. Opvang en verzorging Zo besluit men op het mo me nt dat het in en ro nd het spontaan ont s t a ne ge w o nde n nest t Spoor te druk wordt met ouders die op zoek zijn naar hun kinde ren om een opvang l o c a t ie voor deze groep te openen. Voor hen opent om ongeveer kwart voor dr ie het re s t a u ra nt de AMVO zijn de u ren. De eerste opvang en verzorg i ng krijgt hier volledig vorm door diverse vrijwillige r s, zoals de me de w e r kers van Buro Slacht of f e r hulp en persone e l s l e den van de AMVO. Aan het eind van de na c ht, oms t reeks half zes, als de hu l p v e r l e ners van het eerste uur zic h v e r z a melen in de AMVO verlaten de laatste nog in onzeke r he id verke re nde ouders he t re s t a u ra nt naar het politie b u reau om daar het wachten op info r ma t ie voort te zetten. 340 R e g i s t r a t i e R e a ge re nd op het feit dat ouders en ande re verwanten dr i nge nd behoefte hebben aan i n fo r ma t ie over hun kinde ren verzamelt men in de opvang l o c a t ie de AMVO re g i s t ra t ie ge ge v e ns in een poging om het proces re g i s t ra t ie vorm te geven. Op geen enkel mo me nt ge du re nde de na c ht is er echter spra ke van een systema t i s c he re g i s t ra t ie van slacht of f e r s. Tot struc t u re l e v e r i f ic a t ie van ge ge v e ns komt men evene e ns nie t. U i t v a a r t v e r z o r g i n g Op het mo me nt dat een bra ndw e e r f u nc t io naris op eigen initia t ief besluit dat één van de do de l i j ke slacht offers van de dijk gehaald moet worden, is dat de eerste stap in de keten van de uitvaartverzorg i ng beschrijft. Deze keten wordt beschreven in subpara g raaf 6.3.d. b. Opvang en ve r z o rging (met uitzondering van het AIC) O p v a n g l o c a t i e s Men kan kortweg stellen dat er voor de opvang en verzorg i ng van betro k ke nen (na de na c ht van 1 januari en met uitzonde r i ng van het AIC) twee soorten opvang l o c a t ies te onde r s c he ide n zijn. Ten eerste is er de ge me e nt e l i j ke opvang l o c a t ie, de opvang l o c a t ie die door de ge me e nte wordt a a ngewezen. Binnen twee da gen wordt deze ge me e nt e l i j ke opvang l o c a t ie op gezag van de ra m p e ns t a f dr ie maal verplaatst. De opvang, die op 1 januari in de trouwzaal in het stadska ntoor start, verhuist die z e l fde dag nog naar de bovenverd ie p i ng. Op 2 januari wordt de o p v a ng dan in eerste ins t a nt ie in de Kruispunt kerk voortgezet. Echter die z e l fde dag nog gaat de opvang naar het Don Bosco College. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

9 De ge me e nt e l i j ke opvang beperkt zich tot de eerste week. Op het mo me nt dat de school haar de u ren weer opent (ma a ndag 8 januari) voor de re g u l ie re lessen, het was immers ke r s t v a ka nt ie, loopt de opvang in de school bijna automatisch ten einde. Voor verwanten is de school vol l e e r l i ngen dan niet meer een geschikte ont mo e t i ng s p l a a t s. Aanw e z ige hu l p v e r l e ners verlaten op dat mo me nt dan ook de scho o l. Ten tweede vinden in een aantal niet aangewezen locaties spont a ne same n ko msten van me t na me jonge ren plaats, waar zij met elkaar over de ramp praten. Va naf 1 januari gebeurt dat in het Pius X-complex en het Jo nge ren Info r ma t ie p u nt en vanaf 2 januari ook weer in het Don Bosco College. Door de cafébra nd zijn immers veel jonge ren al dan niet direct ge t rof f e n. Deze spont a ne opvang ho udt niet op na de eerste week, maar loopt veel langer do o r. Van prof e s s io neel onde r s t e u ne nde psycho s o c iale opvang is in de eerste week nog vrijwel ge e n s p ra ke. De ge t roffen Vo l e nda m mers willen voorna melijk met elkaar praten over de gebeurtenissen. Ze gaan op zoek naar info r ma t ie over beke nden die mo gelijk betro k ken zijn geweest bij de ramp en wisselen die info r ma t ie uit. De vra gen zijn niet alleen afko ms t ig van fa m i l ie l e den en v r ie nden, ook veel sport- en jeugd v e re n ig i ngen, scholen en werkge v e r s / b e dr i j v e n willen met na me in de eerste week (de vaka nt ieweek) de slacht offerlijsten inzien om te kijke n of er re s p e c t ievelijk leden, leerlingen en werkne mers betro k ken zijn geweest. De slacht offerlijsten worden overige ns op gezag van de ra m p e nstaf niet vrijge geven (voor me e r h ie rover wordt verwezen naar subpara g raaf 6.3.c). In alle opvang l o c a t ie s, waar men enerzijds komt voor info r ma t ie en anderzijds om met elka a r te praten over de gebeurtenissen, zijn overige ns wel in min of me e rde re mate hu l p v e r l e ners al dan niet op eigen initia t ief aanw e z ig. Coörd i na t ie (in de eerste week) van de zorg in de o p v a ngc e nt ra door de pro c e s v e ra nt w o o rde l i j ke GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd 7 of de e i nd v e ra nt w o o rde l i j ke ge me e nt e 8 v i ndt zeer beperkt plaats. 341 Z o r g i n i t i a t i e v e n In Vo l e ndam zijn vanaf het begin dr ie stro men in de (psycho s o c iale) hu l p v e r l e n i ng te o nde r s c he iden: G e ï m p ro v i s e e rde eerste onde r s t e u n i ng De eerste stroom bestaat uit de ge ï m p ro v i s e e rde eerste prof e s s io nele onde r s t e u n i ng. Op 1 januari vindt op initia t ief van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd oms t reeks acht uur s ocht e nds een bijeenko mst plaats onder voorzitterschap van de waarne me nd dire c t e u r van de GGD waarin men bespreekt hoe de meest no o d z a ke l i j ke zaken voor de opvang en v e r z o rg i ng in gang gezet kunnen worden.9 De afspraak luidt dat de opvang zal plaatsvinden in het stadska ntoor onder bege l e id i ng van vrijwilligers van Buro Slacht of f e r hulp en he t Ne de r l a ndse Rode Kruis. Va naf dat mo me nt start in feite de eerste prof e s s io nele onde r s t e u n i ng. In na v o l g i ng van B u ro Slacht of f e r hulp en het Rode Kruis vinden in de eerste week ande re hu l p v e r l e ne nde i ns t a nt ies aans l u i t i ng bij dit initia t ief. Dat beteke nt dat in de eerste week op eige n i n i t ia t ief en nog onge s t r uc t u re e rd vele org a n i s a t ies waaro nder bureau Je u gd z o rg, Alge me e n Maatschappelijk Werk, ke r ken, stra a t hoekwerk, de Brijde r s t ic ht i ng, het Ne de r l a ndse Rode K r u i s, Buro Slacht of f e r hulp en het net opge r ic hte advies- en info r ma t ie c e ntrum (AIC ) o nde r s t e u n i ng verlenen aan ge t rof f e nen. Dit gebeurt zowel in bovenge no e mde opvang l o c a t ie s als door aans l u i t i ng te zoeken bij de activiteiten van de lokale bevolking (de de rde stro o m, B e v o l k i ng s z o rg

10 z ie hie ro nde r ). 1 0 L a ngdu r ige psycho s o c iale na z o rg Ten tweede is door de omvang van de ramp al vanaf het begin du idelijk dat er langdu r ige p s y c ho s o c iale na z o rg is ge w e nst. In de eerste da gen begint men da a rom onder leid i ng van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd met het opzetten van de ge s t r uc t u re e rde psycho s o c ia l e na z o rg. Eén van de do e l s t e l l i ngen van het advies- en info r ma t ie c e ntrum dat op 3 janua r i o p e ra t io neel wordt, is om deze psycho s o c iale na z o rg te coörd i ne ren. In subpara g ra a f B.6.3.c wordt ingegaan op het AIC. L o kale zorg i n i t ia t ie v e n Ten de rde komt vanaf het eerste begin vanuit de Vo l e nda mse ge me e nschap al een veelhe id aan initia t ieven op gang ten behoeve van de zorg aan de betro k ke nen. Deze variëren van het org a n i s e ren van eerste verwerkings- en voorlic ht i ng s b i j e e n ko msten tot het opzetten van een eigen he l p desk en een supportersproject voor de slacht of f e r s. Alle betro k ken ind i v iduen en org a n i s a t ies ke n nen in de eerste da gen al een sterke inzet ten b e hoeve van de eerste acute (of als zoda n ig waarge no men) zorg v e r l e n i ng. Deze eerste fase van z o rg v e r l e n i ng gaat dan als vanzelfspre ke nd over in betro k ke n he id bij de zorg v e r l e n i ng op de l a nge termijn. 342 Een bijzonde re vorm van zorg v e r l e n i ng leveren bijna automatisch de Vo l e nda mse en Eda m me r s c ho l e nge me e nschappen. Met na me het Don Bosco College is zwaar ge t roffen: ongeveer 140 van de 940 leerlingen raakten bij de bra nd ge w o nd. Met een grote vanzelfspre ke nd he id zet he t Don Bosco College zich in bre de zin in voor de zorg v e r l e n i ng aan haar leerlingen. Coördinatie zorginitiatieven De initia t ieven van de lokale bevolking volgen elkaar in rap tempo op. Betro k ken initia t ie f - ne mers hebben het in het alge meen te druk om zich zorgen te ma ken over de afstemming van al hun actie s. Veel initia t ieven ontstaan dus zonder dat er spra ke is van da a dw e r ke l i j ke a f s t e m m i ng met ge me e nte (bestuurlijk vera nt w o o rdelijk voor de na z o rg), GGD (pro c e s - v e ra nt w o o rdelijk voor de na z o rg) of het AIC (van waaruit de coörd i na t ie van de hu l p v e r l e n i ng zou moeten lopen, zie subpara g raaf B c ). Zelfs de activiteiten van de hu l p v e r l e ne nde ins t a nt ies die al op de een of ande re ma n ie r s a me nw e r ken in bijvoorbeeld het Pius X-complex of het Don Bosco College (zoals Buro S l a c ht of f e r hulp, bureau Je u gd z o rg, Alge meen Maatschappelijk Werk, het Rode Kruis), blijke n door de wijze waarop de onde r s t e u n i ng vaak plaatsvindt (na melijk door aans l u i t i ng te zoeke n bij de initia t ieven van de bevolking) moeilijk te coörd i ne ren. Het college van Burge meesters en We t ho ude r s, eind v e ra nt w o o rdelijk voor de coörd i na t ie van de na z o rg, besluit derhalve om de hu l p v e r l e n i ng en dan met na me de hu l p v e r l e ne nde i n i t ia t ieven die de lokale bevolking opstart in de eerste fase niet te coörd i ne ren, waarbij men er vanuit gaat dat na verloop van tijd deze coörd i na t ie wel opgepakt zal worden. Dat beteke nt overige ns niet dat er geen pogingen zijn onde r no men om de hu l p v e r l e n i ng te c o ö rd i ne ren. In de eerste twee weken vinden er bijeenko msten plaats van hu l p v e r l e ners onde r voorzitterschap van de wetho uder We l z i j n 1 1 waar men onder ande re een invent a r i s a t ie ma a k t van alle activiteiten op het ge b ied van de hu l p v e r l e n i ng die op dat mo me nt plaatsvinden. Op Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

11 d ie ma n ier zou eenie de r, en dus ook de in principe coörd i ne re nde GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd, i n z ic ht krijgen in wat er gaande is aan hu l p v e r l e n i ngsactiviteiten. Een volledig overzic ht he e f t men in de eerste weken echter niet ge k re gen. Al snel wordt het de hu l p v e r l e ners du idelijk dat Vo l e nda m mers liever geen hulp willen, zeke r n iet van buiten af. De veelhe id aan lokale initia t ieven is hier een illustra t ie van. Dit feit heeft zowel cons e q u e nt ies voor de wijze waarop de eerste acute (psycho s o c iale) hu l p w o rdt verleend als voor het opzetten van de ge s t r uc t u re e rde na z o rg (zie subpara g raaf B c ). c. Het advies- en info r m a t i e c e n t r u m Naast de ge ï m p ro v i s e e rde eerste psycho s o c iale onde r s t e u n i ng (zie subpara g raaf B.6.3.b) ma a k t men in de eerste week een start met het opzetten van een structuur die de langdu r ige ge s t r uc t u re e rde psycho s o c iale na z o rg gestalte moet geven. Hierbij ko men al onmiddellijk de c o ö rd i na t ie en uitvoering van de psycho s o c iale na z o rg in handen van de (pro c e s - v e ra nt w o o rde l i j ke) GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd. Op 2 januari besluit men tijde ns een verg a de r i ng van de ra m p e nstaf op advies van de s k u nd ige n d ie ervaring hebben met de Bijlme r ramp en de vuurwerkramp in Ens c he de dat er een advies- en i n fo r ma t ie c e ntrum (AIC) in Vo l e ndam moet ko men. De do e l s t e l l i ng van het AIC moet dr ie l e d ig zijn: het AIC moet vanaf de start de (psycho s o c iale) zorg aan de ge t roffen Vo l e nda ms e b e v o l k i ng coörd i ne ren en volgen (mo n i t o ren). Te v e ns moet het AIC het ene loket zijn voor alle (hu l p ) v ra gen vanuit de bevolking. Nog die z e l fde dag stelt de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd, als pro c e s v e ra nt w o o rde l i j ke voor de p s y c ho s o c iale na z o rg, een plan van aanpak op. 1 2 In een tweede verg a de r i ng van de ra m p e ns t a f d ie dag wordt het plan van aanpak go e dge ke u rd, onder de voorwaarde dat het AIC de volge nde dag (dat wil zeggen 3 januari) opera t io neel zou zijn. Als locatie voor het AIC (naast de opvang d ie er op dat mo me nt al plaatsvindt) kiest men het Don Bosco College. 343 Ervaringen Enschede Het info r ma t ie- en advie s c e ntrum (IAC) in Ens c he de dat als gevolg van de vuurwerkramp op 13 mei 2000 is opgezet was op het ge b ied van na z o rg aan ge t rof f e nen een noviteit in Ne de r l a nd. A a n l e id i ng voor het opzetten van een IAC waren de ervaringen na de Bijlme r ramp in O ndanks het feit dat op 1 januari 2001 er nog geen lessen ge t ro k ken ko nden worden over de effecten van bijvoorbeeld de één-loke t f u nc t ie van het IAC in Ens c he de, is in Vo l e ndam al in de beginfase ge kozen om het AIC min of meer analoog aan het IAC op te zetten. De GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd onde r ke nde al snel dat de schaal van zowel de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam als van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd feitelijk te klein is om zelfstand ig een B e v o l k i ng s z o rg

12 v o l w a a rd ig AIC vorm te geven. Zowel waar het de capaciteit als de de s k u nd ig he id betreft. Voor het opzetten van het AIC worden da a rom de ervaringen na de Bijlme r ramp en voor zover b e ke nd de ervaringen uit Ens c he de ge b r u i k t. In de bijlage bij dit ho ofdstuk staat een aantal ervaringen uit Ens c he de die gebruikt zijn voor het opzetten van het AIC in Vo l e ndam. Organisatiestructuur van het AIC Het voorna a mste principiële org a n i s a t o r i s c he verschil tussen het advies- en info r ma t ie c e nt r u m in Ens c he de (IAC) en dat in Vo l e ndam (AIC) is de re l a t ie met de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie. In t e ge ns t e l l i ng tot het IAC Ens c he de is het AIC Vo l e ndam geen deel van de ge me e nt e l i j ke o rg a n i s a t ie, maar een stic ht i ng. De ge me e nt e l i j ke eind v e ra nt w o o rde l i j k he id voor de zorg voor haar burgers zou volge ns het plan van aanpak op 15 januari fo r meel ge g a ra nde e rd worden do o r een beslissende stem in het bestuur van de stic ht i ng. In de uiteinde l i j ke statuten heeft me n (zelfs) dat concept losge l a t e n. Ook de locatie keuze weerspie gelt de re l a t ie met de beide ge me e nten: in Ens c he de is het IAC ge v e s t igd in een gebouw dat onde rdeel uitmaakt van het ge me e nt e hu i s, terwijl in Vo l e nda m het AIC in eerste ins t a nt ie in het Don Bosco College is ge v e s t igd en later (vanaf 1 maart) in de nieuw ge b o u w de bra ndw o nde n p o l i k l i n ie k. 344 E r v a r i ng s de s k u nd igen uit Ens c he de geven aan dat de directe ophang i ng aan de ge me e nte me e r na delen dan voordelen heeft. Zo kan de discussie over de schu l d v raag ne g a t ieve effecten met zich mee bre ngen. Gebleken is dat sommige ge t rof f e nen een ambivalente ho ud i ng hadden ten aanzien van het feit dat he t I AC een ge me e ntelijk proces is. Daarbij leggen zij een verband met de rol van de ge me e nte als v e rg u n n i ng v e r l e ner aan SE Fire w o r k s. Ve rder geeft men aan dat ins t e l l i ngen die na z o rg (gaan) verlenen moeite hebben om een d i recte verbind i ng met de ge me e nte aan te gaan en da a rom een ne u t rale stic ht i ng pre f e re re n. Met na me omdat overhe id s o rg a nen onder de Wet openbaarhe id bestuur vallen, waardoor de p a r t ic i p e re nde ins t e l l i ngen in het AIC ge dw o ngen zouden worden hun ge ge v e ns open te stellen voor me d ia, advocatuur en de rge l i j ke. Me de om bovens t a a nde re de nen, aangevuld met meer pra k t i s c he arg u me nten, zoals de o nge w e ns t he id van het aanne men van personeel door de ge me e nte gelet op het tijde l i j ke ka rakter van de stic ht i ng luidt het advies aan het College van Burge meester en We t ho ude r s om voor een stic ht i ngsvorm te kiezen. In de loop van de weken na de bra nd blijkt het in de praktijk niet eenvoud ig om in korte tijd een ge s t r uc t u re e rd AIC neer te zetten. De praktijk dw i ngt tot de erke n n i ng dat het AIC ge e n statisch ge heel is, maar een orgaan dat mee moet evolueren met de na z o rg die in het verloop van het verwerking s p roces ge w e nst is. In de eerste ma a nden vinden da a rom substant i ë l e v e ra nde r i ngen plaats in de werkwijze en de org a n i s a t ie s t r uc t u u r. Als opzet wordt ge fo r mu l e e rd : s t reven naar maatwerk voor Vo l e nda m. Zoals al eerder aange geven start de Vo l e nda mse ge me e nschap al gelijk na nie u w j a a r s na c ht allerlei activiteiten om de slacht offers onder de eigen bevolking zo goed mo gelijk bij te staan. Voor zowel de ge me e nte als de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd is deze lokale betro k ke n he id re de n om al vrij snel vertege nw o o rd igers van de lokale bevolking in de org a n i s a t ie s t r uctuur van he t Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

13 A IC op te ne men. Maar daar blijft het niet bij. Aans l u i t i ng wordt ge z o c ht en verkre gen me t twee grote projecten die de Vo l e nda mse ge me e nschap heeft opgezet. In de loop van de tijd w o rden beide projecten aan het AIC toege v o e gd. Als eerste gebeurt dat met de he l p desk van de Stic ht i ng Slacht offers Nie u w j a a r s b ra nd Vo l e ndam (SSNV). 1 3 In beginsel is het voorna a mste doel van de SSNV het werven van fo nd s e n, maar gaandeweg, zeker met het opric hten van een eigen he l p desk, vindt er overlap van activiteiten tussen de SSNV en het AIC plaats. Om de één-loke t f u nc t ie te bewerkstellige n w o rden op 1 maart beide he l p desk-en (van zowel de SSNV als het AIC) in de nieuwe bra nd - w o nde n p o l i k l i n iek same nge v o e gd. De SSNV beho udt hie r mee haar autono me en eige ns t a nd ige rol. In mei 2001 worden het supportersproject (ook een initia t ief van Vo l e nda m mers) en het AIC s a me nge v o e gd, wat leidt tot een na a ms v e ra nde r i ng van de Stic ht i ng AIC en een wijzig i ng in de o rg a n i s a t ie s t r uc t u u r. Op 16 mei 2001 is de structuur van het AIC de f i n i t ief met een daarbij beho re nd prof e s s io ne e l hu l p v e r l e n i ng s a a n b o d, dat aansluit bij de wensen en ge dra g i ngen van de Vo l e nda m me r s. De s t ic ht i ng AIC heet vanaf 16 mei Stic ht i ng Na z o rg cafébra nd Vo l e ndam Het Anke r. In plaats van de eenho ofd ige leid i ng die de Stic ht i ng AIC ke nde (in de persoon van de waarne me nd dire c t e u r van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd), bestaat het bestuur van de Stic ht i ng Het Anker uit twee a fge v a a rd igden van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd en het club- en buurthuiswerk. Mo me nt e e l zijn dat de voorma l ig directeur van het AIC en de directeur van het club- en buurthu i s w e r k ( t e v e ns één van de initia t ie f ne mers van het supporterspro j e c t ) Het AIC uitvoerend Op het mo me nt dat het du idelijk is dat er een advies- en info r ma t ie c e ntrum moet ko men (2 j a nuari), dat als do e l s t e l l i ngen heeft zorg te dra gen voor een afstemming tussen vraag en aanbod van de psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng, info r ma t ie v o o r z ie n i ng en mo n i t o r i ng, wordt besloten om in twee stro men te gaan werken. G e s t r uc t u re e rde stro o m Zoals al aange geven wordt een stroom opgestart (onder leid i ng van het AIC) waarin op termijn een ge s t r uc t u re e rd (langdu r ig) AIC ne e rgezet moet worden, van waaruit langdu r ige ge s t r uc t u re e rde psycho s o c iale na z o rg ge c o ö rd i ne e rd die nt te worden (kortweg aange du id me t ge s t r uc t u re e rde stroom ). In deze ra p p o r t a ge wordt verder niet ingegaan op deze ge s t r uc t u re e rde stro o m. Ook al is de o rg a n i s a t ie s t r uctuur van het AIC op dit mo me nt (fo r meel) du idelijk en mo gelijk zelfs de f i n i t ie f b e p a a l d, het is nog te vroeg om nu al iets te zeggen over de func t io naliteit van he t ge s t r uc t u re e rde AIC / Het Anker of de (langdu r ige) na z o rg. G e ï m p ro v i s e e rde stro o m In de tweede stroom die al vanaf het begin wordt opgestart moet snel een ge ï m p ro v i s e e rd en nog niet ge s t r uc t u re e rd AIC ne e rgezet worden om de me nsen snel te kunnen voorzien van a d v ie s, info r ma t ie en hu l p v e r l e n i ng c.q. onde r s t e u n i ng (kortweg aange du id me t ge ï m p ro v i s e e rde stroom ). B e v o l k i ng s z o rg

14 H ie ro nder wordt aange geven hoe deze ge ï m p ro v i s e e rde stroom verlopen is. Op woens dag 3 januari wordt oms t reeks 11:00 uur het AIC of f ic ieel in het Don Bosco College o p e ra t io neel, wat zeker niet inho udt dat de ge hele inric ht i ng en fa c i l i t e r i ng al ro nd zijn. We l is het voor ge t rof f e nen dan al mo gelijk om contact op te ne men met het AIC of om langs te ko men. De vra gen die in de eerste twee weken op het AIC afko men hebben vooral betre k k i ng op p ro b l e men op het ge b ied van de politie, de ge me e nt e, de na menlijst van de slacht offers en de hu l p v e r l e n i ng. In het AIC zijn derhalve telefo n i s t e s, adm i n i s t ra t ieve kra c hten, personeel van de politie en de ge me e nte aanw e z ig. De me de w e r kers van de ge me e nte zijn afko ms t ig van de ge me e nten Eda m - Vo l e ndam, Purme re nd en Za a ns t a d. Voor de psycho s o c iale opvang en hulp zijn s o c iaal verpleegkund igen van de GGD en psychiatrisch verpleegkund igen van het RIAG G a a nw e z ig. In twee no o dunits (zoge heten portaka b i ns, later beke nd als de doos ) die in o p dra c ht van de ge me e nte naast de ing a ng van het AIC op 3 januari worden ne e rgezet, kunne n c l i ë nt ge s p re k ken plaatsvinden. Te v e ns zijn Buro Slacht of f e r hulp (tot 10 januari) en een p a s t o raal werker in het AIC aanw e z ig. 346 Op do nde rdag 4 januari ma ken de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam, de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd en de politie afspra ken over de org a n i s a t ieopzet van het AIC. De afspraak luidt dat de ge me e nt e en de politie tot 12 januari onde r s t e u n i ng in het AIC bie den en dat vanaf 13 januari de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd volledig zorg draagt voor de bezetting van het AIC. Het AIC ho udt zich in de he c t iek van de eerste weken voorna melijk bezig met het verstre k ke n van (pra k t i s c he) info r ma t ie. Van doorverwijzen naar hu l p v e r l e ne nde ins t a nt ies is in de eerste w e ken vrijwel geen spra ke. Als de vra gen toch niet praktisch van aard zijn, dan zijn de vra ge n nog wel van dien aard dat de verpleegkund igen da a r mee uit de voeten kunnen. Het gaat da n om vra gen als is het no r maal dat ik niet kan slapen? Het blijkt dat ge t rof f e nen met erns t ige r k l a c hten zich tot hun eigen huisarts wenden of tot de eigen Vo l e nda mse psycho l o ge n. De slacht offerlijsten die op gezag van de ra m p e nstaf bewust niet worden vrijge geven (de na men van de overlede nen wel) 1 5 zijn vanaf 3 januari in beheer van het AIC. Va naf da t mo me nt ho udt het AIC ook de slacht offerlijsten (in de vorm van computerbestanden) bij. Op die ma n ier verloopt de info r ma t ie omtre nt de slacht offers via één cent raal punt (zowel he t v e r k r i j gen als het verstre k ken ervan 1 6 ). Alleen hu l p v e r l e ne nde ins t a nt ies krijgen inzage in de l i j s t e n. 1 7 Met na me in de eerste twee weken wordt het AIC overstelpt met de vraag of bepaalde b e ke nden betro k ken zijn bij het inc ide nt. Niet alleen fa m i l ie l e den en vrie nden, maar ook veel sport- en jeugd v e re n ig i ngen, scholen en werkge v e r s / b e drijven willen met na me in de eerste week (de vaka nt ieweek) ge ge v e ns van de lijsten he b b e n. De info r ma t ie v e r s t re k k i ng naar de bevolking verloopt, zeker in het begin, niet alleen via he t A IC. Naast het AIC zijn er: de he l p desk van de Stic ht i ng Slacht offers Nie u w j a a r s b ra nd Vo l e ndam (SSNV). Zoals al aange geven wordt deze he l p desk vanaf 1 maart (fysiek) in de b ra ndw o nde n p o l i k l i n iek ge huisvest, waar op dat mo me nt ook de he l p desk van het AIC o nde rge b ra c ht wordt. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

15 het info r ma t ie nu m mer van de zie k t e ko s t e n v e r z e ke raar PWZ 1 8 / Ac h me a. Vo l ge ns het plan van aanpak zouden de verzeke r i ng s v ra gen ook via het AIC moeten lopen. het info r ma t ie nu m mer van de politie. Na ongeveer vijf da gen is dit nu m mer gesloten en is een aantal politie f u nc t io narissen na a r het AIC overge b ra c ht om daar assistent ie te verlene n. het bureau ka b i ne t / v o o r l ic ht i ng van de ge me e nte Eda m - Vo l e nda m. De betrokkenheid van de gemeente bij de psychosociale hulpverlening/nazorg en het AIC Bij wet is de ge me e nte (eind ) v e ra nt w o o rdelijk voor de (na ) z o rg aan haar bevolking na een ramp. De ge me e nte heeft derhalve ook als taak zorg te dra gen voor de coörd i na t ie van de v e r s c h i l l e nde initia t ieven van zorg (waaro nder de psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng en na z o rg). De ge me e nte is verder pro c e s v e ra nt w o o rdelijk voor de pra k t i s c he (na ) z o rg aan haar bevolking ( v o o r l ic ht i ng en info r ma t ie v o o r z ie n i ng ). De ge me e nte denkt in de persoon van de wetho uder Welzijn op ho ofd l i j nen mee over een plan van aanpak voor de na z o rg dat onder vera nt w o o rde l i j k he id van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd w o rdt opge s t e l d. In het plan van aanpak van 15 januari wordt nog gesteld dat In het ka der van de ra m p e n - w e t 1 9 de vera nt w o o rde l i j k he id voor de na z o rg bij de ge me e nte [berust]. Derhalve die nt de b e s t u u r l i j ke betro k ke n he id enerzijds middels statuten, re g l e me nten afdo e nde te zijn afge de k t, en anderzijds in de same ns t e l l i ng van het Bestuur, bijvoorbeeld door middel van een do o r s l a g ge v e nde stem. In de de f i n i t ieve stic ht i ngsstatuten van 16 mei 2001 is geen spra ke meer van een gara nt ie op de e l na me van een ge me e ntelijk bestuurlijk vera nt w o o rde l i j ke binnen het bestuur van de s t ic ht i ng, 2 0 laat staan van een do o r s l a g ge v e nde stem. 347 O ndanks het feit dat het plan van aanpak anders sugge re e r t 2 1 krijgt in de praktijk slechts één plaats in de org a n i s a t ie s t r uctuur van het AIC invulling door een vertege nw o o rd iger van de ge me e nte: de wetho uder Welzijn is de voorzitter van de raad van toezic ht (één van de org a ne n van de stic ht i ng). De da a dw e r ke l i j ke inzet van func t io narissen vanuit de eind v e ra nt w o o rde l i j ke ge me e nte Eda m - Vo l e ndam ten behoeve van de eerste acute hu l p v e r l e n i ng, na z o rg en het AIC in de eerste twee w e ken (de zoge heten ge ï m p ro v i s e e rde stroom ) bestaan ho ofd z a kelijk uit de inzet van één b e s t u u rder (de wetho uder Welzijn) en een tie ntal ambtena ren. De ambtena ren ma ken zic h d ie nstbaar ten behoeve van de fa c i l i t e r i ng van het AIC in het Don Bosco College en de o nde r s t e u n i ng in zowel de Kruispunt kerk als op de he l p desk in het AIC. Zoals beschreven is de a m b t e l i j ke onde r s t e u n i ng na twee weken stopge z e t. De wetho uder Welzijn ho udt zich op zowel uitvoere nd, organisatorisch als coörd i ne re nd niveau met veel zaken bezig. Op 2 januari wordt hij in de verg a de r i ng van de tweede ra m p e nstaf van 16:00 uur aange w e z e n als de politiek vera nt w o o rde l i j ke voor de org a n i s a t ie na z o rg. Al vóór dat mo me nt ho udt hij zic h a c t ief bezig met de discussie over de verplaatsing van de opvang in de Kruispunt kerk en de l o c a t ie van het AIC in opric ht i ng. B e v o l k i ng s z o rg

16 Va nuit de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam is in de ge ï m p ro v i s e e rde stroom de wetho uder Welzijn de v o r mgever en re p re s e nt a nt van de ge me e nt e l i j ke vera nt w o o rde l i j k he id. Ke n me r ke nd is de v e e l he id aan uitvoere nde werkzaamhe den die de wetho uder verric ht t e, de door he m i nge b ra c hte hame r s t u k ken op het ge b ied van de bevolking s z o rg in de ra m p e nstaf (zelfs de keuze voor de stic ht i ngsvorm van het AIC leidde nauwelijks tot discussie in de ra m p e ns t a f ), zijn aanw e z ig he id tweemaal per dag als enig lid van het ge me e ntebestuur in het AIC en in ie der geval zijn aanw e z ig he id als enig lid van het ge me e ntebestuur bij de opening van he t A IC. Ook in de hu id ige org a n i s a t ie s t r uctuur van het AIC 2 2 is de wetho uder de letterlijke enige re p re s e nt a nt van de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam op elk niveau binnen het AIC. De wetho uder zelf z iet zijn inzet als vanzelfspre ke nd en bijvoorbeeld de weinige discussie over bevolking s z o rg in de ra m p e nstaf als een teken van vertrouwen. Een door hem specifiek aange geven punt van a a nda c ht is dat hij re ge l ma t ig in de ra m p e nstaf er op heeft aange dro ngen om ook ric ht i ng me d ia de ge me e nt e l i j ke inzet ten behoeve van de bevolking s z o rg du idelijk te ma ken. Echt e r waar dat ge b e u rde pakten de me d ia dit niet op omdat ze veel meer op de v e ra nt w o o rde l i j k he id s v raag gespitst ware n. d. Uitva a r t ve r z o rg i n g Een bijzonder aspect van de bevolking s z o rg, wanneer er do de l i j ke slacht offers te betre u re n zijn, is de uitvaartverzorg i ng. In Vo l e ndam zijn als gevolg van het inc ide nt de r t ien slacht of f e r s ko men te overlijden. Deze para g raaf beschrijft de feitelijke weg die de do de l i j ke slacht offers hebben afge l e gd vana f het mo me nt van overlijden tot het mo me nt dat zij bij het ouderlijk huis worden afge l e v e rd. In het belang van de na b e s t a a nden was het ge w e nst om deze weg zo snel en discreet mo gelijk te doorlopen. Ac h t e r g r o n d i n formatie in het ko r t Bij overlijden ten ge v o l ge van een ramp is volge ns de wet spra ke van een nie t - na t u u r l i j ke do o d 2 3. In Vo l e ndam zijn dus alle do de l i j ke slacht offers van de cafébra nd door een nie t - na t u u r l i j ke dood overleden. Na dat een persoon is overleden moet er een lijkscho u w i ng verric ht worden. In geval van een n ie t - na t u u r l i j ke dood zal de lijkscho u w i ng plaatsvinden op de plaats waar het stof f e l i j ke o v e r s c hot is aange t roffen of in een mo r t uarium. Wa n neer de lijkschouwer teke nen of a a ndu id i ngen van een nie t - na t u u r l i j ke dood aant reft vindt als onde rdeel van het justitiële o nderzoek naar de doodsoorzaak een fo r mele inbeslagna me van het stoffelijk overschot plaats door de Offic ier van Justitie. Het stoffelijk overschot mag alleen met toestemming van de Offic ier van Justitie of van één van zijn hu l p of f ic ie ren vervoerd worden onder bege l e id i ng van een opsporing s a m b t e naar en in s p e c iaal daarvoor inge r ic hte voertuigen (lijkwage ns). Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

17 Vaak volstaat een uitwend ige schouw niet om een causaal verband tussen in het geval van Vo l e ndam de bra nd en het overlijden aan te tonen. Om eventuele ande re oorzaken dan de b ra nd uit te sluiten, die bij het overlijden een rol kunnen hebben gespeeld zal de Offic ier van J u s t i t ie, aan de hand van het verslag van de lijkscho u w e r, bezien of het no o d z a kelijk is om een ge re c ht e l i j ke sectie te laten verric ht e n. Als de Offic ier van Justitie besluit dat er geen sectie plaats hoeft te vinden, zal hij he t l ichaam vrijgeven waarna het ter beschikking wordt gesteld aan de fa m i l ie l e den en de b e g ra f e n i s o nde r ne mer het kan ophalen. Als de Offic ier van Justitie naar aanleid i ng van de bevind i ngen in het verslag van de l i j k s c houwer besluit dat er sectie moet worden verric ht, dan zal de Offic ier van Justitie de p o l i t ie verzoeken een sectie te re gelen. Deze belt met het Ne de r l a nds Fore nsisch Instituut in Rijswijk. De sectie kan plaatsvinden in het mo r t uarium of in het laboratorium van he t Ne de r l a nds Fore nsisch Instituut. Sectie mag alleen verric ht worden door speciaal daarvoor do o r j u s t i t ie aangewezen ge ne e s k u nd igen, de zoge heten patho l o gen. Na afloop van de sectie moeten de voorlopige conc l u s ies (door bijvoorbeeld de politie) aan de Offic ier van Justitie w o rden me e ge de e l d. Op dat mo me nt kan de of f ic ier het stoffelijk overschot vrijge v e n. In geval van een nie t - na t u u r l i j ke dood duurt het over het alge meen twee tot dr ie da ge n v o o rdat het lichaam vrijgeven kan worden. Deelplan Uitvaartverzorging De ge me e nte Eda m - Vo l e ndam beschikt over één - nauwelijks als opera t io neel te beschouwen deelplan op het ge b ied van de bevolking s z o rg, te weten het deelplan Uitvaartverzorg i ng. In het deelplan staat niet beschreven wie er binnen de ge me e nte pro c e s v e ra nt w o o rdelijk is. De ge me e nte heeft een uitvoere nde taak in het ge heel. Bij na v raag binnen de ge me e nte lijkt de na druk te lig gen op de uitvoere nde taken en is het niet du idelijk bij wie de vera nt w o o rde l i j k - he id lig t. I m p l e me nt a t ie van het plan in het ge me e nt e l i j ke rampenplan heeft nog niet plaatsge v o nden. Dit deelplan is één van de vier de e l p l a n nen zoals bespro ken in ho ofdstuk B Het deelplan Uitvaartverzorg i ng van de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam sluit aan bij de te volge n p ro c e du re van de politie in de politie re g io Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd in geval er onder no r ma l e o ms t a nd ig he den een nie t - na t u u r l i j ke dood plaatsvindt. Dat wil zeggen dat - als er zich een ramp of een zwaar ongeval voordoet waarbij do de l i j ke slacht offers vallen - de me l d ka mer van de politie contact opneemt met de As s o c ia t ie Uitvaartverzorg i ng 2 4 en een verzoek doet om een of meer slacht offers te vervoeren van de plaats van overlijden naar een ruimte waar ide nt i f ic a t ie of eventueel verder onderzoek naar de doodsoorzaak kan plaatsvinden. De eerste vier dodelijke slachtof f e r s Vrijwel onmiddellijk na het uitbre ken van de bra nd wordt één van de slacht offers door een v r ie nd aan de bra ndweer overge dra gen met de vraag of zij het slacht offer kunnen helpen. De b ra ndw e e r ma n nen leggen het slacht offer op straat neer voor de Wir War bar naast hu n b ra ndw e e r v o e r t u ig. Allerlei re a n i ma t ie p o g i ngen ten spijt overlijdt het slacht offer echter ter p l a a t s e. Twee bra ndw e e r ma n nen vatten post bij het stoffelijk overschot in afwacht i ng van t ra nsport. B e v o l k i ng s z o rg

18 O ms t reeks twee uur vra gen een bra ndw e e r f u nc t io naris en de of f ic ier van die nst de Regio na l e A l a r mc e nt rale (RAC) om een begra f e n i s o nde r ne m i ng te waarschuwen voor het slacht offer op de dijk. De cent ralist kiest in het telefoonboek een willeke u r ige begra f e n i s o nde r ne m i ng (uitvaartv e r z o rg i ng U.E.V uit Edam) en heeft daar niet veel later contact me e. In opdra c ht van de Hu l p of f ic ier van Justitie wordt oms t reeks half vie r, na dat het onde r z o e k door de technische re c he rc he is afgelopen, het stoffelijk overschot door de uitvaartverzorg i ng U.E.V naar de kerk in Edam ge b ra c ht. Op dat mo me nt staat de ide ntiteit van het slacht of f e r nog niet vast. In café t He meltje treft de politie twee overleden slacht offers aan. Door toeval is de ide nt i t e i t van een van de slacht offers snel beke nd. Terwijl een technisch re c he rc heur bezig is om he t s l a c ht offer te onde r z o e ken gaat een gsm-telefoon af. De telefoon bevindt zich op het lic h a a m van het slacht of f e r. De re c he rc heur die de telefoon beant w o o rdt treft, zoals later blijkt, de b roer van het slacht of f e r. Oms t reeks dr ie uur vindt de confro nt a t ie in café t He meltje plaats door de vader van het slacht of f e r. Beide lic h a men worden om ongeveer kwart over vier door de ge me e nt e l i j ke lijkschouwer van de ge me e nte Ams t e rdam ge s c ho u w d, waarna de lic h a me n o ms t reeks kwart voor vijf door de uitvaartverzorg i ng U.E.V in opdra c ht van de Hu l p of f ic ier van J u s t i t ie naar de kerk in Edam worden overge b ra c ht. 350 De ide ntiteit van het ande re slacht offer blijft nog re l a t ief lang onbeke nd. In de loop van de o c ht e nd is het slacht offer uiteindelijk ge ï de nt i f ic e e rd door beide ouders aan de hand van een s u m m ier sig na l e me nt. Deze ouders hadden zich s ocht e nds bij het politie b u reau ge meld omda t zij nog geen info r ma t ie over hun kind hadde n. Een vie rde slacht offer wordt vanuit t He meltje overge b ra c ht naar de ke l der van café De Mo l e n, waar het slacht offer wordt ge re a n i me e rd. Ondanks alle ins p a n n i ngen kan men niet voorko me n dat het slacht offer ter plaatse overlijdt. Het lichaam wordt oms t reeks kwart voor vie r ge s c houwd door een GGD-arts. Oms t reeks kwart over vier wordt in opdra c ht van de Hu l p of f ic ie r van Justitie het stoffelijk overschot door de uitvaartverzorg i ng U.E.V naar de kerk in Eda m ge b ra c ht. Door een stude nt e n kaart die het slacht offer bij zich draagt weten twee politie f u nc t io na r i s s e n v ia het bevolking s register de ide ntiteit van dit slacht offer vast te stellen en bre ngen zij de o uders op de ho o g t e. De confrontaties Op het mo me nt dat de vier lic h a men in de kerk van Edam lig gen staat de ide ntiteit van twee s l a c ht offers nog niet vast en zijn twee oude r p a ren nog niet op de hoogte van het feit dat hu n k i nd is overleden. Deze ouders krijgen in de loop van de ocht e nd, terwijl ze op het politie b u reau nog vol s p a n n i ng wachten op info r ma t ie over de verblijfplaats van hun kind, van de politie een s u m m ie re beschrijving van de slacht of f e r s. Omdat ze vermo e den dat het wel eens om hun kind kan gaan worden ze me e ge no men naar de kerk in Edam. Dit gebeurt onder bege l e id i ng van e n kele politie a ge nten en twee vrijwilligers van Buro Slacht of f e r hulp. In de kerk volgt de c o n f ro nt a t ie (en dus de ide nt i f ic a t ie), het mo me nt waarop de ouders moeten cons t a t e ren da t hun kind is overleden. In de beleving van de vrijwilligers van Slacht of f e r hulp duurt de c o n f ro nt a t ie een à twee minuten. Vo l ge ns de ouders een te korte tijd om op fa t s o e n l i j ke wijze a f s c he id te ne me n. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

19 S e c t i e s G e z ien het feit dat de Vo l e nda mse ge me e nschap er de voorkeur aan geeft de lic h a men van o v e r l e de nen thuis op te baren, besluit de Offic ier van Justitie in overleg met he t b i j s t a ndsteam op 1 januari dat het proces ide nt i f ic a t ie confro nt a t ie schouwen he t v e r r ic hten van sectie lic h a men vrijgeven zo snel mo gelijk moet worden uitge v o e rd. Conc re e t ho udt dat in dat niet op alle lic h a men standa a rd sectie verric ht hoeft te worden. Als de l i j k s c houwer kan aangeven dat het causale verband tussen de doodsoorzaak en de bra nd du idelijk (ge noeg) is, volstaat de lijkschouw en kan het lichaam weer worden vrijge geven. De Offic ier van Justitie besluit in overleg met de lijkschouwers dat op één slacht offer sectie v e r r ic ht moet worden. Toch worden alle vier de lic h a men oms t reeks half twaalf naar het mo r t uarium in zie ke n huis De Heel in Za a ndam ge b ra c ht. De politie was er na melijk al eerder van uitgegaan dat er s t a nda a rd op alle lic h a men sectie verric ht zou gaan worden. Ondanks het feit dat door de O f f ic ier van Justitie (tijde ns het overleg) het voorstel om standa a rd sectie te verric ht e n a f w i j s t, 2 5 is het niet te voorko men geweest dat dr ie van de vier lic h a men onno d ig na a r Za a ndam worden vervoerd. O v e r ige ns heeft dit geen cons e q u e nt ies gehad voor de sne l he id van het proces ide nt i f ic a t ie - v r i j geven van de lic h a me n. Nog die z e l fde dag levert de plaatselijke begra f e n i s o nde r ne mer de l ic h a men bij het oude r l i j ke huis af. De As s o c ia t ie Uitvaartverzorg i ng die volge ns het deelplan Uitvaartverzorg i ng het vervoer re gelt wordt door tussenko mst van func t io narissen van de bra ndweer niet conform he t deelplan door de politie inge s c h a ke l d. Uiteindelijk leidt dit tot een misverstand tussen de As s o c ia t ie Uitvaartverzorg i ng en de uitvaartverzorg i ng U.E.V (die de vier lic h a men die na c ht v a naf de dijk naar de kerk heeft vervoerd) over wie de stof f e l i j ke overschotten naar he t z ie ke n huis De Heel in Za a ndam moet bre ngen. De politie besluit uiteindelijk dat de As s o c ia t ie U i t v a a r t v e r z o rg i ng de lic h a men naar De Heel mag vervoere n. 351 De overige dodelijke slachtof f e r s In de loop van de dag (ma a ndag 1 januari) overlijden in diverse zie ke n huizen nog vijf s l a c ht offers aan de ge v o l gen van hun verwond i ngen. De doodsoorzaak van deze slacht offers is du idelijk, waarop de die ns t do e nde Offic ier van Justitie weer in overleg met de scho u w a r t s e n besluit dat er verder geen secties plaats hoeven te vinden. De vijf lic h a men zijn door de plaatselijke begra f e n i s o nde r ne m i ng vanuit de zie ke n hu i z e n o p gehaald en naar Vo l e ndam vervoerd. Een tie nde en elfde slacht offer overlijden op re s p e c t ievelijk 4 en 16 janua r i. Op 10 januari besluit de Offic ier van Jusititie dat op alle slacht offers van de cafébra nd die v a naf dat mo me nt ko men te overlijden sectie verric ht moet worden. Door de sectie moet vana f dat mo me nt met zeke r he id ko men vast te staan dat het overlijden niet door bijvoorbeeld een ( fo u t ieve) ing reep van de behande l e nd arts zou kunnen zijn vero o r z a a k t. De laatste twee slacht offers overlijden in het zie ke n huis in Aken en Charleroi. Om deze laatste twee slacht offers weer snel in Vo l e ndam te krijgen hebben politie en justitie een ex t ra i ns p a n n i ng ge l e v e rd. B e v o l k i ng s z o rg

20 S l a c ht offers die in het buitenland ko men te overlijden vallen, als het gaat om een nie t - na t u u r l i j ke do o d, onder de buitenlandse wetge v i ng. Om de re s u l t e re nde fo r mele afhande l i ng in het buitenland te voorko men, kan er een re c ht s hulpverzoek worden inge d ie nd met het verzoek om de lic h a men aan Ne de r l a nd over te dra gen. Daarmee wordt de mo ge l i j k he id geschapen de v e rde re pro c e du re (snel) in Ne de r l a nd af te handelen. De standa a rd p ro c e du re is in dit geval da t het lichaam aan de gre ns wordt overge dra gen aan bijvoorbeeld een begra f e n i s o nde r ne mer en dat het da a r na onder politie b e ge l e id i ng naar het Ne de r l a nds Fore nsisch Instituut in Rijswijk voor sectie wordt vervoerd. Ter voorbere id i ng van een spoedige overdra c ht zijn er afspra ken ge maakt met de Duitse en B e l g i s c he collega s zodat, mo c ht het mo me nt zich voordoen dat er in het buitenland s l a c ht offers zouden ko men te overlijden, justitie snel zou kunnen optre den. Om die re de n l a gen de re c ht s hu l p v e r z o e ken al klaar, zodat er onmiddellijk een verzoek inge d ie nd ko n w o rden. 6.4 Analyse van de feitelijke bevo l k i n g s z o rg Inleiding H ie ro nder volgt per subpara g raaf overe e n ko ms t ig de opbouw van de vorige para g raaf de a nalyse van de feitelijke bevolking s z o rg. 352 O nde r s t a a nde analyses zijn direct ge b a s e e rd op de analyses zoals die ge maakt zijn in he t rapport Opvang in deel A, Bevolking s z o rg van de Ins p e c t ie Bra ndw e e r z o rg en R a m p e n b e s t r i j d i ng Acute bevo l k i n g s z o rg (tot de ochtend van 1 januari) Voor een uitge b re ide analyse van de acute bevolking s z o rg verwijst de Commissie naar para g ra a f 4.7. Om de int e g raliteit te bewaren volgt aans l u i t e nd op de schets van de ge b e u r t e n i s s e n ( p a ra g raaf 6.2) in subpara g raaf 6.3a een korte ana l y s e. A a ns l u i t e nd op de feiten kan men cons t a t e ren dat in het ka der van de bevolking s z o rg he t rampenplan (of ten minste delen ervan) in werking had moeten tre den. Hie rdoor had er c o ö rd i na t ie van de processen Opvang en verzorg i ng, Registra t ie en Uitvaartverzorg i ng plaats k u n nen vinden. Juist omdat betro k ke nen te veel ge r ic ht waren op de afvoer van ge w o nde n w e rden deze processen in eerste ins t a nt ie niet opgepakt. Pas op het mo me nt dat de nood aan de man kwam, onde r nam men op impro v i s a t iebasis activiteiten. Zo besloot men pas op het mo me nt dat het in en ro nd het spontaan ont s t a ne ge w o nde n nest t Spoor te druk werd met ouders die op zoek waren naar hun kinde ren om een opvang l o c a t ie voor deze groep te openen. Het ge b rek aan coörd i na t ie van deze opvang bleek bijvoorbeeld toen de aange w e z e n o p v a ng l o c a t ie de AMVO door de aanw e z ige en nog in onzeke r he id verke re nde fa m i l ie l e de n o nt r u i md moest worden omdat er allerhande hu l p v e r l e ners voor een de b r ie f i ng naar toe werde n verwezen. Ook voor de uitvaartverzorg i ng gold dat men op ad hoc basis en zonder verder overleg een b e g ra f e n i s o nde r ne mer koos met alle ne g a t ieve ge v o l gen van dien voor dit aspect van de zorg aan de ge t rof f e nen. Juist door coörd i na t ie van dit proces had men deze keuze in de beginfa s e Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

21 m i s s c h ien kunnen bijstellen, zodat een oplossing vanuit de ge me e nte mo gelijk was (zoals he t persoonlijk bena de ren van de begra f e n i s o nde r ne mer in Eda m ) Opvang en ve r z o rg i n g O p v a n g l o c a t i e s Men kan cons t a t e ren dat ge du re nde de eerste week er voldo e nde opvang en onde r s t e u n i ng beschikbaar was in de opvang l o c a t ies (zoals hier bespro ken) voor de al dan niet dire c t ge t rof f e nen door de cafébra nd (no g maals: dit ho ofdstuk handelt niet over de zorg aan ge w o nde n ). Ke n me r ke nd is daarbij dat deze opvang voor het overg rote deel tot stand kwam op eigen en o nge c o ö rd i ne e rd initia t ief van ma a t s c h a p p e l i j ke org a n i s a t ie s. In de opvang l o c a t ies zorgde n zowel prof e s s io nele als vrijwillige hu l p v e r l e n i ng s i ns t e l l i ngen voor onde r s t e u n i ng ter plekke. C o ö rd i na t ie van de zorg in de opvangc e nt ra heeft zeer beperkt plaatsge v o nden. Deze c o ö rd i na t ie is in eerste ins t a nt ie een taak voor de pro c e s v e ra nt w o o rde l i j ke GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd, maar de eind v e ra nt w o o rde l i j ke blijft vanzelfspre ke nd de ge me e nt e. O v e r ige ns is er geen re den om aan te ne men dat de afwezig he id van coörd i na t ie tot een v e r s l e c ht e r i ng van de zorg in dit geval zou hebben ge l e id. O p v a l l e nd is de gang van zaken ro ndom de of f ic ieel aangewezen ge me e nt e l i j ke opvang l o c a t ie. Deze werd binnen twee da gen dr ie keer verplaatst op gezag van de ra m p e ns t a f en zijn ex t e r ne a d v i s e u r s. 353 (Coördinatie) zorginitiatieven De Vo l e nda mse ge me e nschap heeft, ge z ien de veelhe id en aard van de ingezette activiteiten, een essentiële bijdra ge ge l e v e rd aan de onde r s t e u n i ng van de ge t rof f e nen in de eige n ge me e nschap. Veel initia t ieven ont s t o nden zonder dat er spra ke was van da a dw e r ke l i j ke a f s t e m m i ng met ge me e nt e, GGD of AIC. Door deze go e d b e do e l de activiteiten en het feit dat Vo l e nda m mers moeilijk toegankelijk zijn voor hulp van buitenaf was het voor de prof e s s io nele hu l p v e r l e ners niet altijd ma k kelijk om hun conc u r re re nde werkzaamhe den uit te voeren. Het feit dat de hu l p v e r l e ners aans l u i t i ng w i l den zoeken bij de veelhe id aan initia t ieven re s u l t e e rde in de eerste weken tot een no g o nge s t r uc t u re e rde inzet. Er is waarde r i ng voor de inzet van vooral de betro k ken vrijwillige r s o rg a n i s a t ies (Buro Slacht - of f e r hulp, Rode Kruis, ke r ken, Leger des He i l s, Brijde r s t ic ht i ng, stra a t hoekwerk, me de w e r ke r s van het club- en buurthuiswerk) en voor de inzet van de betro k ken prof e s s io nele org a n i s a t ie s ( b u reau Je u gd z o rg en Alge meen Maatschappelijk Werk), maar ook voor de lokale bevolking ( w a a ro nder ook het Don Bosco College) die allen (snel) de beno d igde zorg hebben ge b o de n. Alle betro k ken ind i v iduen en org a n i s a t ies ke nden in de eerste da gen al een sterke inzet ten b e hoeve van de eerste acute (of als zoda n ig ervaren) zorg v e r l e n i ng. Deze eerste stroom van z o rg v e r l e n i ng ging als vanzelfspre ke nd over in betro k ke n he id bij de zorg v e r l e n i ng op de lange termijn. Van enige coörd i na t ie door de ge me e nt e, de GGD of het AIC van de totale p s y c ho s o c iale hu l p v e r l e n i ng in de eerste weken was vrijwel (bewust) nog geen spra ke. B e v o l k i ng s z o rg

22 Een bijzonder aspect van de cafébra nd is het grote aantal jeugd ige slacht of f e r s. In een re l a t ie f k l e i ne ge me e nschap als Vo l e ndam is met het eno r me aantal van ongeveer tweeho nde rd ge w o nde slacht offers bijna elke jonge re wel (in)direct bij de bra nd betro k ken. Direct me r k b a a r was dat die org a n i s a t ies die in da gelijkse oms t a nd ig he den al zorg aanboden aan jonge re n meteen ge mo t i v e e rd werden tot het opschalen van hun zorg v e r l e n i ngsactiviteiten. Ac ht e ra f voorspelbaar was dat de vraag in eerste ins t a nt ie niet zozeer betre k k i ng had op de jonge re n zelf, maar eerder op bege l e id i ng van de omge v i ng van de jonge ren. Op de midde l l a nge termijn zullen deze org a n i s a t ies naar verwacht i ng wel ge c o n f ro nt e e rd worden met de ge v o l gen van de c a f é b ra nd. Deze ont w i k ke l i ng is enkele ma a nden na de cafébra nd overige ns al ge s ig na l e e rd door de Brijde r s t ic ht i ng Het advies- en info r m a t i e c e n t r u m Een eerste cons t a t e r i ng is dat al ge du re nde de nie u w j a a r s na c ht waarin de bra nd plaatsvond de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd het initia t ief nam om tot een struc t u re r i ng en coörd i na t ie van de p s y c ho s o c iale zorg te ko men op zowel de korte (zie subpara g raaf B.6.3.c) als de lange re termijn. De beslissing die de ge me e nt e l i j ke ra m p e nstaf al op de tweede dag nam om zo snel mo ge l i j k een AIC naar ana l o g ie van het voorbeeld van het IAC in Ens c he de op te ric hten was een a de q ua t e, ge z ien de tere c hte ins c h a t t i ng van de ho e v e e l he id erns t ig ge w o nden en ge t ra u ma t i s e e rde fa m i l ie l e de n. 354 Bijdrage ervaringen Enschede In de vormge v i ng van het AIC Vo l e ndam zijn de ervaringen uit Ens c he de en de ervaring s - de s k u nd igen die bij het IAC aldaar betro k ken waren van groot belang ge b l e ken. Zoals de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd zelf al tere c ht onde r ke nde was de schaal van zowel de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam als van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd feitelijk te klein om zelfstand ig een volwaard ig A IC vorm te geven. Gemeente als eindverantwoordelijke voor de psychosociale hulpverlening en de n a z o r g Het voorna a mste principiële org a n i s a t o r i s c he verschil tussen het advies- en info r ma t ie c e nt r u m in Ens c he de (IAC) en dat in Vo l e ndam (AIC) is de re l a t ie met de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie. In t e ge ns t e l l i ng tot het IAC Ens c he de is het AIC Vo l e ndam geen deel van de ge me e nt e l i j ke o rg a n i s a t ie, maar een stic ht i ng. Ook de locatie keuze weerspie gelt de re l a t ie met de beide ge me e nten: In Ens c he de is het IAC ge v e s t igd in een gebouw dat onde rdeel uitmaakt van het ge me e nt e hu i s, terwijl in Vo l e nda m het AIC in eerste ins t a nt ie in het Don Bosco College ge v e s t igd was en later (op 1 maart 2001) in de nieuw ge b o u w de bra ndw o nde n p o l i k l i n ie k. D i s c u s s ie is mo gelijk over de meest optimale re l a t ie van een AIC / I AC ten opzic hte van de ge me e nt e. De vraag is 'Hoe zelfstand ig moet het info r ma t ie- en advie s c e ntrum zijn ten o p z ic hte van de ge me e nt e, dit juist ook ge z ien het feit dat de ge me e nte de verg u n n i ng v e r l e ne r was?' In discussies tussen de ge me e nt e, de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd en ervaring s de s k u nd igen me t b e t re k k i ng tot het IAC uit Ens c he de kwam naar voren dat in de opinie van de de s k u nd igen he t de voorkeur verd ie nde het AIC niet aan de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie op te hangen. Hie rdo o r Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

23 kon eventueel een drempel ontstaan voor ge t rof f e nen om bij de voor de verg u n n i ng v e r l e n i ng v e ra nt w o o rde l i j ke overhe id om hulp te vra gen (of voor hu l p v e r l e ners om via een ins t e l l i ng van de overhe id hun die nsten aan te bie den). Dit arg u me nt, aangevuld met de meer pra k t i s c he a rg u me nten zoals de dre ig i ng van de Wet openbaarhe id bestuur (WOB) en het onw e ns e l i j ke van het aanne men van personeel door de ge me e nte (het tijde l i j ke ka rakter van de stic ht i ng ), l e idde ertoe dat men voor de stic ht i ngsvorm ko o s. G e c o nc l ude e rd kan overige ns worden dat de vrees dat partic u l ie re ins t e l l i ngen hun ge ge v e ns voor de me d ia, etc zouden moeten open stellen, ind ien zij ge l ie e rd zouden zijn met een o v e r he id s o rgaan als het AIC, onge g ro nd is. Onde r s c he id moet worden ge maakt tussen de eige n ge ge v e ns en de ge ge v e ns van het AIC. Voor de partic u l ie re ins t e l l i ngen en hun ge ge v e ns ge l dt dat zij sowieso niet vallen onder het werking s b e reik van de WOB. Anderzijds ge l dt voor alle i n fo r ma t ie van het AIC die opge v ra a gd wordt met een beroep op de WOB dat er altijd een a f w e g i ng ge maakt moet worden tussen de belangen van openbaarhe id van bestuur en de b e l a ngen van ind i v iduen en die nsten. Met na me voor de ge ge v e ns van ind i v iduen ge l dt dat zij v a nuit de privacy-wetge v i ng en de re ge l ge v i ng over beheer en vrijge geven van patiënt e n - ge ge v e ns niet openbaar zullen hoeven te worden ge maakt. In zijn alge me e n he id kan men stellen dat vanuit de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam in feite één p o l i t iek bestuurder de vormgever en re p re s e nt a nt van de ge me e nt e l i j ke vera nt w o o rde l i j k he id w a s. Hoewel ind i v iduele ge me e nt e l i j ke func t io narissen grote ins p a n n i ngen hebben verric ht in de eerste twee weken, is er bijvoorbeeld geen spra ke van een struc t u rele betro k ke n he id op u i t v o e re nd niveau van ge me e nt e l i j ke func t io narissen bij de zorg v e r l e n i ng. Er is hier een groot cont rast zic htbaar met de ambitie en uitvoering in Ens c he de. Ook volge ns de ric ht l i j nen uit de Ha nd l e id i ng ra m p e n b e s t r i j d i ng is het de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie zelf die p ro c e s v e ra nt w o o rdelijk is voor de org a n i s a t ie van de pra k t i s c he zorg v e r l e n i ng aan haar b e v o l k i ng (dat wil zeggen anders dan de psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng ). 355 Er kan gesteld worden dat de ge me e nte op ho ofd l i j nen me e da c ht over een plan van aanpak voor de na z o rg dat onder vera nt w o o rde l i j k he id van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd werd o p ge s t e l d. Evengoed kan men echter betogen dat de kwaliteit van de zorg uiteindelijk wordt bepaald door de uitvoering. Een gro t e re mate van aanw e z ig he id van ge me e nt e l i j ke ambtena re n om de opvang l o c a t ies te fa c i l i t e ren (waar nu ook de meest uitvoere nde zaken door ande re n zijn opgepakt) was zeker ge w e nst geweest. Feit is overige ns dat in de eerste week de ge me e nte zich in ho ge mate heeft inge s p a n nen (en a m b t e l i j ke capaciteit daarvoor beschikbaar gesteld) voor het opstellen van het feitenre l a a s, dat wil zeggen de historie van de verg u n n i ng v e r l e n i ng aan t He meltje en het bre de re v e rg u n n i nge n b e l e id op het ge b ied van bra nd v e i l ig he id. Ins p a n n i ngen die door de druk van de me d ia snel ge l e v e rd zijn, veel int e r ne en me d ia - a a nda c ht kre gen en die ge r ic ht waren op de i nt e r ne org a n i s a t ie. De aanda c ht voor de bevolking s z o rg bleef hierbij acht e r. B e t r o k kenheid GGD als procesverantwoordelijke Vo l ge ns ric ht l i j nen uit de Ha nd l e id i ng ra m p e n b e s t r i j d i ng is de GGD pro c e s v e ra nt w o o rdelijk voor de psycho s o c iale na z o rg. Dat wil zeggen dat zij als taak heeft zorg te dra gen voor de voorb e re id i ng op en coörd i na t ie en uitvoering van de psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng / na z o rg. Zo a l s reeds gesteld heeft de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd die vera nt w o o rde l i j k he id al ge du re nde de n ie u w j a a r s na c ht opgepakt. B e v o l k i ng s z o rg

24 Bij de de f i n i ë r i ng van het AIC heeft het AIC behalve psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng ook de taak ge k re gen de pra k t i s c he zorg v e r l e n i ng aan de bevolking te coörd i ne ren. Hie r mee oversteeg de taak van het AIC in principe de fo r mele vera nt w o o rde l i j k he id van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd. De GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd heeft haar pro c e s v e ra nt w o o rde l i j k he id ingevuld door de w a a r ne me nd directeur van de GGD lid van de dire c t ie van de stic ht i ng te laten zijn. Ve rde r heeft de GGD ook in de beginfase van het AIC zoals hier behandeld ge z o rgd voor het overg ro t e deel van de beme ns i ng van het AIC. G e c o nc l ude e rd kan worden dat de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd met inzet en ambitie haar v e ra nt w o o rde l i j k he id heeft ge no men en ge p ro b e e rd heeft daar uitvoering aan te ge v e n. Intenties versus realiteit De do e l s t e l l i ng van het AIC was dr ie l e d ig: enerzijds zou het AIC vanaf de start de ( p s y c ho s o c iale) zorg aan de ge t roffen Vo l e nda mse bevolking moeten coörd i ne ren en volge n, a nderzijds zou het AIC het ene loket moeten zijn voor alle hu l p v ra gen vanuit de bevolking. 356 C o ö rd i na t ie (psycho s o c iale) hu l p v e r l e n i ng Het AIC heeft in de beginfase bewust ge kozen de totale hu l p v e r l e n i ng niet te coörd i ne re n, v a nw e ge de vele eigen initia t ieven die vanuit de Vo l e nda mse ge me e nschap liepen. De ma n ie r w a a rop de hu l p v e r l e ners onde r s t e u n i ng boden (na melijk door aans l u i t i ng te vinden bij de vele i n i t ia t ieven) bleek moeilijk te coörd i ne ren. Een waarde o o rdeel is hier niet goed te geven omdat in de ge geven situa t ie het een go e de ke u s kan zijn om juist niet te coörd i ne ren. In pra k t i s c he zin heeft de keuze om niet te coörd i ne re n geen ne g a t ieve effecten gehad op de no o d z a ke l i j ke zorg. I n fo r ma t ie v o o r z ie n i ng De personele bezetting van het AIC bestond vooral uit uitvoere nde me de w e r kers van de GGD. In de eerste twee weken waren ook func t io narissen van de ge me e nte en de politie op de he l p desk aanw e z ig. Hie r mee ont s t o nd er wel een ade q uate eerstelijns vraagbaak voor de me d i s c he hu l p v ra gen, maar veel minder een info r ma t ie p u nt voor pra k t i s c he vra gen. De a a nw e z ig he id van ande re ge w a a rde e rde info r ma t ie p u nten voor pra k t i s c he vra gen (de i n fo r ma t ie b a l ie SSNV en het info r ma t ie nu m mer van zie k t e n ko s t e n v e r z e ke raar PWZ) droeg nie t bij aan de perc e p t ie van urge nt ie van optima l e re invulling van de één loke t ge da c ht e. Overige ns b l e ken de ge t rof f e nen voor erns t iger me d i s c he klachten toch eerst hun eigen huisarts te c o ns u l t e ren of de eigen Vo l e nda mse psycho l o ge n. De info r ma t ie v e r s t re k k i ng in Vo l e ndam naar de bevolking toe verliep, zeker in het begin, nie t v ia één punt. De do e l s t e l l i ng dat het AIC een cent rale plek was waar betro k ke nen met al hu n v ra gen tere c ht ko nden is da a r mee in de eerste weken zeker niet ge re a l i s e e rd. Het AIC heeft laten zien dat het een lere nde org a n i s a t ie is: aans l u i t i ng is ge z o c ht en v e r k re gen met de info r ma t ie b a l ie van het SSNV en het supporterspro j e c t. Het is nog te vro e g om nu (juni 2001) te kunnen evalueren wat de bijdra ge van het AIC aan de zorg v e r l e n i ng aan de ge t rof f e nen zal blijken te zijn geweest. Over een aantal ma a nden echter zal het zeker de moeite waard zijn om de psycho s o c ia l e na z o rg met al zijn facetten (zoals mo n i t o r i ng, outre a c h i ng - b e na de r i ng) in re l a t ie tot de werkwijze van het AIC (of eigenlijk Het Anker) onder de loep te ne men. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

25 6.4.5 Uitva a r t ve r z o rg i n g De gebeurtenissen in Vo l e ndam laten zien dat het voor fa m i l ie l e den een essentiële vorm van z o rg is waar bewuste aanda c ht voor details tot een aanzie n l i j ke kwaliteitsverho g i ng ka n l e iden. Zo heeft voor na b e s t a a nden de ex t ra onde r s t e u n i ng die vrijwilligers van het Buro S l a c ht of f e r hulp leverden veel beteke nd. O p me r kelijk is dat er in het deelplan Uitvaartverzorg i ng niet beschreven staat wie er binne n de ge me e nte pro c e s v e ra nt w o o rdelijk is. De ge me e nte heeft slechts een uitvoere nde taak in he t ge heel. Ook bij na v raag binnen de ge me e nte lijkt de na druk te lig gen op de uitvoere nde take n en is het niet du idelijk bij wie de vera nt w o o rde l i j k he id lig t. Opstart gemeentelijke proces Uitvaartverzorging Zoals al opge merkt in para g raaf B.6.4.a kan voor het proces Uitvaartverzorg i ng gesteld worde n dat het rampenplan (of in dit geval mo gelijk alleen het afge ro nde deelplan Uitvaartv e r z o rg i ng ) in werking had moeten tre den om enige coörd i na t ie te bewerkstelligen. Nu ko o s men op ad hoc basis en zonder verder overleg een begra f e n i s o nde r ne mer met alle ne g a t ie v e ge v o l gen van dien voor dit aspect van de zorg aan de ge t rof f e ne n. Juist door coörd i na t ie van dit proces had men deze keuze in een beginfase mo gelijk kunne n bijstellen, zodat de ge me e nte dit had kunnen oplossen door het persoonlijk bena de ren van de b e g ra f e n i s o nde r ne mer in Edam. O v e r ige ns is de opme r k i ng tere c ht dat ook geen van de politie f u nc t io narissen bij het vrijge v e n van de lic h a men er op beda c ht was dat men afweek van de standa a rd p ro c e du re, dat wil zegge n het ins c h a kelen van de As s o c ia t ie Uitvaartverzorg i ng. 357 Identificatie en verwanteninfo r m a t i e Het optre den van de politie die de prima i re zorg heeft voor ide nt i f ic a t ie van de do de l i j ke s l a c ht offers en het vervolge ns inlic hten van verwanten was niet in alle gevallen in de Vo l e nda mse situa t ie even ge l u k k ig. Met na me de uitvoering van de confro nt a t ie van de oude r s met hun overleden kinde ren had een onprof e s s io neel ka ra k t e r. Op dit punt hadden enke l e k l e i ne ing repen kunnen volstaan om de emo t io nele belasting van deze confro nt a t ie aanzie n l i j k te verminde ren. Het optre den van de min of meer toevallig aanw e z ige vrijwilligers van Buro Slacht of f e r hulp in deze fase verd ie nt overige ns ho ge waarde r i ng. Naar huis brengen van overledenen Ve r s c h i l l e nde func t io narissen van politie en justitie hebben veel ins p a n n i ng ge l e v e rd om de o v e r l e de nen zo snel mo gelijk naar de diverse oude r l i j ke huizen huizen te bre ngen. Een a a n v a n kelijk misverstand tussen politie en justitie over de noodzaak van obduc t ie kan ge w e t e n w o rden aan de he c t iek van de eerste uren. In de da gen die volgden hebben zowel politie als j u s t i t ie er cons e q u e nt naar ge s t re e fd de lic h a men zo snel mo gelijk thuis te bre ngen. Hie r b i j w e rd het traject aanzienlijk sneller doorlopen dan in de da gelijkse praktijk mo gelijk is. B e v o l k i ng s z o rg

26 6. 5 Conclusies en aanbevelingen bevo l k i n g s z o rg Acute bevo l k i n g s z o rg Voor de conc l u s ies en aanbevelingen op het ge b ied van de acute bevolking s z o rg verwijst de C o m m i s s ie primair naar ho ofdstuk B.4. Om de int e g raliteit van dit ho ofdstuk te bevorde re n, w o rden deze echter wel kort same nge v a t. Met betre k k i ng tot de acute bevolking s z o rg conc l ude ren de ins p e c t ies het volge nde : De gemeentelijke processen ten behoeve van de bevolkingszorg in rampsituaties zijn niet (bewust) opgestart. De gemeentelijke organisatie van Edam-Volendam is niet gealarmeerd en opgeschaald. Zij heeft daarmee, op de inzet van een viertal ambtenaren na, geen enkele rol gespeeld in de zorg voor de bevolking gedurende de eerste nacht. Deze zorg is nu volledig vorm gegeven door de grote inzet van vrijwilligers. 1 De Commissie conc l udeert met de ins p e c t ie dat in het ka der van de bevolking s z o rg he t rampenplan (of tenminste delen ervan) in werking had moeten tre den. Hie rdoor had er c o ö rd i na t ie en betere uitvoering van de processen Opvang en verzorg i ng, Registra t ie en U i t v a a r t v e r z o rg i ng plaats kunnen vinden Opvang en ve r z o rging (met uitzondering van het AIC) 358 Met betre k k i ng tot de opvang en verzorg i ng conc l ude ren de ins p e c t ies het volge nde : Conclusie: Ondersteuning voor getroffenen eerste week voldoende De constatering is gerechtvaardigd dat er gedurende de eerste week voldoende opvang en ondersteuning beschikbaar was in de opvanglocaties voor de al dan niet direct getrof f e n e n door de cafébrand, voor zowel jong als oud. Ke n m e r kend is daarbij dat deze ondersteuning voor het overgrote deel tot stand kwam op eigen en ongecoördineerd initiatief van m a a t s c h a p p e l i j ke organisaties of door de Volendamse gemeenschap zelf. Er is waardering voor de inzet van vooral de betrokken vrijwilligersorganisaties en de lokale bevolking, maar ook voor de inzet van de betrokken professionele organisaties en de docenten van het Don Bosco C o l l e g e. Zichtbaar is wel dat de spankracht van al deze organisaties uiteindelijk beperkt is: na een week van intensieve inzet raakt men aan het eind van zijn mogelijkheden. Uit de wijze waarop de opvang en ondersteuning in Volendam vorm heeft gekregen en is gewaardeerd, lijken de volgende conclusies voor het inrichten van die opvang bij andere calamiteiten te destilleren: van belang is de aanwezigheid van laagdrempelige en prettige (goed gefa c i l i t e e r d e ) o p v a n g l o c a t i e s ; deze moeten slechts toegankelijk zijn voor de betrokken (en dus consequent niet voor m e d i a ) ; ondersteunende hulpverleners zullen in de eerste fase noodzakelijk blijken voor de praktische ondersteuning; de aanwezige hulpverleners moeten wel zichtbaar maar niet onvermijdelijk zijn. De Commissie onderschrijft deze conc l u s ie. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

27 Ve rder conc l ude ren de ins p e c t ies met betre k k i ng tot de opvang en verzorg i ng : Conclusie: Coördinatie (psychosociale) hulpverlening en zorg niet voldoende ingevuld Het AIC heeft in de beginfase de coördinatie van de hulpverlening niet kunnen waarmake n. Niet alleen de vele eigen initiatieven vanuit de Volendamse gemeenschap waren hier debet aan. Ook een aantal hulpverleningsinstanties die niet direct tot het psychosociale opschalingscircuit horen, maar die wel op eigen initiatief aan de slag zijn gegaan, werden in de beginfase over het hoofd gezien of niet via het AIC betrokken bij de hulpverlening. Door de afwezigheid van een voorbereid protocol psychosociale hulpverlening/nazorg, waarin d e r g e l i j ke hulpverleningsinstanties opgenomen zouden kunnen worden, was het lastig voor de GGD om een overzicht te krijgen over wat er allemaal plaatsvond. 2 De Commissie is van me n i ng dat een waarde o o rdeel over de keuze om geen coörd i na t ie te laten plaatsvinden door het AIC niet goed te geven is. Het feit dat er bewust ge e n c o ö rd i na t ie heeft plaatsge v o nden wil niet bij voorbaat al zeggen dat hie rdoor niet de ge w e nste zorg is ge l e v e rd. De vele locale initia t ieven, die juist de betro k ke n he id van de Vo l e nda mse ge me e nschap weerspie gelt, waren voor de ge t rof f e nen van belang. 3 De Ins p e c t ie en de Commissie zijn beide van me n i ng dat de keuze om in de beginfase de hu l p v e r l e n i ng niet te coörd i ne ren geen ne g a t ieve effecten heeft gehad op de no o d z a ke l i j ke z o rg Het advies- en info r m a t i e c e n t r u m 359 Met betre k k i ng tot het advies- en info r ma t ie c e ntrum conc l ude ren de ins p e c t ies het volge nde : Conclusie: Goede beslissing tot snelle opstart advies- en info r m a t i e c e n t r u m De beslissing die men al op de tweede dag nam in de gemeentelijke rampenstaf om zo snel mogelijk een AIC naar analogie van het IAC in Enschede op te richten was een adequate gezien de terechte inschatting van de hoeveelheid ernstig gewonden en getraumatiseerde fa m i l i e l e d e n. Het AIC had als doelstellingen zorg te dragen voor een afstemming tussen vraag en aanbod van de psychosociale hulpverlening, informatievoorziening en monitoring. De Commissie onderschrijft deze conc l u s ie. Conclusie: Gebruikmaken van de ervaringen van deskundigen heeft meerwaarde In de vormgeving van het AIC Volendam zijn de ervaringen van de Bijlmerramp en uit Enschede en de ervaringsdeskundigen die bij het IAC aldaar betrokken waren van groot belang g e b l e ken. Zoals de GGD Zaanstreek-Waterland zelf al terecht onderkende was de schaal van zowel de gemeente Edam-Volendam als van de GGD Zaanstreek-Waterland feitelijk te klein om z e l fstandig een volwaardig AIC vorm te geven. De Commissie onderschrijft deze conc l u s ie. B e v o l k i ng s z o rg

28 Conclusie: Anders dan in Enschede is het AIC in Volendam niet opgehangen aan de gemeente Het voornaamste principiële organisatorische verschil tussen het advies- en info r m a t i e c e n t r u m in Enschede (IAC) en dat in Volendam (AIC) is de relatie met de gemeentelijke organisatie. In tegenstelling tot het IAC Enschede is het AIC Volendam geen deel van de gemeentelijke o r g a n i s a t i e, maar een stichting. De gemeentelijke eindverantwoordelijkheid voor de zorg voor haar burgers zou volgens het plan van aanpak van 15 januari formeel gegarandeerd worden door een beslissende stem in het bestuur van de stichting. In de uiteindelijke statuten (van 16 mei 2001) is (zelfs) dat concept losgelaten. In discussies tussen de gemeente, de GGD Zaanstreek-Waterland en ervaringsdeskundigen met betrekking tot het IAC uit Enschede kwam naar voren dat in de opinie van de deskundigen het de voorkeur verdiende het AIC niet aan de gemeentelijke organisatie op te hangen. Directe ophanging aan de gemeente had meer nadelen dan voordelen. Hierdoor kon immers een drempel ontstaan voor getroffenen om bij de voor de vergunningverlening verantwoordelijke overheid om hulp te vragen (of voor hulpverleners om via een instelling van de overheid hun diensten aan te bieden). Dit argument, aangevuld met de meer praktische argumenten zoals de dreiging van de Wet Openbaarheid Bestuur (een dreiging die overigens feitelijk niet bestaat) en de onwenselijkheid van het aannemen van personeel door de gemeente (in verband met de tijdelijkheid van de stichting), leidde ertoe dat voor een stichtingsvorm werd g e ko z e n. 360 Discussie is mogelijk over de meest optimale relatie van een AIC/IAC ten opzichte van de g e m e e n t e. De vraag is 'Hoe zelfstandig moet het advies- en informatiecentrum zijn ten opzichte van de gemeente?' De Commissie onderschrijft deze conc l u s ie. Conclusie: Beperkte vertegenwoordiging gemeente Edam-Volendam in AIC De gemeente is verantwoordelijk voor de psychosociale (na)zorg aan haar bevolking. Hoewel individuele gemeentelijke functionarissen in de eerste twee weken grote inspanningen hebben verricht tijdens het opstarten van het AIC door zorg te dragen voor de facilitering en ondersteuning op de helpdesk is er geen sprake van een structurele betrokkenheid op uitvoerend niveau van gemeentelijke functionarissen bij de zorgverlening. De betrokke n h e i d van de gemeente bij het AIC (en derhalve bij de algehele psychosociale nazorg) werd bepaald door de inzet van één bestuurder. Men kan stellen dat de gemeente op hoofdlijnen meedacht over een plan van aanpak voor de nazorg dat onder verantwoordelijkheid van de GGD Zaanstreek-Waterland werd opgesteld. Men kan echter evengoed betogen dat de kwaliteit van de zorg uiteindelijk wordt bepaald door de uitvoering. Een grotere mate van aanwezigheid van gemeentelijke ambtenaren om de opvanglocaties te faciliteren (waar nu ook de meeste uitvoerende zaken door anderen zijn opgepakt) en het AIC was zeker gewenst geweest. In de huidige organisatiestructuur van de Stichting 'Het Anker' heeft de gemeente Edam- Volendam momenteel slechts één vertegenwoordiger in de (en wel in de raad van toezicht). De statuten voorzien echter niet in structurele vertegenwoordiging vanuit de gemeente. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

29 4 De Commissie is van me n i ng dat de mate van feitelijke uitvoering do o r ge me e nt e a m b t e na ren niet bij voorbaat de betro k ke n he id weergeeft. Wel is de Commissie van me n i ng dat de ge me e nt e, als eind v e ra nt w o o rde l i j ke voor de zorg aan haar bevolking, z ic ht moet ho uden op de gang van zaken van het AIC. De vraag is of de wijze waarop do o r de ge me e nte invulling is ge geven aan de betro k ke n he id bij het AIC, dit kan gara nde re n. Conclusie: GGD Zaanstreek-Waterland nam haar verantwoordelijkheid Een eerste constatering is dat al gedurende de nieuwjaarsnacht waarin de brand plaatsvond de GGD Zaanstreek-Waterland het initiatief nam om tot een structurering en coördinatie van de psychosociale zorg te komen op zowel de korte als de langere termijn. Bij de definiëring van het advies- en informatiecentrum (AIC) heeft het AIC behalve psychosociale hulpverlening ook de taak gekregen de praktische zorgverlening aan de bevolking te coördineren. Hiermee oversteeg de taak van het AIC in principe de fo r m e l e verantwoordelijkheid van de GGD Zaanstreek-Waterland. Geconcludeerd kan worden dat de GGD Zaanstreek-Waterland met inzet en ambitie haar verantwoordelijkheid heeft genomen en geprobeerd heeft daar uitvoering aan te geven. De Commissie onderschrijft deze conc l u s ie. Conclusie: Nader onderzoek naar functionaliteit AIC de moeite waard 361 De Commissie onderschrijft deze conc l u s ie. B e v o l k i ng s z o rg

30 6.5.4 Uitva a r t ve r z o rg i n g Met betre k k i ng tot de uitvaartverzorg i ng conc l ude ren de ins p e c t ies het volge nde : Conclusie: Aspecten rondom de uitvaartverzorging met zorg behandelen Het optreden van de politie die de primaire zorg heeft voor identificatie van de dodelijke s l a c h t offers en het vervolgens inlichten van verwanten was niet in alle gevallen in de Volendamse situatie even gelukkig. Met name de uitvoering van de confrontatie van de ouders met hun overleden kinderen had een onprofessioneel ka r a k t e r. Op dit punt hadden enke l e kleine ingrepen kunnen volstaan om de emotionele belasting van deze confrontatie aanzienlijk te verminderen. De inzet van enkele vrijwilligers van Buro Slachtofferhulp heeft rondom de confrontatie nog veel steun kunnen betekenen. Anderzijds mag niet onvermeld blijven dat verschillende functionarissen van politie en justitie veel inspanning hebben geleverd om de stof f e l i j ke overschotten zo snel mogelijk bij de diverse o u d e r l i j ke huizen af te kunnen leveren. Hierbij doorliep men het traject aanzienlijk sneller dan in de dagelijkse praktijk mogelijk is. 5 De Commissie conc l udeert dat de kwaliteit van de diverse aspecten van de bevolking s z o rg, waarvan uitvaartverzorg i ng er één is, in de praktijk bepaald wordt door de aanda c ht die i nd i v iduen eraan besteden Aanbeve l i n g e n A De Commissie beveelt aan om bij de bestrijding van gro o t s c h a l ige inc ide nten zonde r a a r z e l i ng gebruikt te ma ken van de (vanzelfspre ke nd voorbere ide en beoefende) re ge l i nge n en pro c e du res die in het ge me e ntelijk rampenplan en de uitwerking daarvan in de e l p l a n ne n ook daar waar het de acute bevolking s z o rg betre f t. B De Commissie doet de aanbeveling om tot een pra k t i j kge r ic hte beschrijving van het pro c e s van eerste opvang na een ramp te ko men. Voor de pre p a ra t ieve zijde hiervan is de h a nd l e id i ng Psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng bij rampen en zware ongevallen van de Lande l i j ke Ve re n ig i ng voor GGD-en al een goed do c u me nt. Op een de rge l i j ke wijze kan men voorko me n dat na elke ramp weer de z e l fde lessen moeten worden ge l e e rd. C Va nuit de erke n n i ng van de waarde van de inric ht i ng van een ge s t r uc t u re e rde org a n i s a t ie van de psycho s o c iale en pra k t i s c he bevolking s z o rg beveelt de Commissie aan om de opzet, werkwijze en effectiviteit van IAC te Ens c he de en AIC te Vo l e ndam ge de t a i l l e e rd te o nde r z o e ken en op basis daarvan te ko men tot een mo delopzet van een de rge l i j ke o rg a n i s a t ie. Deze mo delopzet kan de basis vormen voor een (landelijk) draaiboek advie s - en info r ma t ie c e nt r u m. Lande l i j ke onde r s t e u n i ng bij het da a dw e r kelijk opzetten van een AIC zal wenselijk zijn. D De Commissie beveelt aan om ook bij de bijzonde re vorm van bevolking s z o rg, na melijk de u i t v a a r t v e r z o rg i ng, te ko men tot een lande l i j ke pra k t i j kge r ic hte beschrijving van het pro c e s dat fa c i l i t e re nd kan zijn voor die ge nen die tijde ns ra m p o ms t a nd ig he den met deze zorg belast worden. Op lokaal niveau zal deze beschrijving pre p a ra t ief moeten worde n u i t gewerkt. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

31 1 Het Pius X-complex is een jonge re nc e ntrum van de Ka t ho l ie ke Stic ht i ng Club- & Buurthuiswerk Vo l e nda m. 2 O ndanks dat de lic ht ge w o nden zelf in staat waren om zich lopend naar het Pius X-complex te begeven, zijn ze vrijwel allemaal naar het zie ke n huis afge v o e rd. De meeste slacht offers bleken toch zwaarder ge w o nd dan aanvankelijk werd ge da c ht. Om ongeveer 04:40 uur zijn de laatste 21 lic hter ge w o nden met enkele bege l e ide nde fa m i l ie l e- den en met assistent ie van vier EHBO ers, een zie ke n b ro e der en een bra ndw e e r man in een stadsbus na a r A ms t e rdam ge re den. 3 Het Jo nge ren Info r ma t ie p u nt (JIP) Eda m - Vo l e ndam is een info r ma t ie p u nt voor jonge ren dat valt onder bure a u Je u gd z o rg Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd. De org a n i s a t ie JIP is niet specifiek voor de ge me e nte Eda m - Vo l e ndam, in he t hele land zijn er JIP s te vinde n. 4 Van de hu id ige 940 leerlingen die de school telt zijn er 200 direct betro k ken geweest bij de bra nd, waarvan er 140 voor bra ndw o nden behandeld zijn. Op de dag dat de school na de ke r s t v a ka nt ie weer startte (8 januari) waren no g 78 leerlingen in verband met hun verwond i ngen afwezig. De impact van de cafébra nd op het Don Bosco College was derhalve enorm. Va nuit die betro k ke n he id heeft de school op eigen initia t ief veel ins p a n n i ngen verric ht om de o p v a ng en bege l e id i ng van leerlingen zo optimaal mo gelijk te laten verlopen. 5 Va naf het mo me nt dat er een advies- en info r ma t ie c e ntrum moest ko men, dat als do e l s t e l l i ngen had zorg te dragen voor een afstemming tussen vraag en aanbod van de psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng, info r ma t ie v o o r z ie n i ng en mo n i t o r i ng, is besloten om in twee stro men te gaan werken. De eerste stroom hield in het snel opzetten van een ge ï m p ro v i s e e rd en nog niet ge s t r uc t u re e rd AIC om de me ns e n s nel te kunnen voorzien van advie s, info r ma t ie en hu l p v e r l e n i ng c.q. onde r s t e u n i ng. Te ge l i j kertijd is een stroom opgestart (onder leid i ng van het AIC) die een ge s t r uc t u re e rd (langdu r ig) AIC ne e r moest zetten, van waaruit langdu r ige ge s t r uc t u re e rde psycho s o c iale na z o rg ge c o ö rd i ne e rd die nde te worden. 6 Ook wil het niet zeggen dat er niet een aantal maal door ind i v iduele hu l p v e r l e ners in het voorbijgaan op ge w e z e n w o rdt dat het wellic ht ge w e nst is dat de ge me e nt e l i j ke processen worden opgestart. 7 Vo l ge ns de ric ht l i j nen uit de Ha nd l e id i ng ra m p e n b e s t r i j d i ng is de GGD pro c e s v e ra nt w o o rdelijk voor de psycho s o c iale na z o rg. Dat wil zeggen dat zij als taak heeft zorg te dra gen voor de voorbere id i ng op en coörd i na t ie en uitvoer i ng van de psycho s o c iale hu l p v e r l e n i ng / na z o rg. 8 Bij wet is de ge me e nte (eind ) v e ra nt w o o rdelijk voor de zorg aan haar bevolking na een ramp. De ge me e nte he e f t derhalve ook als taak zorg te dra gen voor de coörd i na t ie van de verschillende initia t ieven van zorg (waaro nder de p s y c ho s o c iale hu l p v e r l e n i ng en na z o rg). De ge me e nte is volge ns de ric ht l i j nen uit de Ha nd l e id i ng ra m p e n b e s t r i j- d i ng verder pro c e s v e ra nt w o o rdelijk voor de pra k t i s c he (na ) z o rg aan haar bevolking. 9 A a nw e z ig zijn de waarne me nd directeur en het afde l i ng s ho ofd van de GGD, een psychiater en verpleegkund ige van het RIAGG, de coörd i nator van Buro Slacht of f e r hulp, een arts van de GG&GD Ams t e rdam, een hu i s a r t s, een vert e ge nw o o rd iger van de GHOR en twee vertege nw o o rd igers van de ge me e nt e. 10 No g maals wordt hie rover opge merkt dat dit ho ofdstuk alleen aanda c ht besteedt aan die hu l p v e r l e n i ng s i n i t ia t ie v e n d ie niet onder de ge ne e s k u nd ige hu l p v e r l e n i ng s keten vallen. 11 De wetho uder heeft Vo l k s ge z o nd he id, Welzijn, Sociale Za ken en Vervoer & Ve r keer in zijn portefeuille en wordt hie r kortweg wetho uder Welzijn ge no e md. Deze wetho uder heeft vanuit zijn vera nt w o o rde l i j k he id voor volksge z o nd he id en welzijn de opvang c.q. na z o rg al op de eerste dag naar zich toege t ro k ke n. 12 Bij het opstellen van het plan zijn me de w e r kers van de GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd, GG&GD van Ams t e rdam en een v e r t e ge nw o o rd iger van het Crisis Onderzoeks Team (COT) betro k ken geweest. Het plan van aanpak is nog een aantal maal verbeterd en aangepast, waarbij men gebruik maakte van het advie s b u reau Oktaaf. 13 Op 10 januari is de stic ht i ng of f ic ieel opge r ic ht. De stic ht i ng die fo r meel als naam heeft Stic ht i ng Na t io na a l F o nds voor de hu l p v e r l e n i ng aan de Slacht offers van de Nie u w j a a r s b ra nd in Vo l e ndam heeft als doel het bevorderen van optimale hu l p v e r l e n i ng en na z o rg aan de slacht offers van de bra nd die op 1 januari 2001 heeft plaatsgev o nden. Tot de slacht offers worden die ge nen ge re ke nd die als slacht offer van de bra nd nu of in de toeko mst lic h a- me l i j ke, psychische en/of ma a t s c h a p p e l i j ke ge v o l gen van de bra nd (zullen) onde r v i nden, alsme de die ge nen die door hun re l a t ie tot een of meer van de slacht of f e r s, daarvan psychische ge v o l gen (zullen) onde r v i nden. H ierbij ligt de na druk op de pra k t i s c he en fina nciële hu l p v e r l e n i ng. 363 B e v o l k i ng s z o rg

32 Statutair zijn er dr ie org a nen (op 16 mei 2001) van de nieuwe Stic ht i ng Het Anker als volgt bepaald: het bestuur (of dire c t ie), bestaande uit een afge v a a rd igde van de GGD Z-W (waarne me nd dire c t e u r ) een afge v a a rd igde van het club- & buurthuiswerk (dire c t e u r ) de raad van toezic ht, bestaande uit d i recteur van het RIAGG Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd b e s t u u r s l id van de Distric t s hu i s a r t s e n v e re n ig i ng d i recteur van het Wa t e r l a nd Zie ke n huis (Purme re nd ) rector van het Don Bosco College b e s t u u r s l id van de Stic ht i ng Na t io naal Fonds voor de hu l p v e r l e n i ng aan de slacht offers van de N ie u w j a a r s b ra nd in Vo l e nda m w e t ho uder Welzijn (voorzitter) als lid van het College van Burge meester en We t ho uders van de ge me e nt e E da m - Vo l e nda m de ken van Ke r ken te Vo l e nda m de advie s ra a d, bestaande uit vertege nw o o rd igers van het Wa t e r l a nd Zie ke n hu i s R I AGG Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd huisartsen in Vo l e nda m ke r ken in Vo l e nda m Ne de r l a ndse Bra ndw o nden Stic ht i ng GGD Za a ns t re e k - Wa t e r l a nd s c holen in Vo l e nda m. 15 Dit is op advies van een aantal ervaring s de s k u nd igen uit Ens c he de door de ra m p e nstaf bepaald. Een do o r s l a g gev e nd arg u me nt was dat zodra ge ge v e ns worden vrijge geven ook de pers-toegang heeft tot deze ge ge v e ns. A a nge geven werd dat de pers in Ens c he de slacht offers heeft bena de rd in de verblijfplaatsen. In Vo l e ndam wilde men dit ten alle tijden voorko me n. 16 Het AIC heeft voor het verkrijgen van info r ma t ie over de slacht offers na ongeveer vier weken de fa m i l ie l e de n schriftelijk moeten bena de ren. De zie ke n huizen gaven geen ge hoor aan eerde re oproepen, van zowel de G e ne e s k u nd ige Hu l p v e r l e n i ng bij Ongevallen en Rampen (GHOR) als het AIC om wijzingen in de ge ge v e ns (toestand van het slacht offer en tijstip van ontslaan uit het zie ke n huis) door te ge v e n. 17 Hu l p v e r l e ners hebben slechts inzage en krijgen verder geen kopiën van de lijsten. De re den hiervoor is dat er in de eerste weken nog te veel aanpassingen in de ge ge v e ns plaatsvinden. 18 P u r me re nd, Wa t e r l a nd en Za a ns t re e k. 19 B e doeld is hier de Wet rampen en zware onge v a l l e n. 20 In de statuten raad van toezic ht ge no e md. 21 In het plan van aanpak staat: In een ona f h a n ke l i j ke structuur (los van de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie) kan de ge me e nte een ade q uate vertege nw o o rd ig i ng op ambtelijk niveau re a l i s e ren. Bestuurders zijn niet vere i s t mei De Wet op de lijkbezorg i ng noemt twee ma n ie ren van overlijden, te weten het overlijden door een na t u u r l i j ke dood en door een nie t - na t u u r l i j ke do o d. Een nie t - na t u u r l i j ke dood wordt oms c h reven als een overlijden do o r s c huld of opzet van de rden, een zelfmo o rd of als gevolg van een ongeval of uiterlijk ge w e l d. 24 De As s o c ia t ie Uitvaartverzorg i ng bv maakt onde rdeel uit van de mo e de r maatschappij UNC Ho l d i ng BV en heeft als w e r kge b ied onder ande re Za a ns t re e k / Wa t e r l a nd. Zij behe ren onder ande re het mo r t uarium van het zie ke n huis De Heel in Za a ndam en het Rode Kruis Zie ke n huis in Beverwijk. 25 De Offic ier van Justitie die als enige gaat over deze beslissing, was van me n i ng dat het verric hten van sectie v o o r ko men moest worden, omdat het te ing r i j p e nd zou zijn voor de na b e s t a a nde n. 26 To reach out beteke nt (de hand) uitsteke n / u i t re i ken na a r. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

33 B i j l a g e E r varingen uit Enschede en de Bijlmer wa a r van gebruik is gemaakt in Volendam O ve re e n komsten en ve rs c h i l l e n Het advies- en info r ma t ie c e ntrum (AIC) in Vo l e ndam heeft als doel de info r ma t ie v e r z o rg i ng, p s y c ho s o c iale hu l p v e r l e n i ng en ande re vormen van na z o rg vanuit één loket te laten plaatsv i nden en te coörd i ne ren. Het AIC is op aanra den van ervaring s de s k u nd igen van de vuurw e r k ramp in Ens c he de opge r ic ht. Bij de opzet en inric ht i ng daarvan heeft men dan ook vanaf het begin direct ge b r u i kge ma a k t van de ervaringen die zijn opge daan met het info r ma t ie- en advie s c e ntrum (IAC) in Ens c he de. Zo waren er al bij de verg a de r i ng van de ra m p e nstaf op 2 januari (waarin de waarne me nd d i recteur GGD het voorstel deed om een advies- en info r ma t ie c e ntrum op te zetten) tevens op basis van hun ervaringen met de ge v o l gen van de vuurwerkramp in Ens c he de een v e r t e ge nw o o rd iger van re s p e c t ievelijk het Crisis Onderzoeks Team, het Ac a demisch Me d i s c h C e ntrum en de GG&GD Ams t e rdam aanw e z ig. 365 Het IAC in Ens c he de was op het ge b ied van na z o rg aan ge t rof f e nen een noviteit in Ne de r l a nd. Het opzetten van het IAC staat echter niet op zichzelf. Aanleid i ng hiervoor waren de e r v a r i ngen na de Bijlme r ramp in Deze ervaringen leerden dat de psycho s o c iale situa t ie van ge t rof f e nen niet lang ge noeg in het oog werd ge ho uden ( tweede tra u ma ). De p a r l e me nt a i re enquête naar de ramp in de Bijlme r meer heeft ge l e id tot de aanbevelingen over de ge z o nd he id s hu l p v e r l e n i ng na na t io nale rampen. Daaruit bleek de noodzaak om de p s y c ho s o c iale na z o rg goed te coörd i ne re n. Dit heeft men in Ens c he de ter harte ge no men. Het IAC ke nt een actieve mo n i t o r f u nc t ie voor de hu l p v ra gen van ge t rof f e nen. Aans l u i t e nd da a rop vindt coörd i na t ie plaats van de pra k t i s c he hu l p v e r l e n i ng vanuit het IAC. Hoewel het AIC in Vo l e ndam naar het voorbeeld van het IAC in Ens c he de is opge r ic ht, vertoont het ook funda me ntele verschillen da a r me e. Deze verschillen en overe e n ko msten de dw a r s v e r b a nden - staan hie ro nder beschreven. B i j l a ge

34 AIC: deel van gemeentelijke organisatie of stichting? E n s c h e d e Het IAC in Ens c he de is direct opge h a ngen aan de ge me e nte: de ambtelijke vera nt w o o rde l i j k - he id lag (en ligt) in handen bij de ge me e nt e s e c retaris en de voorma l ige adjunc t - d i recteur van S o c iale Za ken was (en is) directeur IAC. Het IAC heeft voor deze vorm ge kozen. Daarmee is direct de (eind ) v e ra nt w o o rde l i j k he id van de ge me e nte voor de (na ) z o rg aan haar burgers he l der ge koppeld aan de uitvoere nde v e ra nt w o o rde l i j k he id da a r v o o r. 366 Vo l e n d a m In Vo l e ndam is ervoor ge kozen het AIC onder te bre ngen in een stic ht i ng. Op dit funda me ntele punt is in Vo l e ndam dus afge w e ken van het IAC Ens c he de. E r v a r i ng s de s k u nd igen uit Ens c he de hebben het College van Burge meester en We t ho ude r s ge a d v i s e e rd om voor een stic ht i ngsvorm te kiezen. Vo l ge ns hen zou het AIC als deel van de ge me e nt e l i j ke org a n i s a t ie meer na delen dan voordelen bie den. Een na deel is volge ns hen dat de discussie over de schu l d v raag mo gelijk een drempel opwerpt voor de ge t rof f e nen om hulp te vra gen bij de overhe id, die tevens vera nt w o o rdelijk is voor de v e rg u n n i ng v e r l e n i ng. Ook voor hu l p v e r l e ners zou het een belemme r i ng kunnen zijn om via een i ns t e l l i ng van de overhe id hun die nsten aan te bie den. De ervaring in Ens c he de leert dat me n moet voorko men dat ge t rof f e nen een ambivalente ho ud i ng ont w i k kelen ten aanzien van he t feit dat het AIC een ge me e ntelijk proces zou zijn. Dat is in Ens c he de althans bij sommige ge t rof f e nen - wel het geval geweest. Daarbij leggen de ervaring s de s k u nd igen uit Ens c he de een v e r b a nd met de rol van de ge me e nte als verg u n n i ng v e r l e ner aan SE Fire w o r k s. Een ander na deel is het feit dat als het AIC een overhe id s o rgaan zou zijn, het onder de We t o p e n b a a r he id bestuur valt. Pa r t ic i p e re nde ins t e l l i ngen in het AIC zouden die nt e nge v o l ge ge dw o ngen worden hun ge ge v e ns open te stellen voor me d ia, advocatuur, en de rge l i j ke. Deze p a r t ic i p e re nde hu l p v e r l e n i ng s o rg a n i s a t ies zullen zich da a rom, zo verwachten de e r v a r i ng s de s k u nd igen, liever willen verbinden met een ne u t rale stic ht i ng. Er zijn me e rde re overwegingen geweest die een rol hebben gespeeld voor de keuze om het AIC een stic ht i ng te laten zijn, zoals de volge nde arg u me nten die zijn opge no men in het plan van aanpak van 15 januari 2001: - een stic ht i ng verschaft he l de r he id in de taken en vera nt w o o rde l i j k he den van de ge me e nt e en de betro k ken hu l p o rg a n i s a t ie s ; - een stic ht i ng geeft een sig naal af naar de same n l e v i ng van blijvende betro k ke n he id met de s l a c ht of f e r s ; - een stic ht i ng kan door haar statuten een tijde l i j ke structuur krijgen. Zo dra ze ge e n b e s t a a ns re den meer heeft, kan ze snel opge heven worden. Er hoeft door de ge me e nte ge e n p e r s o neel te worden aange no me n ; - in het bestuur van een stic ht i ng kunnen ook partic i p e re nde (private) ins t e l l i nge n ( hu l p v e r l e n i ng s o rg a n i s a t ies) met een eige ns t a nd ige vera nt w o o rde l i j k he id vertege nw o o rd igd zijn. De ge me e nte kan weliswaar een ade q uate vertege nw o o rd ig i ng op ambtelijk niveau re a l i s e ren, maar bestuurt niet. (In de praktijk wordt slechts één plaats in de o rg a n i s a t ie s t r uctuur van het AIC ingevuld door een vertege nw o o rd iger van de ge me e nte: de w e t ho uder We l z i j n. ) Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p