Raadsvergadering d.d. 16 februari 2010 Nr. : 6 GEMEENTE LOPIK Aan de raad van de gemeente Lopik. Onderwerp: Regionalisering brandweer Behandelend ambtenaar: H. Capel Voorstel 1. de deelname van de gemeente Lopik aan de geregionaliseerde brandweer zoals verankerd in de gewijzigde gemeenschappelijke regeling VRU bekrachtigen onder de voorwaarde van instemming van de bonden met de rechtspositieregeling en het sociaal plan; 2. instemmen met de gewijzigde begroting 2010 van de VRU; 3. instemmen met de afspraken die het college met de VRU heeft gemaakt, zoals vastgelegd in de DVO en het overdrachtsdossier; 4. het college opdragen toe te zien op een juiste uitvoering van deze afspraken. 5. de gemeentelijke verordening(en) en regelingen met betrekking tot de lokale brandweer/brandveiligheid per 01-03-2010 intrekken; 6. de samenwerking in de gebundelde brandweer De Waarden per 01-03-2010 beëindigen; 7. de financiële consequenties van dit voorstel verwerken in de begroting via de voorjaarsnota 2010. Inleiding Op 6 juli 2009, heeft het Algemeen Bestuur (AB) van de Veiligheidsregio Utrecht (VRU) een voorgenomen besluit genomen tot de oprichting van een geregionaliseerde brandweerorganisatie binnen de VRU per 1 januari 2010. In september 2009 is dit voorgenomen besluit ter formele bekrachtiging voorgelegd aan de colleges en raden van de deelnemende gemeenten, met het verzoek om de besluitvorming in de gemeenten voor december 2009 af te ronden. Deze besluitvorming ligt thans aan u voor. Aan de gemeenten is gevraagd: 1. de aangepaste gemeenschappelijke regeling vast te stellen; 2. in te stemmen met de gewijzigde begroting 2010 voor de nieuwe organisatie; 3. nadere afspraken te maken met de VRU over de dienstverleningsovereenkomst en het overdrachtsdossier. In de vergadering van het algemeen bestuur van de VRU van 18 december 2009 hebben 23 van de 29 gemeenten (een ruime meerderheid) ingestemd met de gewijzigde gemeenschappelijke regeling VRU. Deze wijziging komt tot stand bij gelijkluidende besluiten van de colleges en burgemeesters van de gemeenten die een meerderheid van het aantal inwoners van alle gemeenten vertegenwoordigen (artikel 11.4 GR). Daarmee is de nieuwe VRU een feit geworden ondanks dat Woerden, Lopik, Montfoort, Oudewater, IJsselstein en Vianen de formele besluitvorming nog niet hadden afgerond.
Daarop is door het AB besloten dat de effectuering van de wijziging pas op 1 maart 2010 zal worden gerealiseerd, om zo ruimte te bieden aan een formeel juiste en zorgvuldige afwikkeling van de plaatsing van het personeel en gemeenten waar het nog niet tot formele besluitvorming is gekomen alsnog in de gelegenheid te stellen de wijziging formeel te bekrachtigen. Recapitulatie besluitvorming regionalisering: Het AB-besluit van 18 december 2009 staat niet op zichzelf, maar is het logisch sluitstuk van een intensief proces. Op 28 november 2007 heeft het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio Utrecht unaniem besloten tot regionalisering. Uw raad heeft op 17 juni 2008 ingestemd met de voorgenomen ontwikkeling van één geregionaliseerde brandweerorganisatie, onder de voorwaarden dat: de uitgangspunten van de gebundelde brandweer "De Waarden worden gerespecteerd; brandweer "De Waarden" zich in het regionaliseringproces coöperatief zal opstellen en daar waar nodig haar ontwikkeling zal afstemmen; het uitgangspunt blijft dat het bestuurlijk kwaliteitsniveau in De Waarden per 1-1-2012 wordt gehaald. In juli 2009 heeft het algemeen bestuur van de VRU ingestemd met de fundamenten van de nieuwe organisatie, waaronder de gewijzigde gemeenschappelijke regeling en de inrichting van de nieuwe organisatie (organisatieplan en hoofdlijnen van de bijbehorende formatie). Deze stukken zijn vervolgens ter formele bekrachtiging aan de colleges en raden voorgelegd. In de periode oktober-december 2009 hebben 23 gemeenten positief besloten. Relevante documenten Ten behoeve van een zorgvuldige afweging en besluitvorming in uw raad is een aantal documenten van belang waarin bestuurlijke, organisatorische, personele en financiële gevolgen voor de gemeente Lopik in beeld zijn gebracht. Het betreft: 1. de gewijzigde gemeenschappelijke regeling; 2. de gewijzigde VRU begroting 2010 van de nieuwe organisatie; 3. het overdrachtsdossier (OD); 4. de dienstverleningsovereenkomst (DVO) 2010. Uw raad dient een verklaring van geen bezwaar af te geven voor de gewijzigde gemeenschappelijke regeling en dient de gewijzigde begroting VRU 2010 goed te keuren. Het college is bevoegd het overdrachtsdossier en de dienstverleningsovereenkomst goed te keuren. Besluitvorming Gelet op de huidige stand van zaken, zijn er drie mogelijkheden tot besluitvorming: 1. Uittreden Theoretisch bestaat er een mogelijkheid om uit de bestaande gemeenschappelijke regeling te treden. In artikel 7.2 is een uittredingsprocedure opgenomen. Bij een uittreding stelt het AB de verplichtingen van de uittredende gemeente vast. Deze verplichtingen bestaan uit de vergoeding van de berekenbare kosten die rechtstreeks het gevolg zijn van de uittreding. De uittreding gaat in met ingang van 1 januari van het tweede jaar, volgend op het jaar waarin het besluit tot uittreding in de registers is ingeschreven. Uittreding wordt echter beperkt (of eigenlijk onmogelijk gemaakt) door het bepaalde in de Brandweerwet 1985 en het op deze wet gebaseerde Besluit territoriale indeling brandweer- en ghor-regio s. Op grond van deze regels zijn gemeenten verplicht een 2
gemeenschappelijke regeling te treffen teneinde een doelmatig georganiseerde en gecoördineerde uitvoering van de in de Brandweerwet en de Wet Rampen en Zware Ongevallen genoemde werkzaamheden te bewerkstelligen en overigens om een goede hulpverlening bij een ongeval of ramp te bevorderen. Ook de Wet Veiligheidsrisico s die waarschijnlijk in de loop van 2010 in werking zal treden, gaat uit van een verplichte deelneming in een gemeenschappelijke regeling. In de nieuwe GR van de VRU is opgenomen (in artikel 11.1) dat uittreding slechts mogelijk is na wijziging van de indeling van gemeenten in regio s (in het Besluit territoriale indeling brandweer- en GHOR-regio s) of na gemeentelijke herindeling. Conclusie: Uittreding is feitelijk niet mogelijk. 2. Gedeeltelijk uittreden / artikel 26 Wet veiligheidsregio s Wanneer we spreken over gedeeltelijke uittreding, komt het neer op de constructie zoals die bedoeld is in artikel 26 van de Wet veiligheidsregio s: het in stand houden van een gemeentelijke brandweer. De GR is gewijzigd vooruitlopend op de Wet veiligheidsregio s. Daarin is het aantal taken dat verplicht in een GR geregeld moet worden, uitgebreid. Artikel 26 van de Wet veiligheidsregio s biedt wel de mogelijkheid om een gemeentelijke brandweer in stand te houden. De formulering in de wet is als volgt: Elk college van burgemeester en wethouders kan bij het treffen van een [gemeenschappelijke] regeling ( ) besluiten tot het hebben van een gemeentelijke brandweer ( ). Bij het treffen van de GR (feitelijk: wijziging van de oude) hebben de colleges niet besloten tot het hebben van een gemeentelijke brandweer. Daar was ook geen basis voor want er is altijd vanuit gegaan dat de gemeenten binnen De Waarden volledig mee zouden gaan in de regionalisering, zoals blijkt uit alle stukken (besluiten van AB- VRU, college en raad). Er is in het hele besluitvormingstraject nooit ruimte geclaimd voor het aanhouden van een eigen gemeentelijke brandweerorganisatie. Zouden de gemeenten binnen De Waarden ondanks deze besluiten en afspraken tóch besluiten om naderhand nog een gemeentelijke brandweerorganisatie in te stellen, dan heeft dat verschillende consequenties. Procedureel: door de gemeenten binnen De Waarden is altijd de intentie uitgesproken om te komen tot een regionale brandweerorganisatie. Er is dus nooit sprake geweest van het in stand houden van een gemeentelijke brandweer. Gebruik maken van artikel 26 is in strijd met de intentie om te komen tot één regionale brandweer; het hebben van een gemeentelijke brandweer vergt een wijziging van de GR. De huidige GR voorziet niet in gedeeltelijke uittreding (en dus het hebben van een gemeentelijke brandweer). Er zal dan alsnog een uitzondering in de GR gemaakt moeten worden voor De Waarden. Een wijziging van de GR komt zoals uiteengezet tot stand bij meerderheid van stemmen. De gemeenten in De Waarden zijn voor deze wijziging afhankelijk van de andere gemeenten in de regio. Aan een dergelijke wijziging zullen de overige deelnemers niet snel meewerken; tijdens het AB van 18 december 2009 (waarop de wijziging tot stand gekomen is) is uitdrukkelijk uitgesproken dat de financiële gevolgen voor niet meedoen voor rekening komt van de niet-deelnemende gemeenten. Inhoudelijke: de gemeenten binnen De Waarden zullen zelfstandig moeten voldoen aan de wettelijke kwaliteitseisen voor de basis brandweerzorg. De bijbehorende ondersteuning zal ook zelfstandig georganiseerd moeten worden; de Waarden moeten alle specialismen zelfstandig organiseren; 3
personeel wordt niet in de VRU geplaatst. Gelet op het aantal vacatures zullen veel personeelsleden wel bij de VRU solliciteren, waardoor een leegloop ontstaat. Dit zal consequenties hebben voor het kwaliteitsniveau van brandweer De Waarden; de bestaande samenwerking in SUW-verband voor preventie zal niet langer in stand blijven. Dit betekent dat De Waarden preventie in eigen beheer moet organiseren; zowel bij uittreding als bij latere herintreding worden kosten in rekening gebracht. Ook hier moet geconcludeerd worden dat gedeeltelijk uittreden niet realistisch is. 3. Meedoen onder voorwaarden Meedoen is gelet op de consequenties van geheel of gedeeltelijk uittreden de enige reële optie. In eerste instantie zou inpassing uiterlijk pas 1-1-2012 voor brandweer De Waarden aan de orde zijn, ondermeer omdat verondersteld werd dat de regionalisering zich ook niet veel eerder dan die datum zou aandienen. Inmiddels heeft de VRU een tempozet gepleegd en werd eind voorjaar 2009 duidelijk dat 1-1-2010 de ingangsdatum zou worden. Het is voor zowel de gemeenten binnen De Waarden en ook het personeel wenselijk om meteen vanaf het begin volledig mee te doen in de regionalisering, zij het onder voorwaarden die recht doen aan de uitgangspunten van brandweer de Waarden. Hierom heeft op 25 juni 2009 een kleine bestuurlijke delegatie bestaande uit burgemeesters Westerlaken en Mik (namens hun collegae in de Waarden, respectievelijk Vecht en Venen) en het DB VRU gezamenlijk de uitgangspunten voor de inpassing van de gezamenlijke brandweer de Waarden geformuleerd. Uiteraard onder voorbehoud van de formele besluitvorming in de colleges en raden van betrokken gemeenten en instemming van het AB VRU: 1. de gemeenten in de Waarden (Lopik, Montfoort, Oudewater en Woerden) zullen evenals de andere Utrechtse gemeenten per 1 januari 2010, qua personeel en organisatie, deelnemen aan de geregionaliseerde brandweerorganisatie (VRU) en zullen vanaf dat moment volledig participeren in de opbouw van het VRU district Utrecht-West; 2. deze overgang in 2010 zal voor de gemeenten in de Waarden, tegen de huidige kosten (kostenpeil ultimo 2009) gerealiseerd worden; 3. gemeenten spannen zich in om vanaf 2012, de kwaliteit van de brandweerzorg, ook financieel, op het regionaal afgesproken niveau te brengen; 4. tot 2012 levert de VRU aan betrokken gemeenten in de Waarden een aangepast kwaliteitsniveau van brandweerzorg, welke in overeenstemming is met hun financiële bijdrage. In de dienstverleningsovereenkomsten (DVO s), met betrokken gemeenten worden daarover afspraken gemaakt. Het AB heeft in de vergadering van 9 juli 2009 ingestemd met deze voorwaarden. Op 26 oktober heeft nog een nader overleg plaatsgevonden tussen de burgemeesters en gemeentesecretarissen binnen de Waarden en de voorzitter van de VRU, de heer Wolfsen en de algemeen directeur VRU, de heer Wink. Hier is afgesproken dat als een onafhankelijk onderzoek uitwijst dat de binnen De Waarden gehanteerde functieomvang (SUW-norm) voldoende is om het beoogde kwaliteitsniveau te halen, de VRU op dit punt haar beleid naar beneden zal bijstellen en verwerken in de inwonerbijdrage. Aan deze afspraak is de VRU gebonden. Het betreft hier een afspraak tussen dagelijks bestuur en De Waarden die losstaat van de wijziging van de gemeenschappelijke regeling. Dit is een afspraak met de eerste twee jaar een direct positief effect op de kosten (voordeel 124.510 t.o.v. door de VRU begrote bijdrage) en mogelijk ook in meerjarenperspectief. 4
Sturingsmogelijkheid De regionalisering betekent niet dat veiligheid en in het bijzonder de brandweerzorg op afstand komt te staan. De repressieve brandweer blijft georganiseerd rondom de bestaande lokale brandweerposten (kazernes), ingebed in de lokale gemeenschap en met behoud van de eigen identiteit. De beroepsondersteuning aan de korpsen (de zogenaamde "koude" taken) worden op districtsniveau gebundeld, waardoor meer continuïteit is geborgd. In de nieuwe organisatie worden vijf districten gevormd, de gemeente Lopik maakt deel uit van één van deze districten: Rijn en Venen. De bestuurlijke inbedding van de brandweer is verankerd in de gemeenschappelijke regeling, met bijbehorende sturings-en controlefunctie van de colleges en gemeenteraden. Daarnaast sluit de VRU met iedere gemeente een dienstverleningsovereenkomst waarin de taken, de bijbehorende kwaliteit en de prijs zijn vastgelegd. In de dienstverleningsovereenkomst (DVO) die met elke gemeente binnen De Waarden wordt afgesloten, zijn deze bestuursafspraken uitgewerkt en vastgelegd. Het gemeentebestuur heeft met de DVO (ingebed in de planning & control-cyclus van de gemeente) een belangrijk sturingsmechanisme in handen. Daarmee wordt de samenwerking zakelijk benaderd waarbij er volgens een boxensysteem een directe (sturings-)relatie van de gemeente op de taakuitvoering door de VRU (prestaties en financiën): box 1: basis brandweerzorg; volledige zeggenschap bij gemeente met wettelijk minimumniveau als basis, één op één doorberekend aan de gemeente. Hiermee kan dus door uw raad en het college vorm en inhoud gegeven worden aan de zorg voor en betrokkenheid bij de lokale vrijwilligersorganisaties. box 2: kosten district (beroepsondersteuning aan de korpsen); doorberekend op basis van het aantal inwoners in het district. box 3: regionale taken (bestaande wettelijke taken); doorberekend op basis van het aantal inwoners in de regio. Binnen de afspraken neergelegd in de dienstverleningsovereenkomst is dus ruimte voor eigen lokaal beleid. De sturingsmogelijkheid en dus de zorg voor de lokale (vrijwillige) brandweer (Box 1) blijft bij het gemeentebestuur. Het minimale kwaliteitsniveau kan echter niet onderschreden worden en de kosten van eigen lokaal beleid zijn voor rekening van de gemeente. De zorg voor het behoud van de vrijwilligers blijkt uit het feit dat de directie van de VRU de conclusies uit het onderzoek dat breed binnen de organisatie is uitgezet Binden en Boeien van vrijwilligers omarmd heeft en aangeeft deze als basis te gebruiken voor het te ontwikkelen vrijwilligersbeleid in de komende periode. Argumenten voor aansluiting per 1-1-2010 Door aansluiting per 1-1-2010 wordt uitvoering gegeven aan de bestuursafspraken. De bestuursafspraken zijn een concrete invulling van de uitgangspunten geformuleerd in uw raadsbesluit van medio 2008. Dit betekent: er wordt ruimte geboden voor toegroei naar het afgesproken kwaliteitsniveau in 2012; voor de jaren 2010/2011 wordt het kostenpeil (ultimo)2009 aangehouden (budgettaire neutraliteit); in de DVO over deze jaren wordt met bovenstaande rekening gehouden; het personeel maakt deel uit van het plaatsingsproces en de kosten van het Sociaal Plan en de Rechtspositieregeling worden opgevangen binnen de VRU; de Waarden wordt betrokken bij de inrichting van het district. de Waarden profiteert vanaf 2010 van het complete spectrum van regionale voorzieningen, maar hoeft pas in 2012 volledig mee te betalen; 5
uitvoering van alle specialistische taken (Zware hulpverlening, Duikteams, Redvoertuigen, verzorging/ondersteuning met licht/lucht/logistiek, Meetploegen, Gaspakdragers, Ontsmettingsteams en Adviseurs Gevaarlijke Stoffen) zijn gewaarborgd en de kosten hiervan worden eerlijk verdeeld; het gemeentebestuur wordt integraal geadviseerd. Gelet op bovenstaande wordt geadviseerd de gewijzigde gemeenschappelijke regeling te bekrachtigen en aan te sluiten bij de geregionaliseerde brandweer per 1-1-2010. Financiële toelichting De financiële consequenties voor de gemeente Lopik zijn terug te vinden in de DVO. Uitgangspunt is budgettaire neutraliteit per ultimo 2009. Dit betekent in feite dat de begrote kosten 2010 uitgangspunt zijn. Hierbij moet rekening gehouden worden dat een aantal van deze kosten voorlopig voor rekening van de eigen gemeente blijven. De belangrijkste hiervan zijn de huisvestingskosten en onderhoudskosten brandkranen. De bijdrage van Lopik aan de VRU zou op basis van de begroting 2010 en budgettaire neutraliteit bedragen: 754.910. Deze bijdrage is als volgt opgebouwd: 6120101 Personeelslasten Brandweer 572.849 6120103 Uitrusting Brandweer 91.129 6120104 Overige aangelegenheden brandweer 6.500 6120105 Crisisbeheersing 100.000 (minus huisvestingskosten Woerden die de VRU ingaande 2010 voor haar rekening neemt -/- 15.568 Totaal 754.910 Er zijn echter een tweetal omstandigheden die naar onze mening rechtvaardigen dat er met de VRU een hoger bedrag wordt overeengekomen: 1. de kosten van specialistische diensten; 2. het in Lopik gehanteerde afschrijvingsbeleid. 1. Specialistische diensten Voorheen kon de gemeente een beroep doen op omliggende gemeenten voor de inzet van specialistische diensten. Deze inzet werd nooit door de betreffende gemeenten in rekening gebracht. In de nieuwe situatie is Lopik, als onderdeel van de VRU, mede verantwoordelijk voor de instandhouding en inzet van deze diensten. Dit betekent dat ook Lopik zal moeten bijdragen in de kosten hiervan. Voor de gemeente Lopik zijn deze kosten berekend op 50.060. Opgemerkt moet worden dat ook als De Waarden zelfstandig zou blijven deze kosten voor specialistische diensten ten laste van de gemeenten zouden komen, daar De Waarden hierover slechts in beperkte mate zelf beschikt. 2. Gehanteerde afschrijvingsbeleid Tot een aantal jaren geleden zijn in de gemeente Lopik veel investeringen voor de brandweer (voertuigen, hulpmiddelen, etc.) in één keer afgeschreven. Dit betekent dat hierover geen kapitaalslasten zijn terug te vinden in de gemeentebegroting. Inmiddels is dit niet meer toegestaan. Dit geeft een vertekend beeld (te laag) van de kosten voor de brandweer waar we nu mee te maken hebben. Berekend is dat bij activering van de voorgenomen investeringen in de jaren 2010 tot 2020 de kapitaalslasten zouden oplopen tot een maximum van 140.000 in 2020. Op basis van het overdrachtsdossier is de VRU bereid het Lopikse materiaal over te nemen voor een bedrag van 508.531,--. Hier staat tegenover dat van Lopik verwacht wordt een extra bijdrage te leveren in de kapitaalslasten die mede hierdoor voor rekening van de VRU komen. De aanvullende bijdrage kapitaalslasten is door de VRU berekend op 64.694,--. 6
Hiermee komt de totale bijdrage aan de VRU in 2010 uit op: 869.664 Dekking In de begroting 2010 is geen rekening gehouden met de extra uitgaven voor specialistische diensten en extra kapitaalslasten. Het aanvullende bedrag van 114.754 zal door uw raad via een begrotingswijziging beschikbaar gesteld moeten worden indien u instemt met dit voorstel. Dit zal dan worden opgenomen in de voorjaarsnota 2010. De dekking voor de extra kapitaalslasten en de bijdrage voor de specialistische diensten kan voor 2010 en 2011 gevonden worden in het bedrag dat wij van de VRU ontvangen voor de overname van het materieel. Voorgesteld wordt dit bedrag hiervoor te reserveren. Voorgesteld wordt ook voor de afboeking van de resterende boekwaarde van 131.000 en de in de begroting opgenomen kapitaalslaten 2010 van 39.000 deze middelen in te zetten. Hierna resteert zo n 100.000, toe te voegen aan de algemene reserve. Hiermee zijn de extra lasten tot en met 2011 gedekt. De structurele dekking van de extra lasten vanaf 2012 zullen worden opgenomen in de kadernota 2011-2014. Vanzelfsprekend hoeft Lopik geen investeringen meer te doen in de brandweer vanaf 2010. Personele situatie. De inpassing van personeel en de benoeming van de regiocommandanten heeft de nodige commotie veroorzaakt. Om deze reden heeft bet DB van de VRU in december besloten om de datum van de formele overgang van het personeel naar de nieuwe Veiligheidsregio Utrecht uit te stellen naar 1 maart 2010. Aanleiding hiervoor is dat de vakorganisaties in het BGO hebben aangegeven meer tijd nodig te hebben voor een zorgvuldige behandeling van de nieuwe rechtspositieregeling en het Sociaal Plan en de terugkoppeling hierover naar de achterban. De directie van de VRU heeft toegezegd u het sociaal plan en de rechtspositieregeling ter informatie te verstrekken. Over de inhoud vinden nog onderhandelingen plaats. De bonden hebben aangegeven slechts hun goedkeuring te geven over het complete pakket van Rechtspositieregeling en Sociaal Plan. Dit zal naar verwachting pas in februari 2010 aan de orde zijn. Wel is deze goedkeuring een bindende voorwaarde om het personeel per 1-3-2010 over te dragen aan de VRU. Dit is als zodanig ook vastgelegd in het besluit van het AB op 18 december. Zodra de onderhandelingen zijn afgerond wordt u nader geïnformeerd. Lopik, 26 januari 2010 Het college van burgemeester en wethouders van Lopik; de secretaris, de burgemeester, H. CAPEL MW. MR. R.G. WESTERLAKEN-LOOS 7