Uitwerking kerndel 2 Nederlandse taal Tussendelen en leerlijnen Nederlandse taal Primair nderwijs In samenwerking met het expertisecentrum Nederlands Enschede, 1 juni 2006 Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 1 van 11
De schl streeft ernaar dat het nderwijs z wrdt ingericht dat kinderen: kennis en inzicht verwerven, vaardigheden ntwikkelen, hudingen ntwikkelen, met betrekking tt: het zich mndeling uitdrukken naar vrm en inhud Omschrijving: Kerndel 2 De leerlingen leren zich naar vrm en inhud uit te drukken bij het geven en vragen van infrmatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren. Telichting: Bij dit kerndel gaat het erm dat leerlingen: - mndeling hun bedeling ver kunnen brengen en daarbij aandacht hebben vr: del en publiek pbuw levendig taalgebruik juiste uitspraak wrdenschat: passende wrden grammaticaal crrecte zinnen en wrden (wrdvrmen, zinsbuw) huding, intnatie en mimiek m hun mndelinge tekst te ndersteunen - zich redden in verschillende spreek- f gesprekssituaties: mnlgen, dialgen en plylgen; - spreekstrategieën inzetten m hun del te bereiken. INHOUD Gebruik Grep 1/2 Grep 3/4 Grep 5/6 Grep 7/8 - spreekdelen hebben vral betrekking p ntspanning/amuseren en k p infrmeren en instrueren, in infrmele situaties - spreekdelen hebben vral betrekking p ntspanning/amuseren, infrmeren en instrueren, vral in infrmele situaties en sms in vertruwde frmelere situaties - spreekdelen hebben vral betrekking p infrmeren en instrueren en k ng wel p ntspanning/amuseren; spreekdelen kunnen k betrekking hebben p vertuigen en verhalen; in infrmele en frmele situaties - spreekdelen hebben vral betrekking p infrmeren, instrueren, vertuigen en verhalen, in infrmele en frmelere situaties - bij het spreken wrden zwel eenvudige als cmplexe cgnitieve taalfuncties gebruikt; ze zijn cntextafhankelijk: hier en nu - bij het spreken wrden zwel eenvudige als cmplexe cgnitieve taalfuncties gebruikt; ze zijn redelijk cntextafhankelijk: hier en nu, nabije mgeving en nabije tekmst/verleden - bij het spreken wrden zwel eenvudige als cmplexe cgnitieve taalfuncties gebruikt; ze zijn niet altijd cntextafhankelijk: ze kunnen k betrekking hebben p mgeving, verleden en tekmst - bij het spreken wrden zwel eenvudige als cmplexe cgnitieve taalfuncties gebruikt; ze zijn niet cntextafhankelijk: ze kunnen k betrekking hebben p mgeving, verleden en tekmst die ver is Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 2 van 11
die minder nabij is - gespreksregels hebben vral betrekking p niet vr de beurt spreken - als grep 1/2 + - bij het nderwerp blijven - niet dr elkaar praten - als grep 3/4 + - ingaan p bijdragen van anderen - aandacht vasthuden - beurtverdeling - vrtgang bewaken Vrm - mnlgen: vral het vertellen van een persnlijk verhaal - gesprekken: dialgen: krte dialgjes tussen twee leerlingen en tussen leerling en leraar, gesimuleerde telefngesprekken plylgen: in kleine grep met f znder leraar erbij en in grte grep - als grep 1/2 + - gesprekken: deelnemen aan klassikale leergesprekken, gesprekken met nbekenden en niet-gesimuleerde telefngesprekken - als grep 3/4 + - langere mnlgen: persnlijke verhalen, presentaties - gesprekken: discussies, gesprekken met penbare instanties een grepsgesprek en discussie leiden - vral expressief: krte, verhalende teksten; krte instructieve teksten kmen vr (aan elkaar uitleggen van spelletjes bijvrbeeld); krte infrmatieve teksten kmen k vr (nder andere in de vrm van uitwisselingsgesprekken) - verhalend (persnlijke verhalen bijvrbeeld), infrmatief en instructief - vral infrmatief (presentaties, mndelinge verslagen en vragen m infrmatie bijvrbeeld) en instructief; verhalend en betgend kmt k vr - vral infrmatief, instructief en betgend (bijvrbeeld een bekpresentatie waarbij een nderbuwde waardering gegeven wrdt, f bij discussies) - zinnen zijn krt, meestal enkelvudig, grammaticaal eenvudig, kunnen vrm- en structuur futen bevatten - zinnen wrden langer, naast enkelvudige k samengestelde zinnen, qua structuur cmplexer, kunnen vrm- en structuurfuten bevatten - zinnen kunnen lang zijn, naast enkelvudige k samengestelde zinnen, qua structuur cmplexer - als grep 5/6 - spreektechniek heeft vral betrekking p verstaanbare - als grep 1/2 + - intnatie - als grep 3/4 + - dictie en articulatie - klankkleur Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 3 van 11
uitspraak - relatie spreektechniek en situatie Inhud - de nderwerpen van de teksten zijn dichtbij, ze gaan ver het hier en nu, zijn cntextgebnden en cncreet, vral rnd cncrete vrwerpen f handelingen; de afstand tussen nderwerp en spreker is klein Aanpak - het inzetten van spreekstrategieën wrdt geïnitieerd en sterk begeleid dr de leraar. Accent ligt p verzamelen van infrmatie, bepalen van de inhud en glbaal structuur aanbrengen in de tekst - de nderwerpen van de teksten zijn dichtbij, ze gaan ver het hier en nu f ver nabije mgeving, nabije tekmst/verleden; de verschijnselen en cncepten wrden al wat cmplexer en abstracter; de afstand tussen nderwerp en spreker wrdt grter - het inzetten van spreekstrategieën wrdt begeleid dr de leraar. Accent ligt p riënteren p inhud en del, plannen (infrmatie verzamelen, selecteren en rdenen), reflecteren (vral p inhud en functie) - de nderwerpen wrden minder cntextgebnden; ze hebben k betrekking p verleden en tekmst en p mgeving die minder nabij is; er kmen steeds meer cmplexe en abstracte nderwerpen vr (bv. bij de zaakvakken f tijdens reflectiemmenten); de afstand tussen nderwerp en spreker wrdt grter - het inzetten van spreekstrategieën wrdt aangemedigd dr de leraar en waar ndig dr hem begeleid. Accent ligt p het riënteren p inhud, del en publiek, plannen (infrmatie verzamelen, selecteren en rdenen), reflecteren (vral p del, functie en inhud) - de nderwerpen zijn lang niet altijd cntextgebnden; het gaat vaak m abstracte nderwerpen; de afstand tussen spreker en nderwerp breidt zich verder uit - accent ligt p riënteren p inhud, del en publiek, plannen en reflecteren (p del, inhud, functie en vrm) Grep 1/2 Grep 3/4 Grep 5/6 Grep 7/8 ACTIVITEIT EN Wat den de kinderen? - de kinderen veren alledaagse cmmunicatieve functies uit, zals greten, bedanken, vragen m hulp f m infrmatie, gevelens uitdrukken - ze maken kennis met schl als institutinele cmmunicatieve Wat den de kinderen? de kinderen veren alledaagse cmmunicatieve functies uit als in grep 1/2 en hanteren daarbij aanspreekvrmen vr bekenden en nbekenden, beleefd verzeken m infrmatie f hulp Wat den de kinderen? als grep 3/4 + de kinderen participeren actief in alle vrmen van cmmunicatie die van belang zijn vr het leren p schl, zals: klassikale leerstfverdracht, kritisch luisteren en reageren p Wat den de kinderen? als grep 5/6 + ze veren, eventueel met hulp, (telefn)gesprekken met penbare instanties in functinele f gesimuleerde situaties, waarbij ze: vragen m infrmatie, de geldende Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 4 van 11
situatie, bijvrbeeld drdat ze: bjecten aanduiden, antwrd geven p infrmatievragen, vertellen ver een belevenis, vertellen ver wat ze gaan den en later ver de manier waarp ze iets gedaan hebben, een mening geven ze veren cmmunicatieve functies uit in institutinele cmmunicatieve situaties, met name schl, bijvrbeeld: begrijpelijk vragen stellen en antwrd geven in de cntext van leerstfverdracht leerstf, individuele leergesprekken, samenwerken in een grepje, gesprekken in de kleine en grte kring, reageren p cmmentaar p eigen gespreksbijdragen institutinele cmmunicatieve situaties zijn naast schl k penbare instanties: ze vragen bijvrbeeld (telefnisch) m infrmatie f m een dienst bij penbare instanties. beleefdheidscnventies in acht nemen, een situatie uiteenzetten, een klacht indienen, gegevens verstrekken, vereenstemming bereiken bij nenigheid. - ze huden (krte) mnlgen: ze vertellen een persnlijk verhaal p basis van eigen ervaringen en belevenissen ze vertellen ver een vrgelezen prentenbek ze vertellen een verhaal na, bijvrbeeld met de verteltafel ze leggen iets uit, bijvrbeeld een spelletje - ze huden (krte) mnlgen: ze vertellen een persnlijk verhaal ze vertellen ver een (vr)gelezen bek ze vertellen een verhaal na ze huden een (krte) presentatie ver een eigen nderwerp, bijvrbeeld hun hbby f huisdier - ze huden mnlgen: ze vertellen (persnlijke) verhalen ze vertellen ver een gelezen bek, verhaal, gedicht f ver verzamelde, gelezen infrmatie ze vertellen een verhaal na ze den (krte) mededelingen aan de klas ze den een (krte) aankndiging ze huden een presentatie ze den verslag van activiteiten ze dragen een (eenvudig) gedicht vr ze huden een vrdracht (bijvrbeeld gedicht, rap) ze huden een betg waarin ze hun mening nderbuwd met argumenten geven (bijvrbeeld ver een gelezen bek, een tvprgramma, een actuele gebeurtenis) - ze veren dialgen met de leerkracht f met een klasgent tijdens spelen/werken (in heken) f tijdens samenwerkingsactiviteiten; kan k tijdens gesimuleerde telefngesprekken, bijvrbeeld in de huishek. Ze veren k dialgen - als grep 1/2 + - tijdens het uitveren van taken (elkaar iets uitleggen bijvrbeeld) - naar aanleiding van gemaakt werk - dialgen met iemand van buiten de klas f schl; kan k tijdens telefngesprekken - als grep 3/4 + - tijdens samenwerken (bijvrbeeld elkaar uitleggen, verleggen, feedback geven, adviseren, vrstellen den, plssingen bespreken) - als grep 5/6 Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 5 van 11
met een medeleerling in pdracht van de leerkracht. - Ze nemen deel aan plylgen: gespekken in de kleine kring en klassikale gesprekken, bijvrbeeld: wanneer de leraar interactief vrleest wanneer de leraar met hen een vrwerp f praatplaat bekijkt en bespreekt wanneer de activiteiten vr de dag f week wrden drgenmen tijdens rllenspel en fantasiespel - als grep 1/2 + bijvrbeeld - tijdens grepswerk - bij vertelrndes als nderdeel van taalvrming - bij leergesprekken - bij drama - als grep 3/4 + bijvrbeeld - bij discussies bijvrbeeld - rllenspel (frmele situaties) - Ze nemen actief deel aan gesprekken; dit uit zich in de vlgende gedragingen: ze nemen de gelegenheid te baat m zelf iets te zeggen ze gaan dr mdat er naar hen geluisterd wrdt ze nemen beurten p eigen initiatief en breiden beurten uit ze geven (uitgebreide) antwrden p pen vragen ze reageren uit eigen beweging (uitgebreid) p beweringen van anderen - als grep 1/2 + ze letten p de gespreksregels die aan de rde zijn ze letten er p dat hun bijdragen passen bij het nderwerp dat aan de rde is - als grep 3/4 + ze evalueren het hanteren van gespreksregels ze letten erp dat hun bijdragen inhudelijk aansluiten bij de vrige spreker ze letten p de beurtverdeling ze bewaken de vrtgang - ze bereiden het vertellen van een (persnlijk) verhaal vr dr bijvrbeeld ft s waarbij ze willen vertellen in de gede vlgrde te leggen en erver na te denken wat ze bij elke - Ze bereiden een presentatie vr waarbij ze: het nderwerp bepalen bedenken wat ze met de presentatie willen bereiken - ze bereiden een presentatie vr als bij grep 3/4 waarbij ze k: rekening huden met de vrkennis van het publiek - ze bereiden een presentatie vr als bij grep 5/6 waarbij ze k: prberen aan te sluiten bij de belangstelling van het Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 6 van 11
ft willen vertellen, f dr pictgrammen (wie, wat, waar, prbleem, plssing) te gebruiken bij het (na)vertellen van een verhaal geschikte infrmatie bij hun nderwerp verzamelen zinvlle brnmaterialen selecteren en de infrmatie daaruit aantekeningen maken m.b.v. steekwrden en andere geheugensteuntjes de infrmatie rdenen ze huden een krte, vrbereide presentatie/vrdracht vr een grep klasgenten ver een nderwerp dat hen interesseert, met als del infrmatie verschaffen belangrijke punten p rijtje zetten hulpmiddelen gebruiken: plaatjes, ft s, vrwerpen, het brd, verheadprjectr, pwerpint efenen: in een efensituatie met een paar leerlingen f alleen met de leerkracht (met daarbij aandacht vr del, functie en inhud) ze huden p een verstaanbare en begrijpelijke wijze een krte, vrbereide presentatie/vrdracht vr een grep klasgenten, met als del infrmatie verschaffen, waarbij ze: spreken met juist vlume en afwisselend temp hun presentatie met nnverbale cmmunicatie ndersteunen: huding, mimiek, gebaren lange zinnen afwisselen met krte een lgische pbuw hanteren, duidelijk en z vlledig mgelijk zijn interactie hebben met het publiek: gcntact en vasthuden van de aandacht bv. dr het stellen van krte vragen publiek de inhud en rganisatie van de presentatie baseren p relevantie en impact efenen: in een efensituatie met een paar leerlingen f alleen met de leerkracht (met daarbij aandacht vr del, functie inhud en vrm) ze huden p een verstaanbare en begrijpelijke wijze een vrbereide presentatie/vrdracht vr een grep klasgenten, met als del infrmatie verschaffen, waarbij ze: gcntact hebben met het publiek hun persnlijke visie p het nderwerp tt uitdrukking brengen expressief en p een persnlijke manier presenteren vragen beantwrden van het publiek Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 7 van 11
Grep 1/2 Grep 3/4 Grep 5/6 Grep 7/8 Wat det de leraar? Wat det de leraar? Wat det de leraar? Wat det de leraar? - De leraar zrgt vr een veilig en stimulerend klimaat waarin kinderen durven cmmuniceren en graag willen cmmuniceren. als grep 1/2 + als grep 3/4 als grep 5/6 - Hij zrgt ervr dat kinderen vldende gelegenheid tt taalprductie krijgen, dr: rganisatrische acties als het rganiseren van een verhalenvertelcyclus, de grepssamenstelling in het g huden, vrwaarden scheppen vr samenwerken en samen spelen (bijvrbeeld materialen aanreiken die kinderen met elkaar in cntact brengen, taken vr activiteiten ntwerpen waarin mndelinge uitwisseling ndzakelijk en functineel is) (samen met de kinderen) geschikte nderwerpen f materialen aan te dragen m (in de kleine kring) ver te praten zelf mee te spelen en daarbij taal uitlkken kinderen te stimuleren hun plannen nder wrden te brengen (ze aanmedigen te vertellen wat ze willen gaan den) - Hij rganiseert drama-activiteiten - Hij schept ruimte vr actieve deelname van kinderen aan gesprekken dr; stiltes te laten vallen Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 8 van 11
Grep 1/2 Grep 3/4 Grep 5/6 Grep 7/8 verbale en nn-verbale luisterrespnsen te geven niet achter elkaar vragen te stellen en zelf minder te praten zndig pen en uitndigende vragen te stellen af en te een prikkelende uitspraak te den - Hij stimuleert kwaliteit van de inhud van wat kinderen zeggen dr: dr te gaan p de inhud van wat het kind zegt er samen met het kind achter te kmen wat het bedelt het kind aan te zetten tt nadenken en het gebruik van cmplexere cgnitieve taalfuncties zals vergelijken, redeneren, cncluderen - Hij begeleidt het inzetten van spreekstrategieën dr: samen met hen het nderwerp waarver ze gaan spreken te verkennen ze te helpen bij het structureren van hun tekst dr bijvrbeeld pictgrammen (vr wie, waar, wat) aan te reiken die ndersteunend en structurerend werken, f dr platen, ft s te gebruiken - Hij begeleidt kinderen bij het inzetten van spreekstrategieën dr: samen met hen het nderwerp waarver ze gaan spreken te verkennen ze te riënteren p het del dat ze willen bereiken ze te helpen de inhud daarp af te stemmen (de infrmatie verzamelen, selecteren en rdenen) ze te helpen bij het structureren van hun tekst met ze te reflecteren, vral p inhud en functie - Hij medigt de kinderen aan tt het inzetten van spreekstrategieën en begeleidt ze daarbij indien ndig dr: ze te laten riënteren p nderwerp en del ze bewust te laten wrden van het publiek en ze na te laten denken ver he ze hun spreken daar p af kunnen stemmen ze hun inhud hier p af te laten stemmen (infrmatie verzamelen, selecteren, rdenen) ze te wijzen p signaalwrden waarmee je de structuur van je tekst duidelijk en herkenbaar kunt - Hij medigt kinderen aan tt het inzetten van spreekstrategieën en begeleidt ze daarbij indien ndig dr met hen in te gaan p: riënteren p inhud, del en publiek plannen (infrmatie verzamelen, selecteren en rdenen) frmuleren, signaalwrden gebruiken m structuur duidelijk en herkenbaar te maken, eventueel ndersteunend visueel materiaal gebruiken reflecteren p del, inhud, functie en vrm Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 9 van 11
Grep 1/2 Grep 3/4 Grep 5/6 Grep 7/8 maken ze te laten reflecteren p het luisteren (p del, functie en inhud) - Hij geeft adequate feedback p taaluitingen van kinderen: - als grep 1/2 - als grep 3/4 - als grep 5/6 herhalen in crrecte vrm en uitbreiden inbreng van het kind rdenen en af en te samenvatten - Hij stimuleert de kinderen m gespreksregels te te passen zals de ander laten uitpraten. - Als grep 1/2 + - Hij stelt met de kinderen gespreksregels p zals bij het nderwerp blijven en niet dr elkaar praten - Als grep 3/4 + - ingaan p bijdragen van anderen - hij kmt hier regelmatig p de gespreksregels waarbij de regels wrden geëvalueerd en bijgesteld/uitgebreid. - Hij bespreekt aanspreekvrmen vr bekenden en nbekenden. - Hij stimuleert dat kinderen gepaste aanspreekvrmen vr bekenden en nbekenden gebruiken. - Hij benemt gesprekspatrnen en k nn-verbale cmmunicatie die zich in een gesprek vrden en praat hierver met de kinderen - Hij stimuleert kinderen na te denken ver het taalgebruik in verschillende cntexten. - Hij praat met de kinderen ver interculturele verschillen in taalgebruik. - Hij is zich bewust van zijn mdelfunctie; dit uit zich bijvrbeeld dr: zelf het gede vrbeeld te geven en een ander aan te kijken bij het praten vr te den he hij een persnlijk verhaal vertelt p basis p basis van eigen ervaringen en belevenissen als grep 1/2 + - dr zelf het gede vrbeeld te geven met betrekking tt de pgestelde gespreksregels - vr te den he hij een presentatie vrbereidt als grep 3/4 als grep 5/6 Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 10 van 11
Grep 1/2 Grep 3/4 Grep 5/6 Grep 7/8 - Hij bserveert en registreert het mndelinge taalgedrag van leerlingen, m p basis daarvan vervlgactiviteiten te kunnen ntwerpen. als grep 1/2 als grep 3/4 als grep 5/6 Nederlands kerndel 2 Stichting Leerplanntwikkeling SLO 11 van 11