Pastoor Berkhout (1) (Deel 2 zie pagina 195) S t i l t e c e n t rum in Scholengemeenschap Don Bosco College

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pastoor Berkhout (1) (Deel 2 zie pagina 195) S t i l t e c e n t rum in Scholengemeenschap Don Bosco College"

Transcriptie

1 Pastoor Berkhout (1) Pastoor Berkhout werd na de rampnacht s morgens om half acht gebeld door het hoofd van de re c h e rche, die hij had leren kennen als gevolg van de Open Brief, die hij in juli 2000 had geschreven naar het gemeentebestuur over de dru g s p roblematiek te Vo l e n d a m. Berkhout wist nog van niets, de kerk was niet opgenomen in het rampenplan van de gemeente, hetgeen hij betreurt. In dat telefoongesprek vernam hij dat er een brand was geweest in de Wir Wa r, dat honderden jongeren in de ziekenhuizen waren opgenomen en vijf jongeren waren overleden. Dit getal zou vermoedelijk hoger worden. De re c h e r- cheur verwees hem naar de nieuwsbulletins op de televisie. Daar vernam hij dat er vijftig jongeren in het AMC waren opgenomen. Het informatienummer te Zaandam dat w e rd opgegeven wilde geen enkele informatie verstre k ken, ook niet nadat hij had verteld pastoor te zijn. Hij betre u rde het dat hij als pastor geen enkele informatie kre e g. "Ik ben meteen naar het AMC gegaan, want zo dacht ik, daar moet ik nu zijn, want zo is nu mijn parochie. Radeloze ouders trof ik daar aan en de sfeer was chaotisch. Sommige ouders gingen van het ene ziekenhuis naar het andere, omdat van sommige gezinnen twee jongere n het slachtoffer waren van de brand. Veel slachtoffers waren onherkenbaar verbrand en werd e n in diepe slaap gehouden. De ouders, maar ook de verpleging, voelden zich machteloos. Sommige ouders hadden na vele uren zoeken nu pas hun zoon / dochter gevonden en de eerste confrontatie was soms vreselijk. Ik ben langs al die bedden gegaan, soms met de ouders. Ik heb gebeden voor de jongeren en ze de zegen gegeven. Het enige wat ik deed was luisteren en delen in het lijden en de machteloosheid. De week erna zal ik nooit vergeten. De pers wist mij te vinden. Van de ene kant wilde ik goede i n f o rmatie geven, maar soms was al die aandacht voor mij belastend, omdat ik de getroffen gezinnen moest bezoeken en de uitvaartdiensten moest voorbereiden. De Vi n c e n t i u s p a r o c h i e had een eigen crisiscentrum ingericht dat twee weken lang uitstekend functioneerde. Voor de hulpverlening van buiten Volendam was het aanvankelijk niet gemakkelijk. Volendam ke n t een geheel eigen cultuur en de onderlinge verbondenheid onder de mensen is groot. Je kunt dan ook niet zo maar het stramien van hulpverlening, zoals dat werd gere a l i s e e rd in Enschede en de Bijlmer op deze gemeenschap toepassen." " Van oudsher is het geloof van de Volendammers altijd een grote steun geweest in tijden van nood, maar ook voor het leven van alledag. Ook bij de vele begrafenissen was de ke r k b e t r o k kenheid groot en werd erv a ren als vanzelfspre kend. In de jaren zestig was er een omslag gekomen in deze geloofsbeleving als gevolg van de omslag in kerk en cultuur en vanaf dat moment kwam de dijkcultuur met zijn uitgaansleven tot grote bloei. (Deel 2 zie pagina 195) S t i l t e c e n t rum in Scholengemeenschap Don Bosco College

2 3 De bra n d Inleiding Dit ho ofdstuk handelt over de bra nd in al zijn facetten. Het probeert een ant w o o rd te ge v e n op vra gen als: wat was de situa t ie in het pand op het mo me nt dat de bra nd uitbrak? Ho e o nt s t o nd de bra nd en wat was het verloop ervan? Hoe stond het met de vluc ht mo ge l i j k he de n en hoe hebben de me nsen pro b e ren te vluc ht e n? Ook gaat de Commissie in op de aard van de verwond i ngen: in de eerste minuten en ure n, maar ook de ge v o l gen voor later. Natuurlijk komt de vraag aan de orde of de ge v o l gen van een de rge l i j ke bra nd te beperke n w a ren geweest, of zelfs te voorko men, onder meer door een verge l i j k i ng te ma ken me t s o o r t ge l i j ke bra nden in het buitenland. 3.2 De situatie kort voor de bra n d In deze para g raaf volgt een beschrijving van de situa t ie in 't He meltje zoals die was vlak v o o rdat de bra nd uitbrak, voorzover het voor het ontstaan van de bra nd, het bra ndverloop en het vluc hten van de aanw e z ige personen re l e v a nt is. Een uitge b re ide beschrijving van de s i t ua t ie in 't He meltje en het ge hele pand Haven staat in deel A van dit rapport Inleiding 't He meltje is voor de ke r s t p e r io de flink versie rd. De bedr i j f s l e id i ng heeft direct na Sint e r k l a a s een laag met ke r s t t a k ken onder het ge hele plafo nd aange b ra c ht. Alleen boven de bar hange n geen ke r s t t a k ken. In de ke r s t t a k ken zijn ex t ra ke r s t v e r s ie r i ngen en ke r s t v e r l ic ht i ng a a nge b ra c ht. Het ge heel geeft een feestelijke indruk. Oude j a a r s a v o nd begint als een feestelijke a v o nd in 't He me l t j e. Ongeveer 80 personen hebben zich van tevoren aange me l d, zoals voor die p e r io de ge b r u i kelijk is. Vo l ge ns tra d i t ie zet men de nie u w j a a r s v ie r i ng na midde r na c ht voort in de cafés aan de dijk. Daardoor stroomt 't He meltje kort na twaalf uur vol met bezoekers om e l kaar een ge l u k k ig nieuwjaar te wensen. Binnen korte tijd bevinden zich ongeveer 300 p e r s o nen in 't He me l t j e, ho ofd z a kelijk jonge ren uit Vo l e ndam. De me nsen zitten en staan h ie rdoor dic ht op elka a r. Onder de bezoekers bevindt zich een groep van ongeveer 10 à 12 p e r s o nen. Zij vinden een plaatsje bij de spiltrap en delen pakjes met sterretjes uit. Ook legge n zij enkele pakjes met sterretjes op de bar. Bezoekers steken sterretjes aan. Om de sfeer met de b ra nde nde sterretjes te verho gen dimt één van de barme de w e r kers het lic ht. Er wordt flink gefeest en ie de reen is in een uitbund ige stemming en draagt feestelijke, maar vooral ook b ra nd b a re kleding. Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

3 De bezoekers re a l i s e ren zich op dat mo me nt niet dat de bra nd v e i l ig he id van 't He me l t j e b e hoorlijk te wensen overlaat. Er waren weliswaar dr ie (no o d ) u i t g a ngen, maar die volde de n geen van allen aan de eisen om bij bra nd een snelle en veilige vluc ht mo gelijk te ma ken. Er was een aantal bra ndblussers aanw e z ig, maar de bra nd s l a nghaspel was onzic htbaar wegge w e r k t in een kast. De aange b ra c hte versie r i ng is in ho ge mate bra nd b a a r. Het aantal bezoeke r s o v e r t reft vele malen het aantal dat toegestaan is. Nie ma nd in 't He meltje schijnt zich hie r z o rgen over te ma ke n Fe i t e n De preventieve voorzieningen 't He meltje heeft dr ie uitgangen. De inpand ige trap naar de Wir War Bar, een deur aan de z i j gevel die leidt naar een betonnen trap en een deur die vanuit de opslagruimte leidt naar he t platte dak aan de acht e r z i j de. Al deze uitgangen zijn voorzien van een tra ns p a ra nte no o d - v e r l ic ht i ng. De uitgangen voldoen echter niet aan de eisen die aan no o du i t g a ngen ge s t e l d w o rde n. 1 Aan de vluc ht route via de Wir War Bar ma n keert op zich nie t s. Maar vlak voordat de bra nd u i t b reekt staat de trap en de Wir War Bar vol met bezoeke r s, zodat het vluc hten langs die weg vrijwel onmo gelijk is ge w o rde n. De no o du i t g a ng aan de zijgevel is voorzien van een zoge na a mde panie k s l u i t i ng. Deze s l u i t i ng is echter ondersteboven ge mo nt e e rd en vlak erboven is een houten balk ge p l a a t s t. H ie rdoor opent de deur niet meer automatisch als er tege naan gelopen wordt. Ac hter de deur bevindt zich een betonnen buitent rap met een provisorisch aange b ra c hte leuning en a f s c he r m i ng. De deur aan de acht e r z i j de leidt naar de opslagruimte, waar veel opslag en emballage staat. Va naf de opslagruimte leidt een deur naar het platte dak. Deze deur is uitge v o e rd als dra a i ka nt e l deur en da a rdoor moeilijk te openen. Va naf het platte dak is geen trap aanw e z ig. 169 f ig. 2 Pre v e nt ieve voorzie n i ngen t He me l t j e De bra nd

4 De ra men aan de voorzijde zijn voorzien van tra l iewerk. De sleutels om deze te opene n b e v o nden zich achter de bar, evenals de ra a m he nde l s, die van de ra men waren verwijde rd. Er zijn in 't He meltje verschillende blusmiddelen aanw e z ig. Ac hter de bar zijn twee dra a g b a re blustoestellen met een inho ud van 12 kilogram poeder opge h a ngen. In een kast is er de reeds ge no e mde - een op de waterleid i ng aangesloten bra nd s l a nghaspel aanw e z ig. Op de de u r van de kast is echter geen pic t o g ram aange b ra c ht die naar de bra nd s l a nghaspel verwijst. Vijf barme de w e r kers zijn opge l e id tot bedr i j f s hu l p v e r l e ne r. Op de avond van de bra nd ware n twee van hen aanw e z ig in 't He me l t j e. 170 De versiering Aan het plafo nd van 't He meltje is ke r s t v e r s ie r i ng aange b ra c ht. Deze bestaat uit sparre nt a k ke n, p a p ie ren ke r s t k l o k ken, kuns t s t of strookjes (lametta) en feestverlic ht i ng (21 sno e ren met elk 50 of 100 kleine lampjes). Het ge hele pakket heeft een dikte van vijf tot tien cent i meter en rust op een web van ge s p a n nen nylon dra den. Deze nylon dra den waren bevestigd aan een groot aant a l metalen schro e fo gen. De versie r i ng vormt met uitzonde r i ng van het ge deelte boven de bar - een ono nde r b ro ken pakket over het ge hele plafo nd. De versie r i ng wordt alleen onde r b ro ke n door de vent i l a t ie ka nalen. De inblaasopeningen van het vent i l a t ie s y s t e e m 2 b e v i nden zic h tussen en boven de versie r i ng. De sno e ren van de ke r s t v e r l ic ht i ng zijn met de bij de lampjes a a nw e z ige kuns t s t of ringe t j e s, aan de takken bevestigd. De versie r i ng hangt al bijna één ma a nd en is niet behandeld met een bra nd v e r t ra ge nd midde l. De aanwezige personen Kort voor de bra nd bevinden zich 300 personen in 't He me l t j e. Dat zijn er ruim dr ie per v ie r ka nte meter beschikbaar vloeroppervlak. No r maal lopen is in de bar al niet meer mo ge l i j k. Men kan zich alleen nog maar schu i f e l e nd verplaatsen. De meeste bezoekers zijn jong, in de leeftijd van 13 tot 25 jaar. Onder de bezoekers bevindt zich een groep van 10 à 12 persone n d ie om ongeveer uur binnen zijn ge ko men en bij de spiltra p 3 zijn gaan staan. Zij de l e n pakjes met sterretjes uit en leggen ook pakjes op de bar Analys e De situa t ie in 't He meltje kort voor de bra nd wordt bepaald door de aanw e z ige personen, de i n r ic ht i ng en de aanw e z ige bra nd v e i l ig he id s v o o r z ie n i ngen. Met betre k k i ng tot het aant a l a a nw e z ige personen is de conc l u s ie ge re c ht v a a rd igd dat dit aantal vier keer meer is da n t o e ge s t a a n 4. Van de aanw e z ige bra nd v e i l ig he id s v o o r z ie n i ngen kan men aanne men dat deze wel a a nw e z ig zijn, maar hebben door een onvoldo e nde uitvoering nauwelijks kunnen bijdra gen aan het voorko men of beperken van de ge v o l gen van bra nd. Of het aantal aanw e z ige BHV'ers dat aanw e z ig was voldo e nde is, is moeilijk te bepalen. Het Arbeid s o ms t a nd ig he denbesluit geeft alleen aan dat er per 50 werkne mers een BHV'er a a nw e z ig moet zijn. Er wordt niet aange geven hoeveel BHV'ers er moeten zijn ge re l a t e e rd aan het aantal bezoeke r s. Het Besluit merkt alleen op dat het aantal zoda n ig moet zijn dat onde r alle oms t a nd ig he den de bedr i j f s hu l p v e r l e n i ng ge w a a r b o rgd is. Uitgaan van één BHV'er per 50 bezoekers lijkt in lijn met he t geen de wetgever beoogd. De aange b ra c hte versie r i ng onder het plafo nd is heel bra nd b a a r. Hie r mee heeft de situa t ie in 't He meltje - zoals die vlak voor de bra nd is - alle ing re d i ë nten in zich om tot een catastrof e Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

5 te l e iden. Dat blijkt onder meer uit bra nden die zich in het verleden onder de z e l fde o ms t a nd ig he de n hebben voorge daan. De Commissie heeft een aantal bra nden in binnen- en b u i t e n l a nd onde r z o c ht die wat betreft sne l he id van bra ndu i t b re id i ng en/of aantal en aard s l a c ht offers vergelijkbaar zijn met de bra nd in 't He me l t j e 5. L i t e ra t u u rstudie branden in publieks g e b o u wen ve rgelijkbaar met de brand in 't Hemeltje De Commissie heeft een litera t u u r s t ud ie laten verric hten naar bra nden die wat betreft sne l he id van bra ndu i t b re id i ng en/of aantal en aard slacht offers vergelijkbaar zijn met de bra nd in 't He me l t j e. Hiervoor zijn in eerste aanleg 41 bra nden ge s e l e c t e e rd. Uit deze voorselectie zijn a c ht bra nden in publie k s gebouwen ge kozen, die de meeste ge l i j kenis met de bra nd in 't He meltje vertoonden. Deze bra nden zijn: Plaats Jaar Gebouw Plaats en land Aanwezigen Doden Gewonden Joy 1999 Discotheek Bad Goisern (Au) Tobako 1999 Discotheek Oberndorf (Au) Makedoniska 1998 Discotheek Göteborg (SE) föreningen Switel 1994 Restaurant Antwerpen (B) onbekend Boeddha 1985 Restaurant Hilversum 60 a Stardust 1981 Discotheek Dublin (IR) Beverly Hills 1977 Discotheek Southgate, onbekend Supper Club Kentucky (USA) Cinq-sept 1970 Discotheek Saint-Laurent- 150 a onbekend du-pont (F) In de meeste gevallen was me nselijk handelen de basis voor de bra nd. En hoewel er lang nie t altijd spra ke was van meer aanw e z igen dan toegestaan, was bij deze bra nden in veel ge v a l l e n s p ra ke van veel do den en/of ge w o nden in verho ud i ng met het aantal aanw e z igen. Gro t e o p p e r v l a k ken (vloeren, plafo nds) bedekt met zeer bra nd b a re ma t e r ialen spelen in veel ge v a l l e n een belang r i j ke rol bij de bra ndo nt w i k ke l i ng. Uit een analyse van deze bra nden blijkt dat in de meeste gevallen de oorzaak ligt in me ns e l i j k h a ndelen. Onzorg v u l d ig he id of onw e t e nd he id is in dr iekwart van de gevallen van de o nde r z o c hte bra nden de oorzaak geweest. Bijna altijd heeft de bra nd catastrofale ge v o l ge n ge k re gen vanw e ge ge b re k k ig uitge v o e rde no o du i t g a ngen en vanw e ge de aanw e z ig he id van b ra nd b a re versie r i ng of bekleding s ma t e r ialen. Hierbij was in de helft van de gevallen spra ke van te veel aanw e z ige bezoeke r s. In bijna alle gevallen volde den de panden niet aan de b ra nd v e i l ig he id s v o o r s c h r i f t e n. De bra nd

6 Er zijn bij de stud ie geen sig nalen aange t roffen dat ook buiten het land waar de bra nd he e f t p l a a t s ge v o nden ge t ra c ht is te leren van het voorval. Bra nd b a re ma t e r ialen die in een aant a l o nde r z o c hte gevallen tot erns t ige bra nden hebben ge l e id, worden bijvoorbeeld in Ne de r l a nd nog steeds toegepast. De volledige ra p p o r t a ge is opge no men in Deelonde r z o e ken B. 3.3 Het ontstaan, de ontwikkeling en het doven van de bra n d Deze para g raaf bevat een beschrijving van het ontstaan van de bra nd, de uitbre id i ng van de b ra nd en de ro o ko nt w i k ke l i ng, alsme de de ma n ier waarop de bra nd ge do ofd is Inleiding Het is half één. Er zijn al diverse sterretjes aange s t o ken. In de buurt van de spiltrap ne e m t een bezoeker een pakje met sterretjes en steekt de verpakking aan. Door de ge l i j k t i j d ige o nt s t e k i ng van alle sterretjes ontstaat een steekvlam. De bezoeker schrikt van de steekvlam en steekt het bra nde nde pakje met sterretjes omhoog. Het bra nde nde pakje met sterretjes ko m t re c ht s t reeks in contact met de versie r i ng, waardoor deze vlam vat. De bra nd bre idt zich uit in de versie r i ng. Een barme de w e r ker probeert de bra nd te blussen door het go o ien van water en i j s b l o k j e s. De bezoeker die de sterretjes heeft aange s t o ken probeert de bra nd uit te slaan. De bra nd blijft zich echter uitbre iden in de versie r i ng. De nylon dra den verbra nden en er ko men bra nde nde delen naar bene den. Hie rdoor ontstaat een vonke n re gen. Kleding van de a a nw e z ige personen vliegt door de vlammen, de hittestra l i ng en de vallende bra nde nde takke n in bra nd. De sno e ren van de ke r s t v e r l ic ht i ng (het ko p e rdraad in de kern) ho uden de ke r s t t a k ken nog enige tijd op zijn plaats. Gedeeltelijk aange w a k ke rd door de vent i l a t ie v e r s p re idt de bra nd zich nu ra z e nd s nel door de versie r i ng. De isolatie van de sno e ren van de ke r s t v e r l ic ht i ng verbra ndt, waardoor er ko r t s l u i t i ng ontstaat. De versie r i ng valt in delen na a r b e ne den. Een barme de w e r ker blust met een poederblusser van achter de bar de kleding van de d i s k j o c ke y. De hitte verspre idt zich door de bar. Na dat door vluc ht e nde personen de deur na a r de opslagruimte is ge o p e nd, dr i ngt de hitte ook daar binnen. De rook verspre idt zich in eerste i ns t a nt ie langs het plafo nd en vervolge ns door de ge hele ruimte, waardoor het do n ker wordt. Het zuurstofgehalte in de ruimte daalt sterk 6. De bra nd do oft sne l 7. Als de eerste hu l p v e r l e ne r s a r r i v e re n 8 is de bra nd reeds ge do ofd. Er komt dan alleen nog maar wat rook uit de aan de v o o r z i j de inge go o ide ra me n Fe i t e n Het ontstaan van de brand Om circa uur neemt een bezoeker in de buurt van de spiltrap een pakje met sterretjes en steekt de verpakking aan. De aan het plafo nd bevestigde versie r i ng bevindt zich hier op een hoogte van 2.25 tot 2.30 me t e r. Door deze ge r i nge hoogte en do o rdat de persoon he t b ra nde nde pakje omhoog steekt, raakt de vlam de versie r i ng die da a rop direct vlam vat. De ontwikkeling van de brand 9 De bra nd blijft enige tijd in de buurt van waar deze ont s t o ken is. De vent i l a t ie heeft nog nie t d i rect grip op de bra nd en de temperatuur is nog laag. We l l ic ht verhindert de bluspoging me t ijsblokjes en water de uitbre id i ng van de bra nd enig s z i ns. Na ongeveer 30 seconden begint de b ra nd zich snel te verspre iden en waarschijnlijk in minder dan één minuut na het ontstaan van Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

7 de bra nd is spra ke van een volledige bra nd in de ruimte. De temperatuur in de ge hele ruimte loopt op tot minimaal 400 gra den Celcius. De stra l i ngswarmte is eno r m. Het doven van de brand Men heeft ge p ro b e e rd de bra nd te blussen; door het go o ien van water en ijsblokjes en do o r een poging de bra nd uit te slaan. De bra nd is echter niet geblust, maar uit zichzelf uitge g a a n. E nerzijds omdat de bra nde nde takken die naar bene den zijn gevallen in het ge dra ng ge do ofd zijn, anderzijds door ge b rek aan zuurstof. Men heeft na de r h a nd een volume van ongeveer tie n v u i l n i s z a k ken aan onverbra nde sparre nt a k ken aange t roffen. Een barme de w e r ker heeft met een poederblusser van achter de bar de kleding geblust van de d i s k j o c ke y. Ondanks pogingen daartoe zijn de ande re bra ndblusser achter de bar en een vanu i t de Wir War Bar aange reikte bra ndblusser niet gebruikt. De slanghaspel is in het ge heel nie t gebruikt. Reconstructie van de brand in bar 't Hemeltje in Vo l e n d a m T NO heeft een aantal ex p e r i me ntele proeven ge ho uden om de wijze en sne l he id van b ra ndu i t b re id i ng zoals die zich in 't He meltje heeft voorge daan, zo dic ht mo gelijk te b e na de ren. Daartoe is 't He meltje op 70% van de ware grootte na ge b o u w d. Met na me is a a nda c ht besteed aan de bevestig i ng van de versie r i ng, het vocht gehalte van de ke r s t t a k ke n en het vent i l a t iesysteem, omdat de indruk bestaat dat deze aspecten de bra ndu i t b re id i ng e s s e nt ieel hebben beïnvloed. 173 De waarne m i ngen van de proeven zijn in grote lijnen als volgt: De ke r s t t a k ken ont s t e ken vrijwel direct na het contact met dr ie bra nde nde sterre t j e s. De eerste 30 seconden blijft de bra nd beperkt tot het vak dat door de vent i l a t ie ko ke r s ge v o r md wordt; bra nde nde ke r s t t a k ken vallen naar bene de n. De volge nde 30 seconden verspre idt de bra nd zich langs het ge hele plafo nd en staat de hele ruimte in bra nd; alle ke r s t t a k ken zijn bra nde nd naar bene den ge v a l l e n. Door de hele ruimte lig gen ke r s t t a k ken die niet of ge deeltelijk verbra nd zijn. De me t i ngen zijn kortweg de volge nde : De tempera t u ren variëren van 400 tot ruim 900 gra de n. De ma x i male stra l i ng die wordt ge meten is 117 kw/m2. Het zuurstof p e rc e nt a ge loopt voor een korte tijd terug tot 2%. Het CO gehalte loopt op tot 4%. De CO2 conc e nt ra t ie loopt op tot ongeveer 18%. De belangrijkste vraag is of de ge re c o ns t r u e e rde bra nden een ge t rouwe afspie ge l i ng zijn van de b ra nd in 't He me l t j e. De bra nden bevestigen in grote lijnen het beeld dat uit de ge t u ige n - v e r k l a r i ngen naar voren is ge ko men, na melijk dat van een korte maar zeer int e nse bra nd. De ge re c o ns t r u e e rde bra nden zijn waarschijnlijk nog erns t iger uitgevallen dan de bra nd in 't He me l t j e. Dat is niet met zeke r he id te zeggen, maar er zijn wel een aantal objectie v e a a nw i j z i ngen voor. Bij de ge re c o ns t r u e e rde bra nden zijn de kuns t s t of bie rglazen versmolten en de posters wegge b ra nd. In 't He meltje zijn deze voorwerpen veel lic hter beschadigd. De volledige ra p p o r t a ge is opge no men in Deelonde r z o e ken B. De bra nd

8 3.3.3 Analys e De bra nd is ontstaan do o rdat een steekvlam in aanra k i ng kwam met de ke r s t t a k ken. Uit de re c o ns t r uc t ie p ro e v e n 10 is ge b l e ken dat bra nde nde sterretjes zonder de vlam van de verpakking ook voldo e nde waren om de bra nd te ont s t e ke n 11. De bluspogingen hebben de bra nd nie t ge do ofd, maar hebben hoogstwaarschijnlijk wel tot enige vertra g i ng ge l e id. De sne l l e b ra ndu i t b re id i ng kan me de - veroorzaakt zijn door de volge nde oms t a nd ig he de n : Het uitge dro o gd zijn van de ke r s t t a k ken: do o rdat de ke r s t t a k ken volledig uitge dro o gd ware n kon de bra nd zich zeer snel door de ke r s t t a k ken uitbre iden. Uit onde r z o e k 12 blijkt dat he t b e h a ndelen van ke r s t t a k ken met een bra nd v e r t ra ge nd pro duct nauwelijks effect heeft als deze ke r s t t a k ken uitge dro o gd zijn. De do o rdra a ie nde vent i l a t ie: een ande re mo ge l i j ke oorzaak van de snelle bra ndu i t b re id i ng is het tijde ns de bra nd do o rdra a ie nde vent i l a t iesysteem. De ingeblazen verse luc ht zou de b ra nd snel vanaf de plaats van ontstaan bij de spiltrap in de ric ht i ng van de de u ren naar de i n p a nd ige trap kunnen verspre ide n. Het niet vallen van de ke r s t t a k ken: voor de bra ndu i t b re id i ng zou het beter geweest zijn als de ke r s t t a k ken direct na ont b ra nd i ng op de gro nd waren gevallen. Daardoor had een sne l l e b ra ndu i t b re id i ng niet of in elk geval flink vertra a gd plaats ge v o nde n. 174 De analyse van de verge l i j k b a re bra nden leert dat in bijna alle gevallen spra ke is van he t o ntstaan van bra nd door ge ma k kelijk ont v l a m b a re ma t e r ialen en dat evene e ns in bijna alle gevallen spra ke is van een zeer snelle uitbre id i ng van de bra nd vanw e ge de toepassing van b ra nd b a re ma t e r ia l e n. Onderzoek naar het effect van het bra n d ve r t ragend behandelen van sparre n t a k ke n T NO heeft onderzoek ge daan naar het behandelen van sparre nt a k ken met een bra nd v e r t ra ge nd m iddel. Daarbij zijn takken behandeld volge ns de beschrijving van de levera nc ier (de standa a rd i ns t r uc t ie) en door de levera nc ier zelf (de zware behande l i ng ). Vo l ge ns de eisen in de bouwvero rde n i ng zullen de behande l de takken moeten vallen in klasse 2. Bra nd v o o r t p l a nt i ng is verdeeld in klassen, waarbij klasse 1 de minste bra nd v o o r t p l a nt i ng geeft (en dus goed is) en klasse 5 de meeste bra nd v o o r t p a nt i ng geeft (en dus slecht is). Het resultaat van het onderzoek is dat de takken met de standa a rd behande l i ng (volge ns de i ns t r uc t ie van de levera nc ier behandeld) een bijna net zo snelle bra ndu i t b re id i ng ke nt als o n b e h a nde l de takken. De takken met de zware behande l i ng (door de levera nc ier behande l d ) l e v e ren wel een wat beter resultaat, maar bij beide behande l i ngen blijven de sparre nt a k ken in ( de slechte) klasse 5 vallen. De volledige ra p p o r t a ge is opge no men in Deelonde r z o e ken B Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

9 3.4 Het vluchtgedrag van de aanwezige personen in het pand Deze para g raaf beschrijft het vluc ht ge drag van de aanw e z ige personen in het pand in de zin van het vluc hten zelf en de hulp en re dd i ng die de aanw e z igen elkaar onde r l i ng he b b e n ge ge v e n Inleiding D i rect na het ontstaan van de bra nd beginnen de aanw e z igen te vluc hten. Door het te gro t e a a ntal aanw e z igen, de vele losse barkrukken en tafels 1 3, de stra l i ngshitte van de bra nd die zic h over het hele plafo nd verspre idt, de ro o ko nt w i k ke l i ng en het naar bene den vallen van de b ra nde nde versie r i ng, ontstaat er een grote paniek. Me nsen vallen en kruipen over elkaar he e n. S o ms lig gen de me nsen wel vier of vijf lagen hoog op elka a r. Na dat de bra nd bijna ge do ofd is, de rook zich over de ge hele ruimte verspre id heeft en de (no o d ) v e r l ic ht i ng uitvalt, wordt he t ook nog do n ker in 't He me l t j e. Me nsen ra ken buiten bewustzijn en lopen erns t ige verbra nd i nge n op. Na dat de bra nd is ge do ofd en de ra men aan de voorzijde zijn inge go o id verdw i j nt de ro o k en wordt het weer lic ht e r. De nog steeds do o rdra a ie nde vent i l a t ie werkt hier positief in me e. De meeste me nsen die buiten bewustzijn zijn ge raakt ko men weer bij. Het vluc hten door de ( no o d ) u i t g a ngen verloopt pro b l e matisch. De trap naar de Wir War Bar staat vol met me ns e n, zoals ook in de Wir War Bar zelf. Daardoor stokt het vluc hten langs deze route en breekt in de Wir War Bar ook paniek uit. De no o du i t g a ng aan de zijka nt krijgt men in eerste ins t a nt ie nie t open omdat de panie k s l u i t i ng omge ke e rd was ge mo nt e e rd en er een balk boven de panie k s l u i t i ng was bevestigd. Pas na enige tijd lukt het deze deur te openen. Wat later heeft een aant a l p e r s o nen de deur ont dekt die naar de opslagruimte loopt. Deze vluc ht route levert de v l uc ht e nde me nsen erg veel pro b l e men op. Opslag verhindert het snel vluc hten, evenals de moeilijk te openen dra a i ka nt e l deur die naar het platte dak leidt. Va naf het platte dak springe n me nsen naar bene den. Al snel pro b e ren me nsen te vluc hten via de ra men aan de voorzijde. Deze ra men zijn echter verg re ndeld en van tra l ies voorzien. Pas na dat de politie is ge a r r i v e e rd w o rden de tra l ies van binnen uit ge fo rc e e rd en lukt het om via de ra men te ont s na p p e n Fe i t e n De (nood)verlichting was al snel uitgevallen. Door de brand verbrandt de isolatie van de snoeren en smelten armaturen. Hierdoor ontstaat kortsluiting. Een paar noodverlichtings-armaturen bleven waarschijnlijk nog branden, maar waren door de dikke rook als snel niet meer zichtbaar. Op allerlei ma n ie ren probeert men 't He meltje te verlaten. Figuur 3 geeft aan op welke wijze de aanw e z igen dit ge daan of ge p ro b e e rd hebben en tot welke effecten en resultaten dit he e f t ge l e id. De bra nd

10 f ig. 3 Wijze van ont v l uc ht i ng Analys e Ie de re confro nt a t ie met een onge c o nt ro l e e rde bra nd leidt tot panie k re a c t ie s. Deze worde n versterkt do o rdat ande re me nsen ook panie k re a c t ies gaan vertonen. Dat men niet tijdig en v o l do e nde kon vluc hten heeft de volge nde oorzake n : te veel me nsen aanw e z ig (vier keer meer dan toege s t a a n ) ; zeer snelle bra ndu i t b re id i ng, veel vuur, ho ge tempera t u ren en grote hittestra l i ng ; n iet of onvoldo e nde func t io ne re nde (no o d ) u i t g a nge n. De onde r z o c hte bra nden bevestigen dit. Van de acht reeds ge no e mde onde r z o c hte bra nde n bleek ook de oorzaak in de vele slacht offers te lig gen aan te veel me nsen aanw e z ig (vier ke e r ), s nelle bra ndu i t b re id i ng (zeven keer) en onvoldo e nde func t io ne re nde (no o d ) u i t g a ngen (zes keer). Bij twee onde r z o c hte bra nden (Göteborg en Saint - L a u re nt - du - Po nt) kwamen al deze dr ie aspecten (te veel me nsen aanw e z ig, zeer snelle bra ndu i t b re id i ng en onvoldo e nde f u nc t io ne re nde no o du i t g a ngen), net zoals bij 't He me l t j e, tege l i j kertijd voor. Bij deze bra nde n v ielen 63 do den (bij 400 aanw e z igen) en 146 do den (bij aanw e z ige n ). Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

11 3.5 De gevolgen van de brand voor de slachtof f e rs Het ongeva l In een enkele minuten du re nde bra nd, binne ns hu i s, krijgen vele tie ntallen jonge me ns e n b ra ndw o nden. De ene erns t iger dan de ande re, afhankelijk van de oms t a nd ig he den. Het perc e nt a ge verbra nd lic h a a msoppervlak bedraagt bij enkelen meer dan 80%. Velen he b b e n door het ina de men van de hete luc ht en de verbra nd i ngsgassen erns t ige beschadig i ngen van de l uc ht w e gen opgelopen. Sommige me nsen ra ken korte tijd bewusteloos. Va naf dat mo me nt begint de klok voor deze jonge me nsen te tikken. De klok die de tijd a a ngeeft waarin deze slacht offers ziek zullen gaan worden van hun opgelopen letsel, de ene e rger dan de ande re, de klok die de tijd aangeeft waarbinnen de hu l p v e r l e n i ng moet zijn ge ë f f e c t u e e rd: van leken eerste hulp tot en met de behande l i ng in de zie ke n huizen. De ke t e n van zorg is zo sterk als zijn zwakste schake l! G e du re nde de eerste minuten is de paniek groot. Ie de reen tra c ht een veilig he e n ko men te v i nden. Sommigen ko men daarbij in de verdr u k k i ng. Voor ande ren lijkt alleen springen no g re dd i ng te bie den. In beide gevallen heeft dat voor een enke l i ng erns t ige ge v o l gen. Binnen 20 minuten is het perceel leeg. Twee overlede nen blijven acht e r. Buiten is het ko ud. De temperatuur is één gra a d, er waait een kra c ht ige wind, 6 Beaufort. De verbra nde slacht offers hebben baat bij ge do s e e rde ko e l i ng. Onde r ko e l i ng moet worde n v o o r ko men. Afde k ken van de bra ndw o nden zal de pijn verminde ren. Snelle vocht t o e d ie n i ng is van het grootste belang. Bij hen die een inhalatieletsel hebben opgelopen moet de vrije a de mweg worden verzeke rd (zono d ig door int u b a t ie). Veel van de slachtoffers hebben weinig kleren (meer) aan. De ontreddering is groot. Een groot aantal slachtoffers wordt opgevangen in het aanpalende café en in andere cafés in de buurt. Zij kennen daar de relatieve bescherming van een verwarmde ruimte. In deze uitbatingen worden gewondennesten ingericht. Andere slachtoffers vinden een goed heenkomen in de vele particuliere huizen in de directe omgeving. Daar ontvangen ze alle hulp die maar geboden kan worden. Van het bestaan van deze slachtoffers hebben de later aankomende verleningsdiensten eerst geen b e s e f. 177 De eerste eerste hu l p v e r l e n i ng wordt verric ht door de Vo l e nda m me r s. Zo nder acht te slaan op gevaar voor zichzelf re dden ze vele slacht offers uit het pand. Veel Vo l e nda m mers hebben een E H B O - d i p l o ma. Op allerlei ma n ie ren worden de me nsen ge ko e l d. Een enke l i ng springt in he t water van de haven. De ande ren ko men onder de do uc he bij partic u l ie ren, de bra ndweer spro e i t met een nevelspuit, ande ren ge b r u i ken natte do e ken en go rd i j nen. Deze eerste hu l p ma a t re ge l e n door de bevolking zelf en de eerste of f iciële hu l p v e r l e ners (bra ndw e e r, politie, huisartsen) is van groot belang geweest. De bra nd is van korte du u r. De blauwspartakken waarmee het plafo nd van het cafe zijn bede k t, zijn go r t droog, zij hangen er al 4 weken. Blauwspartakken bestaan uit celluloseacht ige stof f e n en bevatten ethe r i s c he oliën en pent e nen. Zoals blijkt uit de re c o ns t r uc t ie van de bra nd do o r T NO, wordt bij een bra nd vergelijkbaar met die in t He meltje binnen een minuut een t e m p e ratuur bereikt van gra den. Het zuurstofgehalte van de luc ht daalt tot 2%. Bij de luc ht die wij no r maal ina de men is dat 20%. Een de rgelijk zuurstof t e kort leidt o ngetwijfeld bij sommigen tot een verminde rd bewustzijn of zelfs een volledige De bra nd

12 b e w u s t e l o o s he id, een effect dat door ho ge conc e nt ra t ies ko o l mo nox ide en ko o l d iox ide versterkt kan worde n. De rook trekt, aanvankelijk via het plafo nd, maar ook door het vent ia l t iesysteem, door de he l e ruimte en da a r na via de trappen naar de ande re verd ie p i ngen en dus ook naar de Wir War bar en de Blokhut. Daar lopen enkelen door het ge dra ng bij de uitgangen botbre u ken op. He t ge z ic ht s v e r mo gen wordt ge h i nde rd door irritatie van de ogen en door de rook. De verbra nd i ng s - gassen zoals ge meten in de TNO re c o ns t r uc t ie bevatten onder ande re CO 2 ( ko o l d iox ide), CO ( ko o l mo nox ide) en roet (ko o l s t of). Er is korte tijd veel vuur in het café. Va l l e nde bra nde nde takken worden door de cafébezoeke r s met de armen afge w e e rd. Ook wordt ge t ra c ht de bra nde nde takken uit te slaan. Dat heeft een v o n ke n re gen tot gevolg. Van een aantal bezoekers raakt de kleding in bra nd. Door de fel b ra nde nde versie r i ng die naar bene den komt, door de grote ho e v e e l he id vuur en door een gro t e s t ra l i ng s h i t t e, krijgt een groot deel van de aanw e z igen erns t ige bra ndw o nde n Bra n d wonden en hun gevo l g e n B ra ndw o nden ontstaan door hitte-inw e r k i ng op de hu id dan wel de slijmvliezen van mo nd- en ke e l holte of luc ht w e gen. Ve r b ra nd i ngen ontstaan door contact met heet water of ande re v l o e i s t offen, hete gassen, vuur dan wel hete voorwerpen of oppervlakken. Door de hittei nw e r k i ng raakt de structuur van de hu id en slijmvliezen beschadigd. De mate waarin de z e b e s c h a d ig i ng optre e dt bepaalt of de func t ie ervan vermindert of zelfs verloren gaat. Bij een o p p e r v l a k k ige (eerste graads) verbra nd i ng is de schade ge r i ng, de eige nschappen en func t ie s van de hu id blijven in belang r i j ke mate beho uden en de verwond i ng zal spontaan ge ne z e n. Na a r mate de hu id dieper verbra ndt is ook de beschadig i ng gro t e r. Bij een de rde gra a d s v e r b ra nd i ng zijn alle hu id l a gen verbra nd en spre ken we van een volledige dikte hu id v e r b ra nd i ng. De eige nschappen van het (hu id)weefsel zijn de f i n i t ief vera nde rd en de o o r s p ro n ke l i j ke func t ie is volledig verloren gegaan. Spont a ne ge ne z i ng vanuit de onde r s t e hu id l a gen is niet meer mo gelijk. Om te kunnen beseffen wat een verbra nd i ngsletsel voor een ind i v idu beteke nt is het goed zic h te re a l i s e ren dat de hu id niet alleen het grootste orgaan is maar dat ook haar func t ie s b e l a ngrijk en divers zijn. Om enkele te no e men: afweer tegen het binne ndr i ngen van z ie k t e k ie men, re g u l e ren van de lic h a a ms t e m p e ra t u u r, voorko men van uitdro g i ng, beletten da n wel beperken van schade aan onder de hu id ge l e gen weefsels en org a a ns y s t e men door van buiten inw e r ke nd ge w e l d. Beschadig i ng van de hu id door een verbra nd i ng kan een bedre ig i ng v o r men voor het func t io ne ren van het ind i v idu of zelfs voor zijn voortbestaan. De ka ns hie ro p is groter na a r mate de verwond i ng (lees: verbra nd i ng) erns t iger is. Een patiënt met een v e r b ra nd i ng van meer dan 80% van het lic h a a moppervlak zal dit letsel naar alle w a a r s c h i j n l i j k he id niet overleven. Wa a rom en hoe kunnen patiënten met bra ndw o nden ziek worden? Hiervoor zijn een tweetal p rocessen vera nt w o o rdelijk die elkaar in de tijd opvolgen (fasen). In de eerste fase na de v e r b ra nd i ng (24 uur) speelt de bra ndw o nde n z iekte of de bra ndw o nde ns hock. In de da gen en w e ken hie r na kunnen bacteriële ont s t e k i ngen aanleid i ng geven tot erns t ige zie k t e v e r s c h i j ns e l e n. Voor een goed begrip van deze zie k ma ke nde processen moeten we ons re a l i s e ren dat ie de re v e r w o nd i ng en dus ook een bra ndw o nd ge neest via een zoge na a mde ont s t e k i ng s re a c t ie. He t Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

13 v e r w o nde ge b ied toont binnen 24 uur de ke n me r ken van een ont s t e k i ng: ro o d he id, zwelling, pijn, warmte en uitval van de func t ie. Veel van deze symptomen worden veroorzaakt do o r zowel een toena me van de bloedtoevoer als door een verho o gde do o rg a n ke l i j k he id van de haarvaten in het beschadigde ge b ie d. Deze haarvaten ra ken letterlijk lek waardoor zich gro t e ho e v e e l he den vocht in de weefsels ophoopt (oedeem). De grootte van de ont s t e k i ng s re a c t ie is e v e n re d ig met zowel de diepte als de oppervlakte van de verbra nd i ng. Bij verbra nd i ngen me t een beperkte omvang toont alleen het beschadigde ge b ied ont s t e k i ng s v e r s c h i j nselen. Bij verbra nd i ngen met een perc e nt a ge van meer dan 15% van het lic h a a msoppervlak zal he t ge hele org a n i s me in dit ont s t e k i ng s p roces worden betro k ken. Zo krijgt de patie nt ko o r t s. He t l ichaam zwelt door vocht o p ho p i ng in alle weefsels. Logischerwijze zal door het ma s s a l e v o c ht v e r l ies uit de bloedbaan het bloed ind i k ken, het bloed wordt stro p iger en kan minde r goed worden ro ndgepompt. Door het verlies aan bloedvolume zal de bloeddruk dalen. De p a t i ë nt raakt in shock. Diverse org a nen/weefsels kunnen hie rdoor minder goed van bloed en dus ook van zuurstof worden voorzien. Hij of zij zal minder gaan plassen. Afvalstoffen kunne n s l e c ht worden afge v o e rd. Er kan zo een levens b e dre ige nde situa t ie ont s t a a n. Wa n neer bra ndw o nden worden opgelopen in een afgesloten ruimte is de ka ns groot dat ook de l uc ht w e gen beschadigd ra ken. Dit kan enerzijds het gevolg zijn van de hitte van de luc ht die w o rdt inge a de md, anderzijds kunnen verbra nd i ng s p ro ducten in de rook irritere nd werke n. D a a r naast kunnen verbra nd i ng s p ro ducten via de luc ht w e gen in het lichaam worden opge no me n. Een beke nd voorbeeld hiervan is ko o l mo nox ide. Behalve een directe beschadig i ng van de luc ht w e gen door de hitte zal de func t ie van de l uc ht w e gen achteruitgaan door de ge v o l gen van de te verwachten ont s t e k i ng s re a c t ie. Er ontstaat oedeem, de luc ht w e gen ra ken verna u w d, de patiënt dre igt een zuurstof tekort en w o rdt bena u w d, hij dre igt te stikken. Afhankelijk van de oms t a nd ig he den kunnen niet alleen de bovenste luc ht w e gen: neus- en ke e l ho l t e, luc htpijp en haar grote vertakkingen maar ook de k l e i ne luc ht w e gen: bro nchiën en longen erns t ig beschadigd ra ken. De patiënt die na a s t b ra ndw o nden van de hu id een inhalatieletsel heeft is dan ook dubbel slecht af. De hu l p ma a t re gelen die ge du re nde de eerste uren volge nd op het inc ide nt worden ge no me n d ie nen te zijn ge r ic ht op het beperken van de schade die door de verbra nd i ng is vero o r z a a k t. " Koelen met water, de rest komt later" is de belangrijkste van de in alle eerste hu l p p rotocollen vastge l e gde ma a t re gelen. Zie da a rover de para g raaf hie r na. 179 K l e d i ng wordt bij voorkeur niet verwijde rd om beschadig i ng van de hu id, zoals bijvoorbeeld he t o p e nt re k ken van blaren te voorko men. Sme u l e nde kleding, bijvoorbeeld van nylon, kan door de h ierin opge s l a gen warmte ook na het doven van het vuur nog schadelijk zijn, re den om hier in v o o r ko me nde gevallen met koelen re ke n i ng te ho ude n. Om bij erns t ige verbra nd i ngen het ontstaan van shock te voorko men is het raadzaam om ko r t na het ongeval met vocht t o e d ie n i ng te beginnen. Soms kan dit al door me nsen direct te laten dr i n ken (niet in geval van verbra nd i ngen van de luc ht w e gen); vrijwel altijd zal een infuus moeten worden inge b ra c ht. De vocht v e r l iezen, ontstaan zoals hierboven beschreven, kunnen de eerste 24 uur zo groot zijn dat meer dan 15 liter infuusvloeistof no d ig is om shock te v o o r ko men en de patiënt aan het plassen te ho uden. Wa n neer de bra ndw o nd patiënt de sho c k fase (tot 72 uur na het ongeval) goed is do o rge ko me n resteert hem een ho e v e e l he id verbra nde hu id. Deze verbra nde hu id heeft niet alleen zijn De bra nd

14 f u nc t ie verloren (zie hiervoor) maar is feitelijk afgestorven. Zij vormt een go e de voeding s - b o dem voor allerlei bacteriesoorten. Deze bacteriën kunnen door de pro ducten die zij a f s c he iden de patiënt ziek ma ken. Hoe groter het perc e nt a ge verbra nd lic h a a msoppervlak de s te groter de ka ns op bacterie g roei. Wa n neer deze bacteriën de ge l e ge n he id krijgen zic h o n b e l e m me rd te verme n ig v u l d igen kan de patiënt zo ziek worden dat hij alsnog in shock ra a k t e n / of dat org a nen en weefsels zo erns t ig beschadigd ra ken dat zij hun func t ie niet me e r k u n nen uitoefenen. We spre ken dan van een mu l t i - o rgaan falen. De ka ns om hie raan te o v e r l i j den is groot. Het is da a rom van groot belang om bacterie g roei in verbra nde hu id te v o o r ko men. Pa t i ë nten met erns t ige bra ndw o nden worden daartoe in het zie ke n huis behande l d in eenpersoons ka me r s, met speciale luc ht b e h a nde l i ng waarbij verpleegkund igen, do k t o re n, p a ra me d ici en bezoek in steriele kleding wordt ge s t o ken om besme t t i ng met bacteriën zoveel mo gelijk te voorko men. De bra ndw o nden zelf worden veelal behandeld met een bacterie g ro e i re m me nde zalf. N iet volledige hu iddikte verbra nd i ngen (eerste en tweede graads) zullen/kunnen in circa twee w e ken ge nezen. Vo l l e d ige dikte hu id v e r b ra nd i ngen (de rde graads) ge nezen niet spontaan en v e reisen chirurg i s c he behande l i ng. De do de, verbra nde hu id wordt verwijde rd waarna he t o nt s t a ne defect, de wond, zal worden bedekt met een vrij hu idt ra ns p l a nt a a t Vr i j g e komen rook en zijn gevo l g e n Door het verbra nden van sparre nt a k ken, bevestig i ng s dra den en de ke r s t v e r l ic ht i ng ont s t a a n t i j de ns de bra nd verbra nd i ng s p ro ducten in de vorm van rook. Daarnaast is er kleding en s c hoeisel van tex t iel en kuns t s t of verbra nd. Ook verbra ndt er epox y, die verwerkt is in de vloer. De Commissie heeft TNO opdra c ht ge geven een re c o ns t r uc t ie te laten plaatsvinden van de b ra nd en een analyse te ma ken van de gassen die vrijko men bij het verbra nden van de s p a r re nt a k ken (zie bijlage 1). Ook heeft de Commissie laten nagaan welke stoffen vrij kunne n ko men bij de verbra nd i ng van tex t iel en kuns t s t of, waaro nder epox y. De re c o ns t r uc t ie van de b ra nd, de verric hte analyse van de gassen en ge ge v e ns uit het litera t u u ro nderzoek leiden tot de volge nde conc l u s ie s. - Er vindt een sne l l e, he f t ige verbra nd i ng plaats van sparre nt a k ken, nylon ko o rd en sno e re n met ke r s t l a m p j e s. - De luc ht t e m p e ratuur loopt binnen een minuut op tot 900 C. - Er is ro o ko nt w i k ke l i ng met 4% CO en 18% CO 2. - Het zuurstofgehalte daalt tot 2%. - De luc ht bovenin en onderin het vertrek me ngt zich, waardoor hete ro o kgassen en de e l t j e s z ich spre iden van boven naar bene de n. - Er komt een breed scala aan ande re stoffen vrij, meestal in een lage conc e nt ra t ie. Hoewel de uitslagen van de proeven niet één op één kunnen worden overgezet op de situa t ie in Vo l e ndam constateert de Commissie dat er voor vele betro k ke nen bij de bra nd spra ke is van een acute, ko r t du re nde blootstelling aan hete ina de m i ng s l uc ht en verbra nd i ngsgassen. Daarin ko men enkele stoffen voor in een ho ge conc e nt ra t ie. De meeste ande re stoffen, bij elkaar een b reed spectrum vorme nd, ko men in lage conc e nt ra t ies voor, terwijl de zuurstofc o nc e nt ra t ie e n kele minuten zeer laag is (tijde ns de proef 2%). Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

15 E f f e c t e n De ade m h a l i ng s w e gen kunnen beschadigd worden door de hete luc ht en me de da a rdoor wordt de zuurstofo p na me verminde rd. De verbra nd i ng s p ro ducten kunnen in meer of minde re mate een b i j dra ge leveren aan dat effect. De conc rete ge v o l gen van die bijdra ge kunnen zijn: 1. s l i j m v l ie s p r i k ke l i ng en soms erns t ige irritatie van de ogen en de bovenste luc ht w e ge n ; 2. p r i k ke l i ng of erns t ige irritatie van de diepe luc ht w e gen door ande re stoffen, event u e e l c u l m i ne re nd in longo e de e m ; 3. b e l e m me r i ng van de opna me van zuurstof in de longen door de verdr i ng i ng door gro t e ho e v e e l he den van op zich zelf niet schade l i j ke gassen, bijvoorbeeld ko o l d iox ide; 4. acute opna me van stoffen die het tra nsport of de benu t t i ng van zuurstof in het lic h a a m b e l e m me ren, bijvoorbeeld ko o l mo nox ide ; 5. acute opna me van stoffen die ande re func t ies van het lichaam belemme ren, met na me de he r s e n f u nc t ie ; 6. op lange re termijn blijvende long s c h a de, wanneer longo e deem is opge t re de n ; 7. een overge v o e l ig he id voor prikke l e nde stoffen, ge du re nde een aantal weken na de b l o o t s t e l l i ng. 181 O mdat het hier gaat om acute blootstelling ge du re nde korte tijd tre e dt het effect vrijwel altijd b i n nen 48 uur op. Dit effect kan van invloed zijn op de vitale func t ies van de slacht of f e r s. Bij de behande l i ng van de rge l i j ke slacht offers wordt in de acute fase dan ook re ke n i ng ge ho ude n met deze directe effecten. De behande l i ng is met zuurstof t o e d ie n i ng, luc ht w e g v e r w i j de nde me d ic a t ie en zono d ig int u b a t ie en beade m i ng daar op ge r ic ht. Ko o l mo nox ide heeft daarbij een ex t ra effect op het zuurstof t ra nsport in het lichaam en op de stof w i s s e l i ng van de cel. B e h a nde l i ng met zuurstof eventueel in combina t ie met beade m i ng kan de situa t ie van de s l a c ht offers snel verbeteren. Een snelle da l i ng van de zuurstofc o nc e nt ra t ie kan leiden tot een ge r i nge belemme r i ng voor he t l ic h a melijk func t io ne ren tot in erns t ige gevallen bewustzijns v e r l a g i ng en zelfs bewustelooshe id. Een aantal slacht of f e r s, bij wie meestal in de eerste 48 uur al blijkt dat ze een inhalatie l e t s e l hebben opgelopen, kan ook langdu r ige of zelfs blijvende ge v o l gen onde r v i nden. Dit kan een v e r m i nde rde long f u nc t ie zijn, een verho o gde prikke l b a a r he id en een verho o gde ge v o e l ig he id voor long a a ndo e n i ngen. Gedu re nde lange re tijd kunnen ro e t deeltjes opge hoest worde n. De Commissie constateert dat veel me nsen in Vo l e ndam zich ongerust ma ken over de ge v o l ge n van de blootstelling aan verbra nd i ng s p ro ducten. De Commissie heeft da a rom naar de effecten van de haar beke nde stoffen ge ke ke n. De bra nd

16 De Commissie me e nt dat voor personen met langdu r ige of blijvende klachten over de a de m h a l i ng en long f u nc t ie bege l e id i ng door de hu i s a r t s, zono d ig onde r s t e u nd do o r s p e c ialistisch onderzoek ge w e nst is. Daarnaast geeft de Commissie de Minister in overweging te bezien of mo n i t o r i ng van me nsen met klachten no o d z a kelijk is. Koelen en onderko e l i n g Koelen met water, de rest komt later. Aan deze pre v e nt ieve opdra c ht wordt in de ra m p na c ht op grote schaal gevolg ge geven. Daarvoor past niets dan waarde r i ng. Me nsen doen wat hu n v e r s t a nd hen ingeeft, mee op basis van de kennis die da a rover bestaat en die bijvoorbeeld terug is te vinden in aanw i j z i ngen voor eerste hulp, zoals die ook zijn vervat in de hie r v o o r a a nge h a a l de boodschap. Als we hie r na aanda c ht sche n ken aan de ge v o l gen van onde r ko e l i ng, waarmee een aant a l p a t i ë nten worden binne nge b ra c ht in de zie ke n huizen, dan is dat niet om iets af te doen aan de ge b o den hulp. Wel is er re den om in de sfeer van eerste hulp adviezen een nua nce aan te b re ngen. Dat er bij voorkeur met lauw water moet worden ge koeld is een nua nce die wellic ht b e ke nd is, maar lang niet altijd bie den de oms t a nd ig he den de mo ge l i j k he id lauw water te b e nutten. Zo ook in Vo l e ndam tijde ns de ra m p na c ht. Minder beke nd is dat het koelen in de meeste gevallen met na me zin heeft tijde ns de eerste tien minuten. Daarna neemt de effectiviteit ervan af en neemt de ka ns toe dat het slacht offer onde r koeld ra a k t. 182 Koelen is een belang r i j ke eerste hu l p ma a t re gel, omdat van koelen een guns t ig effect ma g w o rden verwacht op de diepte van de verbra nd i ng, op de zwelling (oede e m v o r m i ng) en de pijn. B e denk hierbij dat de rde graads of volledige dikte hu id verbra nd i ngen niet pijnlijk zijn. Ko e l e n ge du re nde tien minuten is onder de meeste oms t a nd ig he den voldo e nde. Bij voorkeur wordt ge koeld met ruims t ro me nd lauw water. Wo rdt ko ud water gebruikt of is de omge v i ng s - t e m p e ratuur waarin ge koeld wordt laag dan loopt de patiënt het risico onde r koeld te ra ke n. O nde r ko e l i ng (de cent rale lic h a a ms t e m p e ratuur is dan lager dan 35 gra den Celsius) tre e dt v o o ral op wanneer het ge hele lichaam en niet alleen het verbra nde oppervlak wordt ge ko e l d. S t e r ke afko e l i ng van het lichaam is ong u ns t ig voor het goed func t io ne ren van allerlei vitale o rg a a ns y s t e men zoals hart, longen, bloedstolling en de rge l i j ke. Tijde ns dan wel direct na he t koelen die nt de patiënt dan ook tegen afkoelen te worden besche r md door hem of haar in een w a r me omge v i ng te bre ngen dan wel met de ke ns toe te de k ken. In Vo l e ndam is het tijde ns de ra m p na c ht buiten één graad boven nul en er staat een kra c ht ige w i nd (6 Beaufort). De w i n d c h i l l- factor is dan gro o t. Slachtoffers die ondergebracht zijn in huizen en cafés verkeren dan naar verhouding in gunstige omstandigheden. De overdracht van deze slachtoffers naar de Sigmatent, op een later moment in de nacht, vraagt vanuit het perspectief van de kans op onderkoeling, ook aandacht, zeker als er geen voldoende verwarming is. Overbrenging van slachtoffers naar deze opvangmogelijkheid is en blijft een middel en moet dus in elke situatie op zijn zin beoordeeld blijven worden. Wa n neer het lichaam dre igt af te koelen dan zal het tra c hten dat tegen te gaan door de bloedvaten naar de hu id en het direct da a ro nder ge l e gen weefsel samen te knijpen ( v a s o c o ns t r ic t ie). Het gevolg hiervan is dat de kern van het lichaam (borst- en buiko rg a nen en he r s e nen) als het ware van de omge v i ng wordt ge ï s o l e e rd: de zoge heten schildikte neemt toe. De kern kan zo langer op "temperatuur" blijven. De weefsels in de ge b ie den die door de Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

17 b l o e d v a t v e r na u w i ng verstoken blijven van bloed en dus van zuurstof gaan over naar een a nde re vorm van stof w i s s e l i ng. Deze vorm van stof w i s s e l i ng, waarbij in plaats van CO 2 me l k - zuur wordt ge p ro duc e e rd, leidt tot een stijging van zure stof w i s s e l i ng s p ro ducten. Dit leidt t e z a men met een door ko ude veroorzaakte verminde r i ng van de ade m h a l i ng, waardoor per t i j d s - e e n he id minder zuurstof beschikbaar komt, tot verzuring van het bloed (ph-da l i ng). In c o m b i na t ie met de vocht v e r l iezen, die optre den als gevolg van de door de bra ndw o nde n o p gewekte en in gang gezette ont s t e k i ng s re a c t ie, dikt het bloed verder in. Dit heeft opnie u w een ne g a t ief effect op de do o r b l o e d i ng van de weefsels. Door deze combina t ie van effecten kan de cond i t ie van het slacht offer snel achteruitgaan. E n kele patiënten zijn in een ma t ige tot slechte cond i t ie in zie ke n huis en bra ndw o nde nc e nt r u m a a nge ko men. Zoals ge meld waren enkelen in shock. Deze oms t a nd ig he den zullen zeker tot een l a nger verblijf van de patiënten op een int e nsive care afde l i ng of op de verpleegafde l i ng hebben ge l e id Slachtof f e rs De korte felle bra nd, die ge p a a rd gaat met een forse ro o ko nt w i k ke l i ng, een grote hitte, b u i t e ngewoon he f t ig ge dra ng en slechte mo ge l i j k he den om naar buiten te ko men, eist zijn tol. D e r t ien do den en meer dan 200 ge w o nden, van wie velen zeer zwaar ge w o nd zijn. Er zijn veel slachtoffers met brandwonden. De verbrandingen zijn vaak zeer ernstig. Er is met name verbrandingsletsel aan het hoofd, de handen en de onderarmen. Daarnaast is er letsel op de rug en soms de voeten, slechts in weinig gevallen is er sprake van brandwonden op de onderbenen. Wanneer ook de kleding vlam heeft gevat zien we ook aan het onderlichaam brandwonden. 183 In een aantal gevallen is meer dan 80% van het lic h a a msoppervlak verbra nd. Dat is een p e rc e nt a ge dat volge ns de ervaringen van de s k u nd igen in de bra ndw o nde nc e nt ra in he t a l ge meen tot de dood leidt, zeker wanneer er da a r naast ook nog spra ke is van inhalatie l e t s e l. In de loop van de dag blijkt bij de tria ge door teams van de bra ndw o nde nc e nt ra dat tie nt a l l e n van de in de zie ke n huizen opge no men slacht offers opge no men moeten worden in bra ndw o nde n - c e nt ra (tria ge ho udt in dat patiënten worden inge deeld in catego r ieën, voor behande l i ng ). Het criterium dat de teams hant e ren is dat patiënten voor opna me in een bra ndw o nde n - c e ntrum in aanme r k i ng ko men als ze meer dan 25% verbra nd lic h a a msoppervlak hebben en t e v e ns beade md moeten worde n. Veel slacht offers hebben een beschadig i ng van de luc ht w e gen do o rdat ze rook en hete luc ht d ie met verbra nd i ngsgassen (o.a. CO) is verme ngd ina de me n. Bij nogal wat patiënten moet spra ke geweest zijn van onde r ko e l i ng. Niet altijd is de tempera t u u r ge meten, maar in de gevallen waarin dat wel is ge b e u rd - op verde n k i ng van onde r ko e l i ng z ien we een vrij erns t ige vorm van onde r ko e l i ng, tot zelfs een temperatuur van 30 gra de n Celcius en in een inc ide nteel geval 28 gra de n. Er zijn ook slacht offers die botbre u ken en (inw e nd ige) kne u z i ngen of snijwonden oplopen. Dat letsel ontstaat door het ge dra ng, door de ge v o l gen van een val of door een spro ng van g ro t e re ho o g t e. In een enkel geval gaat het om een spro ng van meer dan 5 me t e r. In één geval heeft dat tot ne u rologisch letsel ge l e id. De bra nd

18 Van de de r t ien slacht offers die op 1 januari en de da gen da a r na overlijden, sterven er tien aan de directe ge v o l gen van de bra ndw o nden en de inhalatie van hete gassen. De ande re dr ie ko men door verstikking om het leven, van wie één in het ge dra ng tijde ns de vluc ht. Ter plaatse overlijden vier slacht of f e r s. Vijf patiënten overlijden in de loop van de dag. Na twee da gen is er een tie nde slacht offer dat overlijdt. In de da gen tussen 15 en 23 janua r i o v e r l i j den er nog dr ie slacht of f e r s. L i j kschouw en secties T i j de ns de lijkscho u w i ngen en de secties komt vast te staan dat tien van de de r t ie n s l a c ht offers die overlijden zijn overleden door bra ndw o nden in combina t ie met een i n h a l a t ie t ra u ma. Drie slacht offers overlijden door verstikking. Bij vijf slachtoffers wordt (gerechtelijke) sectie verricht: bij twee slachtoffers die door verstikking om het leven zijn ge ko men en bij dr ie bra ndw o nde n p a t i ë nten die later overlijden. De of f ic ier van j u s t i t ie besluit sectie te laten verric hten als de lijkschouw onvoldo e nde uitsluitsel geeft over de doodsoorzaak. In dr ie gevallen bevestigen de secties echter slechts wat op basis van he t k l i n i s c he beeld al beke nd is: de patiënten zijn overleden door mu l t i - o rgaan falen als gevolg van e r ns t ige verbra nd i ngen. In een aantal gevallen is de fa m i l ie niet (tijdig) ge ï n fo r me e rd over he t v o o r ne men sectie te verric hten, zo is de Commissie door na b e s t a a nden te ke n nen ge ge v e n. 184 Aantal gewonden Er zijn aanw i j z i ngen dat het aantal ge w o nden mo gelijk ruim meer bedraagt dan 200 en tege n de 300 loopt. Dat is opvallend hoog, ge z ien het aantal bezoekers dat aanw e z ig is in t He me l t j e. Dat beteke nt dat vrijwel ie de re bezoeker op enigerlei wijze letsel heeft opge l o p e n of dat ook bezoekers van de Wir Warbar ge w o nd zijn ge ra a k t. O p v a l l e nd is dat over het aantal ge w o nden geen de f i n i t ieve du ide l i j k he id bestaat. De re g i s t ra t ie op het ra m p t e r rein is niet volledig geweest en kon dat ook niet zijn, ge geven de o ms t a nd ig he den, maar ook na d ien heeft er geen ge c o ö rd i ne e rde re g i s t ra t ie plaatsge v o nden. Als we alle waar dan ook ge re g i s t re e rde hu l p v e r l e n i ng en zorg optellen ko men we op meer dan 300 uit. Het onge z u i v e rde aantal in zie ke n huizen ge s ig na l e e rde slacht offers bedraagt ruim 330. Daarin zitten zeker ook du b b e l t e l l i ngen. Ook een optelling van het aantal slacht offers dat me t een ambulance of bus is vervoerd (98) en het aantal beke nde zelfverwijzers (135) bre ngt ons Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

19 op een aantal van circa 250 slacht of f e r s. Daarnaast zijn er slacht offers die alleen naar een huisarts zijn geweest of door ande re hu l p v e r l e ners zijn ge z ien. O p ge merkt moet worden dat onder het grote aantal als zelfverwijzers aange merkte slacht of f e r s z ich mo gelijk ook een aantal bege l e iders (onder wie fa m i l ie l e den) bevindt. Dat verklaart een deel van enkele ra p p o r t a ge-verschillen. Het gaat dan met na me om zelfverwijzers in he t Wa t e r l a nd z ie ke n huis en om een tie ntal in de slacht of f e r t e l l i ngen opge no men patiënten van wie het Boven IJ zie ke n huis in de opna me - ra p p o r t a ge geen me l d i ng maakt. Beke nd is dat beide z ie ke n huizen door veel zoge heten zelfverwijzers zijn bezocht. Van de ruim 70 zelfverwijzers die n iet in de beide zie ke n huizen in de opna me ra p p o r t a ge voorko men maar wel bij de slacht of f e r - a a ntallen ge no e md worden, gaat een deel overige ns op eigen ge l e ge n he id naar een ande r z ie ke n huis om zo de drukte in het zie ke n huis van eerste keuze te ontlopen. Voor een na der beeld daarvan en voor overige ge ge v e ns over het slacht offerbeeld wordt verwezen naar ho ofdstuk 5, Gene e s k u nd ige zorg, in het bijzonder het onde rdeel Opera t ies en int e ns ie v e z o rg en Totaal aantal opge no men en herplaatste patiënt e n. De conc l u s ie - die daar onderbouwd wordt is dat het meest waarschijnlijke aantal slacht of f e r s dat in zie ke n huizen, tra u ma c e nt ra en bra ndw o nde nc e nt ra opge no men is geweest 203 bedra a g t. Daartoe beho ren ook de ge w o nden die in een zie ke n huis of bra ndw o nde nc e ntrum overlijden. 3.6 Conclusies en te tre k ken lessen Inleiding De feiten, de analyse van de feiten, de re c o ns t r uc t ies en het onderzoek naar verge l i j k b a re b ra nden leidt uiteindelijk tot de conc l u s ies en de te tre k ken lessen. In dit ho ofdstuk gaat de C o m m i s s ie daar na der op in. Ze kijkt eerst of de ma a t re gelen die ge no men zijn of ge no me n h a dden kunnen worden het inc ide nt hadden kunnen voorko men of beperken. Daarna beschrijft de Commissie de conc l u s ies van de ins p e c t ie o nde r z o e ken en waar zij dat no o d z a kelijk acht, v o o r z iet ze deze van anno t a t ies of eigen conc l u s ie s Was het incident te vo o r komen of te beperke n? H ie r na bespreekt de Commissie de verschillende ma a t re gelen, afgezet tegen de ka ns op he t o ntstaan van bra nd, het verloop van de bra nd en de vluc ht van de aanw e z ige n. Geïmpregneerde versiering De versie r i ng was niet met een bra nd v e r t ra ge nd middel behande l d. Als dit wel het geval is b e hoort het ont s t e ken en de sne l he id van het voortplanten van de bra nd vertra a gd te zijn. Uit de ge no e mde proeven die zijn ge no men blijkt, zoals eerder al verme l d, dat als de b e h a nde l i ng op ge dro o gde ke r s t t a k ken niet door de levera nc ier ge s c h ie dt, er zelfs vrijwel ge heel geen verschil blijkt te zijn. Ind ien de levera nc ier de behande l i ng doet is er enig verschil me r k b a a r, maar voldoet het nog steeds niet aan de eis (bra nd v o o r t p l a nt i ngsklasse 2). Versiering voldoende hoog ophangen De versie r i ng was te laag opge h a ngen. Als men de versie r i ng wel op de juiste hoogte had ge h a ngen waren de oms t a nd ig he den toch nog zoda n ig dat bra nd had kunnen ontstaan. De v e r s ie r i ng was ex t reem bra ndbaar en ande re ont s t e k i ng s b ro n nen (verlic ht i ng s a r ma t u ren en warm worde nde bedra d i ng) zijn dan nog steeds aanw e z ig. De bra nd

20 Versiering zodanig bevestigen dat vallen wordt voorko m e n O mdat de versie r i ng rustte op kuns t s t of dra den, viel de bra nde nde versie r i ng snel na a r b e ne den. De bedra d i ng van de ke r s t v e r l ic ht i ng heeft het vallen nog enig s z i ns vertra a gd. D o o rdat deze bra nde nde delen op de aanw e z igen vielen had dit een versterke nde invloed op de p a n iek en de verwond i ngen. Als de versie r i ng niet naar bene den had kunnen vallen, bijvoorbeeld door het aanbre ngen van een net van kippeng a a s, was de paniek misschien ie t s m i nder geweest en had een aantal verwond i ngen voorko men kunnen worden. Dat neemt nie t weg dat in dit geval, met de aanw e z ige zeer snel bra nde nde versie r i ng, het vuur en de stra l i ng nog steeds hadden ge z o rgd voor het in bra nd vlie gen van kleding en het oplopen van b ra ndw o nde n. O p ge merkt wordt nog dat als de bra nde nde versie r i ng direct naar bene den was gevallen, de b ra nd misschien beperkt gebleven was tot een klein oppervlak, zoals bij één van de re c o ns t r uc t ie p roeven het geval was. Het niet aansteken van sterretjes De versie r i ng was zó bra ndbaar en zat zó dic ht boven de aanw e z igen, dat de ka ns aanw e z ig was dat de bra nd op een ande re wijze was ontstaan. Bijvoorbeeld door een sig a ret, aans t e ke r, de verlic ht i ng s a r ma t u re n 1 4 of de warm worde nde bedra d i ng. 186 Het aansteken van sterretjes volgens de gebruiks a a n w i j z i n g D o o rdat de sterretjes met de verpakking in bra nd ge s t o ken werden, ont s t o nd er een steekvlam w a a rdoor de sparre nt a k ken ont b ra ndden. Dit heeft echter geen versterke nde invloed gehad op het ontstaan van bra nd. Ook bra nde nde sterretjes hebben voldo e nde ene rg ie om de versie r i ng in de staat zoals deze was in 't He meltje vlak voor de bra nd, te ont s t e ke n 1 5. Ventilatie De vent i l a t ie o p e n i ngen bevinden zich boven en tussen de versie r i ng. De vent i l a t ie, die tijde ns de bra nd bleef do o rdra a ien, heeft de bra nd - zodra deze de eerste vent i l a t ie o p e n i ng bereikt ge deeltelijk versneld door de versie r i ng ge j a a gd. Na dat de bra nd ge do ofd was en de ra men aan de voorzijde waren inge s l a gen, heeft de vent i l a t ie er ook weer voor ge z o rgd dat de rook sne l w e rd afge v o e rd naar buiten, waardoor er weer zic ht kwam en me nsen weer bij bewustzijn ko men. Voor de perio de na het doven van de bra nd heeft de vent i l a t ie dus een positie v e invloed gehad op het vluc ht e n. Niet meer personen aanwezig dan toegestaan Gelet op de staat van de (no o d ) u i t g a ngen waren er in 't He meltje maar 72 persone n t o e gestaan. Als dat aantal in 't He meltje aanw e z ig was geweest, zou dat de bra nd en de s ne l he id van bra ndu i t b re id i ng niet hebben voorko men. Het aantal slacht offers zou echter wel m i nder zijn geweest omdat er dan minder personen aanw e z ig zijn en de ka ns kleiner is da t men elkaar onder de voet loopt. Ook zou meer bra nde nde versie r i ng naast de aanw e z igen zijn gevallen in plaats van op de aanw e z igen zoals nu het geval was. (Nood)uitgangen in orde Als alle (no o d ) u i t g a ngen hadden ge f u nc t io ne e rd zoals ze zouden moeten func t io ne ren (ge e n me nsen achter de no o du i t g a ng, goed te openen de u ren, geen opslag voor de no o du i t g a ng, de u gde l i j ke tra p p e n 1 6 ) zou de ont r u i m i ng sneller zijn verlopen. Dat ho udt in dat een aant a l me nsen die nu niet snel ge noeg 't He meltje heeft kunnen verlaten dat met go e d Deel B To e dra c ht en afwikke l i ng van de ra m p

S l o t b e s c h o u w i n g

S l o t b e s c h o u w i n g E S l o t b e s c h o u w i n g 439 440 A l ge meen Deel Jaap en Anja Veerman (2) Pas in de loop van de dag wordt duidelijk waar het lichaam van Lennart is. De familie Ve e rm a n krijgt de mededeling

Nadere informatie

Reconstructie van de b rand in bar t Hemeltje in Vo l e n d a m

Reconstructie van de b rand in bar t Hemeltje in Vo l e n d a m Reconstructie van de b rand in bar t Hemeltje in Vo l e n d a m T NO I r. P.H.E. van de Leur I r. M. Öhlin I ng. P. B. Reijma n 96 R e c o ns t r uc t ie van de bra nd 1 I n l e i d i n g In de nie u w

Nadere informatie

Afra en Willem Schilder (2)

Afra en Willem Schilder (2) Afra en Willem Schilder (2) Hysterisch mens " Toen de ambulances er waren, ging ik naar buiten om de broeders te roepen: "Ik heb kindere n boven, die moeten naar het ziekenhuis!" Maar ze wilden niet naar

Nadere informatie

Nader onderzoek handhaving bra n d ve i l i g h e i d

Nader onderzoek handhaving bra n d ve i l i g h e i d Nader onderzoek handhaving bra n d ve i l i g h e i d E i ndra p p o r t a ge de e l o nde r z o e ke n N I B R A 109 110 c a f é b ra nd nie u w j a a r s na c ht Vo o r wo o rd In het ka der van het

Nadere informatie

Debat Bestuurlijke Handhaving Bra n d ve i l i g h e i d

Debat Bestuurlijke Handhaving Bra n d ve i l i g h e i d Debat Bestuurlijke Handhaving Bra n d ve i l i g h e i d D e e l n e m e rs Bestuurders en uitvoerders D h r. W. van de Bospoort, coördinator aanpak brandveiligheid binnenstad Amsterdam D h r. J.H. Ehrismann,

Nadere informatie

L i t e ra t u u rstudie branden in publieks g e b o u wen ve rgelijkbaar met de brand in t Hemeltje op 1 januari 2001

L i t e ra t u u rstudie branden in publieks g e b o u wen ve rgelijkbaar met de brand in t Hemeltje op 1 januari 2001 L i t e ra t u u rstudie branden in publieks g e b o u wen ve rgelijkbaar met de brand in t Hemeltje op 1 januari 2001 T NO - ra p p o r t 145 Au t e u rs I r. P.H.E. van de Leur I r. L. Tw i l t D r.

Nadere informatie

Ouders Edward Jonk (1)

Ouders Edward Jonk (1) Ouders Edward Jonk (1) E d w a rd Jonk is in de brand omgekomen. Uit de verhalen maken zijn ouders op dat hij eerst in de Amvo was geweest. Toen daar de bel ging, is hij naar t Hemeltje gegaan. Na de o

Nadere informatie

Tu s s e n ra p p o r t a g e

Tu s s e n ra p p o r t a g e 7 Tu s s e n ra p p o r t a g e S a m e n va t t i n g Naar aanleid i ng van de ra m p z a l ige gebeurtenis in Vo l e ndam besloot de ministerraad op 15 januari van dit jaar tot de ins t e l l i ng van

Nadere informatie

Pastoor Berkhout (2) G e d a c h t e n c e n t rum in de Ark

Pastoor Berkhout (2) G e d a c h t e n c e n t rum in de Ark Pastoor Berkhout (2) Ik vraag mij af of het verstandig is geweest om in die jaren zoveel drankvergunningen af te geven. Ve rder heb ik vragen bij de bouw van drie bars boven elka a r. Als deze bars overvol

Nadere informatie

To e d racht en afwikke l i n g van de ra m p

To e d racht en afwikke l i n g van de ra m p B To e d racht en afwikke l i n g van de ra m p 89 90 Afra en Willem Schilder (1) Afra en Willem Schilder hebben twee zoons van 17 en 19 jaar. Beiden waren in t Hemeltje. De jongste heeft altijd honger

Nadere informatie

Ve rslag discussieb i j e e n komst 2 mei 2001

Ve rslag discussieb i j e e n komst 2 mei 2001 Ve rslag discussieb i j e e n komst 2 mei 2001 D e e l n e m e rs aan de discussiebijeenko m s t D h r. ing. R. Ha gen, Hoofd Expertise & Onderzoek Nibra Een hoofd Preventie van een gemeentelijke brandweerorganisatie

Nadere informatie

C a f é b rand Nieuwjaars n a c h t P u b l i e ks ve rs i e

C a f é b rand Nieuwjaars n a c h t P u b l i e ks ve rs i e C a f é b rand Nieuwjaars n a c h t P u b l i e ks ve rs i e 1 I n l e i d i n g In de nie u w j a a r s na c ht van 2001 brak er bra nd uit in café t He meltje aan de Haven in Vo l e ndam. Een korte bra

Nadere informatie

Ve rgunning, controle en handhaving bra n d ve i l i g h e i d

Ve rgunning, controle en handhaving bra n d ve i l i g h e i d Ve rgunning, controle en handhaving bra n d ve i l i g h e i d E i ndra p p o r t a ge van de quic k - s c a n N I B R A 12 c a f é b ra nd nie u w j a a r s na c ht Vo o r wo o rd In de perio de van 19

Nadere informatie

R e c h t e r l i j ke toetsing va n b ra n d ve i l i g h e i d s b e s l u i t e n

R e c h t e r l i j ke toetsing va n b ra n d ve i l i g h e i d s b e s l u i t e n R e c h t e r l i j ke toetsing va n b ra n d ve i l i g h e i d s b e s l u i t e n Een onderzoek van re c ht s p raak betre f f e nde besluiten van ge me e nt e b e s t u ren inzake v e rg u n n i ng

Nadere informatie

Ouders Edward Jonk (2)

Ouders Edward Jonk (2) Ouders Edward Jonk (2) Is het hem? Dan kunnen we weer gaan " Vo o rdat het tot je doordringt dat het je zoon is, stonden er vijf re c h e rcheurs te kijken van: Nou? Is het hem? Dan kunnen we weer gaan.

Nadere informatie

Ac t i e p ro g ra m m a B ra n d ve i l i g h e i d

Ac t i e p ro g ra m m a B ra n d ve i l i g h e i d D Ac t i e p ro g ra m m a B ra n d ve i l i g h e i d 395 396 Deel D Ac t ie p ro g ra m ma Bra nd v e i l ig he id Jaap en Anja Ve e r m a n ( 1 ) Door de brand in de nieuwjaarsnacht zijn Jaap en Anja

Nadere informatie

Zoon Tom en vader Thom Keizer (3)

Zoon Tom en vader Thom Keizer (3) Zoon Tom en vader Thom Keizer (3) Ik voelde mijn oren smelten Tom herinnert zich de doodse stilte: "Na de steekvlam was het meteen donke r. Eerst was er g e s c h re e u w: We gaan dood. Toen stilte. Ik

Nadere informatie

Zoon Tom en vader Thom Keizer (2)

Zoon Tom en vader Thom Keizer (2) Zoon Tom en vader Thom Keizer (2) Psychologische nazorg, nú, onmiddellijk! "De gemeente is lange tijd verdoofd geweest, niet aanspre e k b a a r, maar men probeert nu alles te doen om te redden wat er

Nadere informatie

Bedrijfsleven in beeld: C a l l c e n t e rs

Bedrijfsleven in beeld: C a l l c e n t e rs Bedrijfsleven in beeld: C a l l c e n t e rs d rs. R.M. Bra a k s m a Z o e t e r m e e r, december 1998 ISBN: 90-371 - 070 6-0 Prijs: ƒ 25,- Bestelnummer: A981 8 EIM is een onde r z o e k s b u reau met

Nadere informatie

Eigen invloed erva re n

Eigen invloed erva re n Eigen invloed erva re n Deze bro c hu re reikt sugge s t ies aan voor het bevorde ren van zegge ns c h a p van mensen met ernstig meervoudige beperkingen. Deze zijn met name bedoeld voor begeleiders die

Nadere informatie

Emergency programme In her eme rge ncy pro g ra m me the Committee comes to the fo l l o w i ng 18 eme rge ncy point s :

Emergency programme In her eme rge ncy pro g ra m me the Committee comes to the fo l l o w i ng 18 eme rge ncy point s : Emergency programme In her eme rge ncy pro g ra m me the Committee comes to the fo l l o w i ng 18 eme rge ncy point s : M u n i c i p a l i t i e s 1. Catch up with the impleme nt a t ion of lic e ns

Nadere informatie

Sectorscoop Ondernemen in de G roothandel 1999

Sectorscoop Ondernemen in de G roothandel 1999 Sectorscoop Ondernemen in de G roothandel 1999 G. de Jong d rs. A.P. Muizer J.M. van der Zwan Z o e t e r m e e r, maart 1999 ISBN: 90-371 - 071 9-2 Prijs: ƒ 75,- Bestelnummer: A9823 EIM is een onde r

Nadere informatie

Uitleg Toerklas s e 1e traject 42e Nacht van Venlo 2009. Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng

Uitleg Toerklas s e 1e traject 42e Nacht van Venlo 2009. Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng Pagina 1 van 14 Punt Goe d Fout Oms c hr i j vi ng 3 Z Al s u z ag dat de punt ac ht e r "SUCCES" e e n kl e i ne o was had u uw e e r s t e goe de c ont r ol e t e pakke n. Ooooooooo z i t dat z o!!!!!!

Nadere informatie

Bedrijfsleven in beeld: Het ve r t a a l b u re a u

Bedrijfsleven in beeld: Het ve r t a a l b u re a u Bedrijfsleven in beeld: Het ve r t a a l b u re a u P.A. van Eck van der Sluijs Z o e t e r m e e r, december 1998 ISBN: 90-371 - 0701 - X Prijs: ƒ 25,- Bestelnummer: A981 4 EIM is een onde r z o e k s

Nadere informatie

JIJ. Daar moet je nu over nadenken!

JIJ. Daar moet je nu over nadenken! WAT DOE JIJ BIJ BRAND? Daar moet je nu over nadenken! Stel, er breekt bij u thuis brand uit. Door de zwarte rook ziet u niets meer en kunt u nauwelijks ademhalen. Binnen enkele minuten ontstaat een niet

Nadere informatie

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Brandveiligheid in de zorg HANDIGE TIPS om brand te voorkomen en goed te kunnen reageren bij brand Versie voor ziekenhuizen, revalidatiecentra, umc s en tijdelijk verblijf in de ggz Maak de zorg brandveilig

Nadere informatie

Vluchtplan van Gastouder:..

Vluchtplan van Gastouder:.. Vluchtplan van Gastouder:.. Stap 1 Bespreek samen de mogelijke vluchtroutes als er brand uitbreekt en schrijf op hoe u dan vlucht (via het raam, de dakgoot, het balkon, etc.). BRAND OP DE:.. IK VLUCHT

Nadere informatie

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Brandveiligheid in de zorg HANDIGE TIPS om brand te voorkomen en goed te kunnen reageren bij brand Versie voor ziekenhuizen, revalidatiecentra, umc s en tijdelijk verblijf in de ggz Brochure-IkMaakDeZorgBrandveilig_AB1-v4.indd

Nadere informatie

Kun je uit de hemel va l l e n?

Kun je uit de hemel va l l e n? Kun je uit de hemel va l l e n? B e l eving van de dood en ro u w ve r werking door mensen met een ve rs t a n d e l i j ke handicap Rianne Meeusen-van de Kerkhof Hanneke van Bommel Werner van de Wouw

Nadere informatie

Technologische samenwe r- king in de industrie en de z a ke l i j ke diensten 1998 U i t komsten Monitor TECHSAM2 1998

Technologische samenwe r- king in de industrie en de z a ke l i j ke diensten 1998 U i t komsten Monitor TECHSAM2 1998 Technologische samenwe r- king in de industrie en de z a ke l i j ke diensten 1998 U i t komsten Monitor TECHSAM2 1998 m w. ir. H.E. Hulshoff d rs. D. Snel Z o e t e r m e e r, november 1998 ISBN: 90-371

Nadere informatie

Sectorscoop Ondernemen in het Ambacht 1999

Sectorscoop Ondernemen in het Ambacht 1999 Sectorscoop Ondernemen in het Ambacht 1999 d rs. R.M. Bra a k s m a d rs. J.P.J. de Jong d rs. A.P. Muizer Z o e t e r m e e r, november 1998 ISBN 90-371 - 0 6 9 5-1 Prijs ƒ 75,- Bestelnummer: A9810 EIM

Nadere informatie

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R 8 8 0 0 R O E S E L AR E a d re s o p a a n vra a g P R I J S O P AAN VR AAG re f. P 0 2 3 8 AL G E M E E N R e fe re n ti

Nadere informatie

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R

ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN - AT ELIERRUIMT E - KANT O O R ZEER GO ED GELEGEN BEDRIJFSGEBO UW MET MAGAZIJN AT ELIERRUIMT E KANT O O R 8 8 0 0 R O E S E L AR E a d re s o p a a n vra a g P R I J S O P AAN VR AAG re f. P 0 2 3 8 AL G E M E E N R e fe re n ti e P

Nadere informatie

A 7 8. Dit is de stad van 't leed. Allegro Moderato q. = 63 SOPRANO ALTO TENOR BASS. Mm mp. Componist: Erika Budai Leuven, 12 januari 2014

A 7 8. Dit is de stad van 't leed. Allegro Moderato q. = 63 SOPRANO ALTO TENOR BASS. Mm mp. Componist: Erika Budai Leuven, 12 januari 2014 Tekst: Emile Verhaeren Vertaling: Frans Boenders SOPRANO A Dit is de stad van 't leed Allegro Moderato q. = 63 Coonist: Erika Budai Leuven, 1 januari 01 ALTO TENOR BASS 6 11 B q=63 16 Tra nen, kwel ling

Nadere informatie

PRACHT IG KARAKT ERVO L T RIPLEX APPART EMENT (CA. 160M2 ) MET RUIM ZO NNET ERRAS O P 50M VAN DE ZEE

PRACHT IG KARAKT ERVO L T RIPLEX APPART EMENT (CA. 160M2 ) MET RUIM ZO NNET ERRAS O P 50M VAN DE ZEE PRACHT IG KARAKT ERVO L T RIPLEX APPART EMENT (CA. 160M2 ) MET RUIM ZO NNET ERRAS O P 50M VAN DE ZEE 8 3 0 1 H E I S T -AAN -Z E E a d re s o p a a n vra a g 4 4 9. 0 0 0, - re f. A13 0 7 a AL G E M E

Nadere informatie

Voorkom brand, wees slim met elektrische apparaten

Voorkom brand, wees slim met elektrische apparaten Voorkom brand, wees slim met elektrische apparaten Telefoon opladen? Leg de telefoon op een tafel of (nacht)kastje, niet op bank of bed. Stof kan door hitte vlam vatten. Elektrische apparaten moeten hun

Nadere informatie

Vro u welijk ondernemerschap

Vro u welijk ondernemerschap Vro u welijk ondernemerschap in Nederland 1 9 9 4-1 9 9 7 Een studie naar ove re e n komsten en ve rschillen tussen vro u wel i j ke en mannelijke ondernemers in de eerste jaren na de start m e v r. drs.

Nadere informatie

Behandeling van wonden en letsels

Behandeling van wonden en letsels Module 4 Behandeling van wonden en letsels Als u deze module gevolgd hebt, weet u: - Wat u moet doen bij mogelijk inwendig bloedverlies - Wat u moet doen bij uitwendig bloedverlies - Wat u moet doen bij

Nadere informatie

Ik ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben:

Ik ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben: Ik ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben: Op het bord 1. Blij met vuur 2. Wat is vuur? 3. Vuur maken 4. Lekker warm 5. Verbranden zonder vlammen

Nadere informatie

Datum: EHBO. 3. Wat gebeurt er met de bloedvaten en zenuwen als een tand uit de mond vliegt?

Datum: EHBO. 3. Wat gebeurt er met de bloedvaten en zenuwen als een tand uit de mond vliegt? Naam: Datum: EHBO Ga naar deze website: www.klas5sintmichiel.yurls.net Klik op EHBO. Bekijk eerst het filmpje Een uitgeslagen tand en daarna het filmpje bloedneus. Een uitgeslagen tand 1. Is een tand een

Nadere informatie

De Nederlandse burger over maatschappelijke betrokkenheid

De Nederlandse burger over maatschappelijke betrokkenheid De Nederlandse burger over maatschappelijke betrokkenheid Kader en samenvatting onderzoeksresultaten 14 augustus 2007 Hoe heeft de maatschappelijke betrokkenheid zich in Nederland de afgelopen jaren ontwikkeld?

Nadere informatie

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken brand, wees voorzichtig in de keuken Houd brandbare objecten zoals keukenrol en pannenlappen uit de buurt van de kookplaat. Blijf in de buurt tijdens het koken en houd een passende deksel bij de hand.

Nadere informatie

Brandwonden en dan? Eerst water, de rest komt later

Brandwonden en dan? Eerst water, de rest komt later Brandwonden en dan? Eerst water, de rest komt later Eerst water, de rest komt later! Voorkom brandwonden Er is maar één juist antwoord op de vraag hoe brandwonden kunnen worden voorkomen: wees alert en

Nadere informatie

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken brand, wees voorzichtig in de keuken Houd brandbare objecten zoals keukenrol en pannenlappen uit de buurt van de kookplaat. Blijf in de buurt tijdens het koken en houd een passende deksel bij de hand.

Nadere informatie

brandbare stof zuurstof ontstekingsbron

brandbare stof zuurstof ontstekingsbron DE VUURDRIEHOEK Bijna iedereen onderschat de verwoestende kracht van vuur. Een brand moet je in eerste instantie proberen te voorkomen. Als je weet hoe een brand kan ontstaan, ben je al een hele stap verder.

Nadere informatie

We werken met Gentle Teaching; met warmte en respect voor elkaar. Ieder mens wil zich veilig voelen en wil verbonden zijn met anderen.

We werken met Gentle Teaching; met warmte en respect voor elkaar. Ieder mens wil zich veilig voelen en wil verbonden zijn met anderen. Het p e ra r n e p w.zi s. kwaliteit bij cliëntversie en Samenvatting van het kwaliteitsrapport 2018 Zorg bij zideris Als je een verstandelijke beperking hebt, kun je bij Zideris wonen of meedoen aan dagactiviteiten.

Nadere informatie

Ko p i e e r b l a d e n

Ko p i e e r b l a d e n Ko p i e e r b l a d e n w o o r d en s c h ato nt w ik k el ing We r k w i j zen voor groep 1-4 van de basisschool M a ri jke Kienstra w o o r d en s c h ato nt w ik k el in g We r k w i j zen voor groep

Nadere informatie

Sectorscoop Ondernemen in de Industrie 1999

Sectorscoop Ondernemen in de Industrie 1999 Sectorscoop Ondernemen in de Industrie 1999 i r. J.A. Becht d rs. R.M. Bra a k s m a d rs. A.P. Muizer Z o e t e r m e e r, december 1998 ISBN: 90-371 - 0 6 9 6 - X Prijs: ƒ 75,- Bestelnummer: A9811 EIM

Nadere informatie

Welke stelling in het geval van brandwonden is juist?

Welke stelling in het geval van brandwonden is juist? Meerkeuzevraag 8.1 Meerkeuzevraag 8.2 Meerkeuzevraag 8.3 Meerkeuzevraag 8.4 Meerkeuzevraag 8.5 Meerkeuzevraag 8.6 Meerkeuzevraag 8.7 Welke stelling in het geval van brandwonden is juist? A. De gevormde

Nadere informatie

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken brand, wees voorzichtig in de keuken Houd brandbare objecten zoals keukenrol en pannenlappen uit de buurt van de kookplaat. Blijf in de buurt tijdens het koken en houd een passende deksel bij de hand.

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

Brand en explosiegevaar

Brand en explosiegevaar Brand en explosiegevaar Door brand en explosie tijdens werkzaamheden vallen er jaarlijks tientallen doden en gewonden. Dus moet je brand en explosies zien te voorkomen. Mede doordat deze zeer onvoorspelbaar

Nadere informatie

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken

Voorkom brand, wees voorzichtig in de keuken brand, wees voorzichtig in de keuken Houd brandbare objecten zoals keukenrol en pannenlappen uit de buurt van de kookplaat. Blijf in de buurt tijdens het koken en houd een passende deksel bij de hand.

Nadere informatie

Voorwoord. B e s t e le e r l i n g e n o u de r s / v e r z o r g e r s,

Voorwoord. B e s t e le e r l i n g e n o u de r s / v e r z o r g e r s, Voorwoord B e s t e le e r l i n g e n o u de r s / v e r z o r g e r s, V o o r j e l i gt het prog r amma van toe t s i ng en a f s l u i t i n g ( P TA ) v a n Be u k en r o d e Ond e r w i j s. B e

Nadere informatie

EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND

EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw huid kan redelijk goed tegen warmte, zoals van een warm bad. Maar bij echte hitte, bijvoorbeeld in een te heet bad, kan de huid verbranden. De huid doet

Nadere informatie

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care Op bezoek S bij Sam op de Intensive Care Hoi, ik ben Sam en ik lig op de Intensive Care S Ik heb een fotoboekje gemaakt. Zo kun je alvast zien waar ik ben en wat iedereen op de afdeling doet. Natuurlijk

Nadere informatie

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Brandveiligheid in de zorg HANDIGE TIPS om brand te voorkomen en goed te kunnen reageren bij brand Versie voor zelfstandig wonen met zorg Maak de zorg brandveilig TIPS OM Brandveiligheid is een belangrijk

Nadere informatie

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Brandveiligheid in de zorg HANDIGE TIPS om brand te voorkomen en goed te kunnen reageren bij brand Versie voor zorginstellingen voor langdurende zorg Maak de zorg brandveilig TIPS OM Brandveiligheid is

Nadere informatie

S a m e nw e r k i n g e n s t r u c t u r e l e f o r m a t i e e x t e r n e v e i l i g h e id E i n d r a p p o r t a g e

S a m e nw e r k i n g e n s t r u c t u r e l e f o r m a t i e e x t e r n e v e i l i g h e id E i n d r a p p o r t a g e S a m e nw e r k i n g e n s t r u c t u r e l e f o r m a t i e e x t e r n e v e i l i g h e id E i n d r a p p o r t a g e P r o v i n c i e L i m b u r g 23 april 2 0 0 7 D e f i n i t i ef r a p p

Nadere informatie

C U L T U U R E D U C A T I E M E T K W A L I T E I T

C U L T U U R E D U C A T I E M E T K W A L I T E I T C U L T U U R E D U C A T I E M E T K W A L I T E I T HET SEP-RAA MWE R KPLAN HEEFT A LS DO E L C U L TURELE IN STE LL INGE N E N S CHO LE N (IN HET B I JZO N DE R LE RA REN) CO N C RETE I N H O U DE LI

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

We r kgelegenheid, va c a t u re s en scholing in het MKB 1997 O m vang, samenstelling en ke n m e r ken van arbeid

We r kgelegenheid, va c a t u re s en scholing in het MKB 1997 O m vang, samenstelling en ke n m e r ken van arbeid We r kgelegenheid, va c a t u re s en scholing in het MKB 1997 O m vang, samenstelling en ke n m e r ken van arbeid d rs. P.A. van der Hauw m e v r. dr. H. Vinke d rs. G.Th. Elsendoorn d rs. E. van Stra

Nadere informatie

Zien en zingen. Een bundel oude kinderliedjes

Zien en zingen. Een bundel oude kinderliedjes Zien en zingen. Een bundel oude kinderliedjes Hugo de Groot bron. Met illustraties van Corina. A.J.G. Strengholt, Amsterdam 1945 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/groo172zien01_01/colofon.php

Nadere informatie

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Brandveiligheid in de zorg HANDIGE TIPS om brand te voorkomen en goed te kunnen reageren bij brand Versie voor zelfstandig wonen met zorg Brochure-IkMaakDeZorgBrandveilig_AB3-v3.indd 1 20-06-17 09:33 Maak

Nadere informatie

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M +

T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + T I P S I N V U L L I N G E N H O O G T E T E G E N P R E S T A T I E S B O M + A a n l e i d i n g I n d e St a t e nc o m m i s si e v o or R ui m t e e n G r o e n ( n u g e n o em d d e St at e n c

Nadere informatie

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt

Nadere informatie

MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014

MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014 MKB-vriendelijk aanbesteden 14 November 2014 H.C.A. Zwitserloot Beng, inkoopmanager Bizob Opgericht door de deelnemende gemeenten 2003; Bizob is van en voor de 18 gemeenten, daarnaast werken wij voor organisaties

Nadere informatie

De hi e r ui t voor t vl oe i e nde ui t ga ngs punt e n z i j n ui t ge we r kt e n ve r me l d i n hoof ds t uk 2.

De hi e r ui t voor t vl oe i e nde ui t ga ngs punt e n z i j n ui t ge we r kt e n ve r me l d i n hoof ds t uk 2. . I NLEI DI NG Di t doc ume nt omva t he t Ca pa c i t e i t s pl a n 2 va n ENECO Ne t Be he e z oa l s ve e i s t i n de El e kt i c i t e i t s we t 1998 e n he t hi e op a a ns l ui t e nd be s l ui

Nadere informatie

Maximale inspanningstest

Maximale inspanningstest Maximale inspanningstest Je komt bij ons in het ziekenhuis voor een test. Die test heet maximale inspanningstest. Het is een onderzoek waarbij de dokter onderzoekt: Hoe jouw conditie is. Hoe je longen,

Nadere informatie

Brandwonden en dan? Eerst water, de rest komt later

Brandwonden en dan? Eerst water, de rest komt later Brandwonden en dan? Eerst water, de rest komt later Eerst water, de rest komt later! Wat is een brandwond? De huid is opgebouwd uit een aantal lagen en bevat haren, klieren, zenuwen en bloed vaten. Bij

Nadere informatie

Naam: BLOEDSOMLOOP. Vraag 1. Waaruit bestaat bloed?

Naam: BLOEDSOMLOOP. Vraag 1. Waaruit bestaat bloed? Naam: BLOEDSOMLOOP Bloed Een volwassen persoon heeft 5 á 6 liter bloed. Dat bloed bestaat uit bloedplasma, bloedcellen (rode en witte) en bloedplaatjes. Als bloed een paar dagen heeft gestaan, zakken de

Nadere informatie

Bedrijfshulpverlening

Bedrijfshulpverlening Proefexamen Brandbestrijding en Ontruiming 1. Een bedrijfshulpverlener moet als hij een brandmelding krijgt, werken volgens de algemene hulpverleningsregels. Wat heeft daarbij de HOOGSTE prioriteit? a.

Nadere informatie

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Brandveiligheid in de zorg HANDIGE TIPS om brand te voorkomen en goed te kunnen reageren bij brand Versie voor zorginstellingen voor langdurende zorg Brochure-IkMaakDeZorgBrandveilig_AB2-v3.indd 1 20-06-17

Nadere informatie

ORANJE KRUIS JEUGDBOEKJE

ORANJE KRUIS JEUGDBOEKJE HET ORANJE KRUIS JEUGDBOEKJE OFFICIËLE HANDLEIDING VOOR EERSTE HULP DOOR JEUGD Inhoud 1 Algemeen 7 2 Bewustzijn en 13 ademhaling 2.1 Stoornissen in het bewustzijn 14 2.2 Stoornissen in de ademhaling 17

Nadere informatie

Spoedeisende Hulp behandelingen (2007-2011) 90 Ziekenhuisopnamen (2011) 140 Overledenen (2011) 2

Spoedeisende Hulp behandelingen (2007-2011) 90 Ziekenhuisopnamen (2011) 140 Overledenen (2011) 2 Verbranding door kleding Ongevalscijfers Samenvatting In de periode 27-211 zijn jaarlijks gemiddeld 9 mensen behandeld op een Spoedeisende Hulp (SEH)-afdeling van een ziekenhuis aan verwondingen die zijn

Nadere informatie

Stimuleringsplan Robuuste verbinding Schinveld-Mook

Stimuleringsplan Robuuste verbinding Schinveld-Mook Stimuleringsplan Robuuste verbinding Schinveld-Mook Natuur, Bos en Landschap Tevens Natuurgebieds-, Landschaps- en Beheersgebiedsplan Ontwerp Vastgesteld door Gedeputeerde Staten Maastricht, 1 mei 2007

Nadere informatie

Inhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?

Nadere informatie

INKIJKEXEMPLAAR. Ó œ j œ œ. œ œ. œ œ œ œ. œ J. œ œ. ?# œ œ œ œ œ œ œ. œ œ. œ œ œ œ œ Œ # œ j J. œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ

INKIJKEXEMPLAAR. Ó œ j œ œ. œ œ. œ œ œ œ. œ J. œ œ. ?# œ œ œ œ œ œ œ. œ œ. œ œ œ œ œ Œ # œ j J. œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ œ 41 10 Exit cue: Daar leeft Thomas. 2. Liz+Gina 10 Zorg dat e 10 54 58 D 10 Zorg dat Zorg dat Zorg dat al - le re-gels kent van dit groots ex per-i- ment, dan draag e i aan on-ze maat-schap- pi. Geen al

Nadere informatie

BELGISCHE JEUGDKAMPIOENSCHAPPEN 2009

BELGISCHE JEUGDKAMPIOENSCHAPPEN 2009 BELGISCHE JEUGDKAMPIOENSCHAPPEN 2009 Be ste sc ha a kvrie nd e n, De Be lg isc he je ug d ka mpio e nsc ha ppe n 2008 zijn vo o r zo we l d e e lne me rs, o ud e rs, b e g e le id e rs a ls o rg a nisa

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen

Nadere informatie

AG eerste hulp opleidingen Best 0499-397404 agopleiding@gmail.com

AG eerste hulp opleidingen Best 0499-397404 agopleiding@gmail.com AG eerste hulp opleidingen Best 0499-397404 agopleiding@gmail.com Algemeen De mens kan ongeveer normaal 1 minuut zonder zuurstof. Hersenen zijn het meest gevoelig voor een tekort aan zuurstof. Typerend

Nadere informatie

Buikverpleging. Informatie voor bezoek

Buikverpleging. Informatie voor bezoek Buikverpleging Informatie voor bezoek Inleiding Het is nodig uw familielid of naaste op de buik te leggen. We noemen dat buikverpleging. In deze folder staat wat buikverpleging is, waarom we dit doen

Nadere informatie

Shunt - Heterologe shunt (shunt van kunststof)

Shunt - Heterologe shunt (shunt van kunststof) Shunt - Heterologe shunt (shunt van kunststof) Voor een hemodialysebehandeling is een toegang tot de bloedbaan nodig. Hiervoor wordt een shunt aangelegd waarin, voor de behandeling, geprikt gaat worden

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken Vuur De geschiedenis van het vuur Vuur is niet iets dat uitgevonden is. Het was er altijd al. Vroeger dachten de ouden Grieken dat de goden het aan de mensen hadden gegeven. In de oertijd was vuur een

Nadere informatie

Handboek Veilig werken op hoogte

Handboek Veilig werken op hoogte Handboek Veilig werken op hoogte Metaview Startbaan 10 Postbus 220 1180 AE Amstelveen Telefoon 020 543 56 88 Fax 020 543 55 64 www.metaview.com mei 2013 Metaview Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze

Nadere informatie

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan.

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan. Wild Op het laatste moment ziet Lisa de man pas. Ze hangt de was op in de tuin. En ineens komt hij achter de lakens vandaan. Lisa laat het mandje met was in het gras vallen. Ze gilt. De man ziet er slecht

Nadere informatie

- WAT IS BRAND? - BRANDKLASSEN - HOE EEN BRAND BESTRIJDEN? - KLEINE BLUSMIDDELEN - WAT TE DOEN BIJ BRAND - VOORKOMEN VAN BRAND

- WAT IS BRAND? - BRANDKLASSEN - HOE EEN BRAND BESTRIJDEN? - KLEINE BLUSMIDDELEN - WAT TE DOEN BIJ BRAND - VOORKOMEN VAN BRAND - WAT IS BRAND? - BRANDKLASSEN - HOE EEN BRAND BESTRIJDEN? - KLEINE BLUSMIDDELEN - WAT TE DOEN BIJ BRAND - VOORKOMEN VAN BRAND Brand of verbranding is een oxydatieverschijnsel waarbij een brandbaar product

Nadere informatie

LONGGENEESKUNDE. Longontsteking BEHANDELING

LONGGENEESKUNDE. Longontsteking BEHANDELING LONGGENEESKUNDE Longontsteking BEHANDELING Longontsteking U bent in het ziekenhuis opgenomen vanwege een longontsteking. Maar wat is dat precies en wat kunnen we ertegen doen? In deze folder vindt u de

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad. Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt

Nadere informatie

TRIVIANT BLAUW (uitprinten op blauw papier) Stoornissen in het bewustzijn, de ademhaling en de bloedsomloop

TRIVIANT BLAUW (uitprinten op blauw papier) Stoornissen in het bewustzijn, de ademhaling en de bloedsomloop TRIVIANT BLAUW (uitprinten op blauw papier) Stoornissen in het bewustzijn, de ademhaling en de bloedsomloop Welke drie functies zijn van direct levensbelang en hoe noemen we deze functies? Hersenfunctie

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray

Bepaling toezichtvorm gemeente Venray Bepaling toezichtvorm 2007-2010 gemeente Venray F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, april 2 0 0 7 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k V e n

Nadere informatie

Medewerkers van IBN aan de slag bij Kuehne & Nagel. Werk met diploma

Medewerkers van IBN aan de slag bij Kuehne & Nagel. Werk met diploma Medewerkers van IBN aan de slag bij Kuehne & Nagel. Werk met diploma Hoe kan functiedifferentiatie kansen bieden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt? En hoe kunnen daarmee (toekomstige) personeelstekorten

Nadere informatie

Sectorscoop Ondernemen in de Detailhandel 1999

Sectorscoop Ondernemen in de Detailhandel 1999 Sectorscoop Ondernemen in de Detailhandel 1999 d rs. R.A. Gerritsen d rs. I.J.T. Re i j m e r d rs. W. V.M. van Rijt-Ve l t m a n Z o e t e r m e e r, december 1998 ISBN: 90-371 - 070 0-1 Prijs: ƒ 75,-

Nadere informatie

Bij la ge 1 Ver keers bor den met om schrij ving

Bij la ge 1 Ver keers bor den met om schrij ving Bij la ge 1 Ver keers bor den met om schrij ving........................................................................ Snelheid A1 Maxi mum snel heid A2 Einde maxi mum snel heid A3 Maxi mum snel heid

Nadere informatie

CT voorbereiding. Radiologie

CT voorbereiding. Radiologie CT voorbereiding Radiologie Afspraak: Naam Locatie: Hoorn (1e etage, poli 50) Op: dag dd. om uur Het onderzoek: Het onderzoek dat u krijgt, wordt uitgevoerd met een CTscanner. Met behulp van dit röntgenapparaat

Nadere informatie