Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Opleiding tot leraar Basisonderwijs voltijd - deeltijd. Hogeschool Leiden

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Opleiding tot leraar Basisonderwijs voltijd - deeltijd Hogeschool Leiden

2

3 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Opleiding tot leraar basisonderwijs voltijd - deeltijd CROHO nr Hogeschool Leiden Hobéon Certificering BV Datum december 2008 Auditteam: Drs. G.J. Stoltenborg Prof. dr. H. Coonen H. Willems B. Kneppers Drs. G. W.M.C. Broers Secretaris: Drs. G. W.M.C. Broers

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Visitatierapport Moed tot Meesterschap, Den Haag, Kwaliteit lerarenopleiding Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 30 september en 1 oktober BEVINDINGEN EN BEOORDELING 9 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 9 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 9 Facet 1.2. Niveau Bachelor 12 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 14 Onderwerp 2: Programma 16 Facet 2.1. Eisen HBO 16 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 20 Facet 2.3. Samenhang Programma 23 Facet 2.4. Studielast 26 Facet 2.5. Instroom 28 Facet 2.6. Duur 30 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 31 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 33 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 37 Facet 3.1. Eisen HBO 37 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 39 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 41 Onderwerp 4: Voorzieningen 44 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 44 Facet 4.2. Studiebegeleiding 46 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 49 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 49 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 52 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 57 Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs voltijd Oordeelschema HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs deeltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 63 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 30 september en 1 oktober 2008

6

7 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool Leiden, in casu het Cluster Educatie, verzorgt de HBO bachelor opleiding Opleiding tot leraar Basisonderwijs. Het onderhavige rapport heeft betrekking op:! Opleiding tot leraar Basisonderwijs, voltijd crohonummer: ! Opleiding tot leraar Basisonderwijs, deeltijd crohonummer: Hobéon Certificering heeft zijn oordeel over de beide varianten van de Opleiding tot leraar Basisonderwijs in één rapport samengevat omdat beide varianten gericht zijn op dezelfde eindkwalificaties en binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. Niettemin wordt in het rapport, daar waar nodig, het onderscheid tussen de twee varianten zichtbaar gemaakt. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de Opleiding tot leraar Basisonderwijs, voltijd, deeltijd Karakteristiek van de opleiding Pabo Hogeschool Leiden is ontstaan in 1999 door een fusie van de Pabo De la Salle te Heemstede, de Haagse katholieke pabo en de Pabo Thomas More in Rotterdam. Bij de fusie is gekozen voor het uitvoeren van het onderwijs op twee locaties: de Pabo Thomas More (Rotterdam) en de locatie Pabo Leiden. De katholieke identiteit komt tot uiting in een intensieve samenwerking met katholieke partners in het primair onderwijs en in het curriculum van de opleiding. Uit gesprekken met studenten is het auditteam regelmatig gebleken dat zij kiezen voor deze PABO om het katholieke karakter ervan. Dit gold met name voor de vestiging in Rotterdam. Naast modules godsdienst/levensbeschouwing zijn er modules vredeseducatie en internationale projecten die gericht zijnop ondersteuning van onderwijskundige ontwikkeling in derde wereldlanden. Ook aan moduleoverstijgende activiteiten wordt aandacht besteed, zoals vieringen. Studenten die een extra onderzoek doen en een scriptie schrijven op het gebied van godsdienst/levensbeschouwing, krijgen aan het eind van hun studie de 'Akte van bekwaamheid godsdienst/levensbeschouwing voor leraar katholiek primair onderwijs' uitgereikt naast het reguliere diploma. De opleiding maakt deel uit van het cluster Educatie waartoe ook tweedegraads lerarenopleidingen behoren. Daarnaast worden diverse contractactiviteiten verzorgd zoals: de Master Special Educational Needs; de Leergang Vakbekwaamheid Bewegingsonderwijs; Montessori cursussen; Coaching; Godsdienst & Levensbeschouwing; Nederlands als tweede taal; Adaptief onderwijs. Het cluster heeft in totaal 1504 studenten (oktober 2007) waarvan 1373 studenten de opleiding tot leraar basisonderwijs volgen. Het cluster kent drie afdelingen: Pabo Thomas More, Pabo Leiden en de tweedegraads lerarenopleidingen. De clusterdirecteur wordt in de lijnmanagementtaken bijgestaan door drie afdelingshoofden en zes teamleiders. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 1

8 De Pabo Hogeschool Leiden heeft het, zo geeft de opleiding zelf aan, de laatste jaren niet gemakkelijk gehad (zie 1.4). Op opleidingsonderdelen als eindniveau, toetsing, studieloopbaanbegeleiding is het afgelopen halfjaar extra gestuurd om deze te verbeteren. Daarnaast zijn er diverse acties ondernomen om de studententevredenheid op een aanvaardbaar niveau te krijgen. Het auditteam merkt op dat de beide pabo s van de Hogeschool Leiden onder leiding van een interim-directeur de afgelopen periode hard gewerkt hebben aan het op orde krijgen van de opleiding. Zoals één van de auditoren het uitdrukte in zijn rapportage Dit verdient zeker een compliment. Er ligt een gezonde basis om uit te groeien tot een ambitieuze instelling, maar dan moet de ingezette ontwikkeling met hetzelfde elan worden voortgezet. Hiertoe is een grote hoeveelheid documentatie door de opleiding vastgesteld. In niet alle gevallen kon worden vastgesteld in hoeverre hier sprake was van een weergave van de feitelijke opleidingswerkelijkheid of de gewenste toekomstige werkelijkheid. Tegen de achtergrond van het feit dat vrij recent aan een omvangrijk vernieuwingsproject is begonnen, is in de audit van een aantal elementen van dit project vastgesteld dat het implementatieproces ten tijde van de audit nog niet was afgerond. We komen hier in deze rapportage op terug. De Hogeschool heeft vanaf 2003 zeven lectoraten opgezet, waaronder het lectoraat Educatie. Lectoraten en Kenniskringen van Hogeschool Leiden hebben tot doel om een optimale interactie tussen wetenschappelijk onderzoek, onderwijs en de beroepspraktijk door middel van het verzamelen, ontwikkelen, verspreiden en (leren) toepassen van kennis tot stand te brengen. Kenmerkend voor de inrichting van opleiding is, zo geeft de opleiding aan het intensieve samenspel met het werkveld. De manier waarop het Opleiden in de School binnen Pabo Hogeschool Leiden wordt vormgegeven, door de vele stagemomenten die al vanaf het 1e jaar in het curriculum zijn verweven, vormt een krachtige basis voor het curriculum. Er is sprake van een intensieve samenwerking met schoolbesturen, scholen en individuele leerkrachten. Daarbij hebben de scholen een rol in de begeleiding en beoordeling van de pabo student, onder eindverantwoordelijkheid van de opleiding. Studieloopbaanbegeleiding krijgt binnen Pabo Hogeschool Leiden aandacht en stagebegeleiders bezoeken studenten tenminste vier keer per jaar op hun stageplek. De opleiding zet zwaar in op de selecterende functie van het propedeuse jaar. Tegelijkertijd biedt de opleiding ook mogelijkheden om eventuele deficiënties op het gebied van Nederlands en wiskunde weg te werken voorafgaand aan en/of gedurende de propedeuse. Pabo Hogeschool Leiden hanteert naast de verplichte landelijke Wiscat en de landelijke taaltoets Nedcat tevens de entreetoets Mens en Maatschappij. Daarnaast dienen de studenten het zogenaamde 8+niveau voor respectievelijk rekenen en Nederlands te hebben behaald om hun propedeuse te kunnen halen Visitatierapport Moed tot Meesterschap, Den Haag, 2003 In 2002 is de Pabo HS Leiden net als alle andere pabo s in Nederland gevisiteerd. In het eindrapport Moed tot Meesterschap wijst de visitatiecommissie er op (pag. 51) dat de opleiding de afgelopen jaren hard gewerkt heeft. (.) Uit de genomen stappen blijkt dat het streven er is om aan de sluiten bij de veranderende visies op hoger onderwijs en de heterogene instroom met vooral een grote toename van mbo ers. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 2

9 De visitatiecommissie oordeelt positief over de begeleiding van studenten: deze wordt in positieve zin ondersteund door de studentgerichte opleidingscultuur. De studeerbaarheid van het curriculum was niet optimaal ( ) vooral de tijdinvestering van diverse opdrachten en toetsen vraagt de nodige aandacht. Kanttekeningen maakt de visitatiecommissie in haar rapport in 2003 bij (de borging van) het niveau van het curriculum, de kwalificaties en het onderwijsleerproces: Het is daarbij noodzakelijk om te bepalen op welke kwalificaties afgestudeerden minimaal worden afgerekend en op welk niveau de andere minimaal moeten worden behaald. Gerelateerd hieraan diende de opleiding het hboniveau te expliciteren in relatie tot de vereiste eindkwalificaties. Van belang was verder dat de opleiding een meer uitgesproken onderwijsvisie dient te formuleren. Ook was een sterkere wetenschappelijke oriëntatie van belang. Ten aanzien van het personeelsbeleid vroeg de visitatiecommissie meer aandacht voor het draagvlak onder docenten, met name daar waar het de ontwikkeling en uitvoering van een competentiegericht personeelsbeleid betreft. De toetsen dienden naar de mening van de visitatiecommissie op validiteit en betrouwbaarheid gecontroleerd te worden met daaraan gekoppeld de formulering van meetbare criteria. Het deficiëntie- en selectiebeleid diende verder verhelderd en uitgevoerd te worden. Deze te verbeteren punten zijn opgepakt in de beleidsperiode onder andere in het project Eduspace. In dat project waren 11 werkgroepen actief met verbeterthema s. In december 2005 is een evaluatienotitie geschreven, Stand van zaken notitie NVAO met daarin opgenomen een overzicht van de verbeteracties en resultaten sinds de visitatie. De NVAO constateerde in een brief die door het auditteam is ingezien na een bezoek op 28 februari 2006 dat op de kritiekpunten van de visitatiecommissie adequaat is gereageerd en dat er sprake is van een voortvarende ontwikkeling. Daarmee was het bestuurlijk natraject afgerond. De ontwikkeling van de opleiding is doorgegaan en in 2006 is het project kwaliteitsborging gestart. Deel van dat project waren audits in 2006 en 2007, waarvan de aanbevelingen richtinggevend waren om diverse aspecten van de opleiding te verbeteren. In de door het auditteam bestudeerde notitie Uitkomsten en aanbevelingen eerdere audits heeft de opleiding een overzicht gegeven van de geconstateerde verbeterpunten en gerealiseerde verbeteringen gerangschikt per hoofdstuk Kwaliteit lerarenopleiding Hobéon Certificering heeft bij het beoordelen van de Opleiding tot leraar Basisonderwijs expliciet rekening gehouden met de afspraken tussen de NVAO en de VBI s op dit terrein. Dit naar aanleiding van een brief van de Staatssecretaris aan de NVAO (d.d. 14/11/07) inzake Accreditatie van lerarenopleidingen. In een overleg tussen de NVAO en de VBI s is een aantal afspraken gemaakt wat betreft de samenstelling van de panels, de duur en de omvang van de site visit aan de lerarenopleiding, de inhoud van het curriculum en het gerealiseerde niveau. Hobéon Certficering heeft voorafgaand aan de audit een lijst opgesteld van potentiële auditteamleden. Deze lijst is voorgelegd aan de NVAO en door haar als adequaat beoordeeld. Vervolgens heeft Hobéon Certificering uit deze lijst twee externe auditoren geselecteerd. Hierdoor is geborgd dat er aandacht is besteed aan de kwaliteit van de inhoudelijke samenstelling van de panels. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 3

10 Om de externe legitimering verder te borgen is de audit verlengd waardoor het voor het auditteam mogelijk was om at random additionele gesprekken te voeren met studenten, docenten, werkveld en alumni. Evenals bij de reguliere ééndaagse audits zijn ook bij deze audit (tussen)producten van studenten beoordeeld waaronder portfolio s, toetsen en werkstukken. In het programma van de verschillende site visits die door het auditteam zijn uitgevoerd is, naast de reguliere gesprekken, ook ruimte gemaakt voor gesprekken met (deels at random geselecteerde) studenten en docenten. Hiervoor in deze rapportage de resultaten van de visitatie in 2002 kort beschreven. Wij hebben tijdens de audit expliciet aandacht besteed aan de wijze waarop de opleiding is omgegaan met de aanbevelingen uit de vorige visitatie. Zo is bijvoorbeeld tijdens de audit het onderwerp kwaliteitszorg uitgebreid besproken alsmede de relatie met het beroepenveld. Wij merken op dat in de rapportage, zoals gebruikelijk, aandacht besteed is aan het aantal contacturen, de docent/student ratio en het opleidingsniveau van de docenten. Ook is voorafgaand aan (i.c. in de documentenanalyse) en tijdens de audit aandacht besteed aan de wijze waarop de opleiding het opleiden in de school heeft vormgegeven: op welke wijze is de samenwerking tussen basisscholen en de opleiding vormgegeven en op welke wijze borgt de opleiding de kwaliteit van het opleiden in de school. Hiermee volgt Hobéon Certificering de toezeggingen van de voorzitter van de NVAO aan de Staatssecretaris inzake de beoordeling van de kwaliteit van de lerarenopleiding (brief voorzitter NVAO aan de Staatssecretaris OCW, d.d. 22 november 2008, NVAO/ /FV) Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de beide opleidingsvarianten is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvarianten geldt het volgende: De opleiding heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen ). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een Opleiding tot leraar basisonderwijs op HBO-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 4

11 Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleiding aangeleverde schriftelijke informatie:! Management Review, juli 2008;! Studiegids;! Onderwijs- en Examen Regeling OER;! Visitatierapport;! Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Op basis van de door de opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van beide opleidingsvarianten. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van leraar basisonderwijs, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs vanuit Hobéon Certificering die tevens de rol van secretaris van het auditteam vervulde. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. 1 Visitatie heeft op 30 september en 1 oktober 2008 plaatsgevonden. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 5

12 Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer:! overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding(en) overleg voeren;! verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld;! overzicht CV s van (gast)docenten;! verbeterplannen;! netwerkoverzicht docenten;! verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten;! verslagen van docentevaluaties;! verslagen van studievoortganggesprekken met studenten;! detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten;! stageverslagen en -beoordelingen;! de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd;! de eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma/de opleidingsprogramma s en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding(-en) werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige ten minste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 6

13 Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam:! uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd;! primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels:! een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2! een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord;! een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Secretaris: Drs. G.J. Stoltenborg Prof. dr. H. Coonen H. Willems B. Kneppers (studentlid) Drs. G. Broers Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding Pabo noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De werkveld- en vakdeskundige, resp. de heren Willems en Coonen hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heren Willems en Coonen hebben op grond van hun ervaring en positie op respectievelijk het vakgebied en in het werkveld een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionals op het terrein van leraar basisonderwijs op HBOniveau. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 7

14 De deskundige onderwijs, de heer Broers, heeft zich vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. Hij heeft in zijn vorige en huidige functie een aanmerkelijke ervaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBO-opleidingen gesteld worden. De heer Kneppers volgt de deeltijdvariant van de Opleiding tot leraar basisonderwijs bij INHOLLAND. Hij is tweedejaars student. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten, voltijd- en deeltijdstudenten en staf. Tevens heeft het auditteam gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit het beroepenveld. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 30 september en 1 oktober 2008 Zie Bijlage II. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 8

15 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Voor alle PABO s geldt, dus ook de PABO van de Hogeschool Leiden (vestiging Leiden en Rotterdam), dat zij vanaf 1 augustus 2006 gehouden zijn aan de wet Beroepen in het Onderwijs (wet BIO). Hierin is voor leraren het minimumniveau van kwaliteit vastgesteld, uitgedrukt in bekwaamheidseisen. Deze zijn naar aanleiding van de landenvergelijkende studies en uitvoerige bijeenkomsten met alle geledingen uit het onderwijsveld (leerkrachten en directeuren basisonderwijs, onderzoeks- en begeleidingsinstituten) door de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (hierna: SBL) beschreven in een document. De bekwaamheidseisen waaraan de leraar basisonderwijs dient te voldoende zijn geordend naar zeven competenties:! Interpersoonlijke competenties;! Pedagogische competenties;! Vakinhoudelijke en didactische competenties;! Organisatorische competenties;! Competenties m.b.t. samenwerking met collega s;! Competenties m.b.t. samenwerking met omgeving;! Competenties m.b.t. reflectie en ontwikkeling. De bekwaamheidseisen zijn geordend volgens zeven samenhangende competenties met vier beroepsrollen in vier contexten:! interpersoonlijk competent, pedagogisch/vakinhoudelijk/didactisch competent en organisatorisch competent in de omgang met de leerlingen;! competent in samenwerking met de collega s;! competent in samenwerking met de omgeving;! competent in reflectie en eigen ontwikkeling. Het auditteam is gebleken dat er sprake is geweest binnen de opleiding van een breed samengestelde klankbordgroep die de afgelopen maanden een aantal keren bijeen is geweest om te discussiëren over het curriculum van de PABO-opleiding. Het ging in deze gesprekken met name om de vraag of het bestaande curriculum bijgesteld of geheel vernieuwd diende te worden. Dit naar aanleiding van onder andere het ontbreken van een duidelijk gemeenschappelijk gedragen profiel en visie. Besloten is om het onderwijs te vernieuwen. Binnen de opleiding, zo is het auditteam gebleken, is een breed samengestelde projectgroep onderwijsvernieuwing geïnstalleerd die op 13 oktober 2008 heeft deelgenomen aan een inhoudelijke startdag met het beroepenveld, studenten en docenten. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 9

16 De PABO opleiding van de Hogeschool Leiden heeft recentelijk een voorlopige visie geformuleerd die op genoemde datum diepgaand besproken zou worden. Deze visie bestaat uit vijf kernpunten: 1. Het opleiden van startbekwame leraren met een sterke theoretische basis; 2. Het opleiden in en voor de toekomstige praktijk; 3. Gestructureerd onderwijs met toenemende zelfsturing; 4. Het faciliteren van persoonlijke routes; 5. Het fungeren van de pabo zelf als inspirerend voorbeeld. Pabo Hogeschool Leiden heeft sinds 1998 onder de naam Educom een regionale samenwerking met de pabo's van de Haagse Hogeschool, Hogeschool Rotterdam en Hogeschool Zeeland en met het ICLON, de lerarenopleiding van de Universiteit Leiden. Deze zogenoemde Educom-pabo's hebben gezamenlijk in 2000 opleidingsdoelen en een beleidskader toetsing ontwikkeld waarna in 2003 in Educomverband een competentieprofiel is opgesteld. Dit gebeurde onder begeleiding van een extern deskundige die destijds eveneens betrokken was bij de ontwikkeling van het SBL-competentieprofiel. Op deze wijze kon worden aangesloten bij de meest actuele ontwikkelingen; er is geanticipeerd op het SBLcompetentieprofiel en daar tegelijkertijd een eigen invulling aan gegeven. Het werkveld/beroepenveld is tijdens dit proces steeds betrokken door via stagecommissies feedback te vragen op de tussentijds gepresenteerde producten. Al op basis van de conceptversies is de opleiding competentiegericht gaan werken; sinds in de deeltijd- en sinds in de voltijd opleiding. Ten aanzien van de periodieke actualisering van de eindkwalificaties, beschikt de opleiding over de volgende mechanismen:! nadat de landelijk vastgestelde bekwaamheidseisen voor leraren zijn bijgesteld past de hogeschool Leiden deze ook weer aan;! door de overlegstructuur met het werkveld (beroepenveldcommissie): overleg met schoolbesturen;! de pabo Eduspace werkgroep Competenties heeft de opdracht de eindkwalificaties actueel te houden op basis van bovenstaande punten. De opleiding heeft de SBL-competenties, de Dublin descriptoren en de hbo-kernkwalificaties geïntegreerd in een nieuw competentieprofiel dat is uitgewerkt in het Competentieprofiel Leraar Basisonderwijs Pabo Leiden Pabo Thomas More. De opleiding heeft een inhoudelijk opleidingskader geherformuleerd en in april 2008 vastgesteld (zie ook 2.3). De PABO van de Hogeschool Leiden heeft voor haar vestigingen in Leiden en Rotterdam twee regioregisseurs aangesteld om de contacten met het werkveld te onderhouden en te optimaliseren. De samenwerking met het werkveld, zo geeft de opleiding aan, werkt nog niet naar behoren over de gehele breedte. Samenwerking met het werkveld krijgt met name gestalte binnen de kaders van de 120 convenantscholen : de scholen waarmee convenanten zijn afgesloten waarin afspraken staan over de samenwerking, voorwaarden en werkwijze tussen de pabo en schoolbesturen op het gebied van Opleiden in de School. De regioregisseurs hebben regelmatig overleg met verschillende vertegenwoordigers van scholen. Zij geven voorlichting aan het veld over het curriculum, de hboeisen, de verschillende stagemogelijkheden etc. De regioregisseurs zijn daarnaast verantwoordelijk voor het opleiden van betrokkenen uit het beroepenveld. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 10

17 De opleiding wil de beroepenveldcommissie in haar functie als stuurgroep voor de convenantscholen nauwer betrekken bij het opstellen van de competentieprofielen. De betrokkenheid van de besturen Primair Onderwijs, die niet in deze commissie vertegenwoordigd zijn, bij het opstellen van de competentieprofielen was, afgaande op de gesprekken die het auditteam gevoerd heeft, beduidend minder. Tijdens de audit is meerdere malen doorgevraagd op de samenwerking met het beroepenveld. Gebleken is dat deze vrij intensief is. Vertegenwoordigers uit de beroepenveldcommissie blijken content met de ruimte die hen wordt geboden om een bijdrage te leveren aan de beleidsvorming. Studenten geven tijdens de audit aan dat zij meer kennis willen op het terrein van oudergesprekken/agogische vaardigheidstraining en muziek/expressie. Gebleken is verder dat er verschillen bestaan bij studenten ten aanzien van de vakinhoud, in het bijzonder de diepgang ervan. Zo gaven vwo ers aan dat zij de theoretische diepgang en de diversiteit matig vonden. Ten aanzien van het aspect internationalisering is het auditteam gebleken dat in het beleidsplan internationalisering speciale aandacht uitgaat naar talenonderwijs en dan in het bijzonder naar het vroegtijdig vreemde talenonderwijs (vvto), naar de kwaliteit van de onderzoeken die worden uitgevoerd in het kader van de minor Internationalisering, naar het ontwikkelen van Engelstalig aanbod voor buitenlandse studenten en naar het verspreiden van kennis en anderstalige bronnen die voortkomen uit de internationale netwerken en de docentenmobiliteit onder alle betrokkenen van het cluster Educatie. Het cluster Educatie is sinds 2002 lid van het European Teacher Education Network (ETEN) en van het Centrum Internationalisering Lerarenopleidingen. De verschillende initiatieven die de opleiding op het terrein van internationalisering ontplooit en gaat ontplooien hebben implicaties voor docenten (deelname aan internationale uitwisseling, het bijwonen van relevante internationale conferenties) en voor studenten (stage in het buitenland en meer aandacht voor met name Engelstalige literatuur). Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de competenties sluiten aan bij de eisen die op landelijk en regionaal niveau door de beroepspraktijk aan de betreffende opleiding worden gesteld. De opleiding wil meer recente ontwikkelingen op het vakgebied met het werkveld overleggen;! de hierboven bedoelde op landelijk niveau overeengekomen en door het werkveld gevalideerde competenties zijn, naar het oordeel van het auditteam, een voldoende afspiegeling van de ontwikkelingen binnen het vakgebied waar de PABO voor opleidt;! de samenwerking met de gehele breedte van het werkveld is voldoende, maar wordt nog geoptimaliseerd door de opleiding;! de opleiding had ten tijde van de audit een voorlopig profiel en een voorlopige visie geformuleerd om mede op basis hiervan het curriculum te vernieuwen. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 11

18 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen De zeven SBL-competenties die op landelijk niveau zijn opgesteld, beschrijven de startkwalificatie van de leraar primair onderwijs; de Dublin descriptoren bepalen het bachelorniveau samen met de hbo-kernkwalificaties. Om van elke module te kunnen bepalen of de inhoud voldoet aan het vereiste hbo-niveau is in het voorjaar van 2008 door het lectoraat Educatie een meetinstrument ontworpen dat elke module kan doorlichten op hbo-niveau. Het instrument is gebaseerd op de Dublin descriptoren en hbo-kernkwalificaties. Tevens is een plan van aanpak voor invoering van dit instrument gemaakt en bekrachtigd in het breed managementteamoverleg. De eerste resultaten van het meetinstrument Hbo-niveau zijn veelbelovend. Van een zestal studieonderdelen zijn resultaten bekend. In de mate waarin elf Hbo-kwalificaties per vakgebied aan de orde komen, zit logischerwijs veel diversiteit. Wanneer over enkele maanden alle resultaten bekend zijn, wordt de discussie gevoerd over de verdeling van de attentie voor deze kwalificaties over de verschillende studieonderdelen. Het auditteam heeft de eindkwalificaties van de PABO-opleiding geanalyseerd om te bepalen of deze kwalificaties beantwoorden aan het niveau bachelor zoals weergegeven in de zogeheten Dublin Descriptoren. In de Dublin Descriptoren worden vijf dimensies onderscheiden, bij elk waarvan hierna een beschrijving wordt gegeven in relatie tot de respectieve eindkwalificaties. Als voorbeeld hoe de opleiding in kwestie de relatie tussen de zeven competenties en de Dublin Descriptoren heeft beschreven volgt hieronder de uitwerking van de competentie pedagogisch competent : Kennis en inzicht (kwaliteit van de kennisbasis) Aantoonbare kennis op het vakgebied, voortbouwend op verworven kennis uit het voortgezet onderwijs. Maakt gebruik van gespecialiseerde handboeken bij uitoefening van het beroep en is op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Dit betekent dat de afgestuurde interpersoonlijk, pedagogisch, vakinhoudelijk en didactisch, in het samenwerken met collega s en omgeving en voor wat betreft reflectie en zelfsturing competent moet zijn. Zo heeft de afgestudeerde:! kennis van verschillende opvoedings- en ontwikkelingstheorieën. Deze heeft globaal een beeld van een normaal, gezond verloop van de psychomotorische, cognitieve en sociale ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd;! kennis van de verschillende opvoedings- en ontwikkelingsproblematiek van leerlingen. Toepassen Kennis en inzicht (probleemoplossend handelen) Past kennis en inzicht toe binnen een professionele benadering van het werk en kan oplossingen ontwikkelen voor problemen in het vakgebied. Dit betekent dat de afgestuurde interpersoonlijk, pedagogisch, vakinhoudelijk en didactisch, organisatorisch, in het samenwerken met collega s en omgeving en voor wat betreft reflectie en zelfsturing competent moet zijn. Zo kan de afgestudeerde:! communicatiestromen binnen een groep leerlingen met de hulp van een collega analyseren;! anticiperen en adequaat reageren op onverwachte en/of complexe situaties, deze definiëren, analyseren en op basis daarvan een begeleidingsprogramma. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 12

19 Oordeelsvorming (beroepsvisie en positionering) Kan relevante informatie verzamelen en interpreteren en op basis daarvan een oordeel vormen en verantwoorden met behulp van relevante argumenten. Dit betekent dat de afgestuurde interpersoonlijk, pedagogisch, vakinhoudelijk en didactisch, organisatorisch, in het samenwerken met collega s en omgeving en voor wat betreft reflectie en zelfsturing competent moet zijn. De afgestudeerde kan:! op basis van actuele kennis omtrent groepsdynamica en eigen onderzoek, informatie van leerlingen en informatie van collega s een gefundeerd oordeel vormen van de sociale verhoudingen binnen een groep leerlingen;! een begeleidingsprogramma ontwerpen gericht op het ondersteunen van leerlingen in hun ontwikkeling en gedrag. Communicatie (presenteren en overdragen) Kan informatie, ideeën en oplossingen overbrengen op een publiek van niet-specialisten en specialisten. Dit betekent dat de afgestuurde interpersoonlijk, pedagogisch, vakinhoudelijk en didactisch, organisatorisch, in het samenwerken met de omgeving competent moet zijn. De afgestudeerde is in staat:! het handelen, mede op basis van actuele kennis, te legitimeren naar relevante partijen. Leervaardigheden (reflectie en zelfsturing) Bezit leervaardigheden die nodig zijn om een vervolgstudie met succes af te ronden, waarbij een hoge mate van zelfstandigheid wordt verwacht. Dit betekent dat de afgestuurde vakinhoudelijk en didactisch en voor wat betreft reflectie en zelfsturing competent moet zijn. De afgestudeerde:! signaleert wanneer er problemen zijn die deze niet zelfstandig aan kan en waarbij gezocht wordt naar ondersteuning bij collega s en/of externe deskundigen. Daarbij is de afgestudeerde in staat om op basis van zelfstudie zich een gefundeerd oordeel te vormen over de problematiek. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties:! de competenties zijn te herleiden tot de Dublin descriptoren;! de competenties van de opleiding bevatten de elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben;! de opleiding, i.c. het lectoraat Educatie, heeft een instrument ontwikkeld waarmee elke module wordt doorgelicht op hbo-niveau. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 13

20 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria:! Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties?! Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen De beroepsgroep van leraren heeft onder regie van SBL een kwaliteitsstandaard vastgelegd voor alle leerkrachten Primair Onderwijs. De competenties en bekwaamheidseisen zoals opgesteld door de opleiding zijn gebaseerd op de door SBL geformuleerde bekwaamheidseisen. SBL is met werkgroepen van leraren aan de slag gegaan om bekwaamheidseisen op te stellen. De Hogeschool Leiden is thans bezig haar eigen profiel verder aan te scherpen om vervolgens mede op basis hiervan het curriculum te vernieuwen. Uit documentatie, door het auditteam tijdens de audit en nadien ingezien, blijkt dat de opleiding beschikt over contacten in het beroepenveld. In dit verband geven vertegenwoordigers uit het werkveld tijdens de audit aan dat zij beter willen worden van een intensievere betrokkenheid bij de opleiding, hetgeen, zo geven zij aan, beter is voor de eigen ontwikkeling van de student die stage loopt en daardoor beter toegerust in de praktijk werkzaam zal zijn. Zoals eerder aangegeven heeft de opleiding in oktober een inhoudelijke startdag georganiseerd met o.a. het beroepenveld en alumni om de vakinhoudelijke aansluiting aan te passen aan de (nieuwe) eisen en waar nodig deze aansluiting te verbeteren. Gelet op hetgeen onder 1.1 en 1.2 is beschreven onder bevindingen is het auditteam van mening dat de opleiding gerekend kan worden tot het hoger onderwijs. Zoals onder 1.1. is beschreven heeft de opleiding zich gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de wettelijke bekwaamheidseisen en een set opleidingscompetenties uitgewerkt. Zoals al onder 1.2. is aangegeven hebben de PABO s de Dublin Descriptoren bij elk van de bekwaamheidseisen in de landelijke vastgestelde matrix verder geëxpliciteerd en vertaald binnen het gemeenschappelijke competentiekader. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft de set competenties ontleend aan het met het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofiel;! om nog beter aan te sluiten bij de eisen van het beroepenveld, gaat de opleiding het werkveld en alumni nauwer betrekken bij de inhoud van de Pabo-opleiding. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 14

21 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Doelstellingen Opleiding voor beide varianten van de opleiding als voldoende gelet op de volgende observaties:! de opleiding heeft een instrument ontwikkeld om het niveau van de individuele modules te evalueren. De informatie hieruit wordt door de opleiding mogelijk gebruikt ter verbetering van de modules (en daarmee wordt de PDCA-cyclus geborgd);! de opleiding is bezig haar relatie met het beroepenveld verder aan te halen hetgeen moet leiden tot aanpassing van het curriculum;! de opleiding heeft voldoende zicht op de ontwikkelingen in beroepspraktijk en heeft dit inzicht wat gekozen thematiek en diepgang vertaald naar opleidingsdoelstellingen (en naar programmaonderdelen) waarbij de opleiding het werkveld heeft betrokken. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 15

22 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria:! Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek?! Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline?! Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen Het instellingsplan Leiden in kennis en innovatie en het instellingsplan Passie, talent & menselijke maat geven aan dat Hogeschool Leiden volwaardig partner wil zijn in de (regionale) kennisinfrastructuur en dat zij onderwijs wil vernieuwen in directe verbondenheid met de beroepspraktijk. Daarom vindt de hogeschool het belangrijk dat er nauwe contacten onderhouden worden met het beroepenveld. De Pabo-opleiding heeft uitgebreide contacten in het beroepenveld, met name via studenten die stage lopen op basisscholen. Naast het participeren in organisaties en overleggen van lerarenopleiders, is Pabo Hogeschool Leiden in gesprek met de scholen en de schoolbesturen om Opleiden in de School (OIDS) verder vorm en inhoud te geven. Tijdens de audit is gebleken dat de opleiding hier serieus werk van maakt. Door opgestelde convenanten tussen Pabo Hogeschool Leiden en schoolbesturen is onder andere geregeld dat de pabo-studenten een taak krijgen bij de ontwikkeling van hun stageschool. De samenwerking met het werkveld is structureel vormgegeven door het afsluiten van convenanten (Rotterdam 2005 & 2007, Leiden 2007) met in totaal 17 schoolbesturen. Hierin zijn o.a. de volgende afspraken opgenomen: basisscholen staan garant voor stage- en LIO-plaatsen; basisscholen kunnen advies geven over de inhoud van het curriculum van de pabo; alle basisscholen hebben een opleidingscoördinator aangesteld die stagiaires en LIO s koppelen aan een geschikte coach binnen de school. Er is in mei 2008 een beleidsdocument verschenen waarin een overzicht wordt gegeven van de trajecten Samen Opleiden. Hierin worden de ontwikkelingen binnen de hogeschool beschreven alsmede de visie en het ontwikkelingsperspectief van deze manier van opleiden. Ook heeft de opleiding een convenant opgesteld Opleiden in de school (januari 2007) waarin de opleiding aangeeft op welke wijze men de samenwerking met het werkveld vormgeeft. De Hogeschool Leiden kiest ervoor het samen opleiden mede vorm te geven door de inzet van gedetacheerd personeel van basisscholen. Van belang is in dit verband dat dit gedetacheerd personeel een bijdrage kan leveren aan een goede afstemming van opleiding en ontwikkeling. De wederzijdse verwachtingen van studenten en OIDS-scholen in de Leidse regio lopen soms uiteen. Daarom zijn in nieuwe afspraken gemaakt met convenantpartners en is een duidelijker procedure opgesteld ten aanzien van het aanbod van schoolontwikkelvragen en het toewijzen van studenten aan OIDS-scholen. Het aandeel van de OIDS-scholen aan het curriculum/opleiding van studenten werd vergroot in de afgelopen periode. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 16

23 Er vond een reflectiedag voor studenten op OIDS-scholen van één schoolbestuur plaats en workshops werden in toenemende mate door gedetacheerde leerkrachten van OIDS-scholen op de pabo gegeven. Binnen de samenwerking met basisscholen wordt uiteindelijk gestreefd naar een gezamenlijk invulling geven aan het curriculum. De opleiding wil de blik naar buiten richten en haar kennis en expertise ter beschikking stellen aan alle participanten binnen de samenwerkingsverbanden. De beroepspraktijk is het vertrekpunt voor leren en opleiden. Stages zijn daarom een onlosmakelijk onderdeel van de opleiding. Zowel in de voltijd als in de deeltijd besteedt de student ongeveer een kwart van de tijd aan de stage, de voorbereiding ervan en de reflectie erop. Ook is het mogelijk een stageperiode in het buitenland door te brengen. Bestudering van de documentatie, in het bijzonder het studiemateriaal, laat zien dat de propedeusefase voor de helft bestaat uit vakmodules zoals aardrijkskunde, taalonderwijs. In deze vakken wordt aan basiskennis en vaardigheden gewerkt. In dit eerste jaar wordt verder kennis gemaakt met het beroep en krijgt de student door de stages een eerste inzicht en oefening in hoe het vak op de basisschool kan worden gegeven. Ongeveer een kwart van de tijd wordt besteed aan stage, die voorbereid en geëvalueerd wordt met studieloopbaanbegeleiders. De student moet Nederlands en Rekenen eigen vaardigheid op 8+ niveau halen. Ook in het tweede studiejaar is sprake van een verdieping van de theoriecomponent van de opleiding, gekoppeld aan het Opleiden in de School. Tijdens het derde- en vierde studiejaar is er sprake van een traject waarbij studenten in groepen van vier op eenzelfde basisschool stage lopen en als lid van een team werken aan verschillende opdrachten. Een onderdeel hierbij is een aan de stageschool gebonden onderzoeksopdracht waarbij studenten een bijdrage leveren aan de onderwijsvernieuwing op hun stageschool. Voor derde- en vierdejaars studenten die zich willen richten op het speciaal onderwijs biedt de opleiding de mogelijkheid om via de Academische Basisschool onderzoek te doen binnen het speciaal onderwijs. Studenten volgen parallel aan de Academische Basisschool de minor Onderzoek van Onderwijs. Er is met name onder leiding van de lector gestart met de introductie van onderzoeksvaardigheden in het programma. Tijdens het eerste en tweede studiejaar verrichten studenten onderzoek op basisscholen waar ze stage lopen. De eis om onderzoekend bezig te zijn, loopt door de hele opleiding. Zij die zich hierin verder willen bekwamen, volgen de minor Onderzoek van Onderwijs. Hieraan kan al deelgenomen worden in het tweede semester van het eerste leerjaar. Studenten sluiten de stageperiodes af met een assessment. Hiermee toont deze aan te beschikken over het vereiste niveau van de fase waarin deze zich bevindt. Beoordeling van stages gebeurt mede door het werkveld; de stagebegeleider van de pabo is eindbeoordelaar. Een student volgt twee minoren in de voltijd- en de vierjarige deeltijdopleiding. Het volgen van een minor is verplicht. Het is een van de mogelijkheden voor de student om de keuzeruimte in te vullen. Wie kiest voor een minor, specialiseert zich naast de major op een bepaald terrein in het basisonderwijs. De opleiding onderscheidt drie typen minoren, de verdiepingsminor, de verbredingsminor en de doorstroomminor. Omdat er onduidelijkheden waren over de eisen die gesteld werden aan de inhoud van minoren, hadden niet alle minoren een zelfde opbouw en was de onderzoekscomponent bij sommige minoren onvoldoende aanwezig (Minor Manual, april 2007). Daarom is de richtlijn aangescherpt voor minoren met daarin beter verwoord aan welke eisen een minor moet voldoen. Dit is beschreven in de Richtlijn Keuzeminoren, mei Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 17

24 De gebruikte vakliteratuur en het studiemateriaal is naar de mening van het auditteam van voldoende niveau. De boekenlijst wordt jaarlijks geactualiseerd door de vakdocenten onder eindverantwoordelijkheid van het managementteam van de opleiding. In het voorjaar 2008 is uit onderzoek van de Hogeschool Leiden gebleken, dat in readers te weinig Engelstalige artikelen zijn opgenomen. Docenten maken nog beperkt gebruik van de internationale databanken die beschikbaar zijn. Op de boekenlijst staat nog weinig Engelstalige literatuur. Veel studenten geven aan dat zij moeite hebben met Engelstalige teksten, waardoor docenten minder geneigd zijn tot het opnemen van Engelstalige bronnen. Vakdocenten verwerken de tijdens bezoeken aan congressen en studiedagen opgedane kennis in modules. Bijvoorbeeld: een ICT-docent is op studiereis geweest in Denemarken en heeft de daar opgedane kennis verwerkt in onderwijsaanbod dat is opgenomen in het keuzepuntenprogramma. De kennis die de vakdocenten rekenen opdoen op congressen wordt gebruikt om rekenmodules aan te passen en te verbeteren. De opleiding stimuleert overigens ook in het algemeen het gebruik van ICT in het onderwijs, zowel voor studenten en docenten maar ook in het kader van kennisuitwisseling met (stage)scholen. Het project Academische Basisschool is het najaar 2006 als een pilot gestart. Besloten is om in 2008 het project met minstens een jaar te verlengen. Ondanks opstartproblemen zijn zowel de speciale basisscholen als de Pabo Hogeschool Leiden enthousiast over het project. Binnen de kaders van het Opleiden in de School krijgen studenten de gelegenheid onderzoek te verrichten. In een Alumni enquête geven afgestudeerden van de Pabo van de Hogeschool Leiden aan dat de opleiding (studieprogramma, huidige baan, competenties, deelname vervolgonderwijs) voldoende breed is (13 procent vindt de opleiding te smal). Daarentegen geeft 48 procent van de afgestudeerden aan dat de opleiding te weinig diepgang heeft (35 procent landelijk). 50 procent geeft aan de moeilijkheidsgraad van de opleiding te laag te vinden (31 procent landelijk). Docenten hebben verschillende modulen aangepast om zo het hbo-niveau te borgen. Zo is het vak Pedagogiek in het eerste jaar uitgebreid met Engelstalige literatuur en dienen studenten ook wetenschappelijke artikelen te lezen. In studiejaar is onderzoek binnen het onderwijsprogramma een speerpunt geweest. Dit heeft geleid tot allerlei maatregelen om de onderzoekscomponent nadrukkelijker in het onderwijsprogramma neer te zetten en een aantal onderdelen beter te stroomlijnen. Door docenten wordt veelal ervaren dat veel studenten nog niet of nauwelijks een kritische houding hebben ten aanzien van theorieën of praktijkervaringen. Ook zijn ze nog niet goed in staat om praktijk aan theorie te koppelen en onderzoeksbevindingen te presenteren. In het kader van de onderzoekslijn zijn voor pabo 1 en 2 modules ontwikkeld die specifiek gericht zijn op het verkrijgen van basisvaardigheden onderzoek doen. Samenvattend komt het auditteam tot de conclusie dat het programma als geheel een voldoende inhoudelijk basis voor de noodzakelijke professionele kwaliteit van de beroepsuitoefening. Waar het de meer theoretische verdieping betreft van bepaalde programmaonderdelen, is een meer explicitering gewenst. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 18

25 Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding beschikt over voldoende contacten in het werkveld;! de opleiding maakt gebruik van literatuur die als adequaat bestempeld kan worden;! de internationale databanken/ literatuur binnen de opleiding verdienen aandacht. Het implementeren van de internationale databanken en het onderzoekscomponent zal naar de mening van het auditteam leiden tot een verhoging van de diepgang en moeilijkheidsgraad van de opleiding;! de opleiding heeft recentelijk de onderzoekscomponent in het gehele curriculum opgenomen;! de opleiding is in gesprek met de besturen van basisscholen om het Opleiden in de School verder vorm te geven;! het auditteam heeft er vertrouwen in dat de opleiding de komende periode het werkveld nog intensiever bij de opleiding zal betrekken en dat deze betrokkenheid leidt tot een curriculum dat nog nauwer aansluit bij de eisen van het beroepenveld. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 19

26 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma Criteria Het facet Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria:! Is het programma een adequate concretisering van de eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen?! Zijn de eindkwalificaties adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma?! Biedt de inhoud van het programma studenten de mogelijkheid de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken? Bevindingen In het inhoudelijk opleidingskader geeft de opleiding een verantwoording van de gemaakte keuzes en uitgangspunten bij het ontwikkelen van het curriculum. Het document beschrijft hierbij de uitgangspunten op landelijk-, Hogeschool Leiden- en het pabo-niveau. Studenten bij Pabo Hogeschool Leiden worden competentiegericht opgeleid, begeleid en beoordeeld, waarbij uiteindelijk de zeven basiscompetenties moeten zijn verworven. Voor iedere fase van de opleiding worden de tussenstappen beschreven in de ontwikkeling van een student naar competente leerkracht. Deze tussenstappen worden precompetenties genoemd. De opleiding heeft in een competentiematrix per fase aangetoond aan welke programmaonderdelen de competenties zijn gekoppeld. Uit gesprekken van het auditteam met het management, docenten en studenten (zie hierna wat studenten betreft) en na bestudering van de documentatie is het auditteam gebleken dat de afgelopen maanden een klankbordgroep binnen de PABO opleiding, met daarin vertegenwoordigers van de Leidse- en Rotterdamse vestiging, uitgebreid gesproken heeft over het gehanteerde curriculum. Besloten is om het curriculum te vernieuwen waarbij de aanwezige parels bewaard zouden blijven. Uiteindelijk is binnen de opleiding een projectgroep onderwijsvernieuwing opgezet en inmiddels gestart met haar werkzaamheden. Op 13 oktober 2008 is een inhoudelijke startdag geweest met vertegenwoordigers van het relevante werkveld, studenten en docenten van de beide Pabo vestigingen. Het bestaande onderwijsprogramma is opgebouwd uit onderwijseenheden met een duidelijk opbouw en structuur. De onderwijseenheden zijn onderverdeeld in meerdere modules. Deze modules vormen de kleinste leereenheden van de opleiding en worden volgens een vast format beschreven. Hierin vindt de student naast een beschrijving van de module ook gegevens over de te bereiken domeincompetenties. Vaste onderdelen van een modulebeschrijving zijn: inleiding en verantwoording, toetsdoelen, toetsvorm en beoordelingscriteria, benodigde leermiddelen en literatuur, moduleorganisatie en inhoud, en module-evaluatie. Naast het studieprogramma dat gekoppeld is aan de stage van de student, onderscheidt de opleiding het vakinhoudelijke onderwijs. Concreet gaat het hierbij om die studieonderdelen die bijdragen aan de vakinhoudelijke kennis van de student en feite ondersteunend zijn voor de beroepssituatie waarmee de student tijdens de stage in aanraking komt. Tijdens de audit is gebleken dat de opleiding de relatie met het werkveld verder wil verstevigen. In bijeenkomsten tussen opleiding en dit werkveld gaat de opleiding de verbinding tussen de praktijk op de stageplek en de kennisontwikkeling op de hogeschool bespreken. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 20

27 Vervolgens zal door de opleiding worden nagegaan welke implicaties de uitkomsten van deze discussie heeft voor de inhoud en opzet van het curriculum. Alle studenten hebben vanaf de start van de opleiding een werk/stageplek. In het recente verleden was de organisatie van de stages een probleem. Thans, zo is het auditteam gebleken, zijn studenten meer tevreden en worden zij in de gelegenheid gesteld in de beroepspraktijk te werken aan het ontwikkelen van hun competenties. Hun stageopdrachten zijn gebaseerd op de SBL-competenties en de hbo-kernkwalificaties en worden door de student ontworpen of door het werkveld aangedragen. Studenten sturen hier hun leerproces door tussentijds te reflecteren op leerervaringen die voor een groot deel in de praktijk van het basisonderwijs zijn opgedaan. Op basis daarvan stellen zij zich nieuwe leerdoelen in relatie tot de te bereiken competenties. Het auditteam heeft kennis genomen van de beschrijvingen van de laatste versie van het curriculum. De opleiding heeft in documentatie voor de voltijd- en deeltijdvariant, waaronder in de stagegidsen (juni 2007 en 2008), de competenties uitgewerkt. Deze uitwerking betreft concreet de zeven onder facet 1.1 genoemde competentiegebieden. Bestudering door het auditteam van de documentatie laat zien dat de opleiding deze competenties verder heeft uitwerkt tot op microniveau, dat wil zeggen tot op het niveau van concrete handelingen door de student uit te voeren. De opleiding heeft de zeven competentiegebieden ook uitgewerkt per studiefase. Ter adstructie van de wijze waarop de opleiding dit gedaan heeft geven wij een voorbeeld van de wijze waarop de opleiding de tweede competentie: De student kan voor een groep leerlingen een veilige, betrouwbare leeromgeving inrichten en een leef- en werkklimaat realiseren waarin orde heerst heeft uitgewerkt voor: het eerste semester! Observeren van gedrag van een groep leerlingen op luisterhouding en omgang met elkaar; informatie verzamelen over het gedrag van de groep via de mentor en de leerlingen.! Een plan voorbereiden voor een activiteit met een groep leerlingen, gericht op het creëren van een werkklimaat waar orde, veiligheid en betrouwbaarheid heersen.! Informatie verzamelen bij de mentor/coach over orderegels in de groep, over hoe er met die regels wordt omgegaan en waarom deze regels gehanteerd worden. Tevens informatie verzamelen over hoe de mentor/coach veiligheid en betrouwbaarheid realiseert. het tweede semester! Observeren van gedrag van leerlingen en er informatie over verzamelen om een beeld te vormen over hun kennis, vaardigheden en attituden.! Een plan voorbereiden voor een activiteit met een groep leerlingen, gericht op het creëren van een werkklimaat waarin een betrokken omgang met elkaar aanwezig is en individuele leerlingen zich veilig voelen. De inhoud en werkvormen van de programmaonderdelen worden getoetst in de moduleevaluaties die door vaksecties zelf worden uitgevoerd en met het PLOEI : het pabo Leids Onderwijs Evaluatie Instrument waarbij programmaonderdelen regelmatig door studenten worden geëvalueerd door middel van (digitale) evaluatieformulieren. Het auditteam heeft tijdens de audits in Leiden en Rotterdam uitgebreid gesproken met studenten van de opleiding. Gebleken is dat het opleidingsprogramma geëvalueerd wordt met de studenten. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 21

28 Studenten bleken in het (recente) verleden niet geheel tevreden te zijn over de inhoud van het studieprogramma en de wijze waarop stages geregeld waren. Zij geven aan dat er het afgelopen half jaar sprake is van positieve ontwikkelingen wat betreft de inhoud en de samenhang van het studieprogramma. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de door het auditteam bestudeerde studieprogramma alsmede de leerdoelen van de verschillende programmaonderdelen zijn wat vak- en didactische inhoud een voldoende uitgewerkte concretisering van de geformuleerde kwalificaties;! inhoud en vormgeving van de verschillende onderdelen van het theorieprogramma en de hierbinnen geformuleerde opdrachten, samen met de stagecomponent, worden onder leiding van de kartrekkers samenhang beter op elkaar afgestemd.! studenten zijn thans meer tevreden over de opleiding, hoewel er inhoudelijk nog een slag moet worden gemaakt. Het auditteam heeft er vertrouwen in dat de opleiding de komende periode de docenten en studenten nauwer bij de opleiding zal betrekken. Deze betrokkenheid zal ertoe moeten leiden dat de kwaliteit van de opleiding (vakinhoudelijke- en didactische aansluiting bij het werkveld, kwaliteit stages) verder zal toenemen. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 22

29 Facet 2.3. Samenhang Programma Criterium Het facet Samenhang Programma is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Is het studieprogramma inhoudelijk samenhangend? Bevindingen Het auditteam heeft de samenhang van het studieprogramma beoordeeld door studiemateriaal te bestuderen en gesprekken te voeren met ontwikkelaars, docenten en studenten. Uit de bestudering van het studiemateriaal is gebleken dat de vormgeving van de onderwijseenheden uitgaat van een leeromgeving waarin het leerproces van de student centraal staat en waarbij deze de verworven kennis dient te activeren (verticale samenhang en concentrisch van eenvoudig naar complex). De samenhang binnen beide varianten wordt zowel inhoudelijk als didactische vormgegeven via een afstemming van de diverse werkvormen. Bestudering van het studiemateriaal laat verder zien dat de Pabo opleiding bestaat uit een propedeuse (P) en een hoofd- of kernfase (K). Het onderwijsprogramma bestaat uit zogenaamde betrokkenheidfasen (ik, taak, leerling, integratie):! P1/P2-fase: het ik van de student staat centraal: de student onderzoekt of hij de goede opleiding heeft gekozen en de opleiding beoordeelt de geschiktheid van de student voor het beroep;! K-taakfase: de taak van de toekomstige beroepsbeoefenaar staat centraal: de student wordt voorbereid op het handelen in de praktijk, het werken met een groep leerlingen;! K-leerlingfase: de leerling staat centraal: de student focust op de zorg voor de individuele leerling. De student specialiseert zich in onderwijs aan het jonge kind of oudere kind;! K-Integratiefase: de student verbreedt en verdiept zijn kennis en vaardigheden en sluit de opleiding af met een eindstage. De programmering van de opleiding is opgebouwd vanuit deze betrokkenheidfasen. Een belangrijke factor hierin is het werkplekleren. De student kan zich in de dagelijkse praktijk ontwikkelen tot een startbekwame leerkracht. De samenhang tussen theorie en praktijk wordt gewaarborgd door de reflectielijn waarin studenten met elkaar en onder begeleiding van slb ers hun eigen studieloopbaan monitoren en verder vorm en inhoud geven door het maken van een persoonlijk ontwikkelplan (POP). Het opleidingskader is door de opleiding opnieuw geformuleerd en per april 2008 vastgesteld. Hierdoor is de samenhang binnen het curriculum vergroot. Studenten vinden de samenhang tussen de leerjaren en de koppeling tussen de theorie en praktijk thans in orde. Kennis, vaardigheden en inzichten die studenten in de opleiding opdoen, passen ze direct toe in de praktijk. Maar ook andersom: de praktijkervaringen die een student opdoet in de stage, worden direct teruggekoppeld naar de opleiding door deze opgedane kennis te delen met medestudenten. Dit terugkoppelen gebeurt tijdens vast ingeroosterde lessen in de Studiecyclus. Het proces van samenwerkend leren wordt ondersteund door de digitale leeromgeving Blackboard (zie 4.1). Studenten sturen hier hun leerproces door tussentijds te reflecteren op leerervaringen die voor een groot deel in de praktijk van het basisonderwijs zijn opgedaan. Op basis daarvan stellen zij zich nieuwe leerdoelen, steeds in relatie tot de te bereiken competenties. Om verdere samenhang te creëren zijn de volgende keuzes gemaakt in de programmering:! thema s in periodes of semesters: elke periode of semester kent een centraal thema dat vanuit het vak pedagogiek wordt aangestuurd. Dit thema sluit aan bij de betrokkenheidfase van de opleiding waarin de student zich bevindt; Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 23

30 ! belangrijke basis onder het curriculum en de gekozen werkvormen zijn de leerlijnen: de conceptuele leerlijn (het gericht opbouwen van conceptuele kennis), de vaardigheden leerlijn (het aanleren van relevante beroepsvaardigheden), de integrale leerlijn (de integratie van kennis en vaardigheden in een realistische beroepscontext op de werkplek) en de ervarings- en reflectieleerlijn (het leren van ervaringen). Hierbij is sprake van een opbouw van kennis en vaardigheden door steeds verdere integratie daarvan naarmate de opleiding vordert. Elk vakdomein is volgens die leerlijn opgebouwd. Daarnaast is er ook een leerlijn onderzoeksvaardigheden opgezet. De samenhang op het gebied van vakinhouden beoordelen studenten in een panelgesprek met de opleiding in februari 2008 als onvoldoende. Nader onderzoek door de opleiding onder studenten toonde aan dat binnen één betrokkenheidfase vaksecties meer vakoverstijgend in plaats van gericht op de eigen vakinhoud zouden kunnen zijn. De suggestie is gedaan dat de opleiding de opdrachten van afzonderlijke modulen meer in samenhang met elkaar opstelt. Per september 2007 waren teams verantwoordelijk voor het verbeteren van de samenhang binnen een studiefase. Per faseteam was hiertoe een kartrekker samenhang aangesteld. De eerder genoemde, meer recentelijk door de opleiding samengestelde, klankbordgroep heeft tot taak om de knelpunten rond de samenhang van het studieprogramma aan te pakken waarbij het werkveld, docenten en studenten een rol krijgen. Vaksecties en individuele docenten zullen nauwer bij de totstandkoming en borging van de samenhang van het studieprogramma betrokken worden. Ter versterking van de onderzoekslijn is in de propedeuse vanaf het studiejaar een module hbo-studievaardigheden opgenomen. In de daaropvolgende jaren worden binnen de verschillende vakken van de opleiding deze studie- en onderzoeksvaardigheden verder uitgebouwd. Dit moet de basis leggen voor een meer gedegen onderzoek dat in de minoren door de studenten kan worden gedaan. In het najaar van 2008 evalueert het lectoraat of activiteiten, die vanuit het lectoraat zijn ingezet om de kwaliteit van het personeel met betrekking tot het begeleiden van studenten binnen de onderzoekslijn te verbeteren, het gewenste effect hebben. Het management is, in samenwerking met het lectoraat, verantwoordelijk. Om de samenhang in het studieprogramma verder te borgen heeft de opleiding besloten om jaarlijks de samenhang van het studieprogramma te toetsen en alle onderwijsvernieuwingactiviteiten te toetsen op hun bijdrage aan de samenhang van het studieprogramma. Het werken volgens de Studiecyclus is niet volledig haalbaar in de deeltijdopleidingen. Met name door het lagere aantal college-uren (50% in vierjarige deeltijd t.o.v. de voltijd; 25% in de tweejarige deeltijd) is het niet mogelijk te werken volgens dezelfde cyclus van bijeenkomsten als in de voltijd. In de vorm van thema-avonden wordt de achterliggende studiecyclus aangestuurd door pedagogiek en onderwijskunde en begeleid door de slb ers. Waar mogelijk worden de themaavonden gezamenlijk opgezet voor de vierjarige en tweejarige deeltijdopleiding. Door docenten is geconstateerd dat inhoudelijke samenwerking binnen de deeltijdroutes voor de hand ligt en praktisch uitvoerbaar lijkt. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de samenhang tussen de verschillende studiejaren en tussen de theorie en de praktijk is voldoende geborgd;! de samenhang tussen de verschillende vakinhouden wordt door de opleiding verbeterd. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 24

31 Daartoe is een verbetertraject geïnitieerd door de opleiding. Concrete resultaten zijn nog niet beschikbaar. Gelet echter op de voortvarendheid waarmee de opleiding het afgelopen half jaar gewerkt heeft aan verbetering rond de samenhang, heeft het auditteam er vertrouwen in dat de opleiding erin zal slagen de samenhang te verbeteren. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 25

32 Facet 2.4. Studielast Criterium Het facet Studielast is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Is het programma studeerbaar doordat factoren die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren, zoveel mogelijk worden weggenomen? Bevindingen Voor de verschillende studieonderdelen beschikken de studenten over informatie die voor hen terug te vinden is in de programmabeschrijving in de studiegids, zo constateert het auditteam na gesprekken met studenten en na bestudering van de studiegids. Voor ieder programmaonderdeel is informatie opgenomen over doelstellingen, inhoud, werkvormen, literatuur, wijze van toetsen en herkansing. De wijze waarop de opleiding is opgezet komt uitgebreid aan bod waarbij de curricula inhoudelijk beschreven worden. Ook de praktijkcomponent is beschreven. Voorafgaand aan het studiejaar is voor iedere student bekend op welke dagen hij beschikbaar dient te zijn voor opleiding en stageschool. Roosters voor het bijwonen van hoor- en werkcolleges, workshops en studiebegeleidinguren zijn minstens een week voordat een nieuwe periode begint beschikbaar. Voor de start van elke periode of semester hebben de studenten de beschikking over modulebeschrijvingen, zodat ze tijdig geïnformeerd zijn over wat ze van de opleiding kunnen verwachten en wat de opleiding van hen verwacht. Het onderwijs is in ieder leerjaar verdeeld over vier perioden of twee semesters met een evenredige spreiding van studielast (15 EC per periode of 30 EC per semester). In pabo 1 en 2 kent elke periode twee stageweken, zes onderwijsweken en een toetsweek. In pabo 3 en 4 beslaat de stage 2 dagen per week, 1 dag onderzoek op de basisschool en 2 onderwijsdagen. In de deeltijdopleidingen zijn de contactmomenten op elke dinsdag- en donderdagavond ingeroosterd. Tentamen- en herkansingsroosters zijn minstens twee weken voorafgaand aan een toetsweek bekend. De toetsresultaten zijn voor studenten beschikbaar binnen de in de OER vastgestelde termijn van 15 werkdagen. Ze zijn door studenten na te lezen in de betreffende vakcourses op Blackboard en worden door de docenten doorgegeven aan de studentvoortgang administratie van Hogeschool Leiden. De opleiding geeft aan dat de verdeling van het programma over de jaren heen en binnen elk studiejaar evenredig is. Maar studenten merken op dat de opdrachten in de verschillende perioden beter verdeeld zouden kunnen worden. In sommige perioden is er sprake van een studielast met piekbelasting. Om de inhoud, inclusief de opdrachten, beter op elkaar af te stemmen, vinden in het studiejaar tenminste vier periodieke overleggen plaats in faseteams. Op deze wijze wil de opleiding de studielast zoveel mogelijk voorkomen. Daarnaast hebben studenten in geklaagd over het te laat bekendmaken van cijfers. Hierdoor hebben studenten onvoldoende zicht op hun studievoortgang en is het lastig om studieactiviteiten in te plannen. Door het management wordt inmiddels sterk gestuurd op het naleven van de nakijktermijnen zoals gesteld in de Onderwijs- en Examenregeling. Er is een studentambassadeur aangesteld om klachten van studenten te kanaliseren en gerichte acties te kunnen uitvoeren om deze klachten snel op te lossen. Dit heeft goed gewerkt. Studenten voelen zich, zo is het auditteam uit gesprekken met hen gebleken, beter gehoord dan in het verleden en er zijn ook snel oplossingen gevonden voor klachten. De functie van studentambassadeur krijgt een vervolg in het studiejaar Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 26

33 In het eerste studiejaar is er een deficiëntieprogramma opgenomen voor rekenen en Nederlands eigen vaardigheid, omdat veel aankomende studenten de verplichte rekentoets en taaltoets niet halen. Het blijkt dat studenten zich in het eerste jaar vooral richten op het halen van de landelijk verplichte toetsen en zich in het tweede jaar pas concentreren op de 8+ toetsen die al in het eerste jaar behaald hadden moeten worden. Hierdoor raakt de studielast uit balans. In het studiejaar is het deficiëntie programma nadrukkelijker buiten het reguliere onderwijsprogramma geroosterd; aan eind van de dag of het begin van de avond. Hiermee benadrukt de opleiding dat het gaat om bijlessen om het niveau van eigenvaardigheid van de student te brengen tot het niveau dat een student eigenlijk verondersteld wordt te hebben bij de start van de opleiding leraar basisonderwijs. Om pieken in de studielast binnen perioden te vermijden vinden in studiejaar tenminste vier periodieke overleggen plaats in faseteams onder leiding van de kartrekker samenhang over de inhoud van het onderwijsprogramma met als doel om de inhoud, inclusief de opdrachten, beter op elkaar af te stemmen. Halverwege het studiejaar (januari 2009) voert het management een tussentijdse evaluatie uit om te bekijken of de periodieke overleggen (in de faseteams onder leiding van de kartrekker samenhang) het gewenste effect hebben; ook de uitkomsten van de PLOEI s worden geanalyseerd door de kartrekkers samenhang op het punt van studielast; zij doen indien nodig nieuwe voorstellen voor de faseteamvergaderingen. De opleiding heeft de contacttijd voor de voltijd- en deeltijdstudenten uitgewerkt in het document Contacttijden pabo Hogeschool Leiden Uit deze documentatie blijkt dat er sprake is van geprogrammeerde onderwijstijd waarbij de docent fysiek aanwezig is. Voor het eerste studiejaar bedraagt deze onderwijstijd gemiddeld 18 uur per week, het tweede jaar 17,9 uur, het derde jaar 12,4 en het laatste studiejaar 8 uur. Daarnaast is er sprake van geprogrammeerde onderwijstijd waarbij de docent niet fysiek aanwezig is (zoals stages en zelfstudie). Gesprekken van het auditteam met studenten laten zien dat een klein deel meer dan 40 uur aan de studie besteedt. Verreweg de meeste studenten besteedt tussen de uur aan de studie waarbij de praktijkcomponent de meeste tijd vraagt (inclusief lesvoorbereidingen). Het aantal contacturen voor voltijdstudenten is met name tijdens het eerste studiejaar hoog. Met name de combinatie van vakinhoudelijke studieonderdelen, stages en het (voor een deel van de studentenpopulatie) bijspijkeren van hun kennis op het terrein van Nederlands en rekenen. Tijdens de volgende studiejaren blijft de studiebelasting vrij hoog. Ook hier met name door de combinatie van vakinhoud op de opleiding en stages. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de student beschikt over voldoende documentatie op basis waarvan hij/zij een inschatting kan maken van de te verwachten studielast;! de opleiding zorgt er voor dat de student zich in de propedeuse kan oriënteren op het beroep waarvoor hij wordt opgeleid en besteedt dan intensief aandacht aan rekenen en taal;! de studielast die studenten ervaren is met name gedurende de eerste studiefase hoog maar naar de mening van het auditteam, mede gelet op de studielast binnen andere Pabo s, aanvaardbaar. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 27

34 Facet 2.5. Instroom Criterium Het facet Instroom is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Sluit het programma qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: vwo, havo, middenkaderopleiding of specialistenopleiding (WEB) of daarmee vergelijkbare kwalificaties, blijkend uit toelatingsonderzoek? Bevindingen Bestudering van de documentatie laat zien dat de Pabo Leiden de wettelijk vastgestelde toelatingseisen hanteert: diploma vwo, havo of mbo niveau 4. Studenten die dit vooropleidingniveau niet hebben en ouder zijn dan 21 jaar, kunnen een intake assessment doen. Dit assessment bestaat uit verschillende onderdelen: een 21+ toets (een rekentoets en een toets Nederlands op havo-5-niveau), een criteriumgericht interview en/of een praktijktoets. In het kader van de Wet Zij-instroom wordt voor zij-instromers op basis van het intake-assessment een traject op maat afgesproken. Voor zij-instromers gelden dezelfde wettelijke toelatingseisen. Alle voltijdstudenten beginnen hun studie op dezelfde manier, ondanks de verschillen in aanvangsniveau. Er is tevens de mogelijkheid tot proefstuderen voor middelbare scholieren. Hierbij volgen scholieren een dag kennismakingslessen. Proefstuderen vindt vier keer per jaar plaats en is een apart programma voor havo 5, vwo 6 of de mbo 4- leerlingen met als doel om deze leerlingen een representatief beeld van de inhoud en het niveau van de studie te geven. Proefstuderen bestaat daarom uit een mix van werkcolleges, trainingen, practica, opdrachten en gesprekken met studenten en docenten. Ook biedt Pabo Hogeschool Leiden scholieren de mogelijkheid om een dag mee te lopen : scholieren kunnen meelopen met een eerstejaarsklas, zodat ze nader kennis kunnen maken met de inhoud en wijze van werken bij de pabo. Meelopen is bedoeld voor leerlingen uit havo 4/5, vwo 5/6 en examenklassen van het mbo. Voor aankomende studenten biedt Pabo Hogeschool Leiden lente- en zomercursussen Nederlands en rekenen eigen vaardigheid aan. Vanwege de hoge uitval op Nederlands en rekenen eigen vaardigheid in het eerste studiejaar is besloten ook voorafgaand aan de opleiding een programma eigen vaardigheden aan te bieden, zodat aankomende studenten zicht hebben op hun eigen vaardigheid en daarmee een doordachte keuze maken voordat ze aan de opleiding beginnen. Studenten maken in het eerste jaar kennis met de in de opleiding gehanteerde onderwijs- en werkvormen; worden gescreend op een aantal vaardigheden; participeren in een basisschool; krijgen na elke periode een voortgangstoets; en in januari een persoonlijk studieadviesgesprek. De opleiding besteedt veel aandacht aan het wegwerken van deficiënties bij de studenten en hanteert hierbij de formeel binnen het HBO overeengekomen toetsen voor taal en rekenen. In het eerste studiejaar moet een student de landelijke verplichte toetsen voor rekenen en Nederlands eigen vaardigheid (landelijke taaltoets) halen. Daarnaast dienen studenten voor de propedeuse ook het niveau 8+ voor rekenen en Nederlands te halen. Dit betekent een niveau hoger dan het eindniveau van leerlingen van groep 8 van de basisschool. In dit verband is het van belang om op te merken dat studenten het deficiëntieprogramma wel als noodzakelijk maar tevens als zwaar beoordelen, dit mede gelet op het reguliere onderwijsprogramma dat zij naast het deficiëntieprogramma volgen. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 28

35 De toetsen zijn als voorwaarde in de OER gesteld om de studie te mogen voortzetten. Wanneer de landelijke verplichte toetsen in het eerste studiejaar en de 8+ toetsen in de propedeuse niet behaald zijn, volgt een bindend afwijzend studieadvies. Vanaf het studiejaar wordt de entreetoets Mens en Maatschappij ingezet in het propedeusejaar. Deze toetst de basiskennis over geschiedenis, aardrijkskunde en natuuronderwijs en techniek waarover een student minimaal dient te beschikken. Beide locaties hebben regionale samenwerkingsafspraken gemaakt. De locatie Leiden heeft een convenant afgesloten met ROC Leiden. De pabo verzorgt een deel van de lessen in het laatste jaar van de mbo-opleiding onderwijsassistent niveau 4, waarbij de specifieke vakkennis van de docenten van de pabo wordt ingezet. Het gaat om Nederlands eigen vaardigheid, rekenen eigen vaardigheid, aardrijkskunde, geschiedenis en natuuronderwijs. De locatie Thomas More heeft met de pabo s van INHolland en van de Hogeschool van Rotterdam een samenwerkingsverband met drie Rotterdamse ROC s. Deze samenwerking vindt plaats op twee niveaus: er is een regiegroep en er zijn vier commissies die de mbo-hbo samenwerking concreet vormgeven. ROC-studenten volgen bij elk van de drie pabo s introductielessen om een duidelijk beeld te krijgen van specifieke vakinhouden en de daarbijbehorende didactiek. De drie pabo s hebben gezamenlijk een programma ontwikkeld voor een kop/voetklas voor mbo-studenten. Dit traject wordt in geïmplementeerd. Er is een procedure versnellen voor studenten die meer willen en aantoonbaar een hoger niveau bezitten. De Pabo Hogeschool Leiden voltijdopleiding waardeert eerder verworven kennis en vaardigheden echter niet op voorhand en deze leiden dan ook bij aanvang van de studie niet automatisch tot vrijstellingen. Het propedeusejaar is binnen Pabo Hogeschool Leiden Hogeschool Leiden met nadruk een selectiejaar: alle studenten volgen het gehele programma, zodat bepaald kan worden of ze geschikt zijn voor het beroep. Als vervolgens blijkt dat de student verder is dan het vereiste niveau, kan hij/zij sneller door de studie gaan. Voltijdstudenten die meer uitdaging willen, kunnen al in het tweede semester van het eerste jaar starten met de minor Onderzoek van Onderwijs. Deze minor wordt verzorgd door het lectoraat Educatie. Vooral studenten met een vwo-vooropleiding participeren hierin. Op basis van een diploma op hbo- of universitair niveau komen studenten in aanmerking voor de tweejarige opleiding. Deze studenten starten in de tweejarige deeltijdopleiding. Studenten van de vierjarige deeltijdopleiding komen alleen in aanmerking voor versnelling van hun opleiding wanneer zij in het derde studiejaar tenminste drie dagen in de week werkzaam zijn in het onderwijs. Uit gesprekken met studenten en uit de cijfers die de opleiding aan het auditteam heeft voorgelegd blijkt dat studenten tevreden zijn over de aansluiting van hun vooropleiding met de paboopleiding. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft de instroomeisen duidelijk vastgelegd;! de deficiëntietoetsen hebben een verzwarend en selecterend effect voor de groep instromers;! door samenwerking en overleg met de ROC s en scholen voor voortgezet onderwijs zorgt de opleiding er voor dat het programma voldoende aansluit bij de groep instromende studenten;! studenten zijn tevreden over de aansluiting van de vooropleiding op de PABO. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 29

36 Facet 2.6. Duur Criterium Het facet Duur is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: 3! Voldoet de opleiding aan de formele eis (240 ECTS) m.b.t. de omvang van het curriculum van een HBO bachelor opleiding? Bevindingen De opleiding voldoet aan de formele en wettelijke eisen met betrekking tot het programma van 240 studiepunten. Zowel de vierjarige voltijd als deeltijdopleiding biedt een programma aan van 240 EC s. Studenten in de tweejarige (deeltijd)opleiding krijgen vrijstellingen van in totaal 120 EC s. De opleiding heeft dit voldoende uitgewerkt in de documentatie. Oordeel: voldoende Het auditteam heeft geconstateerd, dat beide varianten een omvang hebben van 240 ECTS, reden dit facet voor alle varianten als voldoende te kwalificeren. 3 In feite gaat het hier niet om een criterium, maar om een formele vereiste. Zie de voetnoot bij beslisregel E. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 30

37 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud Criteria Het facet Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria:! Is het didactisch concept in lijn met de doelstellingen?! Sluiten de werkvormen aan bij het didactisch concept? Bevindingen Tijdens het studiejaar is binnen Pabo Hogeschool Leiden gewerkt aan het herijken en verhelderen van het opleidingskundig kader. Dit kader is een inhoudelijke en organisatorische onderbouwing van het huidige curriculum. De inhoudelijke en organisatorische opbouw van het huidige curriculum is vormgegeven op grond van de volgende principes:! de competentiematrix, met daarin geïntegreerd opgenomen de SBL-competenties, hbokernkwalificaties en Dublin descriptoren;! betrokkenheidfases (ik, taak, leerling, integratie);! de leerlijnen (zie hierna);! visie op leren in de praktijk (Opleiden in de School);! sociaal constructivisme. Op basis van het inhoudelijke opleidingskader is het curriculum geanalyseerd en worden verbeterpunten doorgevoerd. Tevens start Pabo Hogeschool Leiden een onderwijsvernieuwingtraject dat zal leiden tot aanpassingen van het curriculum in 2009 en In het door de opleiding gestarte onderwijsvernieuwingtraject is een belangrijke plaats ingeruimd voor het didactisch concept. In het studiejaar , zo geeft de opleiding aan, zullen de inhoud en de vormgeving van de verschillende studieonderdelen beter op elkaar afgestemd worden. Pabo Hogeschool Leiden heeft er voor gekozen om competentiegericht opleiden te realiseren vanuit het sociaal constructivisme en het werkplekleren. Daarnaast wordt bij de vormgeving van het curriculum gebruik gemaakt van verschillende leerlijnen:! de conceptuele lijn betreft het verwerven en verwerken van kennis (theoretisch, methodisch, praktisch). Deze leerlijn heeft een belangrijke plaats in het curriculum, met het accent op de eerste twee en een half jaar, waarin het opbouwen van vakinhoudelijke kennis centraal staat. Deze leerlijn wordt vormgegeven via vakinhoudelijke modules en minors;! de vaardighedenlijn waarin het aanleren van relevante beroepsvaardigheden centraal staat. Het gaat hierbij om het toepassen van kennis en het trainen van vaardigheden. Deze lijn is verweven in alle modules die gebruik maken diverse werkvormen zoals bijvoorbeeld observaties, presentaties, onderzoek verrichten;! werkplekleren loopt als een rode draad door de opleiding heen. Alle studenten hebben vanaf de start van de opleiding een relevante werk-/stageplek. De studenten werken op deze manier in de beroepspraktijk aan het ontwikkelen van hun competenties;! de ervarings- en reflectielijn die bij het toepassen van kennis en vaardigheden in de beroepssituatie een centrale rol vervult. Om competentiegericht leren via deze leerlijnen vorm te geven wordt gebruik gemaakt van een breed scala van werkvormen: hoor- en werkcolleges, workshops, groeps- en individuele opdrachten en projecten, intervisie en supervisie. Binnen de werkcolleges, workshops en op de stagescholen wordt gebruik gemaakt van samenwerkend leren, waarbij de studenten in kleine groepen werken aan gerichte praktijk en leersituaties, hetgeen het auditteam kon constateren tijdens de audit. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 31

38 Het trainen van relevante vaardigheden wordt voorgegeven door studenten een belangrijke rol binnen de werkcolleges te geven, waarbij observaties, presentatie, drama, onderzoeken, feedback geven en ontvangen centraal staan. De opdrachten die studenten op hun werk-/stageplek uitvoeren, zijn gebaseerd op de Hogeschool Leiden-competenties, de hbo-kernkwalificaties en de Dublin descriptoren en worden binnen de Studie-cyclus door de student ontworpen of door het werkveld aangedragen. Tijdens het werkplekleren reflecteert de student binnen en buiten school op deze opdrachten en het functioneren als toekomstig beroepsbeoefenaar. Tijdens het werkplekleren houdt de student een portfolio bij, dat dient als een persoonlijk leerdossier. Het auditteam heeft een aantal portfolio s bestudeerd en constateert dat de meest recente portfolio s van een voldoende niveau zijn. Uit evaluaties over de gehanteerde werkvormen blijkt dat de beide Pabo s van de Hogeschool Leiden iets onder (pabo Leiden) of exact op het landelijk gemiddelde scoren 6,7 (Pabo Thomas More). Studenten geven aan dat er voldoende stage is opgenomen in het curriculum. Daarnaast geven zij aan dat:! de stagebegeleiding kritischer mag zijn;! de stageopdrachten van vakken beter moeten aansluiten op de stage;! de werkvormen door docenten onderling onvoldoende afgestemd zijn waardoor vaak dezelfde werkvormen gehanteerd worden. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! het door de opleiding gehanteerde didactisch concept is ontleend aan de doelstellingen van de opleiding;! de opleiding biedt studenten een breed palet aan didactische werkvormen die door de docenten wel beter onderling afgestemd dienen te worden;! de opleiding is daarnaast bezig, binnen de kaders van een onderwijsvernieuwingsproject, de inhoud en de werkvormen van de verschillende studieonderdelen beter op elkaar af te stemmen. Gelet op de thans door de opleiding op dit terrein ingeslagen weg waarbij een betere afstemming plaats zal vinden van de studieonderdelen onderling, heeft het auditteam er vertrouwen in (mede op basis van de tijdens de audits gevoerde gesprekken) dat dit komend studiejaar op een adequate wijze zal worden uitgevoerd. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 32

39 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing Criterium Het facet Beoordeling en Toetsing is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Wordt door de beoordelingen, toetsingen en examens adequaat getoetst of de studenten de leerdoelen van (onderdelen van) het programma hebben gerealiseerd? Bevindingen De opleiding heeft in 2005 een toetsbeleidsplan opgesteld, waarin algemene richtlijnen staan beschreven. Op basis van dit toetsbeleidsplan is een toetshandboek geschreven waarin de richtlijnen concreet zijn gemaakt. Het competentieprofiel waarin de hbo-kernkwalificaties, Dublin descriptoren en SBL-competenties zijn geïntegreerd is de basis voor het toetsplan. In het toetshandboek worden met name procedures, methoden en vereisten en daarnaast een procedure van bezwaar en beroep en een feedbackprocedure expliciet beschreven. Meer recentelijk (mei 2008) is in opdracht van de clusterdirecteur a.i. een herzien Toetshandboek opgesteld onder de verantwoordelijkheid van de voorzitter van de toetscommissie. Hierin worden de uitgangspunten en de regelingen voor de ontwikkeling en kwaliteitsbewaking van toetsen in het opleidingsprogramma beschreven. Tevens zijn hierin een format modulebeschrijving, een toetsmatrijs en checklijsten opgenomen, de taakomschrijving van de toetscommissie is beschreven alsmede de tentamenregels en het toetsplan. Toetsing heeft voor de competentiegerichte opleiding de volgende functies: het volgen van de ontwikkeling van de student, het sturen van het leerproces van de student en het beoordelen van de competentieontwikkeling van de student. De examencommissie van de opleiding is verantwoordelijk voor het opstellen van de regels met betrekking tot de goede gang van zaken tijdens toetsen en tentamens(zie ook 5.3). In het eerste jaar krijgen studenten (met ingang van het studiejaar ) een voortgangstoets vier maal per jaar aangeboden: deze voortgangstoets is niet gebonden aan modules. Het gaat om het toetsen van een algemene basiskennis, verdeeld over de grote kennisgebieden: pedagogiek, beeldende vorming, wereldoriëntatie, rekenen en taalonderwijs. De resultaten van deze voortgangstoets geeft de student en diens studieloopbaanbegeleider inzicht in zijn kennis en eventuele achterstanden. De studieloopbaanbegeleider bespreekt de resultaten van de voortgangstoets met de student en samen stellen zij, indien nodig, actiepunten op om kennisachterstanden weg te werken. Studenten kunnen gemaakte toetsen inzien en nabespreken met de betreffende vakdocent. Bijvoorbeeld voor de toets Nederlands eigen vaardigheid wordt een inzage moment bepaald, zodat studenten hun fouten kunnen bekijken en zo leren waar ze extra aandacht aan moeten besteden. Studentpresentaties worden tijdens bijeenkomsten binnen de Studie-cyclus door medestudenten en de docent beoordeeld. De opleiding heeft uitgebreid de wijze van toetsconstructie beschreven. Er is verder een procedure beschreven om de technische kwaliteit en consistentie van beoordeling vast te stellen. De toetscommissie heeft vanaf periode vier van het schooljaar gewerkt aan de borging van de technische kwaliteit van toetsen en het zekerstellen van de consistentie van de beoordelingsgrondslag. Acht docenten neemt deel aan een zogeheten itemschrijfgroep. Deze groep schrijft toetsvragen ten behoeve van de toetsbank van de Voortgangstoets. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 33

40 Met ingang van het studiejaar worden alle toetsen beoordeeld volgens de in het Toetshandboek beschreven procedure. Vier leden van de toetscommissie worden in het studiejaar extra geschoold in het beoordelen van de kwaliteit van de toetsen. Bij de beoordeling van studenten zijn ook externe beoordelaars uit het werkveld betrokken. De beoordeling door het werkveld gebeurt met name tijdens de stages. De beoordelingscriteria voor studiejaar zijn aan het einde van periode vier voorgelegd aan een selectie vertegenwoordigers uit het werkveld en bij de afstudeerstage in de deeltijdopleiding speelt het werkveld een grote rol bij de beoordeling van studenten. Ten behoeve van de toetsing van de LIO stage is in samenwerking met bureau ICE in een eindassessment ontwikkeld, waarmee een student zijn LIO afsluit. Hiermee is er in de LIO een uitgebreidere toetsing gekomen op de verschillende leerdoelen van de student en is er een betere scheiding gekomen tussen opleiden en toetsen en tussen begeleiders en examinatoren. Recentelijk zijn 20 assessoren getraind ten behoeve van het LIO eindassessment. In dit verband is het van belang op te merken dat vanaf het studiejaar in de deeltijdvariant het stageeindassessment ingevoerd. De beoordeling binnen het eindassessment bestaat uit een combinatie van:! het functioneren tijdens de assessmentperiode (vijf volledige stageweken);! het evaluatiegesprek dat daarop volgt;! de beoordelingen door de coach;! de door de student geleverde bewijsstukken;! het eindgesprek. Dit gesprek vindt plaats na de vijf stageweken en wordt gevoerd door een assessor van de pabo en een gecommitteerde (niet de slb er of coach, meestal de opleidingscoördinator of gedetacheerde van een basisschool). Er wordt gebruik gemaakt van een gestandaardiseerde afvinklijst met domeinspecifieke competenties. Externe beoordelaars zijn op de hoogte van toetsingsmethoden en beoordelingscriteria beschreven in het LIO-handboek en cursussen die door Pabo Hogeschool Leiden worden verzorgd. Ook geven de twee regioregisseurs voorlichting aan basisscholen over het curriculum, hbokernkwalificaties en het gehanteerde assessment. Na het beoordelen van het eindgesprek, worden alle ingevulde beoordelingsmodellen verzameld en wordt het beslismodel ingevuld. Hieruit volgt de eindbeoordeling van het examen. Deze wordt door de assessor aan de student kenbaar gemaakt. Als de eindbeoordeling voldaan is, dan is de student daarmee geslaagd voor zijn/haar opleiding. Deelnemers aan het eindassessment zijn de student, de coach van de basisschool, de stage/opleidingscoördinator van de basisschool, de assessor van Pabo Hogeschool Leiden. Daadwerkelijke beoordeling gebeurt in samenspraak tussen de betrokkene van de basisschool en de betrokkene van de opleiding, de eindverantwoordelijkheid voor de beoordeling ligt bij de opleiding. LIO-coaches hebben in de afgelopen jaren een aantal belangrijke vaardigheden, eigenschappen en kennisaspecten aangegeven, waarover de LIO-student tenminste moet beschikken. Deze zijn verwerkt in een formulier dat wordt gebruikt tijdens de beoordelingsmomenten. Pabo Hogeschool Leiden werkt rond de toetsing van het eindniveau samen met het beroepenveld, met name met de convenantscholen. Onderdeel van de convenantafspraken is dat de basisscholen hun leerkrachten laten opleiden tot coaches van LIO-studenten. deze coaches zijn begeleider en spelen tevens een rol tijdens het eindassessment van de pabo-student. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 34

41 Uit de landelijke studentenquête 2008 van de HBO-Raad blijkt dat de score van Pabo Hogeschool Leiden over de tevredenheid over de wijze van toetsing en beoordeling iets lager is dan het landelijk gemiddelde (3,0 tegenover 3,1). Uit de enquête blijkt verder dat de kritiek voor beide locaties voor wat betreft toetsen en beoordelen met name zit op het vlak van tijdige bekendmaking van resultaten. Daar wordt door het management nu strak op gestuurd. Pabo Hogeschool Leiden heeft een interne inventarisatie gemaakt van de gebruikte toetsen en beoordelingen en er is een overzicht gemaakt van de toetsen in het studiejaar Hieruit blijkt dat toetsvormen en beoordelingswijzen verschillen tussen vaksecties onderling. Mede naar aanleiding van feedback van de examencommissie zijn de tentamenregels voor studiejaar aangescherpt. Scholing t.b.v. toetsing en beoordeling moet meer aandacht krijgen, zo geeft de opleiding aan, niet alleen voor interne docenten maar ook voor werkveldassessoren. Er wordt gewerkt aan een breder aanbod van toetsvormen. Enkele docenten hebben een scholingsvraag geuit met betrekking tot het opstellen en hanteren van transparante beoordelingscriteria. Over de eisen die gesteld werden aan de inhoud van minoren bestond binnen de opleiding onduidelijkheid. Niet alle minoren hadden eenzelfde opbouw en de onderzoekscomponent was bij een aantal minoren onvoldoende aanwezig. Thans wordt door de lector en de teamleider gecheckt of de aangescherpte richtlijn met betrekking tot de minor eindwerkstukken het gewenste effect hebben. Samenvattend komt het auditteam tot de conclusie dat het toetsbeleid er op papier stevig uit ziet. Men verliest zich niet in de oriëntatie op het competentiegerichte leren. Er is voldoende realisme om te beseffen dat een stevige kennisbasis noodzakelijk is. Daarom zijn formatieve toetsen vooral gericht op het bewaken van het kunnen behalen van de summatieve toetsen en bijbehorende competenties. Op deze wijze is voldoende gegarandeerd dat de leerdoelen van het programma worden bereikt. Toch past hier een nuancering. De beoordeling en de toetsing is nog volop in ontwikkeling en maakt deel uit van het omvangrijke vernieuwingsproject dat onlangs is gestart. Het vastgestelde toetsbeleid is gedateerd op mei Het evaluatiedocument Toetsing van Toetsen gedateerd 30 augustus 2008 geeft wel aan dat men op de goede weg is, maar dat er ook nog heel wat te doen valt. In gesprekken met studenten werd dit dubbele beeld bevestigd. Met name het niveau van toetsing werd door deeltijders nog wel eens als te laag gekwalificeerd. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft het afgelopen jaar veel werk gemaakt van het op orde brengen van het toetsbeleid. Zo is de kwaliteit en het niveau van de toetsing het afgelopen jaar toegenomen;! een visie op toetsing en de concrete uitwerking daarvan zijn voldoende beschreven in de documentatie;! de opleiding beschikt over een voldoende functionerende toets- en examencommissie;! deskundigheidsbevordering van de docenten t.b.v. toetsing is een belangrijk onderdeel van het scholingsbeleid. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 35

42 SAMENVATTEND OORDEEL PROGRAMMA : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het Onderwerp Programma voor beide varianten als voldoende gelet op het feit dat de opleiding op een aantal facetten het afgelopen half jaar vooruitgang heeft weten te boeken, in het bijzonder daar waar het de inhoud van het studieprogramma betreft de relatie met het werkveld, de samenhang van het studieprogramma en de kwaliteit van de toetsing/beoordeling. Dus:! de opleiding heeft vastgelegd aan welke competenties/doelen wordt gewerkt en heeft duidelijk uitgewerkt hoe er getoetst en beoordeeld wordt. De student kan door het hele programma te doorlopen de geformuleerde eindcompetenties bereiken;! de portfolio s geven voldoende zicht op de wijze waarop studenten de competenties hebben verworven en op de competenties die ze uiteindelijk verworven hebben;! de opleiding biedt studenten de gelegenheid om minoren te volgen die aansluiten bij het vakgebied. De kwaliteit van de minoren is binnen de opleiding een punt van aandacht;! de samenhang van het studieprogramma is voldoende maar wordt nog verder verbeterd. Verder worden de inhoud en vormgeving van de verschillende onderdelen van het theorieprogramma en de hierbinnen geformuleerde opdrachten, samen met de stagecomponent, onder leiding van de kartrekkers samenhang beter op elkaar afgestemd;! het programma voor de voltijd- en deeltijdstudenten is studeerbaar en studiebelemmerende factoren worden zoveel mogelijk voorkomen;! de opleiding heeft de instroomeisen vastgelegd. Studenten die daarvoor in aanmerking komen krijgen de mogelijkheid een apart traject te volgen. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 36

43 Onderwerp 3: Inzet van Personeel Dit onderwerp kent drie facetten: 1. eisen hbo; 2. kwantiteit personeel; 3. kwaliteit personeel. Facet 3.1. Eisen HBO Criterium Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Wordt het onderwijs voor een belangrijk deel verzorgd door personeel dat een verbinding legt tussen de opleiding en de beroepspraktijk? Bevindingen De docenten van de pabo hebben op diverse wijzen contacten met het beroepenveld. De opleiding geeft aan dat ongeveer 50 docenten lid zijn van 33 verschillende beroepsverenigingen. Ongeveer tien docenten vervullen een actieve rol binnen de beroepsvereniging, veelal als bestuurslid of door deelname in commissies of werkgroepen. De contacten van de docenten van de pabo met het beroepenveld komen op de volgende wijze tot uiting:! iedere pabo docent is stagebegeleider en bezoekt als zodanig veelvuldig stagescholen. Docenten besteden 12,5 procent van hun werktijd aan stagebegeleiding. Bij een fulltime aanstelling is dat 200 uur bij een maximum aantal van twintig stagiaires;! ruim twintig leerkrachten uit het basisonderwijs werken als gedetacheerde deels op de pabo en deels in een basisschool. De werkzaamheden van deze gedetacheerden beslaan in totaal bijna 5 fte;! docentstages zijn ingevoerd voor docenten die geen, of verouderde ervaring hebben in het basisonderwijs. Hiervan is door elf docenten in de afgelopen 2 jaar gebruik gemaakt;! regioregisseurs voeren structureel overleg en onderhouden het contact met de diverse schoolbesturen en het werkveld. Er zijn samenwerkingsconvenanten afgesloten voor een periode van vier jaar. Daarnaast worden ieder jaar specifieke afspraken voor het komende leerjaar gemaakt;! door het verzorgen van diverse nascholingscursussen komen reguliere docenten op een indirecte wijze tot een intensief contact met het beroepenveld. Bestudering van de documentatie en gesprekken met docenten tijdens de audit leiden tot het volgende beeld: " docenten geven aan dat ze hun netwerk inzetten voor het uitoefenen van hun taken bij de pabo; " docenten wisselen informatie uit binnen hun vakgebied met vakcollega s van Hogeschool Leiden en van andere hogescholen. " een aantal docenten benadert mensen binnen hun netwerk om als gastdocent themacolleges te verzorgen. De leden van de kenniskring doen, in wisselende samenstelling, onderzoek en publiceren daarover. De leden van de kenniskring zijn tevens docent van de pabo. Ook nemen zij actief deel aan congressen door workshops te verzorgen en leiden ze innovatieve projecten, waarbij het gebruik van ICT een belangrijke rol speelt. Naast het onderzoek dat gedaan wordt door de leden van de kenniskring, is het van belang dat docenten studenten kunnen begeleiden in het doen van onderzoek. Met name binnen het PDS-traject (Professional Development School) wordt aangesloten bij de ontwikkeling in de basisschool en wordt geanticipeerd op de behoefte van het werkveld. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 37

44 Regioregisseurs onderhouden structurele contacten en via nascholing worden jaarlijks andere doelgroepen binnen het beroepenveld aangeboord. Mede door opleiden in de school en de Professional Development School bevordert de opleiding dat studenten, pabo-docenten en coaches gezamenlijk een onderzoeksvraag uit de praktijk beantwoorden. Door deze manier van werken is de docent actief bij actuele vraagstukken in de beroepspraktijk. Docenten zijn door hun relaties met het werkveld op de hoogte van de ontwikkelingen binnen het beroepenveld en vertalen deze ontwikkelingen zoveel als mogelijk naar het curriculum. Iedere docent heeft verder contact met het beroepenveld als stagebegeleider, nascholingsdocent, en via diverse netwerken. Er is op hogeschoolniveau afgesproken dat op 1 december 2008 per cluster tenminste 5% van het aantal docenten (fte) direct in de beroepspraktijk werkzaam is. Het bewaken van streefdoelstellingen valt onder de verantwoordelijkheid van de clusterdirecteur. De onderwijsinhoud en de daartoe aangenomen onderwijsgevenden zijn ingedeeld in secties, te weten de secties: taalonderwijs, rekenonderwijs, mens en maatschappij, natuuronderwijs, ICT, kunstzinnige oriëntatie, bewegingsonderwijs, godsdienst en levensbeschouwing, pedagogiek/onderwijskunde. De docenten zijn op grond van hun inhoudelijke expertise en hun professie gekoppeld aan een sectie. Een deel van het docentencorps publiceert in vakbladen en levert daarmee een bijdrage aan de ontwikkeling van kennis binnen de beroepsgroep. Het auditteam heeft tijdens de audit alle cv s bestudeerd, zowel in Leiden als in Rotterdam, van de docenten die de opleiding verzorgen. Het beeld dat hieruit ontstaat is dat het docentkorps beschikt over voldoende vakinhoudelijke- en praktische ervaring. Zo hebben verschillende docenten zowel een opleiding gevolgd op het terrein van leraar basisonderwijs als een wo-opleiding gevolgd. Een aantal docenten heeft zelf voor de klas gestaan en ook toen studenten begeleid. Tijdens de audits heeft het auditteam uitgebreid gesproken met studenten. Gevraagd naar de relatie die docenten leggen met de praktijk geven de meeste studenten aan dat docenten voldoende op de hoogte zijn van ontwikkelingen in het werkveld. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties:! vrijwel alle docenten hebben regelmatig contact met de basisscholen, waar de studenten stage lopen;! de docenten van de opleiding worden nauw betrokken bij het verrichten van onderzoek, met name binnen de kaders van de kenniskring;! studenten geven aan dat docenten voldoende kennis hebben van de praktijk. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 38

45 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel Criterium Het facet Kwantiteit Personeel is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Wordt er voldoende personeel ingezet om de opleiding met de gewenste kwaliteit te verzorgen? Bevindingen Op 1 oktober 2007 waren bij de pabo van de Hogeschool Leiden 110 medewerkers (81,24 fte) in dienst met de functie docent. In Leiden waren dat 62 personen (43,68 fte) en in Rotterdam 48 personen (37,56 fte). Na verrekening van deze formatie, die niet exclusief wordt ingezet voor het reguliere onderwijs, betreft dit een totaal van 76,42 fte op 1373 studenten. Dit geeft een docentstudent ratio van 1 op 18. In vergelijking met ander pabo s is de docent-student ratio gunstig. De Hogeschool Leiden heeft als streefnorm een docent-student ratio van 1 op 22. In het studiejaar zijn binnen de Pabo van de Hogeschool Leiden op de vestigingen in Leiden en Rotterdam 26 nieuwe docenten aangetrokken. De uitstroom in dat jaar was 20 docenten. In het studiejaar zijn vanaf september 2007 opnieuw 26 docenten aangetrokken. Dit betekent dat er de afgelopen twee jaar veel nieuwe docenten, zowel fulltime als parttime werkzaam binnen de opleiding. Dit betekent een belasting voor het zittende personeel, omdat nieuwe personeelsleden moesten worden ingewerkt. Door uitstroom wegens pensionering worden de komende vijf jaar ten minste zeven nieuwe docenten geworven bij een gelijkblijvend aantal studenten. Er worden geen problemen verwacht met de invulling van die vacatures. De formatie voor het jaar wordt bepaald door het aantal studenten van het vorige jaar. Op dit moment is het percentage van medewerkers met tijdelijke aanstelling hoog omdat het afgelopen jaar veel nieuwe jonge docenten zijn aangenomen. Uit het medewerkerstevredenheidonderzoek (MO) van 2006 bleek dat er sprake was van een behoorlijke werkdruk (rapportcijfer MO 2006 op item de mate waarin de werknemer werkdruk ervaart was een 6,84 op schaal 1 tot en met 10). Op grond van deze rapportage zijn beleidsvoornemens geformuleerd. De werkdruk werd door het management herkend en erkend; er zijn in 2007 een aantal acties ondernomen (zie in dit verband ook facet 3.3). In het MO 2008 geven de docenten aan dat er sprake is van een verbetering ten opzichte van 2006 (rapportcijfer 2008: 6,2). Binnen het clusterbureau is meer personeel aangesteld ten behoeve van het onderwijsondersteunende proces. Binnen de Hogeschool Leiden wordt gewerkt aan een centrale serviceorganisatie die o.a. tot doel heeft het onderwijsproces gestroomlijnd te laten verlopen. Deze ontwikkeling zal ertoe leiden dat de werkdruk va het onderwijsgevend personeel afneemt. Cijfers met betrekking tot ziekteverzuim worden op centraal niveau bijgehouden en geanalyseerd. Het ziekteverzuimcijfer van Pabo Hogeschool Leiden in 2007 was 2,5 %. Het ziekteverzuimcijfer van Hogeschool Leiden totaal is 4,8%. Overleg met het sociaal-medisch team vindt plaats als het vermoeden bestaat dat het verzuim wordt veroorzaakt door arbeidsgerelateerde aspecten. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 39

46 Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de hogeschool heeft in de afgelopen periode nieuwe docenten aangesteld waarmee de docent-student ratio uitkomt op 1:18;! de huidige omvang van de formatie stelt de opleiding in ruime mate in staat de beide opleidingsvarianten op een adequate wijze uit te voeren;! er is sprake onder docenten van een verhoogde werkdruk. De opleiding heeft maatregelen genomen om deze te verminderen, met name door nieuwe docenten in te zetten. Inmiddels is verbetering zichtbaar;! het ziekteverzuim van de PABO steekt gunstig af ten opzichte van dat van de hele hogeschool. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 40

47 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Criterium Het facet Kwaliteit Personeel is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Is het personeel gekwalificeerd voor de inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma? Bevindingen De visie van het cluster Educatie ten aanzien van personeelsbeleid staat beschreven in het document Integraal Personeelsbeleid Aan de hand van dit document en het Stappenplan Meerjarige Formatieplanning is het Formatieplan geschreven. Meer in het algemeen geldt dat het personeelsbeleid van Hogeschool Leiden wordt ontwikkeld door de afdeling Human Resource Management van de hogeschool en wordt vastgesteld door het College van Bestuur na advies vanuit het Hoger Management Team. Het lijnmanagement is verantwoordelijk voor de uitvoering van het personeelsbeleid. De dienst HRM ondersteunt de opleidingen in de uitvoering en naleving daarvan het personeelsbeleid. In 2006 heeft Hogeschool Leiden de gesprekscyclus functioneren en beoordelen en een nieuwe functieordening ingevoerd. Alle functies zijn opnieuw gewaardeerd en beschreven. Mede door de invoering van de nieuwe functiewaardering stond de pabo behoorlijk onder druk. De operatie is door een aantal mensen gevoeld als gebrek aan waardering, hetgeen tot spanningen heeft geleid. Ook de invoering van de gesprekkencyclus vroeg om een omslag in het denken en in de cultuur. De implementatie van de gesprekscyclus is langzaam op gang gekomen, maar in het afgelopen studiejaar verder stevig ter hand genomen. Daarnaast is in 2006 aandacht besteed aan het arbeidsomstandighedenbeleid. Werkplekken werden aangepast en maatregelen genomen om de werkdruk te verminderen. In 2006 en 2007 zijn er personeelsbijeenkomsten geweest om het proces van herwaardering en herindeling van alle medewerkers te begeleiden en in april 2008 is er een locatiebijeenkomst geweest ter afsluiting van dit proces. Inmiddels zijn er verschillende maatregelen genomen om de organisatie transparanter te maken en de communicatie te verbeteren. In dit verband is het auditteam gebleken, op basis van gesprekken met het management en docenten en door een helder geschreven stand van zaken notitie van de clusterdirecteur a.i., dat er binnen de opleiding noodzaak was tot bijsturing. Vervolgens heeft de clusterdirecteur a.i. het afgelopen half jaar, zo is het auditteam gebleken, veel in beweging gezet, met name op het terrein van het versterken van de professionele cultuur binnen de opleiding en het verder uitwerken en verbeteren van het curriculum en het versterken van de relatie met het werkveld. Gesprekken met het management, docenten en studenten hebben het auditteam duidelijk gemaakt dat er het afgelopen half jaar veel ten goede is gekeerd. Studenten gaven te kennen meer tevredenheid te zijn over de kwaliteit van het docententeam en daarmee tevredener te zijn over de opleiding dan een jaar geleden. Bij Hogeschool Leiden is een gesprekscyclus Functioneren en beoordelen ingevoerd. Doel hiervan is dat leidinggevende en medewerker een dialoog aangaan die is gericht op verbetering van de kwaliteit van het werk, de (brede) inzetbaarheid, de ontwikkeling van de professionaliteit en de verhoging van de aantrekkelijkheid van het werk. De ambities van de hogeschool c.q. de pabo worden afgestemd op de ambities van de medewerker maar binnen de mogelijkheden van de hogeschool. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 41

48 Vanwege deze nieuwe systematiek vinden jaarlijks met iedere medewerker twee gesprekken plaats: een evaluatiegesprek en een beoordelingsgesprek. Deze gesprekken worden schriftelijk vastgelegd. In het evaluatiegesprek, door de medewerker voorbereid met een zelfevaluatie, wordt de voortgang geëvalueerd van gemaakte resultaat- en ontwikkelafspraken. In het beoordelingsgesprek wordt het functioneren beoordeeld en worden zoveel mogelijk nieuwe, resultaat- en ontwikkelafspraken gemaakt aan de hand van de resultaatgebieden van het functieprofiel. De uitkomst van de beoordeling is bepalend voor de verhoging van het structurele salaris en de eventuele toekenning van een incidentele beloning. De opleiding heeft een ombudsvrouw voor het personeel in het leven geroepen. De taak van deze functionaris is specifieke vragen van docenten over o.a. de werkdruk te verzamelen, waar mogelijk direct te beantwoorden en vervolgens hierop actie te ondernemen. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Er is bijvoorbeeld extra tijdelijke ondersteuning georganiseerd om een uitgebreide administratieve afhandeling bij docenten weg te halen en extern te laten uitvoeren. Nieuwe medewerkers krijgen een inwerkprogramma dat bestaat uit vaste onderdelen die beschreven staan in het Handboek Nieuw Personeel cluster Educatie. De teamleiders voeren functionerings- en beoordelingsgesprekken met de leden van hun team. Zij sturen het team aan en zorgen voor een teamplan, waarin de resultaten die het team aan het einde van het cursusjaar oplevert staan vermeld. Zij zijn onderdeel van het managementteam en daarmee de schakel tussen management en docententeam. Zij vergaderen gemiddeld een keer in de drie weken met het docententeam. In de documentatie staan streefdoelstellingen geformuleerd ten aanzien van de professionalisering van het personeel. Ten behoeve van de kernambitie lerende organisatie van professionals is de norm voor 2008 gezet op 2% van het centrale budget ten behoeve van ontwikkeling personeel en 1,5% ten behoeve van organisatieontwikkeling. De clusters bepalen aan de hand van het formatieplan en de onderwijsdoelstellingen hoe zij dit efficiënt binnen hun opleiding inzetten. Een samenhangend en geïntegreerd opleidingsbeleid voor de opleiders behoeft aandacht, te meer vanwege de nieuwe verantwoordelijkheidsverhoudingen rondom de opleiding van de studenten en de scholing van de zittende leraren in de scholen. In het door het auditteam bestudeerde nieuwe Scholingsplan zijn uitgangspunten en speerpunten van Pabo Hogeschool Leiden ten aanzien van scholing beschreven. De uitgangspunten liggen ten grondslag aan de scholingsafspraken die met de medewerkers worden gemaakt. Concrete scholingsactiviteiten zijn eveneens opgenomen. In het afgelopen jaar is ruim 40 procent van het scholingsbudget besteed aan scholingsactiviteiten binnen de vakgroepen. Dit varieert van individuele bijscholing tot het bijwonen van conferenties. Gedetacheerden zijn medewerkers op de pabo die stagiaires begeleiden tijdens hun stage. Aan de hand van een evaluatieverslag worden met de gedetacheerde evaluatiegesprekken gevoerd. Op deze manier wordt de kwaliteit bewaakt. Leidend voor deze evaluatiegesprekken is de inhoud van het formulier zoals deze ook wordt gebuikt in de functionerings- en beoordelingscyclus docenten. Er worden resultaatsafspraken gemaakt en een terugblik hierop gegeven. Uit de studentevaluatie van CHOICE blijkt dat studenten de vakinhoudelijke deskundigheid van docenten beoordelen met een 6,6 (Leiden) en 7,1 (Thomas More). Daarnaast zijn studenten van mening dat de docenten over ruim voldoende didactische kwaliteiten beschikken. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 42

49 In het MO van 2008 is de werk- en omgangscultuur in kaart gebracht op basis van een aantal criteria. De score op het criterium Prestatiegericht werken was 6,2 (score ), op Regels en procedures 5,2 (rapportcijfer ) en op het criterium Innovatief klimaat 6,6 (rapportcijfer ). Het resultaat- en prestatiegerichte klimaat is duidelijk verbeterd ten opzichte van Samenvattend komt het auditteam tot de conclusie dat het personeel, ondanks de grote inzet die het afgelopen jaar van hen geëist werd om de noodzakelijke cultuuromslag te bewerkstelligen, een voldoende intrinsieke motivatie laten zien. De inzet van het personeel is thans goed, hoewel men duidelijk te kampen heeft (gehad) met een organisatie waarin de vrijheidsgraden van de individuele personeelsleden heel groot waren en samenwerking in de weg stonden. Inmiddels heerst er een gedisciplineerde sfeer die veel aandacht zal vragen wil er in de toekomst daadwerkelijk sprake zijn van meer samenhang in en kwaliteit van het programma. Er bestaat aandacht voor de kwaliteit van de mentoren uit de opleidingsscholen en de komende jaren is verdere scholing gepland. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft de afgelopen maanden veel aandacht besteed aan de kwaliteit van het personeel en zet dit beleid voort;! er is sprake van een veranderde cultuur binnen de opleiding, o.a. door het hanteren van communicatiegedragsregels en sturing hierop;! het opleidingsbeleid wordt nu vormgegeven door een nieuw scholingsplan waarin de activiteiten voor de nabije toekomst in voldoende heldere mate zijn uitgewerkt;! met medewerkers worden regelmatig functionerings- en beoordelingsgesprekken gevoerd;! docenten bleken tijdens zich bewust te zijn van de noodzaak van de thans ingezette kwalitatieve verbetering van het personeel, zijn daarover positief gestemd en geven aan dit nadrukkelijk vol te willen houden. SAMENVATTEND OORDEEL INZET VAN PERSONEEL : VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert voor beide opleidingsvarianten het Onderwerp Inzet van Personeel als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de meeste docenten zijn afkomstig uit de praktijk en beschikken over relevante contacten met het werkveld;! de opleiding beschikt over ruim voldoende personeel om het onderwijs met de gewenste kwaliteit te verzorgen; de docent-student ratio is 1:18;! met medewerkers van de opleiding worden aantoonbaar functionerings- en beoordelingsgesprekken gevoerd en waarbij de resultaten in een verslag zijn weergegeven;! er vindt binnen de opleiding een kwalitatieve verbetering van de samenwerking plaats, waarbij verdere professionalisering van het personeel een rol speelt. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 43

50 Onderwerp 4: Voorzieningen Dit onderwerp kent twee facetten: 1. materiële voorzieningen; 2. studiebegeleiding. Facet 4.1. Materiële Voorzieningen Criterium Het facet Materiële Voorzieningen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Zijn de huisvesting en de materiële voorzieningen toereikend om het programma te realiseren? Bevindingen De Pabo-opleiding van de Hogeschool Leiden wordt gedoceerd op twee vestigingen: in Leiden en Rotterdam. Voor beide vestigingen geldt dat deze zich in de nabijheid van het station bevinden. Pabo Leiden is sinds 1999 gehuisvest in het gebouw van Hogeschool Leiden aan de Zernikedreef te Leiden. Al snel was uitbreiding noodzakelijk en in 2003 kwam nieuwbouw tot stand. Ondanks deze recente uitbreiding is, door de groei van het studentenaantal, de druk op de huisvesting hoog. Zo zijn sedert juni 2007 een aantal portocabins voor de hogeschool geplaatst en als lesruimte in gebruik genomen. Per november 2007 heeft de school ook het gebouw Pathologie van de Universiteit Leiden in gebruik voor onderwijs. Ook voor Pabo Thomas More is een nieuwbouwplan opgesteld dat zich inmiddels in een vergevorderd stadium bevindt. De start van de bouw is in 2009 voorzien; in het voorjaar van 2011 moet het gebouw worden opgeleverd. De beide pabo-locaties maken vooral gebruik van de speciale practicum- en vaklokalen voor onderwijs op het gebied van drama, muziek, beeldende vorming en natuuronderwijs. Voor het bewegingsonderwijs in Leiden maakt de opleiding gebruik van voorzieningen in het nabijgelegen Universitair sportcentrum van de Universiteit Leiden; de nieuwbouw voorziet tevens in een eigen gymlokaal. Pabo-studenten maken gebruik van de voorzieningen en infrastructuur aanwezig op de stageplaatsen. Indien er grote collegezalen nodig zijn, wordt gebruikt gemaakt van de infrastructuur (collegezalen) van de Universiteit Leiden. In Rotterdam worden de voorzieningen en lokalen niet gedeeld met andere opleidingen. Hier staat tegenover dat de voorzieningen wat beperkter (minder werkplekken, geen algemene studiezaal) of minder geavanceerd zijn. Ook in Rotterdam wordt voor het bewegingsonderwijs gebruik gemaakt van een sportlokaal buiten de eigen school. Samenvattend komt het auditteam tot de conclusie dat de voorzieningen met name in Leiden van goed niveau zijn. In Rotterdam is duidelijk op een aantal gebieden sprake van facilitaire achterstand, met name betreffende het gebouw. Er zijn vergevorderde plannen voor nieuwbouw. Basisvoorzieningen voor studie- en werkmateriaal voor studenten is in beide locaties op orde. Computerfaciliteiten in Rotterdam zijn beperkt. Nadat de nieuwbouw heeft plaatsgevonden, zullen deze faciliteiten verbeterd zijn. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 44

51 Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de voorzieningen zijn met name in Leiden van goed niveau. In Rotterdam is op gebieden sprake van facilitaire achterstand, met name betreffende het gebouw. Er zijn echter vergevorderde plannen voor nieuwbouw;! de onderwijswerkplaatsen zijn zowel in Leiden als in Rotterdam op niveau;! de computervoorzieningen en de bibliotheek zijn in Leiden beter (toegerust) dan in Rotterdam. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 45

52 Facet 4.2. Studiebegeleiding Criteria Het facet Studiebegeleiding is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria:! Zijn de studiebegeleiding en de informatievoorziening aan studenten adequaat met het oog op de studievoortgang?! Sluiten de studiebegeleiding en de informatievoorziening aan studenten aan bij de behoefte van de studenten? Bevindingen Uit de gesprekken is gebleken dat de studieloopbaanbegeleiding sedert het vorig studiejaar verbeterd is. Zo worden afspraken tussen de student en de studieloopbaanbegeleider beter nagekomen en is de begeleiding op de stageschool ook verbeterd. In de eerste beide studiejaren worden de studenten intensief begeleid door middel van de Studie-cyclus (zie hierna). In het derde en vierde studiejaar is nog steeds aandacht voor de professionalisering van de student maar neemt de sturing aanmerkelijk af, evenals het aantal bijeenkomsten omdat wordt uitgegaan van meer zelfstandigheid bij de studenten. Bovendien zijn de studenten dan veel buitenschools door hun (LIO)-stage. In het derde studiejaar vindt iedere maand een SLB-bijeenkomst plaats, waarin aandacht is voor zowel de stage, de studie als de persoonlijke ontwikkeling. De nadruk verschuift in pabo 3 van studiebegeleiding naar loopbaanbegeleiding: de student gaat steeds meer zijn eigen keuzes maken en invulling geven aan zijn verdere loopbaan. In het afstudeerjaar worden terugkomdagen georganiseerd voor de studenten, waarin vragen en ervaringen van studenten met betrekking tot de onderwijspraktijk centraal staan. De studieloopbaanbegeleider is voor iedere student het vaste aanspreekpunt. In aanvulling op informatie vanuit de ondersteunende diensten krijgt de student studiegerelateerde informatie over bijvoorbeeld tentamens, procedures en het curriculum. Daarnaast begeleidt en adviseert hij de student bij de voortgang van zijn studie. Dit gebeurt door reguliere voortgangsgesprekken met de student te voeren. Daarnaast kunnen individuele gesprekken plaatsvinden op verzoek van zowel de begeleider als de student. De voortgangsgesprekken in het eerste studiejaar spelen een belangrijke rol. In januari voeren de studenten een persoonlijk gesprek over studievorderingen. Studenten krijgen tijdens dit gesprek een tussentijdsadvies en gerichte adviezen voor de periode tot het eind van het propedeuse jaar. Aan het eind van het jaar worden voortgangsgesprekken gevoerd waarbij een (al dan niet bindend) studieadvies wordt uitgebracht. De studieloopbaanbegeleider voert daarnaast ook de zogenaamde exitgesprekken met studenten die met de studie willen stoppen. De uitkomst van deze laatste gesprekken wordt verwerkt en opgeslagen in de studentenvoortgangsadministratie van de opleiding. Als onderdeel van studieloopbaanbegeleiding hanteert de pabo een begeleiding aan hand van een portfolio. De student verzamelt en selecteert zelf bewijzen voor zijn portfolio. Binnen de module Student in Ontwikkeling wordt de Studie-cyclus gezien als de werk-/begeleidingsvorm, het portfolio wordt gezien als het begeleidingsinstrument. Uit studentevaluaties is gebleken dat studenten de Studie-cyclus een goede manier vinden om te werken aan POP s, maar dat de portfoliolijn daarbij niet helder is. Omdat er onduidelijkheid bestond over de status van het portfolio van een student in relatie tot het ontwikkelproces van de student is besloten om het studieloopbaanbeleid in voorjaar 2008 opnieuw te beschrijven. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 46

53 De relatie tussen het schrijven van een POP, het samenstellen van een portfolio en het gesprek over het portfolio is duidelijker beschreven, waardoor studenten een helder beeld kunnen krijgen over wat er van hen wordt verwacht. Mentoren/coaches zijn begeleiders van studenten op de basisschool. Zij moeten, wanneer de school een convenant heeft afgesloten met de pabo, deelnemen aan coachcursussen. Dit zijn cursussen die in het kader van de contractactiviteiten worden aangeboden. Wanneer een school geen convenant heeft afgesloten wordt deelname aan de coachcursus gestimuleerd. Op dit moment worden er met de convenantpartners afspraken gemaakt over kwaliteitsborging van coaches van LIO-studenten. Deze borging bestaat uit de ontwikkeling van een profiel waaraan mentoren/coaches moeten voldoen. De opleiding wil het huidige systeem van studiebegeleiding aan eerstejaars studenten voortzetten en uitbouwen. Zo wordt er meer begeleiding gegeven ten behoeve van de planning van de studie en de studievaardigheden. In dit kader is er een nieuwe module gestart: hbo-studievaardigheden. In de deeltijdopleidingen wordt dezelfde basisstructuur gehanteerd in de vorm van themaavonden. De Studie-cyclus wordt hierbij niet gevolgd. Desalniettemin is er op structurele wijze aandacht voor het bepalen en invullen van de leervragen en leerbehoeften van de student. Afhankelijk van het karakter van de opleidingsfase wordt de student ondersteund in zijn vraag op welke wijze de domeinspecifieke competenties te bereiken. Begeleiding door ouderejaars vindt nu nog niet structureel plaats. Wel worden ouderejaars incidenteel gevraagd om voorlichting te geven over bijvoorbeeld hun buitenlandervaring of gekozen minor. Bovendien volgen eerstejaars samen met tweedejaars workshops binnen de S- cyclus. Daar komt ook bij dat het beroepenveld van Pabo Hogeschool Leiden voor een substantieel deel bestaat uit alumni. Hierdoor wordt veel in de begeleiding en beoordeling door de alumni gedaan. Om de begeleiding van studenten bij het doen van onderzoek optimaal in te zetten is de leergang Practitioner Research in Education door het lectoraat ontwikkeld. Docenten worden, door het zelf onderzoeken van een relevante vraag, (vrijwillig) opnieuw geschoold op dit gebied. Op dit moment zijn tien docenten gestart met deze leergang. De pabo streeft ernaar om uiteindelijk alle docenten de leergang aan te bieden en tevens alle docenten in hun reguliere takenpakket ruimte te geven voor het verrichten van onderzoek c.q. het ontwerpen van onderwijs. Studenten geven aan dat de begeleiding dit kalenderjaar aanmerkelijk verbeterd is: zo worden afspraken beter nagekomen en is er ook sprake van een betere begeleiding op inhoud. De clusterdirecteur a.i. heeft om de begeleiding te verbeteren een contactpersoon benoemd binnen de opleiding die medeverantwoordelijk was voor het uitvoeren van het verbeterplan rond de studieloopbaanbegeleiding. De informatievoorziening over het opleidingsprogramma, de begeleiding en studievoortgang is zowel digitaal als in de studiegids terug te vinden. Het betreft de beschrijvingen van leerarrangementen, informatie over de toetscommissie, examencommissie, studentstatuut, roosters en belangrijke actuele informatie van werkgroepen. Studenten geven aan dat de informatievoorziening beter is dan vorige studiejaren. Zo is Blackboard inmiddels op belangrijke punten verbeterd : de opzet en toegankelijkheid zijn aangepast. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 47

54 Ook maakt de opleiding gebruik van fysieke informatiemiddelen zoals brochures, folders, readers, gidsen. Deze worden vooral ingezet wanneer de informatie ook voor externen van belang is, zoals bijvoorbeeld de stagescholen. Communicatie met docenten buiten de geplande contactmomenten vindt, zo geven studenten aan, plaats per of telefoon. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft een goed doordacht systeem van begeleiding en dit wordt door studenten ook zo ervaren;! er is binnen de opleiding de afgelopen maanden sterk gestuurd wat betreft de begeleiding;! de begeleiding op de stagescholen is verbeterd en verloopt naar behoren;! de informatievoorziening naar studenten is voldoende binnen de opleiding. SAMENVATTEND OORDEEL VOORZIENINGEN : VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp Voorzieningen voor beide opleidingsvarianten als varianten gelet op de volgende observaties:! de Hogeschool Leiden beschikt over twee locaties die de komende jaren uitgebreid/vernieuwd worden;! de voorzieningen op de vestiging Leiden zijn goed en die in Rotterdam zijn voldoende; de voorzieningen zullen na de ver-/nieuwbouw uitgebreid worden, dit geldt in het bijzonder voor de vestiging in Rotterdam;! de begeleiding van studenten is nu voldoende. De opleiding blijft inzetten op een verdere verbetering van de studieloopbaanbegeleiding;! de informatievoorziening verloopt in belangrijke mate naar behoren. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 48

55 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg Dit onderwerp kent drie facetten: 1. evaluatie resultaten; 2. maatregelen tot verbetering; 3. betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld. Facet 5.1. Evaluatie Resultaten Criterium Het facet Evaluatie Resultaten is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Wordt de opleiding periodiek geëvalueerd, mede aan de hand van toetsbare streefdoelen? Bevindingen De Hogeschool Leiden heeft middelen vrijgemaakt voor het bevorderen en borgen van kwaliteitszorg. Hogeschool Leiden heeft gekozen voor het EFQM-model. Op de verschillende niveaus wordt gewerkt aan kwaliteitsverbetering; de PDCAcyclus wordt toegepast in primaire-, ondersteunende- en besturingsprocessen. Bij elk van de vier clusters van de hogeschool is een kwaliteitszorgcoördinator aangesteld, naast de kwaliteitszorgcoördinator bij het centraal bureau van de Hogeschool Leiden. Deze vijf coördinatoren vormen samen het Netwerk Kwaliteitszorg, dat een roulerend voorzitterschap heeft en het kwaliteitszorgsysteem voor de verschillende niveaus van de hogeschool vormgeeft en onderhoudt. De kwaliteitszorgcoördinatoren ontwikkelen een kwaliteitsinstrumentarium, geven gevraagd en ongevraagd advies aan de opleidingshoofden en de clusterdirecteur en onderhouden externe contacten op het gebied van kwaliteitszorg. Naast jaarlijkse externe evaluaties zijn er binnen de pabo ook interne evaluaties om de kwaliteit van de opleiding in kaart te brengen en te borgen. Evaluaties die in de jaarkalender zijn opgenomen en onder diverse patijen worden gehouden zijn onder andere:! Studenttevredenheid evaluatie;! Keuzegids; jaarlijks; CHOICE en maatwerkrapporten;! HBO-instroom- en afstudeermonitor, jaarlijks;! HBO-Raad landelijke studenten enquête HBO-Raad jaarlijks;! PLOEI (Pabo Leids Onderwijs Evaluatie Instrument): periodieke vragenlijsten met behulp van het web-survey systeem Parantion ;! Studentenpanel; platform voor op systematische manier verzamelen van kwaliteitsoordelen, door enquêtes en panelgesprekken;! Medewerkers evaluatie. Onder leiding van de projectgroep Kwaliteitsborging Educatie zijn in 2006 en 2007 interne audits en evaluaties uitgevoerd waarvan een aantal in samenwerking met de Educom-partners; deze hebben geresulteerd in onderstaande rapportages:! Auditrapport Lerarenopleiding Basisonderwijs, 22 januari 2007;! Rapport Audit Pabo Hogeschool Leiden (Educom Zuid-Holland), april 2007;! Notitie stand van zaken accreditatie Pabo Hogeschool Leiden, september 2007;! Auditrapport Lerarenopleiding Basisonderwijs, december De projectgroep Kwaliteitsborging Educatie is per januari 2008 opgegaan in het Project Accreditatie en Interne Kwaliteitszorg (PAK). PAK kent een eigen projectorganisatiestructuur, heeft doelstellingen en beoogde resultaten vastgesteld en werkt hier naartoe volgens het plan van aanpak met uitgewerkt stappenplan en deadlines. De activiteiten van PAK richten zich op: Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 49

56 ! Interne kwaliteitszorg en voorbereiding op accreditatie;! Een vernieuwing en actualisering van het onderwijs; Eind april 2008 is er consensus bereikt omtrent de keuze van instrumenten waarmee geëvalueerd wordt, inclusief een uniform instrument om onderwijs te evalueren onder de studenten. Met ingang van september 2008 worden deze instrumenten hogeschoolbreed ingezet. Het gebruik ervan wordt geborgd door opname van de kwaliteitsinstrumenten in de centrale Planning & Control (P&C) cyclus met ingang van De opleiding heeft het auditteam een Kalender Evaluatie Kwaliteit Onderwijs voorgelegd. Hierin is een overzicht opgenomen van:! Plannen van kwaliteitsdoelstellingen Onderwijs;! (Twee)jaarlijkse tevredenheidsonderzoeken;! Evaluatie afzonderlijke curriculumonderdelen;! Interne borging onderwijskwaliteit;! Rapportage resultaten kwaliteitsdoelstellingen Onderwijs. Aan deze Kalender ligt een uitgebreide beschrijving/toelichting ten grondslag, de Blauwdruk Afgeleide Kalender Evaluatie Kwaliteit Onderwijs (april 2008). In deze kalender staat per onderdeel beschreven waar in de lijn verantwoordelijkheden liggen van diverse betrokkenen. De op te leveren evaluatieproducten worden samengevoegd in een overzicht en worden verder uitgewerkt door het Netwerk Kwaliteitzorg. Omdat hierin kwaliteitscoördinatoren van alle clusters vertegenwoordigd zijn, is betrokkenheid van de clusters in de verdere vormgeving en uitvoering van de in deze afgeleide kalender opgenomen onderwerpen gewaarborgd n de opleiding. Het auditteam constateert dat er binnen de Pabo opleiding van Hogeschool Leiden vorig studiejaar zwaar is ingezet op het verbeteren van de kwaliteitszorg. In dit verband heeft er een wisseling plaatsgevonden van de clusterdirecteur en is een clusterdirecteur a.i. benoemd door het CvB. Tijdens de audit is gebleken dat onder leiding van de clusterdirecteur a.i. het afgelopen half jaar sprake is geweest van intensieve betrokkenheid van alle docenten van de opleiding bij het aanscherpen van de kwaliteitszorg. Er zijn verschillende studiedagen georganiseerd en tweewekelijks projectgroepbijeenkomsten gehouden met de deel projectgroepsleiders in aanwezigheid van de clusterdirecteur a.i. Aanscherping heeft bijvoorbeeld plaatsgevonden daar waar het de vastlegging van procedures betreft en het greep houden op inhoud, structuur, financiën en organisatie. Afspraken worden nagekomen. Een extern bureau is betrokken geweest bij de verbetering van de professionele cultuur binnen de Pabo. Hiertoe werden tien regels vastgelegd in een logboek en geïntegreerd in de reguliere gesprekscyclus. Een communicatiegroep legde communicatiegedragsregels vast in een protocol. Teamleiders zijn gecoacht om op dit terrein, indien nodig, te sturen. Het auditteam constateert na gesprekken met docenten, coördinatoren en management dat er binnen de opleiding thans een cultuur bestaat van een grote verantwoordelijkheid om het ingezette traject goed te laten verlopen. Zo is er sprake van een geïntensiveerd partnership met het werkveld en weten medewerkers thans duidelijk wie, waarvoor verantwoordelijk is (de proceseigenaren ). Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 50

57 Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft op het terrein van kwaliteitszorg dit kalenderjaar verdere vooruitgang weten te realiseren;! de evaluaties zijn thans doelgericht en de resultaten worden expliciet gebruikt om het beleid te optimaliseren;! binnen de opleiding zijn proceseigenaren benoemd en bekend. Zij worden aangesproken op resultaten;! de opleiding heeft evaluatiekalender opgesteld waaruit afleidbaar is wanneer, en door wie, welke evaluatie dient te zijn uitgevoerd. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 51

58 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering Criterium Het facet Maatregelen tot Verbetering is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAOcriterium:! Vormen de uitkomsten van periodieke evaluaties van de opleiding de basis voor aantoonbare verbetermaatregelen die bijdragen aan de realisatie van de streefdoelen? Bevindingen De opleiding heeft alumni bevraagd over de kwaliteit van de opleiding. De vragenlijst is via alumninet uitgezet onder 197 alumni; 45 alumni vulden de vragenlijst in. Bijna alle respondenten studeerden af in 2007 en Eerste conclusie die op basis van deze resultaten getrokken kan worden is dat er enkele verbeterpunten zijn te signaleren rond de volgende thema s in het opleidingsprogramma:! instrumenten t.b.v. de opbouw van een goede schoolorganisatie;! multi-culturaliteit;! toepassen van (wetenschappelijke) theorieën;! samenwerking met omgeving/ouders. Tevredenheid wordt geconstateerd op het terrein van:! reflectie en ontwikkeling;! het systematisch nadenken over het beroepsmatig handelen;! pedagogische & interpersoonlijke competentieontwikkeling;stimulering van het op creatieve manier oplossen van praktijkvragen;! de mogelijkheid tot oefening in de praktijk. Ook wordt de sfeer van de opleiding goed beoordeeld. De totaalscore op inzet van personeel is in de HBO-Monitor een 7 op een range van 2-10 (landelijk 6,9): Praktijkkennis en ervaring van docenten scoort een 7,2 (7,1 landelijk), beschikbaar van docenten een 6,8 (gelijk aan landelijk gemiddelde), de inhoudsdeskundigheid van docenten scoort een 7 (7,1 landelijk) en de didactische vaardigheden van docenten scoort een 6,8 (gelijk aan landelijk gemiddelde). In februari 2008 is met studentenpanels en de studentenraad de keuzegids uitslag omgezet in een plan van aanpak voor een verbetertraject. Hetzelfde wordt gedaan met elk team. In het voorjaar is contact geweest met de uitvoerders van CHOICE om de uitslag te bespreken. Realisatie van het plan van aanpak is tevens onderdeel van het managementcontract. In februari 2009 worden weer nieuwe acties geformuleerd naar aanleiding van nieuwe keuzegids resultaten. De uitkomsten van het medewerkers tevredenheids onderzoek worden voor 1 november 2008 door het management geanalyseerd en concreet vertaald in een plan van aanpak. Realisatie van de verbeterpunten vindt plaats in het studiejaar Om naleving van afspraken te verbeteren is de kwaliteitszorgcoördinator studiejaar verantwoordelijk gesteld voor de terugkoppeling van evaluatieresultaten naar de diverse vakgroepen. De kwaliteitscoördinator nodigt hiervoor de vakgroepcoördinator en betrokken docenten uit en ondersteunt deze het proces van borging. In het studiejaar wordt de opdracht aan de secties zelf gegeven om het format in te vullen en terug te rapporteren. Het auditteam constateert (zie ook facet 3.1) dat de opleiding het afgelopen studiejaar concrete verbeteringen heeft doorgevoerd. Andere verbetermaatregelen worden in het studiejaar doorgevoerd. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 52

59 Hierover zijn concrete afspraken gemaakt. Inmiddels heeft de opleiding verbetermaatregelen genomen ten aanzien van studenttevredenheid gebaseerd op evaluaties uit Het betreft verbetering op de terreinen: samenhang curriculum, voorzieningen/faciliteiten, communicatie en inspraak(routes). Verbeteringtrajecten waarbij medewerkers betrokken waren hadden betrekking op de verdere professionalisering van het team, de taakbelasting en verbeteren van de communicatie. De verbetermaatregelen wat betreft het kwaliteitszorgsysteem zijn geconcretiseerd door de introductie van de Blauwdruk Afgeleide Kalender Evaluatie Kwaliteit Onderwijs, de doorontwikkeling van het evaluatie-instrument PLOEI tot een op de Pabo afgestemde vragenlijst en de verdere aanpassing/verbetering van het curriculum. Dit laatste komt onder andere tot uitdrukking in het doorvoeren van een onderzoekslijn in het curriculum en het verder bewaken van het eindniveau van de opleiding. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observatie:! het auditteam heeft kunnen constateren, dat de opleiding concrete verbetermaatregelen heeft uitgevoerd en uitvoert op basis van de uitkomsten van evaluaties. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 53

60 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld Criterium Het facet Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Zijn -en zo ja op welke wijze- medewerkers, studenten, alumni en het afnemend beroepenveld actief betrokken bij de interne kwaliteitszorg van de opleiding? Bevindingen Onder de studenten worden alle onderwijsonderdelen binnen de clusters (per opleiding) geëvalueerd, zowel mondeling (studentpanels) als schriftelijk (enquêtes/vragenlijsten). Het werken met kwalitatieve evaluaties, de studentpanels, wordt per cluster vormgegeven. Studenten hebben zitting in de opleidingscommissie. Deze commissie heeft als taak een reflectie te geven op de kwaliteit van de opleiding in al haar facetten. Sinds twee jaar werken studenten in de rol van ambassadeur mee aan werving van nieuwe studenten bij open dagen, proefstuderen en externe voorlichting op scholen. Medewerkers zijn binnen het cluster waar zij werkzaam zijn (en soms ook clusteroverstijgend) betrokken bij verschillende activiteiten zoals bij de uitvoer, ontwikkeling en evaluatie van het onderwijs. Medewerkers participeren in (diverse) overlegvormen en projectgroepen. Verschillende commissies dragen bij aan de bewaking en borging van de kwaliteit van het onderwijs binnen de clusters:! de Opleidingscommissie bestaat uit docenten en studenten welke zicht houden op programma evaluaties die onderdeel zijn van het interne kwaliteitszorgsysteem. Zij adviseert over de wijze van uitvoering van de OER waarin de vormgeving van een opleiding is vastgelegd. Taken van de Opleidingscommissie zijn wettelijk voorgeschreven en zijn verder toegespitst op Hogeschool Leiden;! de Examencommissie bestaat uit het hoofd van de afdeling en docenten, benoemd door het College van Bestuur. Met ingang van september 2008 is dit veranderd. De behoefte aan o.a. verbetering en professionalisering van de kwaliteitsborging van toetsing en examinering bij de Hogeschool Leiden heeft ten grondslag gelegen aan de notitie Advies (Her)positionering examencommissie Hogeschool Leiden. De examencommissie hanteert het examenreglement waarin regels van de commissie m.b.t. de goede gang van zaken tijdens de tentamens en de richtlijnen m.b.t. de beoordeling zijn opgenomen. zij voert taken uit conform de WHW, de OER en het Studentenstatuut. De examencommissie draagt zorg voor zorgvuldige toetsing en examinering en bewaakt hiermee het (eind)niveau van het onderwijs;! de Beroepenveldcommissie, bestaat uit vertegenwoordigers van het beroepenveld en medewerkers van de opleiding bewaakt de actualiteit van het opleidingsprofiel en de samenhang met de beroepspraktijk. Over voorgenomen wijzigingen in inhoud en opzet van het curriculum wordt aan deze commissie advies gevraagd. In de studentevaluaties worden docenten beoordeeld op deskundigheid en begeleiding door de LOEI en de PLOEI. De teamleider bespreekt alle evaluatieresultaten met de betrokken docenten. De onderwijsresultaten worden besproken met de klassenvertegenwoordigers. Deze besprekingen kunnen ertoe leiden dat het managementteam de opdracht verstrekt aan een individuele docent, een vakgroep of een projectgroep om de situatie te verbeteren. Elke twee jaar wordt de medewerkers van de pabo naar hun tevredenheid gevraagd via het Medewerkerstevredenheidonderzoek. Tevens is er mogelijkheid om op teamvergaderingen en overleggen met sectieleiders en het hoofd van de opleiding (on)tevredenheid te bespreken. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 54

61 Er zijn extra bijeenkomsten gewijd aan (on)tevredenheid, daarnaast staat dit onderwerp op de agenda van diverse vergaderingen nadat MO resultaten bekend zijn geworden. Verder zijn docenten bij kwaliteitszorg betrokken door hun deelname aan overleggen, werkgroepen en commissies waarin kwaliteitszorg aan de orde komt (teamoverleg, toetscommissie, opleidingscommissie etc.). Docenten leveren een bijdrage aan verbeteracties. Hun eigen functioneren wordt geëvalueerd in de gesprekscyclus Functioneren & Beoordelen. De pabo onderzoekt de mening van alumni via het jaarlijks uitzetten van de HBO-monitor. Tevens heeft Pabo Hogeschool Leiden in het voorjaar van 2008 alumni via de alumnisite bevraagd. Dit wordt een jaarlijks terugkerende evaluatie. De twee regioregisseurs van de pabo onderhouden contacten met het werkveld, grotendeels via convenantscholen. In de met scholen afgesloten convenanten staan afspraken over werkwijze en samenwerking. Regioregisseurs hebben structureel maandelijks overleg met diverse vertegenwoordigers van convenantscholen. In de verslagen van regioregisseurs over maandelijkse overleggen, intervisie etc. is terug te lezen op welke manier scholen meedenken over de opleiding en de kwaliteit ervan. In het voorjaar van 2008 heeft Pabo Hogeschool Leiden een enquête gehouden onder alle stagescholen over hun tevredenheid, samenwerking en communicatie met Hogeschool Leiden. Daarnaast bezoeken stagebegeleiders enkele malen per jaar stagescholen. Deze bezoeken betreffen met name de voortgang en competentieontwikkeling van de individuele student. Stagebegeleiders rapporteren terug als in het gesprek vragen, problemen of klachten van meer algemene aard naar voren komen. Deze worden doorgegeven aan het clusterbureau en/of de regioregisseur. De opleiding heeft een klachtenprocedure die uitgebreid beschreven is. Het auditteam heeft in de documentatie (september 2008) uitgebreide informatie aangetroffen, met name over 2008, waarin de klachten zijn beschreven alsmede de acties en de status van de afhandeling ervan. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft beschreven op welke wijze medewerkers, studenten, alumni en het afnemend werkveld betrokken zijn bij de interne kwaliteitszorg;! uit de verslagen van overleggen met de verschillende geledingen blijkt, dat in deze overleggen onderwerpen zijn besproken die betrekking hadden op relevante onderwerpen voor de kwaliteitszorg;! de opleiding heeft een uitgewerkte procedure voor het indienen en verwerken van klachten. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 55

62 SAMENVATTEND OORDEEL INTERNE KWALITEITSZORG : VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp Interne Kwaliteitszorg voor beide opleidingsvarianten als voldoende gelet op de volgende observaties:! de opleiding heeft dit kalenderjaar fors geïnvesteerd in het verder op orde brengen van de kwaliteitszorg;! de opleiding heeft vastgelegd welke onderzoeken wanneer plaatsvinden en wie waarvoor verantwoordelijk is voor beleidsontwikkeling en uitvoering;! de opleiding beschikt thans over duidelijke interne sturingslijnen, waardoor (verbeter)acties geborgd worden;! uit de uitkomsten van de diverse evaluaties en de verslagen van overleggen blijkt dat de opleiding thans een voldoende beeld heeft wat de relevante partijen van belang vinden inzake de kwaliteitszorg. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 56

63 Onderwerp 6: Resultaten Dit onderwerp kent twee facetten: 1. gerealiseerd niveau; 2. onderwijsrendement. Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Criterium Het facet Gerealiseerd Niveau is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium:! Zijn de gerealiseerde eindkwalificaties qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen in overeenstemming met de nagestreefde eindkwalificaties? Bevindingen Studenten die alle studiepunten hebben behaald en waarvan het POP door de coach op de basisschool en door de studieloopbaanbegeleider van de Pabo is goedgekeurd, geeft de examencommissie de student toestemming om de LIO-stage te starten. De toetsing van de competenties vindt dan plaats tijdens deze stage, de afsluiting vindt plaats door middel van een eindassessment. Bij de beoordeling van studenten zijn externe beoordelaars betrokken uit het werkveld. Deze beoordeling vindt met name plaats tijdens de stages. Het werkveld oordeelt in het algemeen positief over de studenten. Dit beeld wordt bevestigd in de gesprekken van het auditteam met het werkveld.ten behoeve van de LIO-stage is een eindassessment ontwikkeld. De beoordeling bestaat uit het functioneren van de student tijdens de assessmentperiode, het evaluatiegesprek dat daarop volgt, de beoordeling door de coach, de door de student te leveren bewijsstukken en het eindgesprek. Dit laatste gesprek wordt gevoerd door een assessor van de Pabo en een gecommitteerde ( in de regel de opleidingcoördinator of een afgevaardigde van de basisschool). Na dit eindgesprek worden de beoordelingsmodellen van de student verzameld en wordt een beslismodel ingevuld waaruit de eindbeoordeling van het examen volgt. Het auditteam heeft voorafgaand aan en tijdens de audit eindwerkstukken en portfolio s beoordeeld. Het taalgebruik van de door het auditteam bestudeerde eindwerkstukken verdient nadrukkelijk aandacht. De kwaliteit van de werkstukken was naar de mening van het auditteam op hbo-niveau. Sommige waren boven dit niveau, terwijl er ook enkele voor verbetering vatbaar waren. Opgemerkt wordt dat de criteria, waaraan de eindproducten moeten voldoen, in mei 2008 zijn aangescherpt. In het najaar van 2008 wordt door de lector en de teamleider van Pabo 3 en 4 gecheckt of de aangescherpte richtlijnen met betrekking tot de minorwerkstukken het gewenste positieve effect hebben. De opleiding zelf constateerde al dat relatief veel eindproducten (nog) niet gebaseerd zijn op reële vragen vanuit de beroepspraktijk. Het portfoliogesprek aan het eind van de stage heeft, zo geeft de opleiding aan, geen toegevoegde waarde en wordt daarom niet meer ingezet als toets in Pabo 3 en 4. De keuzeminor wordt over een heel jaar verspreid aangeboden. De opleiding hoopt op deze wijze dat het doorlopen van alle stappen binnen een onderzoek meer ruimte krijgen vanaf het studiejaar waardoor het niveau van deze onderzoeken omhoog gaat. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 57

64 Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleidingen als voldoende gelet op de volgende observaties:! de opleiding beschikt over een goed uitgewerkte assessementprocedure;! studenten worden tijdens de stage op een adequate wijze beoordeeld;! het werkveld oordeelt in het algemeen positief over de studenten;! de minorwerkstukken worden op basis van aangescherpte eisen beoordeeld. Deze nieuwe eisen moeten, evenals een spreiding van de minor over een studiejaar, leiden tot een verdere verhoging van de inhoudelijke kwaliteit van de eindwerkstukken.! de kwaliteit van de eindwerkstukken was naar de mening van het auditteam wisselend maar op hbo-niveau;! de opleiding heeft adequate maatregelen genomen om het eindniveau te borgen, zoals bijvoorbeeld de versterking van de onderzoekscomponent binnen het gehele curriculum en de aanscherping van de beoordelingscriteria. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 58

65 Facet 6.2. Onderwijsrendement Criteria Het facet Onderwijsrendement is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria:! Zijn er, al dan niet in samenspraak met verwante opleidingen, streefcijfers geformuleerd in vergelijking met andere relevante opleidingen?! Voldoet het onderwijsrendement aan deze streefcijfers? Bevindingen Hogeschool Leiden streeft ernaar dat studenten gemiddeld 4,1 jaar over hun studie doen en hun diploma halen. Dit doel wordt zowel op hogeschool niveau als op het niveau van de opleiding ruimschoots gehaald. Uit de documentatie en tijdens de gesprekken is het auditteam gebleken dat de opleiding aan de rendementen van de opleiding ruimschoots aandacht besteedt. Zo houdt de opleiding nauwkeurig bij hoeveel studenten voortijdig afstuderen en wat de redenen hiervan zijn. De instroom aan de Pabo ligt in lijn met de streefcijfers. Wel is er sprake van een dalende tendens van de groep deeltijders (134 studenten in 2006, 200 studenten in 2003). Binnen de opleiding wordt in het kader van het terugdringen van uitval en voortijdige verwijzing mede vorm gegeven aan een traject van studiebegeleiding en coaching. Halverwege het eerste jaar krijgen alle studenten een advies over het vervolg van de studie. Tevens ontvangen studenten aan het eind van het jaar een bindend studieadvies. Hierbij wordt een 40 studiepuntennorm (2/3 e deel van het aantal te behalen punten) gehanteerd. Mede door de strengere regels met betrekking tot de eigen vaardigheid Nederlands en rekenen, leidt dit ertoe dat er sprake is van een stijgende lijn in het aantal bindende afwijzende studieadviezen. Circa 75% van de uitvallers verlaat als gevolg van een bindend studieadvies de opleiding. Het percentage studenten dat binnen twee jaar de propedeuse behaalt, vertoont de laatste jaren een daling (ongeveer 60 procent). Deze daling wordt verklaard door de toepassing van het bindend studieadvies in de propedeuse. Sinds zijn ten behoeve van de groep potentiële uitvallers aanvullende trainingen opgenomen in het curriculum en zijn speciale begeleidingsmaterialen ontwikkeld. Daarnaast is per een aantal aanvullende maatregelen genomen: er zijn voortgangstoetsen ingevoerd die de student per periode een beeld geven van zijn ontwikkeling en er worden feedbackrondes en trainingen georganiseerd om studenten zo vroeg mogelijk in hun studie te begeleiden bij het voorkomen van mogelijke uitval. Gemiddeld haalt ruim 60 procent van de voltijdstudenten de propedeuse binnen twee jaar; voor de deeltijdstudenten ligt dit lager. Dit percentage ligt onder de streefnorm van 70 procent. Opgemerkt wordt dat dit percentage onder druk staat vanwege het groeiende aantal studenten dat sinds 2003 de opleiding door een bindend studieadvies moet verlaten. Pabo Hogeschool Leiden zet zwaar in op de selecterende functie van de propedeuse; daarnaast blijkt dat een relatief grote groep studenten niet voldoet aan de eisen niveau eigenvaardigheid Nederlands en rekenen/wiskunde. Pabo Hogeschool Leiden heeft sinds 2006 een aantal maatregelen genomen (zoals de vaardigheidtrainingen en de voortgangstoetsen) om de studie-uitval in en na het eerste jaar te verlagen. Daarnaast zijn ook maatregelen genomen in de voorlichting aan potentiële studenten, waarin wordt benadrukt welke eisen de opleiding stelt aan eigenvaardigheden Nederlands en rekenen/wiskunde, zodat studenten het gevraagde aanvangsniveau niet onderschatten. Tevens wordt aan toekomstige studenten een zomercursus eigen vaardigheid rekenen en Nederlands aangeboden. Verwacht wordt dat deze maatregelen op termijn weer leiden tot een propedeuserendement dat voldoet aan de streefnorm. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 59

66 Relatief veel studenten studeren in minder dan vier jaar af, mede doordat de minoren in minder dan de reguliere tijd worden afgerond en doordat studenten gebruik maken van de mogelijkheden om te versnellen. Studenten met studievertraging maken met de examencommissie in een studiecontract afspraken hoe het vervolg van de studie eruit komt te zien. Deze afspraken zijn gekoppeld aan de modulen en aan de te behalen studiepunten. Tevens krijgen deze studenten via de studieloopbaanbegeleider extra aandacht. Elk docententeam bespreekt in de voorjaarsvergadering de studievoortgang van de individuele studenten. Een aanscherping van de criteria voor de minoren en assessments heeft inmiddels plaatsgevonden. Verwacht wordt dat deze maatregel een positieve invloed heeft op het rendement omdat dit het leerproces van de student meer stuurt. Oordeel: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als voldoende en wel op grond van de volgende observaties:! de opleiding heeft duidelijke streefcijfers geformuleerd;! de opleiding heeft voldoende zicht op de rendementen en heeft aan de hand daarvan een analyse gemaakt en verbetermaatregelen opgesteld en in gang gezet. SAMENVATTEND OORDEEL RESULTATEN : VOLDOENDE Het auditteam kwalificeert het Onderwerp Resultaten voor beide opleidingsvarianten als voldoende gelet op de volgende observaties:.! de opleiding heeft de procedures, inhoudelijke eisen en beoordelingscriteria voor het afstuderen beschreven;! uit eigen waarneming van bewijsstukken in de portfolio s en de onderzoeksverslagen blijkt dat er sprake is van een wisselend niveau. Ook de kwaliteit van de eindwerkstukken was wisselend maar op hbo-niveau;! de opleiding heeft maatregelen genomen om de kwaliteit van de door de student te schrijven eindwerkstukken over de hele linie te verhogen;! de opleiding heeft de rendementsresultaten duidelijk in beeld en aan de hand daarvan een analyse gemaakt en verbetermaatregelen opgesteld. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 60

67 3. SAMENVATTEND OORDEEL 3.1. Oordeelschema HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs voltijd HBO BACHELOR OPLEIDING TOT LERAAR BASISONDERWIJS voltijd Onderwerp / Facet Oordeel 1. Doelstellingen Opleiding V 1.1. Domeinspecifieke Eisen V 1.2. Niveau Bachelor G 1.3. Oriëntatie HBO V 2. Programma V 2.1. Eisen HBO V 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma V 2.3. Samenhang Programma V 2.4. Studielast V 2.5. Instroom G 2.6. Duur V 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud V 2.8. Beoordeling en Toetsing V 3. Inzet van Personeel V 3.1. Eisen HBO G 3.2. Kwantiteit Personeel V 3.3. Kwaliteit Personeel V 4. Voorzieningen V 4.1. Materiële Voorzieningen V 4.2. Studiebegeleiding V 5. Interne Kwaliteitszorg V 5.1. Evaluatie Resultaten V 5.2. Maatregelen tot Verbetering V 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld V 6. Resultaten V 6.1. Gerealiseerd Niveau V 6.2. Onderwijsrendement V Samenvattend oordeel V Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 61

68 3.2. Oordeelschema HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs deeltijd HBO BACHELOR OPLEIDING TOT LERAAR BASISONDERWIJS deeltijd Oordeel 1. Doelstellingen Opleiding V 1.1. Domeinspecifieke Eisen V 1.2. Niveau Bachelor G 1.3. Oriëntatie HBO V 2. Programma V 2.1. Eisen HBO V 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma V 2.3. Samenhang Programma V 2.4. Studielast V 2.5. Instroom G 2.6. Duur V 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud V 2.8. Beoordeling en Toetsing V 3. Inzet van Personeel V 3.1. Eisen HBO G 3.2. Kwantiteit Personeel V 3.3. Kwaliteit Personeel V 4. Voorzieningen V 4.1. Materiële Voorzieningen V 4.2. Studiebegeleiding V 5. Interne Kwaliteitszorg V 5.1. Evaluatie Resultaten V 5.2. Maatregelen tot Verbetering V 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld V 6. Resultaten V 6.1. Gerealiseerd Niveau V 6.2. Onderwijsrendement V Samenvattend oordeel V Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 62

69 3.3. Integraal oordeel/ advies aan NVAO Op basis van zijn bevindingen met betrekking tot alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde onderwerpen en facetten, concludeert het auditteam dat de door de Hogeschool Leiden in casu het Cluster Educatie, verzorgde HBO bachelor opleiding tot leraar Basisonderwijs in de varianten voltijd en deeltijd in aanmerking komt voor accreditatie door de NVAO. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 63

70 BIJLAGE I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaring auditoren Drs. G.J. (Hans) Stoltenborg De heer Stoltenborg studeerde psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en was al gedurende zijn studie werkzaam in projecten op het terrein van onderwijs en opleiding. Na een aantal jaren in de onderwijsresearch werkzaam te zijn geweest, werkte hij op het gebied van het post-hbo en andere vormen van commerciële dienstverlening vanuit onderwijsinstellingen. Door een stationering in Brussel leerde hij de EU en het internationale projectenbeleid goed kennen. De afgelopen jaren werkt hij vanuit het kantoor in Den Haag op onderwerpen als marktonderzoek, ontwikkeling van nieuwe opleidingen, competentiegericht leren, kwaliteitszorg en accreditatie. Ook voert hij het projectmanagement van innovatieprojecten en is hij betrokken bij internationale onderwijsprojecten. H. (Henk) Willems De heer Willems studeerde na de kweekschool MO-A Pedagogiek aan de VU te Amsterdam en volgde sindsdien nog zeer veel nacholingscursussen op het brede terrein van onderwijsontwikkeling, vak- en vormingsgebieden, ICT en management. Na eerst als leerkracht werkzaam te zijn geweest in het basisonderwijs is Willems hoofd/directeur geworden van verschillende basisscholen. Deze functie is uitgegroeid tot zijn aanstelling als algemeen directeur Stichting Protestant Christelijk Onderwijs (SPCO) Groene Hart te Woerden. Deze functie heeft hij tot zijn prepensioen in juli 2008 vervuld. Daarnaast was en is Willems o.a. voorzitter van het Regionaal Platform Primair Onderwijs Midden Nederland, lid van de Veldadviesraad van Hogeschool Marnix te Utrecht en bestuurslid en voorzitter Stichting Culturele Vorming Gemeente Woerden. Prof. Dr. H.W.A.M. (Hubert) Coonen De heer Coonen studeerde aan de Pedagogisch Academie en begon aansluitend zijn onderwijsloopbaan als onderwijzer in Rotterdam. Hij studeerde MO-A en B Pedagogiek gevolgd door een doctoraalstudie Onderwijskunde aan de Universiteit Utrecht. In 1987 promoveerde hij aan de Universiteit Leiden op een proefschrift over de lerarenopleidingen voor het basisonderwijs. Coonen vervulde tal van functies en nevenfuncties binnen het onderwijs. Hij was o.a. algemeen directeur van de Faculteit Educatieve Opleidingen van de hogeschool van Utrecht, landelijk programma-directeur van het project 'Educatief Partnerschap', lid/vice-voorzitter van de Onderwijsraad, voorzitter van de Raad van Toezicht van het Openbaar Voortgezet Onderwijs van de Gemeente Utrecht. Momenteel is Coonen decaan Faculteit Gedragswetenschappen Universiteit Twente, deeltijd hoogleraar Open Universiteit Nederland/Ruud de Moor Centrum en voorzitter Landelijk Platform Beroepen in het Onderwijs. Daarnaast is hij o.a. lid van de Advisory Board van de LOI University, medeoprichter en lid van het Nationaal Onderwijs Forum en lid van de Raad van Toezicht van het ROC van Twente. Coonen heeft zeer veel publicaties op zijn naam. In 2002 werd hij door de International Counsil on Education for Teaching (ICET) onderscheiden met de Distinguished Fellow Award vanwege zijn bijzondere verdiensten voor de vernieuwing van het leraarsberoep en de lerarenopleidingen. B.J. (Bart) Kneppers De heer Kneppers volgt sinds september 2007 de verkorte deeltijdopleiding aan de PABO van Hogeschool INHOLLAND. Voor deze tijd was hij, na afronding van zijn studie aan de Hotelschool Den Haag, Hogeschool voor Bedrijfskunde, vele jaren werkzaam als manager in o.a. de hotellerie, bij NS Reizigers, ABN-Amro bank en verschillende organisaties voor kinderopvang. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 64

71 Drs. G.W.M.C. (Ger) Broers De heer G.W.M.C. Broers werkt sinds 1997 als adviseur bij Hobéon. Sinds zijn afstuderen (1986) aan de (toenmalige) Rijksuniversiteit Leiden heeft hij gewerkt bij verschillende organisaties waaronder de RUL, ECABO, Van der Veldt Cursusontwikkeling en Cursusuitvoering (VCC) en het Rotterdams Instituut voor Sociologisch en Bestuurskundig Onderzoek (RISBO). Daarnaast heeft hij gepubliceerd in NRC Handelsblad en de tijdschriften Intermediair en Psychologie. Bij Hobéon houdt heer Broers zich vooral bezig met arbeidsmarktonderzoek voor (hoger) onderwijsinstellingen, het beoordelen van de onderwijskundige kwaliteit van opleidingen volgens de NVAO-kaders. Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 65

72 Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 66

73 Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 67

74 Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 68

75 Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 69

76 Hobéon Certificering! Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding tot leraar basisonderwijs, Hogeschool Leiden! 70