We r kgelegenheid, va c a t u re s en scholing in het MKB 1997 O m vang, samenstelling en ke n m e r ken van arbeid

Transcriptie

1 We r kgelegenheid, va c a t u re s en scholing in het MKB 1997 O m vang, samenstelling en ke n m e r ken van arbeid d rs. P.A. van der Hauw m e v r. dr. H. Vinke d rs. G.Th. Elsendoorn d rs. E. van Stra t e n d rs. C.J. van Uitert Z o e t e r m e e r, juni 1998

2 ISBN: Prijs: ƒ 75,- Bestelnummer: A9804 EIM is een onde r z o e k s b u reau met 150 prof e s s io na l s. EIM verschaft beleid s- ge r ic hte en pra k t i j kge r ic hte info r ma t ie van socia a l - e c o no m i s c he aard voor en over alle sectoren van het bedrijfsleven en voor beleid s i ns t a nt ie s. EIM is ge v e s t igd in Zo e t e r me e r. Behalve op Ne de r l a nd ric ht EIM zich ook op de E u ropese econo m ie en op ande re cont i ne nten. Voor meer info r ma t ie over EIM en wat EIM voor u kan beteke nen, kunt u contact met ons opne me n. Adre s : Italiëlaan 33 Po s t a dre s : Postbus AA Zo e t e r me e r t e l e fo o n : t e l e fa x : We b s i t e : w w w. e i m. n l Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Economische Zake n De ve ra n t wo o rdelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of onders t e u n i n g in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wo rdt ve r m e l d. Vermenigvuldiging en/of openbaarmaking in we l ke vorm ook, alsmede opslag in een re t r i eval system, is uitsluitend toegestaan na s c h r i f t e l i j ke toestemming van EIM. EIM aanva a rdt geen aanspra kelijkheid voor drukfouten en/of andere o n vo l ko m e n h e d e n. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting of numbers and/or texts as an explanation or support in p a p e rs, essays and books is permitted only when the source is clearly m e n t i o n e d. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing erro rs and/or other i m p e r f e c t i o n s.

3 I n h o u d 1 I n l e i d i n g Deel 1 Actuele thema s 2 Va c a t u res in het MKB I n l e i d i n g Openstaande va c a t u re s Vervulde va c a t u re s De ve r wachtingen op de korte termijn Pe rsoneelsbeleid in het MKB I n l e i d i n g Te a m g evo e l Informele structuur C e n t rale rol van ondernemer B ewust pers o n e e l s b e l e i d Outputgerichte scholing: de groothandel als vo o r b e e l d I n l e i d i n g G roothandel, wat is dat pre c i e s? Kennislacunes in de gro o t h a n d e l De Stichting Opleidingsfonds Gro o t h a n d e l De toeko m s t Deel 2 Werkgelegenheid en werkenden in het MKB 5 Het aantal ondernemingen Het aantal ondernemingen in De ontwikkeling van het aantal ondernemingen ( ) O m vang, sectorstructuur en ontwikkeling van de we r kg e l e g e n h e i d De plaats van het MKB in de totale economie De sectorstructuur van het MKB en het gro o t b e d r i j f De we r kgelegenheid naar grootteklasse binnen het MKB De ontwikkeling van de we r kgelegenheid ( ) De oorzaken voor de gro e i ve rschillen (particulier bedrijfsleve n ) De ontwikkeling van de we r kgelegenheid naar grootteklasse binnen het MKB ( ) De ve r wachte we r kg e l e g e n h e i d s o n t w i k keling in

4 7 De we r kgelegenheid van we r k n e m e rs, zelfstandigen en m e ewe r kende gezinsleden De ve rdeling van de we r kgelegenheid over we r k n e m e rs, zelfstandigen en m e ewe r kende gezinsleden We r k n e m e rs, zelfstandigen en meewe r kende gezinsleden in het MKB De ontwikkeling van de we r kgelegenheid van we r k n e m e rs, zelfstandigen en meewe r kende gezinsleden in het MKB, Ke n m e r ken van zelfstandigen en meewe r kende gezinsleden in het MKB Pe rs o o n s ke n m e r ken van zelfstandigen en meewe r kende gezinsleden in het MKB B a a n ke n m e r ken van zelfstandigen en meewe r kende gezinsleden in het MKB Ke n m e r ken van we r k n e m e rs De we r kgelegenheid naar geslacht De ontwikkeling van de we r kgelegenheid naar geslacht ( ) De we r kgelegenheid naar leeftijd J o n g e ren en ouderen binnen het particuliere bedrijfsleven naar sector De ontwikkeling van de we r kgelegenheid naar leeftijd ( ) De we r kgelegenheid naar aard van het dienstve r b a n d Pa r t t i m e rs en flexibele arbeidskrachten binnen het particuliere b e d r i j f s l even naar sector De ontwikkeling van de we r kgelegenheid naar aard van het d i e n s t verband ( ) De we r kgelegenheid in het particuliere bedrijfsleven naar land va n h e r komst (etniciteit) De we r kgelegenheid naar land van herkomst in het particuliere b e d r i j f s l even naar sector (etniciteit) De we r kgelegenheid in het particuliere bedrijfsleven naar opleidingsen bero e p s n i ve a u De we r kgelegenheid in het particuliere bedrijfsleven per sector naar opleidingsnive a u De we r kgelegenheid in het particuliere bedrijfsleven naar bero e p s r i c h t i n g De we r kgelegenheid in het particuliere bedrijfsleven per sector naar b e ro e p s r i c h t i n g

5 10 Va c a t u res en de jaarlijkse instroom van we r k n e m e rs in de we r kg e l e g e n h e i d De instroom van we r k n e m e rs in het MKB en het gro o t b e d r i j f De instroom van we r k n e m e rs binnen het particuliere bedrijfsleven naar s e c t o r De ontwikkeling van de jaarlijkse instroom ( ) Het aantal openstaande va c a t u res (juni 1997) De ontwikkeling van het aantal openstaande va c a t u res ( ) B i j l a g e De gebruikte bronnen en data

6

7 We r kgelegenheid, vacatures en scholing in het MKB I n l e i d i n g Doelstelling en opzet van het ra p p o r t Het midden- en kleinbedrijf (MKB) is een belangrijke we r kg ever in Nederland: circa 36 procent van de we r kgelegenheid is hier te vinden. Ook bij de creatie van nieuwe we r kgelegenheid, wat belangrijk is in verband met het ve r m i n d e ren van de werkloosheid, speelt het MKB een belangrijke rol: in veel jaren komt een meer dan eve n re d i g deel van de we r kg e l e g e n h e i d s g roei voor re kening van het MKB. Het MKB neemt echter niet alleen in kwa n t i t a t i eve maar ook in kwal i t a t i eve zin een aparte plaats in binnen de Nederlandse economie. We r ken in een klein bedrijf is veelal anders dan we r ken in een gro o t bedrijf. In ve rgelijking met grote bedrijven wo rden kleinere bedrijve n vaak gekenmerkt door andere arbeidsverhoudingen (vaak minder formeel en minder hiëra rchisch), een andere arbeidsinhoud (va a k minder strikt afgebakende taken en functies) en andere beloningsverhoudingen. Dit alles uit zich onder andere ook in de functies die binnen kleine bedrijven vo o r komen, de ke n m e r ken van de mensen die in deze functies we r ken en de eisen die wo rden gesteld bij va c a- t u res voor deze functies. Va nwege het belang van het MKB binnen de totale economie en de eigen ke n m e r ken die kleine en middelgrote bedrijven hebben, wo rd t in het voorliggende rapport een actueel overzicht gegeven van we r- ken en we r kgelegenheid in het MKB. Hierbij is het rapport opgedeeld in twee delen. Deel 1: Actuele thema s belicht vanuit en vertaald naar de MKBo p t i e k In het e e rste deel van het rapport wo rdt nader ingegaan op drie actuele thema s rond we r ken en we r kgelegenheid, die vanuit het perspectief van het MKB zullen wo rden belicht. In hoofdstuk 2 wo rdt in de eerste plaats aandacht besteed aan de recente ontwikkeling va n het aantal openstaande va c a t u re s, waarbij specifiek wo rdt ingezoomd op het MKB. Als gevolg van de zeer goede conjuncture l e o n t w i k keling van de afgelopen jaren keert de va c a t u re p ro b l e m a t i e k terug in het centrum van de belangstelling. Het aantal ingeschreve n we r k z o e kenden neemt in rap tempo af, terwijl het aantal openstaande va c a t u res toeneemt en vo o ral ondernemers uit het MKB meer een meer problemen erva ren bij het vervullen van va c a t u re s. 7

8 I n l e i d i n g In hoofdstuk 3 staat Human Re s o u rce Management (HRM) centra a l. Ook HRM-beleid mag zich de laatste jaren verheugen in een toenemende belangstelling. Hierbij wo rdt dit beleid als een steeds belangr i j ker wo rdend strategisch instrument voor ondernemers en bedrijven gezien. Een goed HRM-beleid kan ertoe leiden, dat een bedrijf zich via de kwaliteit van de factor arbeid op de markt kan onderscheiden van concurrenten. In hoofdstuk 3 wo rdt het HRM-beleid bezien vanuit en vertaald naar da dagelijkse praktijk van bedrijve n b e h o rende tot het MKB. In het derde en laatste hoofdstuk van deel 1 wo rdt ten slotte aandacht besteed aan de scholingsproblematiek op sectoraal nive a u. Hierbij wo rdt de groothandel als voorbeeld genomen. Aangegeve n wo rdt, op we l ke wijze de sociale partners in deze sector het beleid op het gebied van scholing van zowel we r kenden als we r k z o e ke n d e n tot ontwikkeling hebben gebracht en ve rder bre n g e n. Deel 2: We r ken en we r kgelegenheid in het MKB: cijfers, feiten en o n t w i k ke l i n g e n In het tweede deel wo rdt met name een kwantitatief overzicht gegeven van de omvang, ontwikkeling en samenstelling van de we r kg e- legenheid in het MKB. Hierbij passeren een groot aantal ke n m e r ke n de rev u e, zoals de samenstelling van de we r kgelegenheid naar sect o r, grootteklasse (klein- en middenbedrijf), geslacht, leeftijd, aard van het dienstverband, beroep, opleiding etc. Dit deel kan met name dienen als naslagwerk voor een ieder, die regelmatig actuele gegevens over arbeid in het MKB nodig heeft. Hiermee vormt dit deel een actualisatie van het deel, zoals dat is te vinden in het gelijknamige rapport uit Doordat dit jaar is ove r- gestapt op de nieuwe sectorindeling van het CBS (het betreft de SBIindeling uit 1993), moet men erop bedacht zijn dat de gegevens niet altijd zonder meer ve rgelijkbaar zijn met die uit het vorige ra p p o r t. Definities en afbake n i n g e n Tot het midden- en kleinbedrijf wo rden in Nederland gere kend alle p a r t i c u l i e re ondernemingen met minder dan 100 we r k n e m e rs, uitgez o n d e rd die in de landbouw en visserij. Deze ondernemingen dienen een winstoogmerk te hebben, waarbij ze niet in belangrijke mate wo rden gesubsidieerd en de prijs- en/of hoeve e l h e i d s vorming zonder veel overheidsbemoeienis verloopt. Binnen het particuliere b e d r i j f s l even vormen de bedrijven met minder dan 10 we r k n e m e rs het kleinbedrijf en die met 10 tot 100 het middenbedrijf. Pa r t i c u l i e re 8

9 I n l e i d i n g ondernemingen met 100 of meer we r k n e m e rs wo rden tot het gro o t- bedrijf gere ke n d. Naast het particuliere bedrijfsleven kan het overige bedrijfsleve n wo rden onderscheiden. Dit omvat sectoren als de landbouw, de aardgaswinning, het openbaar ve r vo e r, communicatie en de openbare n u t s b e d r i j ven. Tezamen met de sectoren overheid, de gezondheidsz o rg en de overige quartaire dienstverlening wo rden deze in dit ra p- port aangeduid als overige sectore n. In schema 1 wo rdt een en ander samengeva t. s c he ma 1 p l a a t s b e p a l i ng van het midden- en kleinbedr i j f Totale econo m ie Pa r t ic u l ie re bedr i j f s l e v e n O v e r ige sectore n i ndu s t r ie b o u w g root- en tussenhande l de t a i l h a nde l ho re c a auto- en re p a ra t ie s e c t o r v e r v o e r / c o m mu n ic a t ie z a ke l i j ke die ns t v e r l e n i ng o v e r ige die ns t v e r l e n i ng l a nd b o u w / v i s s e r i j de l f s t of w i n n i ng openbaar nu t openbaar vervoer w o n i ng b e z i t o v e r he id q ua r t a i re die ns t e n M K B g ro o t b e dr i j f Een toelichting op de bronnen, die met name voor het eerste deel va n het rapport zijn gebruikt, alsmede op de gebruikte methodieken en gemaakte ramingen, is te vinden in de bijlage. 9

10

11 DEEL 1 Actuele thema s 1 1

12 We r kgelegenheid, vacatures en scholing in het MKB Va c a t u res in het MKB 2. 1 I n l e i d i n g ( dr s. G.Th. Elsendo o r n ) De vo o rspoedige ontwikkeling van de Nederlandse economie gaat g e p a a rd met een groeiende vraag naar we r k n e m e rs. Te g e l i j ke r t i j d neemt het aantal schoolve r l a t e rs structureel af. Het aantal openstaande va c a t u res neemt dan ook toe. Een groot aantal openstaande va c a- t u res is ongunstig voor de economie. Ze hebben als gevolg dat bedrijven minder kunnen pro d u c e ren of dat de productie slechts tegen een h o g e re kostprijs (ove r werk, inhuren van uitzendkrachten) gere a l i s e e rd kan wo rden. Va c a t u res als gevolg van fricties op de arbeidsmarkt kunnen tevens leiden tot loonstijgingen, in eerste instantie op micro - n i veau, maar later ook op meso- en macro n i veau. Ve rder zorgt een o n voldoende werking van de arbeidsmarkt ervoor dat onnodig ve e l i n a c t i even een beroep moeten blijven doen op de collectieve sector. De arbeidsmarkt is een zeer dynamisch gebeuren, wat slechts vo o r een klein deel tot uitdrukking komt in de ve randering in de we r kg e- legenheid. Deze mutatie geeft geen inzicht in het feit dat een zeer g root aantal mensen in 1996 naar schatting circa één miljoen vo r i g jaar voor het eerst werk heeft gevonden, dan wel naar een andere we r kg ever is gegaan, dan wel intern in het bedrijf van functie ve ra n- d e rd is. In dit hoofdstuk wo rdt ingegaan op de ontwikkeling van het aantal va c a t u re s, met daarbij het midden- en kleinbedrijf als vo o r n a a m s t e i n valshoek. In de kleinere bedrijven is de va c a t u re p roblematiek onder a n d e re va nwege een groter verloop namelijk van groter gewicht dan bij de gro t e re. Het hoofdstuk valt uiteen in drie delen. In para g raaf 2.2 wo rdt ingegaan op de problematiek van de openstaande va c a t u re s, in de daaro p volgende para g raaf wo rdt in het kort ingegaan op de ve r- vulde va c a t u re s. In de derde para g raaf wo rden de meest recente ontw i k kelingen onder de loep genomen. Tot slot wo rdt ingegaan op de mogelijkheden om de va c a t u re p roblematiek te ve r m i n d e re n Openstaande va c a t u re s In deze para g raaf wo rdt ingegaan op de omvang en de ontwikke l i n g van het aantal va c a t u res in de onderscheiden grootteklassen. Teve n s komt een aantal ke n m e r ken van de va c a t u res aan de ord e. 1 1 De ge ge v e ns in dit ho ofdstuk zijn gro t e ndeels aan de Va c a t u re-enquête van het CBS. Daarbij zijn de sectoren overhe id en onderwijs uitge z o nde rd. 1 2

13 Vacatures in het MKB De ontwikkeling van het aantal openstaande va c a t u res naar gro o t t e k l a s s e Het aantal nieuwe va c a t u res is na een periode van sterke terugva l ( ), sedert 1994 spectaculair gestegen, van ruim (1993) naar ruim in Het aantal vervulde va c a t u re s blijft sedert 1994 achter bij het aantal ontstane va c a t u res en het aantal openstaande va c a t u res neemt toe. f iguur 1 a a ntal ont s t a ne en vervulde vacatures (x 1.000) ontstane vacatures vervulde vacatures In het begin van de jaren negentig bedroeg het aantal openstaande va c a t u res gemiddeld ruim , maar een groot deel daarva n (ruim ) ve rd ween in 1993, het eerste jaar sinds 1983 dat het a r b e i d s volume in het particuliere bedrijfsleven afnam. Daarna is het aantal va c a t u res weer gestaag toegenomen. In 1995 bedroeg het aantal va c a t u res gemiddeld bijna , een jaar later bijna In 1997 lijkt de groei in een hogere ve rsnelling te zijn beland. Eind juni 1997 stonden er va c a t u res open bij de particuliere bedrijven, meer dan het jaar daarvo o r. Sinds het CBS begin jare n tachtig begon met het meten van va c a t u re s, was het niveau alleen in de periode maart januari 1991 hoger. Als de ontwikkeling in de eerste twee kwartalen ten opzichte van dezelfde periode in 1996 als maatstaf wo rdt genomen, dan zal het aantal va c a t u res in 1997 gemiddeld naar schatting ruim bedra g e n. 1 B ron CBS, schatting op basis van de ont w i k ke l i ng in de eerste helft van 1997 ten opzic ht e van de z e l fde perio de in

14 Vacatures in het MKB In tabel 1 is een overzicht gegeven van het aantal va c a t u res naar g rootteklasse in de periode tabel 1 het ge m idde l de aantal opens t a a nde vacatures in de perio de , naar gro o t t e- klasse (x 1.000) g ro o t t e k l a s s e * k l e i n b e dr i j f 33, 3 23, 1 11, 6 11, 9 16, 2 20, 7 22, 5 m idde n b e dr i j f 31, 5 22, 3 12, 0 11, 5 16, 3 20, 4 24, 2 m idden- en kleinbedr i j f 64, 8 45, 4 23, 6 23, 4 32, 5 41, 1 46, 7 g ro o t b e dr i j f 33, 3 26, 0 17, 0 17, 2 22, 1 26, 6 33, 4 t o t a a l 9 8, 1 7 1, 3 4 0, 6 4 0, 7 5 4, 5 6 7, 7 8 0, 1 * S c h a t t i ng op basis van de eerste twee kwartalen. B ron: CBS, bewerking EIM. Uit deze tabel en figuur 2, waarin de structuur van de va c a t u res naar g rootteklasse is we e rg e g even, blijkt dat het aandeel van de gro o t t e- klassen sterk fluctueert. Tot 1996 leek het erop alsof de dynamiek in het midden- en kleinbedrijf groter was dan bij het grootbedrijf. Bij een daling van het aantal va c a t u res (periode ) neemt het aandeel van zowel het midden- als het kleinbedrijf af. Vanaf 1994, als het aantal va c a t u res weer toeneemt, stijgt het aandeel van beide g rootteklassen we e r. Vanaf 1996 stopt deze tendens. De sterke stijging van het aantal va c a t u res gaat nu gepaard met een stijgend aandeel van het grootbedrijf. In 1997 is het aandeel van het gro o t b e d r i j f bijna 42 procent, tegen bijna 34 procent in Het aandeel van het kleinbedrijf daarentegen is belangrijk teruggelopen, van 34 pro c e n t ( ) naar 28 procent (1997). Ook het aandeel van het middenbedrijf is ve r m i n d e rd, maar in beperktere mate. 1 4

15 Vacatures in het MKB f iguur 2 v e rde l i ng van de opens t a a nde vacatures naar grootteklasse (in %) kleinbedrijf middenbedrijf grootbedrijf Openstaande va c a t u res naar sector De va c a t u res zijn geconcentre e rd in een viertal sectoren. De meeste va c a t u res naar schatting bijna gemiddeld in 1997 zijn terug te vinden in de zake l i j ke dienstverlening. In de handel en de industrie staan er gemiddeld circa open, in de niet-commerciële dienstverlening bijna Deze vier sectoren maken 71 procent van alle openstaande va c a t u res uit. In ve rgelijking met het begin van de jaren negentig is het aandeel va n de zake l i j ke dienstverlening in het aantal openstaande va c a t u res meer dan ve rdubbeld, van 13 procent (1991) naar 28 procent (1997). Het aandeel van de bouwnijverheid is in dezelfde periode gehalve e rd, va n 8 naar 4 procent. Ook in de industrie en de niet-commerciële dienstverlening is het aandeel redelijk sterk teruggelopen (-3 pro c e n t p u n t ). Wat de industrie betreft is het aandeel in 1997 ten opzichte van het vo o rafgaande jaar met 2 procentpunt gestegen. Opvallend is ook de s t e r ke terugval van het aandeel van de niet-commerciële dienstve r l e- ning, van 25 procent in 1995 naar 15 procent in

16 Vacatures in het MKB f iguur 3 s t r uctuur van de vacatures naar sector in 1991 en 1997 (in %) niet-comm. diensten zakelijke diensten vervoer horeca handel bouw industrie openbaar nut landbouw % Wanneer het aantal va c a t u res gere l a t e e rd wo rdt aan het aantal we r k- n e m e rs, dan blijkt dat dit aandeel in het particuliere bedrijfsleven in de periode is afgenomen van 2,2 naar 1,6. Deze terugloop is in nagenoeg alle onderscheiden sectoren terug te vinden. Vo o ral in de landbouw en de bouwnijverheid is het aandeel van de va c a t u re s sterk teruggelopen. Alleen in de zake l i j ke dienstverlening is er sprake van een relatief stijgend aantal va c a t u re s. 1 6

17 Vacatures in het MKB f iguur 4 a a ntal vacatures per 100 werkne mers in 1991, 1996 en 1997 totaal zak.diensten transport horeca detailhandel groothandel bouw industrie landbouw % Openstaande va c a t u res naar sector en gro o t- t e k l a s s e De va c a t u res in het kleinbedrijf zijn geconcentre e rd in de zake l i j ke d i e n s t verlening, de groothandel en de bouwnijverheid; in het middenbedrijf in de zake l i j ke dienstverlening, de industrie en de gro o t- handel. In het grootbedrijf maken drie sectoren bijna driekwart va n alle va c a t u res uit, namelijk de niet-commerciële dienstverlening, de z a ke l i j ke dienstverlening en de industrie. In figuur 5 is een ove r z i c h t van de ve rdeling van de va c a t u res per grootteklasse van de onderscheiden sectoren we e rg e g eve n. 1 7

18 Vacatures in het MKB f iguur 5 v a c a t u res naar sector en grootteklasse in 1997 (in % per gro o t t e k l a s s e ) niet-commerc. diensten zakelijke diensten vervoer horeca detailhandel groothandel bouw industrie nutsbedrijven landbouw % GB MB KB Zoals reeds eerder is aangegeven, is het aandeel van de va c a t u res in z owel het midden- als het kleinbedrijf ve r m i n d e rd in 1997 ten opzichte van het begin van de jaren negentig. Deze ontwikkeling is wat het kleinbedrijf aangaat niet het gevolg van sectoreffecten, d.w. z. dat de daling niet zozeer te maken heeft met de sectorstructuur va n de va c a t u res in het kleinbedrijf, maar dat de afname in een gro o t aantal van de onderscheiden sectoren is terug te vinden. Dit geldt vo o ral voor de niet-commerciële dienstverlening, waar het aandeel van het kleinbedrijf sedert 1991 is teruggelopen van 24 naar 14 procent. Ook in de industrie (van 18 naar 10 procent), de handel (va n 44 naar 37 procent) en de transportsector (van 32 naar 16 pro c e n t ) is een derg e l i j ke ontwikkeling wa a r n e e m b a a r. In het grootbedrijf is van een tegengestelde ontwikkeling spra ke. Met name in de industrie en de niet-commerciële dienstverlening is het aandeel van de openstaande va c a t u res in deze grootteklasse toegenomen. Voor het middenbedrijf, waar het aandeel van de va c a t u res ook is ve r m i n d e rd, maar wel in aanzienlijker kleinere mate dan in het kleinbedrijf, geldt dat zowel sectoreffecten als schaaleffecten voor de daling ve ra n t- wo o rdelijk zijn. Deze effecten zijn echter beperkt van omva n g. 1 8

19 Vacatures in het MKB Ke n m e r ken van openstaande va c a t u re s Va c a t u res voor schoolve r l a t e rs Het aandeel van de nog openstaande va c a t u res dat bestemd is vo o r s c h o o l ve r l a t e rs is in de jaren negentig teruggelopen. In 1991 was nog 43 procent bedoeld voor schoolve r l a t e rs, in 1996 is dat aandeel teruggelopen tot 29 procent (zie ook tabel 2) Niet geheel duidelijk is het of deze ontwikkeling te maken heeft met het feit dat steeds va ke r we r ke r varing geëist wo rdt door de bedrijven, of met het feit dat de b e d r i j ven bij hun wervingsbeleid re kening houden met het structureel dalende en dus schaarser wo rdende aantal schoolve r l a t e rs. Lange tijd is het zo geweest dat in het MKB schoolve r l a t e rs, dus in het algemeen personen zonder (specifieke) we r ke r varing, eerder in aanmerking kwamen voor een te vervullen arbeidsplaats dan in het g rootbedrijf. Dat geldt nog steeds, al zijn de ve rschillen tussen de drie g rootteklassen beperkt. Opvallend is dat met name in het kleinbedrijf het aandeel van de va c a t u res voor schoolve r l a t e rs sterk is afgenomen sedert het begin van de jaren negentig. Daarbij wel de aanteke n i n g dat het patroon vrij grillig is. Het teruglopende aandeel van va c a t u res voor schoolve r l a t e rs geldt voor de meeste sectoren, in het bijzonder de industrie, waar het aandeel bijna gehalve e rd is. A r b e i d s d u u r Het aantal va c a t u res voor kleine deeltijders (minder dan 20 uur per week) is sinds 1992 nagenoeg constant gebleven. In het kleinbedrijf is het aandeel ve rder afgenomen van circa 21 procent (1992) naar 14 p rocent (1996). In sectoraal opzicht zijn er nauwelijks duidelijk s t r u c t u rele wijzigingen in dit opzicht wa a r n e e m b a a r. Alleen in de industrie lijkt er spra ke van een stijging van het aandeel va c a t u re s voor kleine deeltijders. In de niet-commerciële dienstverlening daarentegen neemt dit aandeel af. Z o e k p e r i o d e Ook al nemen de we r kgelegenheid en het aantal va c a t u res toe, toch gaat dat niet gepaard met een duidelijke stijging van de zoekperiode. S t e r ker nog, vorig jaar stond een groter deel van de onvervulde va c a- t u res minder dan drie maanden open in ve rgelijking met Op de wat langere termijn bezien schommelt het aandeel van de va c a t u re s die binnen drie maanden nog niet vervuld zijn rond de 40 pro c e n t. In het grootbedrijf is dat aandeel groter dan in het MKB, en dat ve r- 1 9

20 Vacatures in het MKB schil is in de loop der tijd wat groter gewo rden. In de zake l i j ke dienstverlening neemt het aandeel niet snel vervulde va c a t u res toe. In 1996 stond bijna de helft van de va c a t u res in deze sector na drie maanden nog open; in 1991 gold dat voor ruim eenderd e. In de bouwnijve r- heid is het de laatste jaren minder moeilijk arbeidskrachten te vinden. In de periode was na drie maanden voor ruim 40 procent van de va c a t u res nog geen geschikte kandidaat gevonden, in de l a t e re jaren geldt dat voor ruim 30 procent van de va c a t u re s. Moeilijk ve r v u l b a re va c a t u re s B e h a l ve het aantal openstaande va c a t u res en de zoekperiode is het aandeel van de va c a t u res die als door de we r kg ever als moeilijk ve r- vulbaar wo rden gezien een indicator voor de aanwezigheid va n knelpunten in de arbeidsvoorziening. In tijden van een dalend aantal openstaande va c a t u res neemt het aandeel moeilijk vervulbaar af. In de periode is het percentage moeilijk ve r v u l b a re va c a- t u res meer dan gehalve e rd. Daarna stijgt het aandeel we e r, maar blijft het onder het niveau van Van een echt knelpunt lijkt dan ook geen spra ke. Het in het vo o rgaande geschetste beeld is in elk van de onders c h e i- den grootteklassen terug te vinden. Dit geldt ook in sectoraal opzicht. In 1996 hadden met name de industrie en de bouwnijverheid re l a t i e f vaak met moeilijk ve r v u l b a re va c a t u res te make n. Volgens MKB-Nederland is het aantal moeilijk ve r v u l b a re va c a t u re s in het midden- en kleinbedrijf medio 1997 circa meer dan medio Naar sector uitgesplitst heeft 24 procent betrekking op de zake l i j ke dienstverlening, 20 procent op de bouwnijverheid en 17 p rocent op de groothandel. Het betreft relatief in belangrijke mate technische functies (43 pro c e n t ). Qua opleidingen kan gemeld wo rden dat een steeds groter deel va n de moeilijk ve r v u l b a re va c a t u res functies betreft waarbij de opleidingseis hbo of hoger is. In 1991 gold dit nog voor slechts 13 pro c e n t van de moeilijk ve r v u l b a re va c a t u re s, in 1995 was dat al 33 pro c e n t en vorig jaar zelfs 37 procent. Ter ve rgelijking: van alle openstaande va c a t u res in september 1996 had 27 procent betrekking op functies met een hogere scholingseis. In de sfeer van beroepen is een ve rg e- l i j k b a re tendens te bespeure n. 1 Va c a t u re markt MKB 1997; MKB-ne de r l a nd, juli

21 Vacatures in het MKB Als belangrijkste re d e n 1 voor de aanwezigheid van moeilijk ve r v u l- b a re va c a t u res geldt het gebrek aan sollicitanten. Dit motief gold vorig jaar in veel sterke re mate dan in 1995 (resp. 30 en 17 pro c e n t van de bedrijven met moeilijk ve r v u l b a re va c a t u res noemde dit motief). Ook wo rdt er va ker melding van gemaakt dat de opleiding van de sollicitanten niet passend is (1996: 21 procent, 1995: 16 procent). Opvallend is ve rder dat het ontbre ken van de juiste instelling, in 1995 nog door 14 procent van de betreffende bedrijven genoemd, in 1996 nauwelijks nog als reden wo rdt gegeve n. MKB-Nederland constateert op basis van een onderzoek bij kleine en m i d d e l g rote ondernemingen dat ruim twe e d e rde van de moeilijk ve r- v u l b a re va c a t u res te maken heeft met het ontbre ken van vo l d o e n d e kandidaten (69 procent) en/of onvoldoende ervaring van de ka n d i- daten (55 pro c e n t ). 1 Hoe werven bedrijven 1996, blz

22 Vacatures in het MKB tabel 2 e n kele ke n me r ken van vacatures per grootteklasse in de jaren (in pro c e n- ten per gro o t t e k l a s s e ) ke n merk vacature s g ro o t t e k l a s s e v o o r k l e i n b e dr i j f s c ho o l v e r l a t e r s m idde n b e dr i j f m idden- en kleinbedr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l uur of me e r * k l e i n b e dr i j f m idde n b e dr i j f m idden- en kleinbedr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l z o e k p e r io de k l e i n b e dr i j f l a nger dan dr ie m idde n b e dr i j f ma a nde n m idden- en kleinbedr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l mo e i l i j k k l e i n b e dr i j f v e r v u l b a a r m idde n b e dr i j f m idden- en kleinbedr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l w e r v i ng s ka naal k l e i n b e dr i j f a d v e r t e nt ie m idde n b e dr i j f m idden- en kleinbedr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l w e r v i ng s ka na a l k l e i n b e dr i j f a r b e id s v o o r z ie n i ng m idde n b e dr i j f m idden- en kleinbedr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l * In 1991 was de inde l i ng al dan niet fulltime. B ron: CBS. We r v i n g s ka n a a l Aan het begin van de jaren negentig hebben de bedrijven voor ruim de helft van de openstaande va c a t u res advertenties als medium g e h a n t e e rd. Met de vermindering van het aantal va c a t u res daalde ook het aandeel van dit medium. Vanaf 1994 neemt het aandeel we e r t o e. In 1996 is het aandeel van advertenties 40 procent. Opvallend is dat het middenbedrijf het meest gebruikmaakt van adve r t e n t i e s. In de zake l i j ke en niet-commerciële dienstverlening wo rdt dit middel relatief het meest frequent gebruikt. In 1996 gaat het daarbij om 2 2

23 Vacatures in het MKB re s p e c t i evelijk 49 en 43 procent van de openstaande va c a t u res in de s e c t o r. In de industrie is het aandeel structureel lager dan het gemidd e l d e. Ook het arbeidsbureau ziet zijn aandeel afnemen bij een dalend aantal va c a t u res: bij een stijgend aantal neemt het in eerste instantie weer toe. Alleen stagneert dit aandeel vrij snel (vanaf 1994) op circ a 24/25 procent. Ook al wo rdt in de snelst stijgende sector qua aantal openstaande va c a t u re s, de zake l i j ke dienstverlening, relatief we i n i g het arbeidsbureau ingeschakeld, toch is het ve r m i n d e rde marktaandeel niet terug te vo e ren op ve randeringen in de sectorstructuur in dit opzicht. In alle van belang zijnde sectoren wo rdt het arbeidsbureau minder als we r v i n g s kanaal gebruikt. Het aandeel van het a r b e i d s b u reau is vo o ral teruggelopen bij de middelgrote en gro t e ondernemingen en instellingen. In het middenbedrijf is het aandeel van het arbeidsbureau bijna gehalve e rd van 39 procent (1991) naar 22 procent (1996). Wat het grootbedrijf betreft is de vermindering 10 p rocentpunten (1991: 31 procent, 1996: 21 pro c e n t ) Openstaande va c a t u res naar beroeps- en o p l e i d i n g s c a t e g o r i e De structuur van de openstaande va c a t u res wijkt qua bero e p s n i ve a u niet al te zeer af van de beroepenstructuur van de totale we r kg e l e- genheid. Wat het midden- en kleinbedrijf betreft zijn er wel enige ve rschillen. De openstaande va c a t u res betreffen relatief va ker functies op een lager bero e p s n i veau. In 1996 had 29 procent van de openstaande va c a t u res betrekking op lagere beroepen, terwijl circa 38 procent van de we r k n e m e rs in het midden- en kleinbedrijf een derg e l i j- ke functie heeft. Daar staat tegenover dat er relatief weinig openstaande va c a t u res zijn die betrekking hebben op hogere (incl. we t e n- s c h a p p e l i j ke) bero e p e n. Wat de opleidingen aangaat bestaan de openstaande va c a t u res re l a- tief minder uit functies wa a r voor basisonderwijs gev raagd wo rdt (6 p rocent t.o.v. 9 procent) en relatief meer uit functies op hbo-nive a u of hoger (28 procent van de openstaande va c a t u re s, 24 procent va n de we r kgelegenheid). Voor het midden- en kleinbedrijf zijn de ve r- schillen nog gro t e r. Daar is bij de openstaande va c a t u res het deel met een hbo-niveau bijna twee keer zo groot als het aandeel in de we r k- gelegenheid (23 t.o.v. 12 procent). Voor banen met mavo/lbo als g ev raagde kwalificatie staan daarentegen relatief weinig va c a t u re s open (24 t.o.v. 30 procent). Hetzelfde geldt voor banen aan de onderka n t. 2 3

24 Vacatures in het MKB f iguur 6 o p e ns t a a nde vacatures naar beroepsniveau en grootteklasse in % (1996) wetenschappelijke hogere middelbare lagere elementaire totaal GB MKB f iguur 7 o p e ns t a a nde vacatures naar opleid i ngsniveau en grootteklasse in % (1996) hbo, wo havo, mbo, vwo mavo, lbo basisonderwijs totaal GB MKB 2 4

25 Vacatures in het MKB 2. 3 Vervulde va c a t u re s De mobiliteit op de arbeidsmarkt is vrij groot. De exacte omvang is niet bekend. Over de omvang wo rdt ve rschillend geoordeeld. In Hoe we r ven bedrijven 1996 wo rdt het totaal van de instroom en interne mobiliteit (mensen die binnen een bedrijf van functie ve ra n d e re n ), geschat op ruim Naar alle wa a rschijnlijkheid is dit een o n d e rschatting van de feitelijke mobiliteit. In een andere publicatie van Arbeidsvoorziening, Sectorinformatie voor scholingsplanning , wo rdt alleen al de instroom (exclusief uitzendkra c h t e n ) g e raamd op bijna (1997). Het CBS komt tot een aanzienlijk bescheidener aantal vervulde va c a t u re s, circa in Daarbij wel de ka n t t e kening dat het gaat om officiële va c a t u re s (mensen die zijn aangenomen, maar niet op basis van een bestaande va c a t u re, zijn vermoedelijk niet altijd meegenomen) en dat de overheid en het onderwijs buiten beschouwing zijn gelaten. Alleen deze twee laatste sectoren kennen jaarlijks een instroom van naar schatting ruim we r k n e m e rs. In deze para g raaf zal in cijfermatig opzicht het CBS als uitgangspunt genomen wo rden, omdat de CBS-gegevens ook naar gro o t t e k l a s s e b e kend zijn en er een vrij uitgebreide sectorindeling gehanteerd wo rdt. Tevens maken de ontwikke l i n g s c i j f e rs een betro u w b a a rd e r indruk dan andere va c a t u re b ronnen waarbij de gro o t t e k l a s s e d i m e n- sie bekend is 3. Gegeven de onzekerheid omtrent de niveaus zal de aandacht daarbij geconcentre e rd zijn op de ontwikke l i n g e n. Daar waar ingegaan wo rdt op de ke n m e r ken van de vervulde va c a- t u res en de gehanteerde we r v i n g s kanalen, wo rdt gebruikg e m a a k t van de gegevens van de jaarlijkse serie Hoe we r ven bedrijven va n A r b e i d s vo o r z i e n i n g Vervulde va c a t u res naar sector en gro o t t e- k l a s s e Het aantal vervulde va c a t u res zal dit jaar naar schatting 3 pro c e n t hoger zijn dan in In 1996 bedroeg de toename nog ruim 10 procent. Deze ve r m i n d e rde groei hangt mede samen met de afname va n de groei van de we r kgelegenheid in 1997 ten opzichte van het vo o r- afgaande jaar. 1 We r kdo c u me nt 97-01, Zo e t e r me e r, augustus S c h a t t i ng ge b a s e e rd op de ont w i k ke l i ng in de eerste helft van 1997 in verge l i j k i ng me t de z e l fde perio de in In Hoe werven bedrijven 1996 is de ont w i k ke l i ng van het aantal aange no men personen in 1995 en 1996 na ge noeg cons t a nt, terwijl de werkge l e ge n he id in 1996 met naar schatting is ge s t e ge n. 2 5

26 Vacatures in het MKB De toename in 1997 (circa ) is geconcentre e rd in de zake l i j ke d i e n s t verlening ( ) en de horeca (+4.000). In de bouw daarentegen is het aantal vervulde va c a t u res teruggelopen, van in 1996 naar in Figuur 8 laat zien dat het aandeel van de z a ke l i j ke dienstverlening en de handel in het totaal van de va c a t u re s steeds groter wo rdt. Thans is ruim 45 procent van alle vervulde va c a- t u res in deze sectoren geconcentre e rd. f iguur 8 v e r v u l de vacatures naar sector in de perio de (in %) niet-comm.diensten zakelijke diensten vervoer horeca handel bouw industrie landbouw In termen van grootteklasse is er spra ke van een toenemend aandeel van het grootbedrijf in de vervulde va c a t u re s. In 1995 was het aandeel ruim 32 procent, twee jaar later naar schatting ruim 34 pro c e n t. Een opmerke l i j ke ontwikkeling, omdat de groei van de we r kg e l e g e n- heid in het midden- en kleinbedrijf in deze periode groter is dan bij de grote ondernemingen. In sectoraal opzicht hangt het dalende aandeel van het kleinbedrijf vermoedelijk samen met het feit dat het aandeel van de va c a t u res in de landbouw, een relatief kleinschalige sector, in twee jaar tijd gehalve e rd is: van 6 naar 3 pro c e n t. 2 6

27 Vacatures in het MKB f iguur 9 v e r v u l de vacatures naar grootteklasse in de perio de (in %) kleinbedrijf middenbedrijf grootbedrijf De stijging van het aandeel van het grootbedrijf is opvallend, daar de laatste twee jaren de groei van de we r kgelegenheid in het midden- en kleinbedrijf groter was dan bij de gro t e re ondernemingen. Ondanks het ve r m i n d e rde aandeel van het kleinbedrijf blijft dat aandeel van de vervulde va c a t u res ver achter bij het aandeel van deze g rootteklasse in de totale we r kgelegenheid (in termen van aantallen we r k n e m e rs). Hetzelfde geldt, maar in mindere mate, voor het middenbedrijf. Het grootbedrijf daarentegen, goed voor ruim 54 pro c e n t van de we r kgelegenheid, neemt in 1997 slechts 34 procent van de vervulde va c a t u res voor zijn re ke n i n g. f iguur 10 w e r kge l e ge n he id en vervulde vacatures naar grootteklasse in 1997 (in %) KB MB GB werkgelegenheid vervulde vacatures 2 7

28 Vacatures in het MKB E n kele ke n m e r ken van vervulde va c a t u re s A r b e i d s d u u r Ruim driekwart van de aangeboden functies betrof in 1996 een arbeidsduur van 20 uur of meer per week. De ve rschillen tussen de g rootteklassen zijn beperkt. In zowel het midden- als het kleinbedrijf gaat het om 77 procent van de aangeboden functies, in het gro o t b e- drijf is het aandeel wat gro t e r, namelijk 80 procent. Deze cijfers wijken nauwelijks af van die in Alleen in het grootbedrijf was het aandeel in dat jaar wat lager (76 pro c e n t ). A a rd dienstve r b a n d Voor bijna driekwart van de aangeboden functies gaat het om een vast dienstverband, in 22 procent van de gevallen om een tijdelijk d i e n s t verband. In de grote bedrijven wo rden relatief meer tijdelijke functies aangeboden (28 procent) dan in het midden- (18 procent) en kleinbedrijf (23 procent). Opvallend daarbij is dat het aandeel van de t i j d e l i j ke dienstverbanden in het midden- en grootbedrijf in 1996 in ve rgelijking met 1995 is toegenomen en in het kleinbedrijf is afgenom e n. tabel 3 a a nge b o den func t ies naar die ns t v e r b a nd en bedr i j f s g rootte (in pro c e nt e n ) k l e i n b e dr i j f m idde n b e dr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l d ie ns t v e r b a nd v a s t vast + tijde l i j k t i j de l i j k t o t a a l B ron: Hoe werven bedrijven 1996/1995. A a n n a m e ka n a l e n De advertentie is het meest gehanteerde we r v i n g s kanaal. Dit is gebruikt voor een kwart (1995: 24 procent) van de vervulde va c a t u- re s. Het belang van dit kanaal neemt toe naarmate de bedrijven groter zijn. Andere belangrijke we r v i n g s kanalen, vo o r z over men daar van kan spre ken, zijn de spontane sollicitaties (18 procent) en het a r b e i d s b u reau (13 procent). Het arbeidsbureau (zowel in 1995 als 1996 goed voor 13 procent van de vervulde va c a t u res) is met name van belang voor het midden- en kleinbedrijf. Ve rder zijn er ook gro t e ve rschillen qua bedrijfsgrootte wanneer het gaat om het gebruik va n 2 8

29 Vacatures in het MKB u i t z e n d b u reaus (vo o ral bij de grote bedrijven) en externe re l a t i e s ( vo o ral van belang bij de kleinste ondernemingen). Het belang va n interne werving neemt uitera a rd toe met de bedrijfsgro o t t e, al zijn de ve rschillen minder groot in ve rgelijking met tabel 4 a a n na me ka naal naar bedr i j f s g rootte (in pro c e nt e n ) k l e i n b e dr i j f m idde n b e dr i j f g ro o t b e dr i j f t o t a a l a a n na me ka na a l o nder eigen persone e l ( i nt e r ne werving ) v ia eigen persone e l ex t e r ne re l a t ie s s p o nt a ne sollic i t a t ie s a d v e r t e nt ie u i t z e nd b u re a u a r b e id s b u re a u s c ho o l c o m me rc ieel werving s b u re a u a nder ka na a l B ron: Hoe werven bedrijven 1996/1995. In 1997 signaleert MKB-Nederland wat het MKB betreft een ve r- schuiving van de meer formele kanalen (adve r t e n t i e s, arbeidsbureau, uitzendbureau) naar de meer informele (externe re l a t i e s, spontane sollicitaties, interne we r v i n g ) De ve r wachtingen op de korte termijn In de komende jaren zal er naar ve r wachting een groot aantal va c a- t u res ontstaan. Het ROA 2 ve r wacht voor de periode door we r kgelegenheidsstijging (in met ruim ) en de ve ro u d e- ring van de bero e p s b evolking (1,1 miljoen) een vraag naar bijna 1,7 miljoen personen. Daar staat tegenover dat de instroom van schoolve r l a t e rs in deze periode sterk achterblijft bij die in de vo o ra f g a a n d e vijf jaar (4,3 procent t.o.v. 5,6 procent). In totaal gaat het in de periode om naar schatting 1,4 miljoen schoolve r l a t e rs. Vo o r z over de vraag naar arbeid samenhangt met de ve r va n g i n g s- v raag als gevolg van de ve roudering, is deze meer van belang vo o r de niet-particuliere sector en de gro t e re bedrijven. In het midden- en kleinbedrijf ligt de gemiddelde leeftijd van de we r k n e m e rs namelijk aanzienlijk lager. In het MKB is circa 20 procent van de we r k n e m e rs 1 Va c a t u re markt MKB 1997; MKB-Ne de r l a nd, juli De arbeid s markt naar opleid i ng en beroep tot 2002, ROA,

30 Vacatures in het MKB ouder dan 45 jaar, in de overige bedrijven en instellingen geldt dat voor een kwart van de we r k n e m e rs 1. In prognoses van het NEI ten behoeve van Arbeidsvoorziening wo rd t een sterke groei van het aantal va c a t u res in de industrie en de zakel i j ke dienstverlening bezien. Gegeven de structuur van het huidige aantal va c a t u res in beide sectoren lijkt dit vo o ral een probleem vo o r de gro t e re bedrijven. In het grootbedrijf heeft in 1997 naar schatting ruim 50 procent van de openstaande va c a t u res betrekking op de industrie en de zake l i j ke dienstverlening. In het midden- en kleinbedrijf is dit aandeel circa 44 pro c e n t. Het NEI 2 voorziet voor de komende jaren nog geen algemene kra p- te op de arbeidsmarkt. Op de meeste deelmarkten (...) ove r t reft het aanbod van arbeid de vra a g. Er zal wel een beter gebruik gemaakt moeten wo rden van het bestaande arbeidsaanbod. Deze onvoldoende benutting heeft niet alleen te maken met een onvoldoende of niet afdoende scholing, maar ook met discriminatie door de we r kg eve rs ten aanzien va n v ro u wen, allochtonen en (langdurig) werklozen. Wat de aanbodzijde betreft meldt het NEI dat werklozen niet altijd even gemotive e rd zijn en/of door een verlies aan va a rdigheden mindert ka n s r i j k zijn op de arbeidsmarkt. Wat de we r kg eve rs betreft zal een verbetering van de arbeidsomstandigheden soms kunnen leiden tot een verlichting van de va c a- t u re p roblematiek. Hetzelfde geldt voor een betere communicatie met de we r k z o e ke n d e. Volgens het NEI kunnen intermediairs zoals arbeids- en uitzendbureaus daarin een belangrijke rol spelen. 1 B ron CBS. Uit EIM, Arbeid en MKB, december NEI: Krapte op de arbeid s markt: een analyse van mo ge l i j ke pro b l e men en oplossingen, september Het betreft een confere nt iepaper die in opdra c ht van het Ministerie van Socia l e Za ken en We r kge l e ge n he id is same nge s t e l d. 3 0

31 We r kgelegenheid, vacatures en scholing in het MKB Pe rsoneelsbeleid in het MKB 3. 1 I n l e i d i n g ( dr s. E. van Stra t e n ) In het afgelopen decennium zijn ondernemers zich in toenemende mate met personeelsbeleid bezig gaan houden. Men we rd zich er steeds bewuster van dat de we r ke l i j ke wa a rde van bedrijven niet (alleen) door machines wo rdt bepaald, maar vo o ral door ke n n i s, va a rdigheden en inzet van het personeel. Hierdoor we rd gro t e re nadruk gelegd op de noodzaak om bewust en planmatig om te gaan met het in de bedrijven aanwezige menselijk kapitaal, en van de noodzaak om het personeelsbeleid meer te integre ren in de totale b e d r i j f s s t ra t e g i e. Het personeelsbeleid we rd op die manier van een n i e u we dimensie voorzien, en was daarmee zodanig geëvo l u e e rd dat de aanduiding personeelsbeleid de we r ke l i j ke inhoud niet meer dekte en ve r vangen we rd door Human Re s o u rce Management (HRM). Hoewel lang niet alle bedrijven die stap naar HRM daadwe r kelijk hebben weten te zetten, wo rdt in ieder geval sindsdien goed en bewust uitgevo e rd personeelsbeleid beschouwd als een n o o d z a ke l i j ke vo o r wa a rde voor het goed pre s t e ren van bedrijven en voor economische groei in het algemeen. In de theorievorming rond personeelsbeleid heeft de nadruk tot nu toe vo o ral gelegen op de gro t e re bedrijven. De impliciete ve ro n d e r- stelling lijkt te bestaan dat het MKB va nwege zijn doorgaans schijnb a re informaliteit en ongestructure e rdheid ook ongestructure e rd met p e rsoneelsbeleid omgaat, zodat het personeelsbeleid in het MKB als onderzoeksobject minder interessant is. En als er al iets in het MKB plaatsvindt dat duidelijk als personeelsbeleid te herkennen valt, dan is het idee dat dat wa a rschijnlijk toch een verkleinde ve rsie van het p e rsoneelsbeleid in het gro o t b e d r i j f. Het gevolg van deze geringe interesse voor personeelsbeleid in het MKB is wel dat daarmee 98 procent van alle bedrijven en 36 pro c e n t van alle we r k n e m e rs in Nederland buiten beschouwing wo rdt gelaten. Dat lijkt onterecht, te meer omdat onderzoek 1 uitwijst dat de manier wa a rop personeelsbeleid in het MKB wo rdt vo r m g e g eve n o n d e r h evig is aan de specifieke ke n m e r ken van het MKB, en dat het dus onterecht is om aan te nemen dat personeelsbeleid in het MKB 1 Dit ho ofdstuk is ge b a s e e rd op het EIM-onderzoek Pe r s o ne e l s b e l e id in het MKB dat in 1997 in opdra c ht van het Ministerie van Econo m i s c he Za ken is uitge v o e rd. In het onderzoek is i n fo r ma t ie verwerkt van die p t e - i nt e r v iews met eige na ren en bedr i j f s l e iders van MKB-onde r- ne m i ngen in verschillende sectore n. 3 1